Prawa i obowiązki policjanta oraz obywatela

W celu zrozumienia tego materiału spróbuj zastanowić się, jak zachowasz się w sytuacjach opisanych we wstępie, tj. legitymowania i kontroli. Przypomnij sobie również lub sprawdź, jaką rolę w systemie bezpieczeństwa narodowego odgrywa Policja. Możesz skorzystać np. z e‑podręcznika pt. Podsystemy ochronne państwa (I)P13CzkE5VPodsystemy ochronne państwa (I).

1. Zadania Policji

Podstawowym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie Policji w Rzeczypospolitej Polskiej jest wielokrotnie nowelizowana Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (z późniejszymi zmianami). Zgodnie z jej przepisami PolicjaPolicjaPolicja jest umundurowaną i uzbrojoną formacją służącą społeczeństwu i przeznaczoną do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Do jej podstawowych zadań zalicza się m.in.:

• ochronę życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi działaniami naruszającymi te dobra;

• ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym m.in. zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania;

• inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie przestępczości oraz współdziałanie w tym zakresie z innymi organami państwowymi, samorządowymi, a także organizacjami społecznymi;

• wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców;

• nadzór nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi w zakresie określonym w odrębnych przepisach;

• kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych;

• przetwarzanie informacji kryminalnych, w tym danych osobowych;

• współdziałanie z policjami innych państw oraz organizacjami międzynarodowymi;

• prowadzenie zbiorów danych zawierających informacje gromadzone przez uprawnione organy o odciskach linii papilarnych osób, niezidentyfikowanych
  śladach linii papilarnych z miejsc przestępstw oraz o wynikach analizy kwasu
  deoksyrybonukleinowego (DNA).

RoYKEwk6SvaCG

Kolorowe zdjęcie przedstawia pododdział Policji. Funkcjonariusze stoją w dwóch szeregach - łącznie w 12 osób. Mają na sobie czarne mundury z czarnymi czapkami i czarne czapki białym godłem Polski. Na piersiach biały napis - "Policja". Przed sobą trzymają plastikowe tarcze. Tarcze są przezroczyste i mają na środku biały napis Policja. Tarcze sięgają od stóp do okolic brzucha policjantów.

2. Uprawnienia policjantów oraz obywateli

W granicach opisanych wcześniej zadań Policja wykonuje czynności operacyjno‑rozpoznawcze (np. ustalenia na temat zdarzeń kryminalnych), dochodzeniowo‑śledcze (prowadzenie dochodzenia w sprawie zaistniałego zdarzenia) i administracyjno‑porządkowe (przede wszystkim działania prewencyjne), które mają na celu:

• rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw oraz wykroczeń,

• odnalezienie osób ukrywających się przed organami ścigania,

• odnalezienie osób zaginionych.

Policjanci wykonujący wyżej wymienione czynności mają obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka.

W celu skutecznej realizacji swoich zadań, policjanci mają prawo ukarać mandatem osoby popełniające wykroczenie (w tym zastosować środek oddziaływania wychowawczego, jakim jest pouczenie) oraz mogą stosować środki przymusu bezpośredniego wobec obywateli.

Mandaty dotyczące wykroczeń przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu są wystawiane na ogół za:

• zakłócenie spokoju, porządku publicznego, spoczynku nocnego albo wywołanie zgorszenia w miejscu publicznym;

• zanieczyszczanie lub zaśmiecanie miejsca publicznego;

• umyślne wprowadzenie w błąd organu państwowego lub instytucji upoważnionej do legitymowania;

• umieszczenie w miejscu publicznym nieprzyzwoitego ogłoszenia, napisu lub rysunku albo używanie słów nieprzyzwoitych;

• spożywanie napojów alkoholowych w miejscach objętych zakazem;

• doprowadzenie zwierzęcia poprzez drażnienie lub płoszenie do tego, że staje się niebezpieczne.

R1Gl7kwfnZ7mt

Zdjęcie przedstawiające policjantów w lekkich letnich mundurach i kamizelkach odblaskowych z napisami Policja wypisujących dwójce młodych ludzi mandaty za wandalizm. Policjanci stoją tyłem do obserwatora zdjęcia. Przed nimi dwoje młodych ludzi w kapturach na głowie ze sprejami w rękach. Za nimi na murze widoczne graffiti.

W przypadku nieletnich zarówno przestępstwa, jak i określone wykroczenia przez nich popełniane powodują konieczność skierowania przez Policję sprawy do właściwego wydziału sądu.

Realizując zadania wynikające z ustawy o Policji, formacja ta posiada szereg uprawnień pozwalających jej na ingerencję w swobodę obywatelską: legitymowanielegitymowanielegitymowanie, zatrzymaniezatrzymaniezatrzymanie, kontrola osobista i kontrola bagażukontrola osobista i kontrola bagażukontrola osobista i kontrola bagażu oraz przeszukanieprzeszukanieprzeszukanie. Prawa i obowiązki funkcjonariusza w zakresie tych czynności, a także prawa i obowiązki obywatela prezentuje poniższa animacja.

R1X4zc8bvIebv

Animacja przedstawia prawa i obowiązki policjanta oraz obywatela.

Animacja przedstawia prawa i obowiązki policjanta oraz obywatela.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1X4zc8bvIebv

Animacja przedstawia prawa i obowiązki policjanta oraz obywatela.

Mówiąc ogólnie, immunitet chroni osoby go posiadające przed zatrzymaniem lub aresztowaniem. Jednak w tym miejscu należy przytoczyć zapisy Konstytucji RP, w której czytamy, że „Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego” (art. 105 pkt 5). Natomiast szczegółowe zasady pociągania posłów do odpowiedzialności karnej określa Ustawa z 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (z późniejszymi zmianami).

3. Zatrzymanie pojazdu do kontroli

Zgodnie z ustawą Prawo o Ruchu Drogowym, zadaniem Policji jest czuwanie nad bezpieczeństwem i porządkiem ruchu na drogach, kierowanie ruchem oraz jego kontrolowanie. W związku z tym policjanci są zobowiązani do zapobiegania przestępstwom i wykroczeniom przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w ruchu drogowym. Mogą oni działać represyjnie, wystawiając mandaty za popełnione wykroczenie, oraz prewencyjnie, zatrzymując pojazdy do kontroli.

Uczestnik ruchu drogowego niekierujący samochodem może otrzymać mandat
za m.in.:

• niestosowanie się do znaków drogowych dotyczących ruchu pieszych,

• wchodzenie na jezdnię bezpośrednio przed jadący pojazd,

• korzystanie na przejściu z telefonu komórkowego,

• korzystanie na przejściu z innych urządzeń elektronicznych,

• wchodzenie na jezdnię spoza pojazdu lub innej przeszkody ograniczającej widoczność drogi,

• przechodzenie przez jezdnię w miejscu, w którym urządzenia zabezpieczające lub przeszkoda oddzielają drogę dla pieszych lub chodnik od jezdni,

• przebieganie przez jezdnię,

• chodzenie po torowisku,

• wchodzenie na torowisko, gdy zapory są opuszczone lub rozpoczęto ich opuszczanie,

• korzystanie z dróg nieprzeznaczonych dla pieszych,

• naruszenie obowiązku korzystania przez pieszego z chodnika lub drogi dla pieszych, a w razie ich braku – z pobocza,

• naruszenie przez kierującego rowerem obowiązku korzystania z drogi dla rowerów lub pasa ruchu dla rowerów (jeśli są one wyznaczone dla kierunku, w którym się porusza lub zamierza skręcić),

• nieustąpienie miejsca pieszym przez kierującego rowerem korzystającego z drogi dla rowerów i pieszych,

• naruszenie przez kierującego rowerem lub motorowerem zakazu jazdy bez trzymania co najmniej jednej ręki na kierownicy oraz nóg na pedałach lub podnóżkach.

RVHkpeOqfxmeN

Ilustracja przedstawia za pomocą jednego rysunku różne sytuacje możliwe do wystąpienia na ruchliwej ulicy. Od lewej strony ilustracji do prawej rozciąga się ukośnie i w rzucie z góry dwukierunkowa ulica. Po lewej stronie przejście dla pieszych. Na przejściu dwie uczennice oglądają telefon komórkowy, a przed przejściem dla pieszych po ulicy drogę na ukos przebiega młody chłopak. Na przejście wjeżdża człowiek na skuterze. Na chodniku przy przejściu stoi starszy mężczyzna podpierający się o laskę, kobieta z małym dzieckiem oraz kobieta z psem na smyczy. Wzdłuż chodnika jedzie bez trzymania kierownicy rowerzysta z rękami uniesionymi w górze. Dalej wzdłuż chodnika znajdują się żółte metalowe barierki odgradzające chodnik od ulicy. Młody chłopak po prawej stronie sceny wspina się na jedną z barierek. Po przeciwnej stronie mężczyzna przechodzi na drugą stronę jezdni w miejscu niedozwolonym. Mija autobus stojący w zatoczce i niemal wpada pod jadący samochód. Z bramy budynku wyjeżdża samochód osobowy. Kierowca patrzy w kierunku przechodnia piszącego smsa, który jednocześnie nie zwraca uwagi na pozostałych użytkowników chodnika.

Podstawami zatrzymania pojazdu do kontroli mogą być zaistniałe sytuacje związane z:

• przestępstwem lub wykroczeniem popełnionym na drodze przez kierującego pojazdem,

• uzasadnionym podejrzeniem, że dany pojazd może zagrażać bezpieczeństwu ruchu drogowego (np. ze względu na swój stan techniczny),

• wykonywaniem czynności służbowych na miejscu zdarzenia drogowego,

• zgłoszeniem wymagającym interwencji,

• reakcją wymaganą wobec sposobu zachowania kierującego pojazdem.

Ponadto kontrola może zostać przeprowadzona ze względu na:

• uzasadnione podejrzenie, iż pojazd może pochodzić z przestępstwa (np. został skradziony),

• uzasadnione podejrzenie, iż w pojeździe mogą znajdować się osoby lub przedmioty poszukiwane, np. osoby, które popełniły przestępstwo lub przedmioty pochodzące z przestępstwa,

• prowadzony pościg lub działania pościgowe.

Na podstawie wyżej wymienionych przesłanek Policja może dokonać kontroli pojazdu uczestniczącego w ruchu drogowym.

R1KxfUUJTpLyd

Zdjęcie przedstawia policjantkę zatrzymującą samochód do kontroli. Policjantka ustawiona jest tyłem do obserwatora zdjęcia, w wyciągniętej prawej ręce ma czerwony lizak. Zatrzymywany samochód to elegancka toyota w ciemnych barwach. Miejsce akcji to niezbyt ruchliwa droga w dzielnicy willowej.

4. Podsumowanie

• Policja jest to umundurowana i uzbrojona formacja służąca społeczeństwu, powołana do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i ochrony porządku publicznego.

• W granicach swoich zadań Policja wykonuje czynności operacyjno‑rozpoznawcze, dochodzeniowo‑śledcze i administracyjno‑porządkowe, które mają na celu rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw oraz wykroczeń, odnalezienie osób poszukiwanych i zaginionych.

• W celu skutecznej realizacji swoich zadań policjanci mają prawo ukarać mandatem osoby popełniające wykroczenie oraz mogą stosować środki przymusu bezpośredniego wobec obywateli.

• Realizując zadania wynikające z ustawy o Policji, formacja ta posiada uprawnienia pozwalające na ingerencję w swobodę obywatela – zalicza się do nich: legitymowanie, zatrzymanie, kontrolę osobistą i kontrolę bagażu oraz przeszukanie.

• W odniesieniu do tych kompetencji policjanci i obywatele posiadają określone prawa oraz obowiązki.

• Jednym z zadań Policji jest czuwanie nad bezpieczeństwem i porządkiem ruchu na drogach, kierowanie ruchem oraz jego kontrolowanie. W związku z tym policjanci są zobowiązani do zapobiegania przestępstwom i wykroczeniom przeciwko bezpieczeństwu i porządkowi w ruchu drogowym. Mogą oni działać represyjnie, wystawiając mandaty za popełnione wykroczenie, oraz prewencyjnie, zatrzymując pojazdy do kontroli.

5. Praca domowa

6. Słownik

7. Zadania