Odszukaj w słowniku języka polskiego znaczenie wyrazu 'podmiot'.

Podmiot to jednostka ludzka, osoba.

Porównaj definicję podmiotu lirycznego, filozoficznego, gospodarczego i prawnego.

Podmiot filozoficzny  to pewien model rozumienia człowieka. Podmiotem lirycznym jest osoba mówiąca w wierszu. Podmiot gospodarczy definiuje się jako każdego aktywnego uczestnika procesów gospodarczych. Podmiot prawny to osoba, która może posiadać uprawnienia.

Znajdź i porównaj słownikową definicję 'rzeczywistości' ze zredagowaną przez siebie.

Rzeczywistość to, co istnieje realnie. Rzeczywisty to znaczy taki, który istnieje naprawdę, jest autentyczny. Realny, czyli urzeczywistniony.

Przypomnij sobie, czym charakteryzuje się realizm.

Założenia realizmu w literaturze to przede wszystkim: oddawanie świata w sposób autentyczny, ukazywanie świata zgodnie z prawdopodobieństwem, ukazywanie bohaterów w perspektywie historycznej z uwzględnieniem praw rządzących rzeczywistością, pochodzenie bohaterów z określonej grupy społecznej.

Odszukaj w słowniku języka polskiego znaczenie słowa 'wywód'.

Słowo wywód to wypowiedź, w której snuje się rozważania na dany temat.

Zwróć uwagę, do jakiego wyrazu pod względem brzmieniowym jest podobny wyraz 'jestem'.

Czasownik jestem to pierwsza osoba liczby pojedynczej. W tekście Białoszewskiego funkcjonuje jako rzeczownik, ponieważ jest to eksperyment literacki, który ma na celu łamanie przyjętych zasad. Wyraz 'jestem' jest podobny brzmieniowo do rzeczownika 'system'.

Zwróć uwagę na cechy człowieka i jego zajęcia.

Człowiek ukazany w wierszu rozmyśla o zwyczajnych ludziach. Zastanawia się nad własną tożsamością i sensem ludzkiej egzystencji. Próbuje odpowiedzieć na pytanie, kim jest i jakimi cechami się odznacza.

Zwróć uwagę na samoocenę podmiotu lirycznego.

Podmiot liryczny w wierszu ma chwiejną ocenę siebie, raz mówi, że jest głupi, innym razem, że może jest niegłupi. Ma kłopot z ustaleniem własnej tożsamości. Czuje się niedowartościowany, brakuje mu pewności siebie. Nie podejmuje jednak walki ze swoimi słabościami. Wie, że jest najważniejszy dla siebie, ponieważ żyje ze sobą przez całe życie.

Przypomnij sobie, kto wypowiada słowa: 'wiem, że nic nie wiem' i 'myślę, więc jestem'.

Utwór nawiązuje do filozofii Sokratesa do słynnych słów: 'wiem, że nic nie wiem'. Pojawia się więc kontekst niewiedzy sokratejskiej. Sokrates wyraża w ten sposób swoją skromność, poszukuje prawdy, wiedzy, ale nie posiada jej. Ta świadomość niewiedzy stanowi punkt wyjścia do dalszych rozważań. Następnym nawiązaniem jest myśl filozoficzna Kartezjusza: 'Myślę, więc jestem'. Myślenie jest niepodważalne, a w efekcie pewne jest istnienie podmiotu myślącego, ponieważ Kartezjusz zakłada, że myślenie nie jest bezpodmiotowe. Skoro rejestruje on obecność myślenia, to musi być też podmiot, który myśli, czyli on sam.

Przeczytaj uważnie ostatnie cztery wersy utworu Białoszewskiego. Zwróć uwagę, jaka jest opinia podmiotu lirycznego, dlaczego człowiek jest najważniejszy dla siebie.

Postawa podmiotu lirycznego jest w pewnym sensie wyrazem egoizmu, ponieważ według niego egoizm dotyczy każdego człowieka, który godzi się na własne istnienie. Jak pisze autor 'każdy dla siebie jest najważniejszy', czyli egoizm to naturalna postawa człowieka akceptującego siebie, swoje życie. Podmiot liryczny godzi się ze swoją niedoskonałością.

Zwróć uwagę, w jaki sposób człowiek postrzega samego siebie.

W liryku ukazany problem dotyczy odczuwania własnego istnienia. Poruszane kwestie odnoszą się do konfrontacji z innymi i z samym sobą. Człowiek musi wykonać pewien wysiłek, żeby ujrzeć samego siebie z dystansu, tak jak widzi innych i tak jak inni widzą jego. Paradoksalne jest to, że człowiek najsłabiej kojarzy swoją własną twarz, bo patrzy na innych, a nie ciągle na siebie. Podmiot liryczny rozważa też zagadnienie zajmowania określonego miejsca w przestrzeni, które jest zmienne, bo człowiek znajduje się w ruchu. Wypełnia przestrzeń swoim ciałem w sposób dynamiczny, więc trudno określić granice jego cielesnej formy. To zagadnienie o charakterze filozoficznym. W dwóch ostatnich wersach autor odwołuje się do filozofii Kartezjusza i słynnego: 'Myślę, więc jestem'.

Autoportret to własny portret, samodzielnie namalowany.

Artysta, który tworzy swój wizerunek, utrwala wygląd samego siebie. Czyni coś trwałego. Takim przedstawieniom postaci towarzyszą atrybuty i symbole, które łatwo rozpoznać. Dlatego autoportret nie może być odczuwany, gdyż odczucia odnoszą się do przeżyć uczuciowych, doznań, czyli tego co nietrwałe, nieobiektywne, łatwe do podważenia i nie do zweryfikowania.

Dyskomfort to uczucie psychicznej lub fizycznej niewygody.

Dyskomfort podmiotu lirycznego wynika ze świadomości, że słabo pamięta swoją własną twarz. Niepokój wywołują u niego płynność, nietrwałość, niepełność istnienia, które trudno mu zidentyfikować, chociaż przecież należy ono właśnie do niego.

Zwróć uwagę na to, jak człowiek postrzega sam siebie.

Pojawia się paradoks, ponieważ człowiek nigdy nie rozstaje się ze swoją twarzą, nawet kiedy najmniej ją widzi. W związku z tym ktoś, kto rzadko patrzy w lustro, może zwątpić, czy w ogóle posiada twarz. Wszystkie inne części swojego ciała może zobaczyć, a tym samym potwierdzić ich istnienie. Jest to nawiązanie do filozofii George`a Berkeleya [czyt. dżordża berkleja], który twierdził, że jeśli zamykamy oczy, to świat znika.

Zwróć uwagę, czym powinien kierować się podmiot liryczny w swoim życiu.

Człowiek zajmuje pewne miejsce w świecie, o które powinien dbać, aby istnieć. Musi też kierować się określonymi zasadami w życiu, które pozwalają mu rozpoznać swoją egzystencję.

Zastanów się nad podobieństwem między myśleniem i wątpieniem.

Białoszewski nie zaprzecza francuskiemu filozofowi, ale mówi to, samo, co on. Wątpienie to rodzaj myślenia. Jeśli zachodzi myślenie, to musi być też podmiot myślący.

Interpretując wiersz, zwróć szczególną uwagę na jego tytuł.

Tematem utworu są poglądy na samego siebie, radość życia i wizerunek duchowy. Podmiotem lirycznym jest poeta, co potwierdza cytat: 'tam radość nie do opisania', który opisuje  radość, jaką odczuwa za życia, a jeśli opisuje, to posługuje się słowami i tworzy ten właśnie wiersz. Co więcej, utwór nosi tytuł autoportret, co oznacza, że autor pisze o sobie.

Znajdź ten fragment utworu, w którym jest zwrot do adresata.

'Nie myślcie, że jestem nieszczęśliwy. / Cieszę się, że myślę. / Myślcie, że się cieszę'.

Przypomnij sobie środki stylistyczne.

Źródłem szczęścia dla człowieka są pospolite czynności, zdarzenia i przedmioty. Pojawiają się kolokwializmy, które potwierdzają radość z rzeczy zwykłych, pospolitych. Autor zastosował uosobienia i metafory: 'Moja świadomość tańczy / przed lampą deszczu / przed łupiną ściany / przed sklepem spożywczym z wiecami kapusty'; synekdochę: 'przed ustami mówiących przyjaciół', paralelizm składniowy: 'przed własną ręką nieoczekiwaną / przed niewydrążoną rzeźbą rzeczywistości'; epitety: 'najwznioślejsze nabożeństwa', 'najlepsza zabawa'. Podmiot liryczny potrafi się bawić i modlić.

Przypomnij sobie, czym charakteryzuje się anastrofa.

Funkcja anastrofy ma na celu podkreślenie przekory wobec świadomości i ironii wymierzonej w czytelnika.

Przypomnij sobie poglądy Kartezjusza.

Białoszewski potwierdza pogląd Kartezjusza na temat roli rozumu w życiu człowieka, ponieważ rozum dla niego był instancją prawdy i poznania. Podobnie dla poety, który dzięki swojej świadomości odkrywa to, co jest istotne w ludzkiej egzystencji. To osoba myśląca i zadowolona z życia.

Zwróć uwagę, jak powinno wyglądać życie na ziemi, a jak w niebie.

Ostatnia strofa wiersza wskazuje, że poeta zasługuje na niebo. Panuje tam wieczna radość, gdyż nie czuje się bólu. Nie ma tam żadnych barier, które wywołują smutek, tęsknotę, rozpacz i żal. Białoszewski podkreśla, że trzeba być cały czas szczęśliwym, ponieważ kiedyś skończy się życie na ziemi. Mimo że radość z życia kończy się na ziemi, podchodzi on optymistycznie do pobytu w niebie, gdzie trwa wieczna szczęśliwość. Pojawiają się paradoksy: 'gdzie od początku byłem, zanim byłem, / gdzie już do końca będę, gdy nie będę', które skłaniają do zastanowienia się nad egzystencją, zanim podmiot liryczny rozpoczął życie na ziemi i nad życiem po śmierci. Jest również obecne przemilczenie, które podkreśla, że podmiot liryczny nie potrafi wyrazić słowami odczuwanej radości z powodu pójścia do nieba.

Zwróć uwagę na sytuację przedstawioną w wierszu oraz  relacje między podmiotem lirycznym a obserwowaną osobą.

Problematyką wiersza jest samotność człowieka, który jest zdepersonalizowany. Jawi się jako rzecz.

Skrót N.N. to ktoś nieznany.

Tytuł wiersza może być adresowany do NN. Jednak treść utworu sugeruje, że owe NN to Non Notus, czyli nieznany. Nie jest to człowiek jakikolwiek, ale samotny.

Przysłówek nagle oznacza w sposób nieoczekiwany, raptownie.

Przysłówek nagle jest jedyną formą ekspresji w utworze. Łączy się on z pojawiającymi się kadrami obrazów tłumu mijanego na ulicach miasta, które pojawiają się jeden po drugim. Samotny człowiek jawi się jako figura geometryczna niespodziewanie rozpadająca się na coraz mniejsze kawałki, z której ostatecznie nic nie zostaje.

Czasownik kroić to znaczy ciąć coś na części albo odcinać kawałek od całości. Natomiast wycinać to nadać określony kształt za pomocą cięcia.

Czasowniki te można potraktować jako symbol uprzedmiotowienia człowieka, ponieważ jest częścią pomieszanych form ulicy. Kolejny argument przemawiający na rzecz tezy to brak dialogu z jednostką, przez co jest ona samotna. Czasowniki te podkreślają, że osoba uprzedmiotowiona znika w tłumie, gdyż jej nikt nie dostrzega w całości.

Zwróć uwagę na  metafory 'wycinasz się z pomieszanych form ulicy' i 'ruch innych kroi cię w coraz drobniejsze'. 

Cechy kubizmu: deformacja, sprowadzenie przedmiotów do form podstawowych, geometryzacja, odrzucenie perspektywy i realizmu, barwy ograniczone do czerni, szarości i brązu, kompozycja niezwykła, chaotyczna, eksperymentowanie z postaciami i przedmiotami, abstrakcyjna symbolika.

Zwróć uwagę na geometryzację człowieka, czasowniki 'wycinasz się', 'kroi'.

Białoszewski inspirował się kubizmem, ponieważ świadczy o tym precyzja słów. Poeta za pomocą obrazów kubistycznych kreuje człowieka uprzedmiotowionego. Ważną rolę odgrywają tu czasowniki 'wycinasz się' i 'kroi', które dehumanizują osobę. Jawi się więc jako pewna bryła geometryczna o luźnych elementach.

Sytuacja liryczna to zdarzenia i okoliczności łączące się z określonym czasem i przestrzenią, w jakich usytuowana jest wypowiedź podmiotu lirycznego.

Faktyczność siedzi przy oknie, podmiot liryczny próbuje nawiązać z nią kontakt. Zastanawia się, w jaki sposób porozmawiać z nią, ale ona jedynie stroi miny. W końcu wypowiadają wspólne 'y'. Nie dochodzi więc do żadnej sensownej  wymiany wypowiedzi.

Zwróć uwagę na próbę nawiązania relacji podmiotu lirycznego z 'Faktycznością'.

Początkowo podmiot liryczny ignoruje swoją obserwatorkę, nie reagując na nią. Potem zastanawia się, co jej powiedzieć, kiedy ta robi miny. Ostatecznie nie wie,
co powiedzieć, mówi więc tylko 'y'.

Zwróć uwagę, w jakiej sytuacji podmiot liryczny wypowiada 'y'.

'Y' oznacza, że podmiot liryczny nie wie, co ma powiedzieć.

Zwróć uwagę na relacje między podmiotem lirycznym a 'Faktycznością'.

Tytułowa 'Faktyczność' to rzeczywistość, która otacza podmiot liryczny. Podmiot liryczny walczy z nią, nawiązując próby komunikacji, ale realność nie mówi nic,
jest obojętna na charakter przeżyć podmiotu lirycznego. Nadaje swojej twarzy określony wyraz, czym informuje rozmówcę, że nie ma możliwości wejścia z nią w żadną relację.

Zwróć uwagę na sytuację przedstawioną w wierszu.

Tematem wiersza jest pojedynek poety z rzeczywistością.

Zwróć uwagę, w jakiej relacji są podmiot liryczny i faktyczność.

Podmiot liryczny walczy i w końcu przegrywa z realnością, ponieważ jego przeciwnik jest zbyt potężny, niezrozumiały i nieosiągalny dla niego.

Zwróć uwagę, w jakich relacjach pozostają Faktyczność i podmiot liryczny.

Tytułowa Faktyczność jest przeciwnikiem podmiotu lirycznego, który walczy z nią. W pojedynku tym porażkę ponosi podmiot liryczny, ponieważ Faktyczność jest potężniejsza, mimo że osoba mówiąca chce nawiązać z nią dialog. Język, którego używa podmiot, okazuje się niewystarczającym narzędziem w tej walce.

Inwektywa to obelga, zniewaga słowna, obraźliwy zarzut.

Inwektywa pojawiająca się w zakończeniu utworu 'ty świnio' to oznaka bezsilności podmiotu lirycznego wobec potężnej rzeczywistości. Jednocześnie wprowadza humor do tekstu i dystans autora do pojedynku podmiotu z rzeczywistością.

Zwróć uwagę na zachowanie faktyczności.

Tytułowa 'faktyczność' to rzeczywistość. Białoszewski prowadzi z nią potyczki. Chociaż walczy z realnością, to w końcu przegrywa z nią. Rzeczywistość bowiem jest potężniejszym przeciwnikiem, niezrozumiałym i nieosiągalnym dla podmiotu. Realność nie mówi nic, mimo taktyk skłaniających ją do rozmowy przez podmiot liryczny.

Zwróć uwagę, jakim procesom poddawane są słowa, jaki jest ich cel.

Utwór dotyczy roli i funkcji języka poetyckiego. Podmiot liryczny skupia się
na słowach, które nadają nazwy rzeczom. Stają się materialne. Okazują się niemal dotykalne. W utworze wyrażone jest przeświadczenie, że wyrazy w tym procesie odklejają się od rzeczy, co jest pożądane.

Przypomnij sobie, czym charakteryzuje się język poetycki.

'Odejmować słowa od rzeczy', czyli sprawiać, że słowo traci swoją kształtującą moc. 'Przybywanie rzeczy słowom', to znaczy rzeczom przybędzie w wyniku odjęcia słów, ale stanie się to w poezji niewyrażalne i nieprzekazywalne. 'Obierać słowa ze skóry' to znaczy pozbawiać ich dwuznaczności w poezji.