Izmy przełomu wieków

Joris‑Karl Huysmans Na wspak

Zyskał reputację ekscentryka, miary zaś dopełnił jeszcze swoimi strojami: odziewał się w białe aksamitne garnitury i kamizelki ze złotogłowiu, koszuli pod szyją nie zapinał, zastępując krawat bukietem fiołków parmeńskich wetkniętych w ów dekolt, literatów zaś spraszał na słynne obiady, spośród których między innymi jeden zwłaszcza, wzorowany na XVIII wieku, zdobył rozgłos, kiedy diuk Jan, pragnąc uczcić jakąś najbłahszą i nieudaną miłostkę, wykoncypował ucztę żałobną.
W jadalni obitej kirem […] podano obiad na czarnym obrusie przystrojonym koszami fiołków i skabioz, oświetlonym kandelabrami, gdzie paliły się zielone płomienie, i świecznikami, gdzie jarzyły się świece.
Kiedy ukryta orkiestra wygrywała marsze żałobne, biesiadnikom usługiwały nagie Murzynki w srebrnych pantofelkach i pończochach usianych łzami.
[…]
Pod wieczór czyjś powóz zatrzymał się przed domem w Fontenay. Ale że des Esseintes żadnych gości nie przyjmował nigdy […] słudzy zawahali się, niepewni, czy otworzyć trzeba; a potem, kiedy dzwonek szarpnięty z całej siły obił się o ścianę, zaryzykowali, uchylili judasza w drzwiach i zoczyli Pana, którego całą pierś, od pasa do kołnierzyka, zasłaniał ogromny złoty puklerz.
Oznajmili o tym diukowi Janowi, który śniadał właśnie.
– Znakomicie, wpuśćcie go – mruknął; przypomniał sobie, że kiedyś, w sprawie jakiejś dostawy, dał swój adres jubilerowi.
Pan skłonił się i położył na sosnowej posadzce jadalni swój puklerz, który zakołysał się i uniósł nieco, wytykając wężowy łeb żółwia, ale zwierzę zaraz wciągnęło go pod skorupę, spłoszone czymś nagle.
Ten żółw zaliczał się do kaprysów, które nachodziły des Esseintes na czas jakiś przed wyprowadzką z Paryża. Przypatrywał się pewnego dnia wschodniemu kobiercowi o mieniących się barwach, […] pomyślał: byłoby dobrze umieścić na tym kobiercu coś, co poruszałoby się, coś o ciemnej tonacji, która zaostrzyłaby jeszcze żywość kolorów. […] puściwszy żółwia na kobierzec, siadł przed nim i długo kontemplował gada, mrużąc oczy.
Stanowczo, brunatnawość, tonacja surowej sjeny, jaka barwiła tę skorupę, brudziła odblaski kobierca, miast je ożywiać […]. W konsekwencji diuk Jan zdecydował się wyglazurować złotem żółwiowy pancerz.
[…]
Wybrał z kolekcji japońskiej rysunek przedstawiający rój kwiatów, które racami wyfruwały z cienkiej łodygi, zaniósł go jubilerowi, nakreślił owal, bukiet ów ujmując jego ramą, i uwiadomił osłupiałego rzemieślnika, że liście i płatki każdego z tych kwiatów mają być wykonane z drogich kamieni i wprawione w materię skorupy żółwia.
Długo medytował nad doborem kamieni […].
Stanowczo żaden z tych kamieni nie kontentował des Esseintes'a; były zresztą nazbyt cywilizowane i nazbyt znane. Przesypywał między palcami minerały bardziej zdumiewające i osobliwsze i na koniec odsiał serię kamieni prawdziwych i sztucznych, których melanż miał stworzyć harmonię fascynującą i zapierającą dech w piersi.
Tym sposobem skomponował bukiet swoich kwiatów: liście były wysadzane kamieniami o zieleni wydatnej i czystej: chryzoberylej0000007Y0B2v23_000tp003chryzoberyle zielone jak szparagi; chryzolityj0000007Y0B2v23_000tp004chryzolity zielone jak pory; oliwinyj0000007Y0B2v23_000tp005oliwiny zielone jak oliwki; a kontrastowały one z gałązkami z almandynuj0000007Y0B2v23_000tp006almandynu i z uwarowituj0000007Y0B2v23_000tp007uwarowitu o czerwieni fiołkowej, migoczącymi sucho, podobnie jak drobiny miki w kamieniu, który osadza się na dnie beczek od wina.
Do kwiatów odstających od łodygi, oddalonych od nasady bukietu, zastosował pył błękitny; […] wybierał wyłącznie turkusy Zachodu, kamienie będące właściwie kopalną kością słoniową, nasyconą substancjami miedziowatymi, a których seledynowy błękit jest przydymiony, nieprzejrzysty, siarczany, jak gdyby podbarwiony żółcią.
Co uczyniwszy, mógł wprawiać płatki kwiatów rozwiniętych pośród bukietu, kwiatów najbardziej ze sobą sąsiadujących, najbliższych pnia, używając minerałów przezroczystych, o blaskach szklących się i niezdrowych, ogniach rozgorączkowanych i cierpkich.
Skomponował je wyłącznie z cejlońskich kocich oczu, cymofanówj0000007Y0B2v23_000tp008cymofanów i szafirynów.
I rzeczywiście, trzy te kamienie jarzyły się roziskrzeniami tajemniczymi i przewrotnymi, boleśnie wydzieranymi z głębin ich mętnej wody.
Kocie oko, zielonawoszare, jest porysowane żyłkami koncentrycznymi, które zdają się poruszać, co moment zmieniać miejsce w zależności od ustawienia świateł.
W cymofanie połyski lazurowej moryj0000007Y0B2v23_000tp009mory przebiegają po mlecznym zabarwieniu, które faluje wewnątrz.
Szafiryn zapala niebieskawe fosforyczne ognie na tle czekoladowym, matowobrunatnym.
Jubiler robił notatki, zaznaczając miejsca, gdzie miały być wprawione kamienie. 'A czym obrzeżymy skorupę?' – zagadnął des Esseintes'a.
 […] Zdecydował się w końcu na minerały, których odblaski następowały po sobie kolejno: na hiacynt z Compostelli, czerwonomahoniowy; na akwamarynę, zielonomodrą; na rubin z Bali o różowości winnego octu; na rubin z Sudermanii, w odcieniach siwawy. Ich słabe migotania wystarczały, by rozświetlić mrok skorupy, i pozostawiały w spokoju rozkwit drogich kamieni, otaczając je delikatną girlandą mdłych ogni.
Des Esseintes popatrywał teraz na żółwia, który przyczaił się w kącie jadalni, rozjarzając półmrok.
[…]
Żółw nadal nie poruszał się wcale, pomacał go więc; nie żył. Nawykły zapewne do egzystencji nieruchawej, do skromnego życia pod ubogą skorupą, nie wytrzymał olśniewającego przepychu, jaki mu narzucono […].

j0000007Y0B2v23_00000_BIB_001 Źródło: Joris‑Karl Huysmans, Na wspak, Kraków 2003, s. 47, 48, 72–80.