Róbmy swoje! Postawy Polaków pod zaborami

RpwUIbNR3e1ua

Zdjęcie jednopiętrowego budynku szkoły. Fasada w kształcie prostokąta z rzędami okien na parterze i piętrze, z drzwiami wejściowymi po środku. Wejście jest zadaszone, prowadzą do niego schody. Obok wejścia znajduje się czerwona tabliczka z nazwą szkoły oraz tabliczka z godłem.

Wprowadzenie

Po upadku powstania styczniowego w 1864 r., Rosjanie przystąpili do odwetu na Polakach. Represje popowstaniowe dotknęły także Polaków zaboru pruskiego. Aby zachować polskość sprzeciwiano się narzucanym represjom. Sytuacja Polaków z zaboru austriackiego wyglądała inaczej niż na pozostałych ziemiach. Tam Polacy korzystali z coraz szerszej autonomii.

RJCWnToRWm4N4

Czarno‑białe zdjęcie piętnaściorga dzieci. Dzieci stoją w dwóch rzędach. Tylko dwaj chłopcy pozują na wpółleżąco przed pozostałymi. Chłopcy ubrani są w garnitury, dziewczynki w sukienki siegające za kolano.

Zadanie na rozgrzewkę

Bohaterskie dzieci – strajk szkolny we Wrześni

Na przełomie XIX i XX wieku w szkołach ludowych, czyli podstawowych, na terenie Wielkopolski lekcje odbywały się w języku niemieckim. Po polsku nauczano tylko religii i śpiewu kościelnego. W marcu 1901 roku inspektor szkolny w miejscowości Września otrzymał pismo, w którym regencjaregencjaregencja zawiadamiała, że od nowego roku szkolnego również nauczanie religii należy prowadzić w języku niemieckim. Polecono zakupić dla biedniejszych uczniów niemieckie katechizmy.

Gdy zaczął się nowy rok szkolny, dzieci z najstarszej klasy postanowiły nie przyjąć niemieckich katechizmów oraz odmówiły udzielania odpowiedzi w języku niemieckim – zastosowały bierny opór. Z początku nauczyciele łagodnie namawiali i przekonywali oporne dzieci. Z czasem jednak posypały się groźby, dwugodzinne kary aresztu, wymierzono nawet karę chłosty (2 i 13 maja) najbardziej zbuntowanym dzieciom
– Bronisławie Śmidowicz i Stanisławowi Jerszyńskiemu. Zastosowany masowy areszt
nie wpłynął na zmianę postawy uczniów, a w ich obronie stanęli rodzice.

Kulminacja wydarzeń wrzesińskich przypadła na 20 maja, kiedy do szkoły przybył inspektor Winter. Wobec 26 uczniów z klasy I zarządził dwugodzinny areszt, w czasie którego miały nauczyć się po niemiecku słów pieśni Kto się w opiekę. O godzinie
12 zwolniono do domu tych, którzy wykonali zadanie. 'Czternaścioro dzieci
– relacjonował później inspektor Winter – które orzekły, iż nie będą uczyły się religii
po niemiecku, postanowiłem ukarać przykładnie. Zarządziłem, ażeby wszystkie po kolei otrzymały chłostę z ręki nauczyciela Schölzchena. Dzieci otrzymały 4 do 8 uderzeń po siedzeniu i po rękach'. Pobite dzieci wychodziły ze szkoły z płaczem. Niektóre miały ręce tak spuchnięte, że niosły książki pod pachami. Sześćdziesiąt lat później Leokadia Wojciechowska‑Stankowska tak wspominała to wydarzenie: 'lekarz po zbadaniu moich rąk wypisał zaświadczenie, że mam uraz cielesny. Miałam tak opuchnięte i obolałe ręce, że przez dwa tygodnie nie mogłam pisać ani rysować'.

O strajku uczniów ze szkoły we Wrześni usłyszała cała Europa. Opinia publiczna dowiedziała się o brutalnych metodach działania władz niemieckich oraz o tym,
że Polacy sprzeciwiają się germanizacjij0000008NFB6v32_000tp001germanizacji.

Pod wpływem oburzenia prześladowaniami polskości w zaborze pruskim Maria Konopnicka napisała słowa słynnej pieśni zatytułowanej Rota.

W 1880 r. w Poznaniu powstało Towarzystwo Czytelni Ludowych. Jego celem było upowszechnianie czytelnictwa i bibliotekarstwa.

Postawy wobec rusyfikacji

W zaborze rosyjskim pod koniec XIX i na początku XX wieku (na tak zwanych ziemiach zabranychj0000008NFB6v32_000tp002ziemiach zabranych – czyli włączonych do Rosji w XVIII wieku – już wcześniej) szkoła była miejscem rusyfikowaniaj0000008NFB6v32_000tp003rusyfikowania polskich dzieci. Nawet na przerwach musiały rozmawiać po rosyjsku. Ich losy przedstawił Stefan Żeromski w książce Syzyfowe prace.

Na ziemiach zaboru rosyjskiego rozwinął się pozytywizm warszawski. Głównym ośrodkiem kształtowania się myśli ideologicznej pozytywizmu w Polsce była Warszawa. Ruch upowszechniał idee pracy organicznej, współpracę wszystkich warstw i środowisk społecznych nad wszechstronnym rozwojem kraju, unowocześnienie polskiej gospodarki.

Władze zaborcze zlikwidowały wiele szkół, a w pozostawionych usunięto całkowicie język polski, dlatego na wszystkich etapach edukacyjnych organizowano tajne nauczanie zwane tajnymi kompletami. W ukryciu uczono młodzież polską historii, geografii i literatury polskiej. Dzięki tajnym kompletom toczyło się nielegalnie życie kulturalne i naukowe.

Powodzeniem cieszyły się prowadzone w różnych punktach Warszawy kursy dla kobiet, nazwane Uniwersytetem Latającym.

Ludzie sukcesu

Niektórzy Polacy, mimo zaborów, potrafili znaleźć swoje miejsce w życiu i osiągnąć sukces, a przy tym zasłużyć się dla Polski i Polaków. Walczyli o swoje, nie uciekając się do walki zbrojnej. Do takich osób należały między innymi
te wymienione poniżej.

Galicja, czyli zabór austriacki

W 2. połowie XIX wieku i na początku wieku XX najłatwiej żyło się Polakom w zaborze austriackim, gdzie cieszyli się dużą autonomią i mogli 'robić swoje'. Nie byli germanizowani jak dzieci we Wrześni ani rusyfikowani jak mieszkańcy zaboru rosyjskiego po upadku powstania styczniowego. Mieszkający tam Polacy wykorzystali tę sytuację, by rozwijać polską naukę, kulturę i sztukę. We Lwowie działał Uniwersytet Jana Kazimierza. W Krakowie – Uniwersytet Jagielloński. Uroczyście obchodzono rocznice ważnych wydarzeń z dziejów Polski, na które przybywali Polacy z pozostałych zaborów oraz z emigracji.

RFubQSpLU1ow7

Obraz przedstawia scenę walki na piaszczystym polu. Po lewej stronie żołnierze w mundurach celujący ze strzelb w stronę przeciwników. Po prawej stronie biegnący kosynierzy w białych chłopskich sukmanach. W centrum obrazu armata a za nią bijący się przeciwnicy.

R8Wiup6yb6OYf

Zdjęcie placu w Krakowie, na którym stoi pomnik. Postument pomnika stanowi wysoki obelisk z napisem "Grunwald". Po bokach obelisku jest pięć osób. Jedna z nich przedstawiona jest jako poległy. Jest to Ulrich von Jungingen [czyt.: ulriś fon jungingen]. Na szczycie pomnika na koniu siedzi król Władysław Jagiełło.

R1POX6p0O2PcS

Zdjęcie przedstawia pomnik Grunwaldzki w Krakowie. Wokół pomnika jest tłum ludzi. Wysoko nad zebranymi powiewają chorągwie. W oddali widać kościół oraz zabudowania miejskie.

Podsumowanie

Życie pod zaborami było ciężkie, w każdym zaborze byli Polacy, którzy potrafili osiągnąć sukces, nie zatracili polskości, a nawet przyczynili się do jej rozwoju. Stanisław Staszic rozwijał gospodarkę i szkolnictwo w Królestwie Polskim. Hipolit Cegielski założył wielkie zakłady przemysłowe w Poznaniu. Maria Konopnicka tworzyła polską literaturę i podtrzymywała ducha oporu. Michał DrzymałaMichał DrzymałaMichał Drzymała pokazał, jak walczyć z represjami władz niemieckich, używając środków prawnych. Dzięki dzieciom z Wrześni o germanizacji ludności polskiej dowiedział się cały świat, a opór przeciw niej przybrał na sile.