Wielkie odkrycia geograficzne
1488 Bartolomeu Diaz dotarł do Przylądka Dobrej Nadziei,
1492 odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba,
1498 Vasco da Gama dotarł do Indii opływając kontynent afrykański,
1519-1521 wyprawa Ferdynanda Magellana dookoła świata.
Dlaczego Europejczycy postanowili wyruszyć na dalekie wyprawy?
Portugalscy i hiszpańscy kupcy pragnęli znaleźć nową drogę do Indii i krajów Wschodu, aby sprowadzać stamtąd tanio towary poszukiwane w Europie. Szczególnie byli zainteresowani szlakami morskimi, ponieważ lądowe szlaki handlowe stały się drogie i niebezpieczne. Opanowali je Turcy, którzy nakładali wysokie opłaty na przewożone towary.
Dzięki kupcom i podróżnikom wiedza geograficzna Europejczyków stawała się coraz bardziej rozległa. Opowieści o dalekich krajach pobudzały ich wyobraźnię. Wyobrażano sobie, że nieznane lądy pełne są złota i srebra, a każdy, kto do nich dopłynie, zostanie bogaczem. Na początku XV wieku Portugalczycy wyprawiali się
do wybrzeży Afryki, z której sprowadzali kość słoniową i złoto. Dalekomorskie wyprawy były więc okazją do zdobycia sławy i majątku.
Oto fragment listu napisanego pod koniec XV wieku przez jednego z władców indyjskich do króla portugalskiego.
Relacja z wyprawy Vasco da Gamy do Indii'Szlachcic z waszego dworu przybył do mojego kraju, czemu jestem rad. W moim kraju jest dużo cynamonu, goździków, imbiru, pieprzu i drogich kamieni. Z twojego kraju chciałbym dostać złoto, srebro, korale i szkarłat [czerwony barwnik]'.
Źródło: Alvaro Velho, Relacja z wyprawy Vasco da Gamy do Indii, oprac. Stefan Kieniewicz, Gdańsk 1996, s. 50.
Wskaż, czego poszukiwali Europejczycy w Indiach. Czego oczekiwali mieszkańcy Indii w zamian?
Szkarłat, Goździki, Imbir, Cynamon, Srebro, Pieprz, Złoto, Korale
| Czego poszukiwali Europejczycy? | |
|---|---|
| Czego chcieli mieszkańcy Indii od Europejczyków? |
Rozwój techniki morskiej
Bez nowoczesnych wynalazków dalekie podróże morskie nie byłyby możliwe.
W XV wieku w pojawiły się nowe konstrukcje statków – karawele i karakikaraki, coraz dokładniejsze mapy oraz przyrządy nawigacyjne, pozwalające określić położenie
na morzu, prędkość i kierunek żeglugi. Dzięki temu żeglarze mogli bezpiecznie oddalać się od brzegu.
Karawela to nowy rodzaj statku skonstruowany w XV wieku. Miał trzy maszty,
był napędzany żaglami, a nie za pomocą wioseł, jak używane dotąd statki. Dwa z żagli miały kształt prostokątny, a trzeci trójkątny. Statki te były zwrotne, mogły też zabrać dużo towarów. Załoga karaweli liczyła około 30–50 osób. Statek znakomicie nadawał się do dalekich podróży morskich.
Przyrządy nawigacyjne
Busola to przyrząd z igłą magnetyczną, która wskazuje północ. Dzięki niej żeglarze wiedzieli, w jakim płyną kierunku.
Kwadrant to urządzenie do określania położenia okrętu względem gwiazd i określania szerokości geograficznej.
Aby ustalić położenie statku na pełnym morzu, trzeba umieć określić jego prędkość. Służył do tego log. Była to trójkątna deska, do każdego jej rogu przymocowano trzy końce rozplecionej liny. Reszta liny, na której w równej odległości zawiązane były węzły, nawinięta była na bęben. Gdy deskę wyrzucano za rufę (tył) statku, opór wody sprawiał, że bęben zaczynał się kręcić i lina się rozwijała. Liczono wówczas, ile liny z węzłami rozwinie się w określonym czasie (czas mierzono za pomocą klepsydry). Prędkość okrętu liczono w węzłach. Tradycja liczenia prędkości poruszania się po morzu w węzłach przetrwała do dzisiaj (1 węzeł morski = 1 mila morska na godzinę;
1 mila morska to 1852 metra).
W poszukiwaniu morskiej drogi do Indii
W XV wieku żeglarze z Europy wypływali coraz dalej na otwarty ocean. Przodowali w tym Portugalczycy, których do wypraw zachęcał książę Henryk Żeglarz. Celem odkrywców było znalezienie drogi morskiej do Indii. Przez wiele lat portugalskie statki pływały na południe wzdłuż wybrzeży Afryki, odkrywając nowe lądy i szukając drogi do Indii. W 1488 roku żeglarz Bartolomeu Diaz dopłynął do końca kontynentu afrykańskiego i udowodnił, że można dotrzeć drogą morską do Indii.
Krzysztof Kolumb
Morskich sukcesów Portugalczykom pozazdrościli Hiszpanie, którzy też marzyli o dopłynięciu do Indii. Hiszpańska królowa Izabela wraz z mężem Ferdynandem zgodzili się częściowo sfinansować wyprawę włoskiego żeglarza Krzysztofa Kolumba, który obiecał znaleźć inną, krótszą niż portugalska, drogę do Indii. Kolumb był przekonany, że Ziemia jest okrągła. Postanowił więc skierować się na zachód przez Ocean Atlantycki i dotrzeć do Indii od drugiej strony. Zdaniem Kolumba do Indii można było dopłynąć w kilka tygodni, podczas gdy podróż wokół Afryki trwała około rok.
Na obrazie z XIX wieku Krzysztof Kolumb przekonuje królową i króla Hiszpanii,
by wydali zgodę na wyprawę i przekazali mu statki z załogą. Królewska para miała jednak wątpliwości, czy poprzeć wyprawę Kolumba.
Opisz scenę przedstawioną na obrazie.
Podaj, imiona pary królewskiej Hiszpanii, która sfinansowała wyprawę Kolumba.
Jakie konsekwencje mogła mieć decyzja Ferdynanda i Izabeli w sprawie propozycji Kolumba?
| Zgoda na podróż | Brak zgody na podróż | |
| wydatki na statki i załogę | □ | □ |
| utracona szansa na dopłynięcie do nowych lądów | □ | □ |
| zgoda na wygórowane żądania Kolumba, który chciał dużego wynagrodzenia za rejs | □ | □ |
| brak ryzyka utraty statków i załóg | □ | □ |
| konflikt z Portugalią, która uważała Ocean Atlantycki za swój obszar | □ | □ |
Jakie konsekwencje mogła mieć decyzja Ferdynanda i Izabeli w sprawie propozycji Kolumba?
| Kolumb dopływa do nowego lądu | Kolumb nie dopływa do nowego lądu | |
| odkrycie krótszej i tańszej drogi morskiej do Indii | □ | □ |
| wielkie wzbogacenie się Hiszpanii | □ | □ |
| utrata kilku statków i załóg | □ | □ |
| wyprzedzenie Portugalii w wyścigu morskim | □ | □ |
| zakładanie kolonii na nowych lądach | □ | □ |
| wzrost potęgi Hiszpanii | □ | □ |
| pogodzenie się z dominacją Portugalii na morzach | □ | □ |
Krzysztof Kolumb
Żeglarz pochodzący prawdopodobnie z Genui. Mieszkał w Portugalii, gdzie wpadł na pomysł dotarcia do Indii, płynąc w przeciwnym kierunku – na zachód. Gdy Portugalczycy odmówili finansowania wyprawy, Kolumb przeniósł się do Hiszpanii i tam zyskał poparcie królowej Izabeli. Otrzymał trzy statki: 'Santa Maria', 'Nina' i 'Pinta', z którymi w 1492 roku dopłynął do wysp u wybrzeży Ameryki. Podczas kolejnych trzech podróży odkrył wiele wysp, a także wybrzeża Ameryki Południowej i Środkowej.
Krzysztof Kolumb odkrywa nowy ląd
W 1492 roku wyprawa Kolumba, złożona z trzech okrętów, wypłynęła z Las Palmas, hiszpańskiego portu położonego na Wyspach Kanaryjskich, i wyruszyła na zachód przez Ocean Atlantycki. Po dwóch miesiącach żeglugi żeglarzom udało się dotrzeć
do nieznanego lądu, którym była wyspa Ameryki Środkowej San Salvador (czyli Święty Zbawiciel). Następnie dopłynął do wysp Kuba i Hispaniola (Haiti). Kolumb był przekonany, że dopłynął do Indii, dlatego napotkanych tubylców (mieszkańców tych ziem) nazwał Indianami. Wielki żeglarz zorganizował jeszcze trzy inne wyprawy, podczas których odkrywał nowe zakątki Ameryki. Dopiero po latach okazało się,
że Kolumb ze swoimi towarzyszami dopłynął nie do Indii, lecz do nowego, nieznanego w Europie kontynentu, który nazwano Ameryką.
Ciekawostka
Amerykę nazwano Nowym Światem, w odróżnieniu od Starego Świata, czyli Europy, Azji i Afryki.
Trasa pierwszej wyprawy Krzysztofa Kolumba do Ameryki. Na mapie zaznaczone są:
- Królestwo Hiszpanii i tereny kolonizowane przez Hiszpanów w XVI w.,
- Królestwo Portugalii i tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.,
- Lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI w,
- Trasa wyprawy Krzysztofa Kolumba.
Tereny kolonizowane przez Hiszpanów w XVI w.:
- Południowa część Ameryki Północnej,
- Środkowa cześć Ameryki Południowej z terenem Buenos Aires i wyspami na Ocenie Spokojnym (dzisiejsze Filipiny),
- Północno‑wschodnia cześć Ameryki Południowej.
Tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.:
- Wschodni skrawek Ameryki Południowej,
- Wybrzeża wschodnich i zachodnich terenów Afryki,
- Przylądek Dobrej Nadziei,
- Obrzeża Madagaskaru,
- Nieduży obszar u zachodnich terenów Indii.
Lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI w:
- Północna oraz środkowo- wschodnia cześć Ameryki Północnej,
- Ameryka Centralna i południowa część Ameryki Południowej,
- Afryka,
- Australia,
- Azja,
- Ocean Południowy,
- Ocean Spokojny.
Trasa wyprawy Krzysztofa Kolumba:
- Wyrusza z Hiszpanii, miasta Palos, płynie przez Ocean Atlantycki, dociera do San Salwador, Kubę, Haiti i wraca przez Ocean Atlantycki do Hiszpanii.
Zaznacz zdania prawdziwe i fałszywe.
Kolumb wyruszył z Hiszpanii., Podczas pierwszej podróży Kolumb dotarł do wysp w pobliżu kontynentu amerykańskiego, Kolumb płynął na zachód., Kolumb płynął przez Ocean Indyjski.
| PRAWDA | |
|---|---|
| FAŁSZ |
Ciekawostka
Nazwa 'Ameryka' pochodzi od imienia włoskiego podróżnika Ameriga Vespucciego [czyt.: wespuczcziego], który podróżował po kontynencie amerykańskim kilka lat
po jego odkryciu. Doszedł do wniosku, że kontynent ten to nie Indie, jak sądził Krzysztof Kolumb. Opis nowej ziemi sporządzony przez Ameriga Vespucciego był
tak popularny, że ląd został nazwany Ameryką.
Listy o odkryciu AmerykiW przeciągu 33 dni dopłynąłem z Wysp Kanaryjskich do Indii, z flotą, jaką powierzyli mi najmiłościwiej panujący Król i Królowa [Ferdynand i Izabela]. Znalazłem wielką obfitość wysp zamieszkanych przez niezliczone rzesze ludzi. Wszystkie je zająłem w imieniu Ich Wysokości. Obwieściłem to przy rozwiniętym sztandarze, a nikt się nie sprzeciwił.
Źródło: Listy o odkryciu Ameryki, wybór Jan Kieniewicz, Gdańsk 1995.
Wskaż zdania prawdziwe i fałszywe.
Kolumb uważał, że właścicielem odkrytych wysp są król i królowa hiszpańska., Kolumb odkrył bardzo dużo wysp., Wyspy odkryte przez Kolumba były bezludne., Europejczycy, odkrywając nowe lądy zamieszkane przez ludność pogańską, uważali, że stają się ich właścicielami., Podróż Kolumba trwała krócej niż miesiąc., Kolumb wypłynął w rejs z Wysp Kanaryjskich.
| PRAWDA | |
|---|---|
| FAŁSZ |
Odkrycie drogi morskiej do Indii
Pod koniec XV wieku portugalski żeglarz Vasco da Gama [czyt.: wasko da gama], płynąc wzdłuż wybrzeży Afryki, dotarł do Kalikatu w Indiach.
Trasa wyprawy Vasco do Gamy. Na mapie zaznaczone są:
- Królestwo Hiszpanii i tereny kolonizowane przez Hiszpanów w XVI w.,
- Królestwo Portugalii i tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.,
- Lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI w,
- Trasa wyprawy Vasco da Gamy.
Tereny kolonizowane przez Hiszpanów w XVI w.:
- Południowa część Ameryki Północnej,
- Północno‑wschodnia cześć Ameryki Południowej.
Tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.:
- Wschodni skrawek Ameryki Południowej,
- Wybrzeża wschodnich i zachodnich terenów Afryki,
- Przylądek Dobrej Nadziei,
- Obrzeża Madagaskaru,
- Nieduży obszar u zachodnich wybrzeży Indii.
Lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI w:
- Ameryka Północna oraz środkowo- wschodnia cześć Ameryki Północnej,
- Ameryka Centralna i południowa część Ameryki Południowej,
- Afryka,
- Australia,
- Azja,
- Ocean Południowy,
- Ocean Spokojny.
Trasa wyprawy Vasco da Gamy:
- Wyrusza z Portugalii, miasta Lizbona, płynie wzdłuż zachodniego brzegu Afryki, dociera do najdalej wysuniętego na północ skrawka Afryki czyli Przylądka Dobrej Nadziei. Następnie płynie wzdłuż wschodniego brzegu Afryki. Wypływa z Afryki, miasta Malindi do Indii, miasta Kalikat.
Wskaż zdania prawdziwe i fałszywe.
Statek Vasco da Gamy dopłynął do Indii., Vasco da Gama najpierw przypłynął do Indii, a potem opłynął Afrykę., Vasco da Gama dotarł do Przylądka Dobrej Nadziei na południu Afryki., Na mapie została pokazana trasa wyprawy Vasco da Gamy.
| PRAWDA | |
|---|---|
| FAŁSZ |
Aby opłynąć Afrykę, Vasco da Gama kierował się na...
- południe.
- wschód.
- północ.
- zachód.
Ziemia jest rzeczywiście kulą!
W 1519 roku Hiszpania zorganizowała wielką wyprawę, której dowódcą został doświadczony żeglarz Ferdynand Magellan. Na czele pięciu okrętów wyruszył z Hiszpanii w kierunku Ameryki, okrążył ją i wpłynął na Ocean Spokojny.
Po wielomiesięcznej podróży przez Pacyfik dotarł do Azji. Tam zginął podczas bitwy z mieszkańcami Filipin. Reszta żeglarzy popłynęła dalej i przez Ocean Indyjski dotarła do Afryki, a po jej okrążeniu w 1522 roku, po trzech latach żeglugi, wróciła
do Hiszpanii. Europejczycy przekonali się ostatecznie, że Ziemia nie jest płaska, lecz ma kształt kuli i można ją okrążyć.
Trasa wyprawy Ferdynanda Magellana. Na mapie zaznaczone są:
- Królestwo Hiszpanii i tereny kolonizowane przez Hiszpanów w XVI w.,
- Królestwo Portugalii i tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.,
- Lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI w,
- Trasa wyprawy Ferdynanda Magellana i Juana Sebastiana Elcano.
Tereny kolonizowane przez Hiszpanów w XVI w.:
- Południowa część Ameryki Północnej,
- Północno‑wschodnia cześć Ameryki Południowej.
Tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.:
- Wschodni skrawek Ameryki Południowej,
- Wybrzeża wschodnich i zachodnich terenów Afryki,
- Przylądek Dobrej Nadziei,
- Obrzeża Madagaskaru,
- Nieduży obszar u zachodnich wybrzeży Indii.
Lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI w:
- Północna oraz środkowo- wschodnia cześć Ameryki Północnej,
- Centralna i południowa część Ameryki Południowej,
- Afryka,
- Australia,
- Azja,
- Ocean Południowy,
- Ocean Spokojny.
Trasa wyprawy Ferdynanda Magellana i Juana Sebastiana Elcano:
- Wyrusza z Hiszpanii z miasta Sewilla. Płynie przez Ocean Atlantycki, wzdłuż Ameryki Południowej do miasta Buenos Aires. Dalej wyrusza przez Ocean Spokojny, umiera na Filipinach w roku 1521. Następnie Juan Sebastian Elcano płynie przez Ocean Indyjski, opływa Afrykę i kieruje się do Hiszpanii.
Ułóż we właściwej kolejności etapy podróży Magellana.
- Przylądek Dobrej Nadziei
- Ocean Indyjski
- Hiszpania – powrót
- Filipiny
- Indonezja
- Hiszpania – wypłynięcie
- Ameryka Południowa i Cieśnina Magellana
Ciekawostka
Pacyfik (hiszpańskie słowo 'pacifico' znaczy właśnie 'spokojny') nazwany został Oceanem Spokojnym przez Ferdynanda Magellana. Podczas wielu miesięcy rejsu wody oceanu pozostawały wyjątkowo spokojne. Chociaż często na tym największym z oceanów wieją bardzo silne wiatry, a podwodne trzęsienia ziemi wywołują ogromne fale, dochodzące nawet do 30 metrów.
Podział świata przez Hiszpanów i Portugalczyków
Według prawa obowiązującego w Europie w XV wieku, nowo odkryte ziemie, jeśli
nie były zamieszkane przez chrześcijan, stawały się własnością tego, kto je odkrył. Dlatego Kolumb, dopływając do Nowego Świata, ogłosił, że bierze te ziemie we władanie króla i królowej Hiszpanii. W ten sam sposób postępowali Portugalczycy. Dlatego wkrótce po pierwszej podróży Kolumba między Hiszpanią i Portugalią zaczęło dochodzić do kłótni o nowo odkryte lądy. Ostatecznie pod koniec XV wieku ustalono granicę, która miała dzielić ich posiadłości na świecie.
Wielkie odkrycia geograficzne. Na mapie zaznaczone są:
- Obszary znane Europejczykom,
- Obszary skolonizowane przez Anglię, Francję, Hiszpanię i Portugalię,
- Wyprawa Marco Polo,
- Wyprawa Bartolomeu Diaza,
- Wyprawa Krzysztofa Kolumba,
- Wyprawa Vasco da Gamy,
- Wyprawa Ferdynanda Magellana,
- Hiszpańsko‑portugalska linia podziału świata w 1494 r. i 1529 r.
Obszary znane Europejczykom:
- Europa,
- Zachodnie, południowe i wschodnie tereny Azji.
Pierwsze obszary skolonizowane przez Hiszpanię:
- Południowa część Ameryki Północnej,
- Północno‑wschodnia i środkowa cześć Ameryki Południowej,
- Filipiny,
- Północna część Borneo,
- Północna część Nowej Gwinei.
Pierwsze obszary skolonizowane przez Portugalię:
- Wschodni skrawek Ameryki Południowej,
- Wybrzeża wschodnich i zachodnich terenów Afryki,
- Wyspy Indonezji,
- Przylądek Dobrej Nadziei,
- Madagaskar,
- Nieduży obszar u zachodnich wybrzeży Indii.
- Południowa część Borneo.
Obszary skolonizowane przez Anglię:
- Nowa Fundlandia.
Obszary skolonizowane przez Francję:
- Wschodnia część Półwyspu Labrador.
Trasa wyprawy Marco Polo:
- W latach 1271‑1295 wyruszył z Wenecji przez Morze Śródziemne na Wschód - do Konstantynopola. Stamtąd przez Azję aż do Chin, miasta Pekin. Wraca przez Indie do Europy.
Trasa wyprawy Bartolomeu Diaza:
- W latach 1487‑1488 wyrusza z Hiszpanii, wzdłuż zachodniego wybrzeża Afryki. Dociera do najdalej wysuniętego punktu w Afryce - Przylądka Dobrej Nadziei i wraca identyczną trasą do Hiszpanii.
Trasa wyprawy Krzysztofa Kolumba:
- W latach 1492‑1493 wyrusza z Hiszpanii, miasta Palos, płynie przez Ocean Atlantycki, dociera do San Salwador, Kubę, Haiti i wraca przez Ocena Atlantycki do Hiszpanii.
Trasa wyprawy Vasco da Gamy:
- W latach 1497‑1499 wyrusza z Portugalii, miasta Lizbona. Płynie wzdłuż zachodniego brzegu Afryki, dociera do najdalej wysuniętego na północ skrawka Afryki czyli Przylądka Dobrej Nadziei. Następnie płynie wzdłuż wschodniego brzegu Afryki. Wypływa z Afryki, miasta Malinindi do Indii, miasta Kalikat.
Trasa wyprawy Ferdynanda Magellana:
- W latach 1519‑1521 wyrusza z Hiszpanii z miasta Sewilla. Płynie przez Ocean Atlantycki, wzdłuż Ameryki Południowej do miasta Buenos Aires. Dalej wyrusza przez Ocean Spokojny, umiera na Filipinach w roku 1521. Następnie Juan Sebastian Elcano płynie przez Ocean Indyjski, opływa Afrykę i kieruje się do Hiszpanii.
Hiszpańsko‑portugalska linia podziału świata w 1494 r.:
- Przebiegała wzdłuż Oceanu Atlantyckiego.
Hiszpańsko‑portugalska linia podziału świata w 1529 r.:
- Przebiegała wzdłuż Oceanu Spokojnego.
Na podstawie mapy Wielkie odkrycia geograficzne, wymień kontynenty, na których znajdowały się zamorskie posiadłości Hiszpanii i Portugalii.
Podsumowanie
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
Ferdynand Magellan, XV wieku, Krzysztof Kolumb, 1492, geograficznych, statków
Pod koniec .................................... Europejczycy odkryli nowe nieznane lądy na trzech kontynentach: Azji, Afryce i Ameryce. Odkrycia były możliwe dzięki rozwojowi nauk ...................................., zainteresowaniu światem oraz postępowi w technice morskiej: wynalezieniu nowych .................................... oraz przyrządów nawigacyjnych. W .................................... roku .................................... wyruszył w podróż, by szukać nowej drogi morskiej do Indii. Odkrył on nowy kontynent - Amerykę. .................................... zorganizował wyprawę, która jako pierwsza opłynęła kulę ziemską.
Polecenia
Wymień przyczyny odkryć geograficznych.
Opowiedz o pierwszej wyprawie Krzysztofa Kolumba. Podaj jej datę i trasę.
Wyjaśnij, dlaczego odkrycia przełomu XV i XVI wieku nazwano 'wielkimi odkryciami geograficznymi'.