Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1HEYGIuE8Wwa
Oś czasu – powstanie warszawskie 1.8.1944 wybuch powstania warszawskiego. 2.10.1944 kapitulacja powstania warszawskiego
Oś czasu – powstanie warszawskie
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Wprowadzenie

Piosenka Pałacyk Michla powstała 4 sierpnia 1944 roku w tytułowym warszawskim pałacyku. Stała się hymnem batalionu harcerskiego 'Parasol', który brał udział w powstaniu warszawskim.

Pałacyk Michla
Pałacyk Michla

Pałacyk Michla, Żytnia, Wola, bronią jej chłopcy od 'Parasola',
choć na tygrysyj0000008NSB6v32_000tp001tygrysy mają visyj0000008NSB6v32_000tp002visy
to warszawiaki, fajne chłopaki – są!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch,
pręż swój młody duch, pracując za dwóch!
Czuwaj wiaro i wytężaj słuch,
pręż swój młody duch, jak stal!

Każdy chłopaczek chce być ranny...
sanitariuszki – morowe panny,
i gdy cię kula trafi jaka,
poprosisz pannę – da ci buziaka — hej!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch...

Z tyłu za linią dekownikij0000008NSB6v32_000tp003dekowniki,
intendenturaj0000008NSB6v32_000tp004intendentura, różne umrzyki,
gotują zupę, czarną kawę –
i tym sposobem walczą za sprawę – hej!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch...

Za to dowództwo jest morowe,
bo w pierwszej linii nadstawia głowę,
a najmorowszy z przełożonych,
to jest nasz Miecioj0000008NSB6v32_000tp005Miecio w kółko golony – hej!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch...

Wiara się bije, wiara śpiewa,
szkopy się złoszczą, krew ich zalewa,
różnych sposobów się imają,
co chwila szafęj0000008NSB6v32_000tp006szafę nam posuwają – hej!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch...

Lecz na nic 'szafa' i granaty,
za każdym razem dostają baty
i co dzień się przybliża chwila,
że zwyciężymy! I do cywila – hej!

Czuwaj wiaro i wytężaj słuch.

j0000008NSB6v32_00000_BIB_001 Źródło: Pałacyk Michla.
Ćwiczenie 1
R1GEwLlQRTTAv1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008NSB6v32_000tp001
j0000008NSB6v32_000tp002
j0000008NSB6v32_000tp003
j0000008NSB6v32_000tp004
j0000008NSB6v32_000tp005
j0000008NSB6v32_000tp006
YMCA

Zadanie na rozgrzewkę

Ćwiczenie 2
RSkhSLruC2Xcb
zadanie interaktywne
ĆWICZENIE: Zadanie na rozgrzewkę
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R1CKCu76ImcHC
Ćwiczenie 2
Na podstawie opisu mapy, przedstawiającej przebieg II wojny światowej, co działo się latem 1944 roku w Europie na froncie zachodnim i wschodnim. Następnie uzupełnij tabelkę.
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 3.0.
R14ahKT85D6NC
Mapa przebiegu II wojny światowej na świecie
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Mapa - Działania wojenne podczas II wojny światowej. Na mapie przedstawiono granice państw z 31.08.1939 roku i granice i zmiany jakie zaszły od VI 1941 roku do V 1945 roku.:

  • granice tzw. Wielkich Niemiec 1941‑1944: wraz z Austrią, wschodnią częścią Polski;

  • granice ZSRS wraz z obszarem Finlandii wokół jeziora Ładoga, Estonią, Łotwą, Litwą, Kresami Wschodnimi II RP, częścią Rumunii, tzw. Besarabią;

  • państwa osi: Niemcy, Włochy i obszary przez nie okupowane: Protektorat Czech i Moraw, Francja, Dania, Belgia, Holandia, Polska, Generalne Gubernatorstwo, Serbia, Albania, Grecja, Norwegia, wschodnia część Polski i zachodnia część ZSRS wraz z Leningradem, Kurskiem i Krymem;

  • sojusznicy państw Osi: Finlandia, Słowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria, Chorwacja;

  • państwa pod kontolą Aliantów: Wielka Brytania;

  • państwa neutralne: Irlandia, Hiszpania, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria, Lichtenstein, Turcja.

Ważniejsze bitwy:

  • Moskwa 1941, Leningrad 1941‑1944, Stalingrad 1941‑1942, Kursk 1943, Lenino 1943, wybrzeże Normandii 1944, Falaise 1944, Monte Cassino 1944, Linia Zygfryda 1944/1945,

  • powstanie Warszawskie 1944,

Miejsca mordów polskich oficerów w 1940 roku: Kalinin, Miednoje, Katyń, Kijów, Charków.

Konferencja w Jałcie 1944;

Linie frontu

  • na przełomie 1943‑1944: na wschodzie granice polsko‑sowieckie, na zachodzie granice francusko‑niemieckie, na południu północne Włochy;

  • na przełomie 1944‑1945: granice III Rzeszy;

Linia spotkania wojsk sprzymierzonych - środkowe Niemcy;

Trasy konwojów wojsk sprzymierzonych:

  • z USA przez Atlantyk do Wielkiej Brytanii i do Murmańska,

  • z USA przez Atlantyk i Morze Śródziemne do Algieru i do Włoch.

Działania wojenne:

  • alianckie bombardowania w okupowanej przez Niemców Holandii,

  • alianckie ofensywy na Sycylii 1943, we Włoszech 1943 i Normandii 1944 i dalej w głąb III Rzeszy

  • sowiecka ofensywa przez obszary okupowanej Polski w stronę Berlina i na państwa bałkańskie.

j0000008NSB6v32_0000001I

Kartki z kalendarza

W Muzeum Powstania Warszawskiego można znaleźć kartki z kalendarza, na których zamieszczone są informacje o każdym dniu powstania warszawskiego. Poniższe zdjęcie przedstawia dwie takie kartki.

R1QkUV7XTFnkS1
Kartki z kalendarza
Źródło: a. nn., 2012, Muzeum Powstania Warszawskiego, Warszawa,, licencja: CC BY-SA 3.0.

Opis z kartki kalendarza piątek, 4 sierpnia 1944 roku:

Trwają ciężkie walki w Al. Jerozolimskich. Od Mostu Poniatowskiego ku Grójeckiej przebija się od rana niemieckie jednostka 19. dywizji pancernej. W nocy z 3 na 4 sierpnia Powstańcy opanowują parter gmachu PAST‑y przy ulicy Zielonej. Po zaciętej walce, o świcie, Powstańcy opuszczają budynek. Na Wschód od obsadzonego przez Niemców Krakowskiego Przedmieścia umacnia swe pozycje zgrupowanie 'Krybar'. W Śródmieściu południowym Powstańcy przeprowadzają udany nocny atak na Soldatenheim w Gimnazjum im. Królowej Jadwigi.

Opis z kartki kalendarza sobota, 5 sierpnia 1944 roku:

Po godzinie 1. w nocy odbywają się pierwsze zrzuty lotnicze, zapowiedziane poprzedniego dnia drogą radiową. Trzy brytyjskie samoloty zrzucają ładunki w rejonie cmentarzy, Szpitala Wolskiego i Fortu Bema. Około godziny 7. rusza potężne natarcie oddziałów gen. Reinefharta i brygady Dirlewangera, mające na celi przebicie się do ogrodu Saskiego i zabezpieczenie drogi przelotowej z zachodu na wschód - z Woli do Mostu Kierbedzia. 'Czarna Sobota' na Woli - rozpoczyna się masowa rzeź ludności. Jej ofiarą w kolejnych dniach pada około 40 tys. mieszkańców dzielnicy.

Ćwiczenie 3
REC1cNYV2bMpp1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008NSB6v32_0000001V

Powstańczy kalendarz

Ćwiczenie 4

Poniżej znajdują się fragmenty tekstów z poszczególnych kartek kalendarza, jakie można przeczytać w Muzeum Powstania Warszawskiego. Na kartce wypisz kolejne dni powstania. Obok każdego dnia wpisz :-) jeśli uważasz, że w danym dniu przeważały dobre informacje, :-( jeśli uważasz, że niedobre, a :-/ jeśli twoim zdaniem żadne nie przeważały.

Wskazówka

Możecie podzielić się na grupy. Każda grupa opracuje jeden lub dwa tygodnie powstania, a następnie przedstawi swoje wnioski koleżankom i kolegom.

TYDZIEŃ I

Wtorek, 1 sierpnia
W Godzinie 'W', o 17.00 – wybucha Powstanie Warszawskie, nazywane początkowo sierpniowym. W niektórych dzielnicach walki rozpoczynają się jeszcze przed Godziną 'W'. Do walki przystępuje ok. 30 tys. żołnierzy Okręgu Warszawskiego AK.

Środa, 2 sierpnia
Ok. godz. 9 zaczyna działać radiostacja powstańcza. Komenda Główna AK wysyła szereg depesz do Londynu, donosząc o wybuchu Powstania i ciężkiej walce. Apeluje również o pomoc. Powstańcy całkowicie opanowują Stare Miasto i wiele innych terenów.

Czwartek, 3 sierpnia
Oddziały wroga podpalają domy i mordują ludność cywilną, głównie na Woli, Mokotowie i Ochocie. W Śródmieściu Powstańcy opanowują obiekty o znaczeniu strategicznym: Dworzec Pocztowy w Al. Jerozolimskich przy Żelaznej, Dom Turystyczny przy pl. Starynkiewicza, posterunek policji niemieckiej 'Nordwache' u zbiegu Chłodnej i Żelaznej. Ok. godz. 20 lotnictwo niemieckie dokonuje pierwszych nalotów na Wolę i miasto. Podchorąży Józef Szczepański 'Ziutek' z batalionu 'Parasol' pisze słowa piosenki Pałacyk Michla.

Piątek, 4 sierpnia
W Pałacu Blanka ginie poeta – pchor. Krzysztof Kamil Baczyński 'Krzyś', żołnierz batalionu 'Parasol'. 

Sobota, 5 sierpnia
Po godz. 1 w nocy odbywają się pierwsze zrzuty lotnicze, zapowiedziane poprzedniego dnia drogą radiową. Trzy brytyjskie samoloty zrzucają ładunki w rejon cmentarzy, Szpitala Wolskiego i Fortu Bema. 'Czarna sobota' na Woli – rozpoczyna się masowa rzeź ludności. Jej ofiarą pada w kolejnych dniach ok. 40 tys. mieszkańców dzielnicy.

Niedziela 6 sierpnia
W Śródmieściu zaczyna działać Harcerska Poczta Polowa.

Poniedziałek, 7 sierpnia
Niemcy odcinają Stare Miasto i cmentarze od Śródmieścia. W okolicy Chłodnej i Elektoralnej Niemcy masowo mordują ludność. Rozpoczyna się budowa wykopu i barykady, osłaniającej przejście Al. Jerozolimskimi ze strony północnej na południową, czyli z domu nr 20 do domu nr 17. Przejście to do ostatniego dnia Powstania zapewnia łączność oddziałom z obu części Śródmieścia. Dla ludności cywilnej jest szlakiem ewakuacyjnym.

TYDZIEŃ II

Wtorek, 8 sierpnia
Nieprzyjaciel od rana naciera z wielu stron na Stare Miasto. Z gmachu PKO na rogu Jasnej i Świętokrzyskiej pierwszą audycję nadaje radiostacja powstańcza 'Błyskawica'.

Środa, 9 sierpnia. W Śródmieściu zaczyna nadawać Polskie Radio. W Śródmieściu i na Powiślu Powstańcy skutecznie odpierają ataki wroga. Na Starym Mieście udaje się powstrzymać natarcie od strony mostu Kierbedzia przez pl. Zamkowy. W Moskwie Stalin deklaruje premierowi Stanisławowi Mikołajczykowi pomoc lotniczą dla Warszawy.

Czwartek, 10 sierpnia
Artyleria niemiecka systematycznie ostrzeliwuje Elektrownię, zaopatrującą miasto w prąd. Nocą z 9 na 10 nad Śródmieściem i Mokotowem pojawiają się brytyjskie samoloty. Dokonują udanych zrzutów broni i amunicji.

Piątek, 11 sierpnia
Obrona Woli upada. Niemcy nacierają na Starówkę. W nocy z 11 na 12 sierpnia załoga Starego Miasta przyjmuje zrzuty broni i amunicji. Pada ostatni punkt oporu na Ochocie.

Sobota, 12 sierpnia
Powstańcy odpierają liczne ataki nieprzyjaciela.

Niedziela, 13 sierpnia
Niemcy kierują potężne natarcie na Stare Miasto. Przerwana zostaje łączność między Śródmieściem i Starówką i mimo prób nie udaje się jej odzyskać. Powstańcy ponoszą dotkliwe straty. W kinie 'Palladium' przy ul. Złotej, przy pełnej sali, odbywa się pierwszy pokaz powstańczej kroniki filmowej.

Poniedziałek, 14 sierpnia
W nocy z 13 na 14 sierpnia lotnictwo alianckie dokonuje zrzutów nad Śródmieściem. O godz. 10.30 Komendant Główny AK gen. Tadeusz Komorowski 'Bór' wydaje rozkaz marszu na odsiecz walczącej stolicy oddziałom z podwarszawskich okręgów AK. Niemcy kontynuują natarcie na Stare Miasto od zachodu. Przestają działać wodociągi miejskie.

TYDZIEŃ III

Wtorek, 15 sierpnia
Powstańcy uroczyście obchodzą Dzień Żołnierza. W nocy z 14 na 15 sierpnia lotnictwo alianckie dokonuje kolejnych zrzutów broni i amunicji nad Warszawą. Niemcy zestrzeliwują trzy spośród dwudziestu samolotów. O godz. 10.00 Niemcy z niespotykaną dotychczas w tej części miasta siłą atakują północne Śródmieście. W ogniu staje najwyższy budynek Warszawy – Prudential. Pożary wybuchają również na ulicach Moniuszki, Sienkiewicza i Mazowieckiej.
Środa, 16 sierpnia
Niemieckie natarcie na Rynek Starego Miasta załamuje się na zaciekle bronionych barykadach u wlotu ulic Podwale, Piwnej i Świętojańskiej.

Czwartek, 17 sierpnia
Nieprzyjaciel prowadzi silny ostrzał Starego Miasta, burząc kamieniczki. Płoną m.in.: katedra św. Jana, kościół Najświętszej Marii Panny na Nowym Mieście, Ratusz przy
pl. Teatralnym. Lotnictwo niemieckie bombarduje Rynek Starego Miasta oraz ulice: Miodową, Kapucyńską, Hipoteczną. Silny ostrzał artyleryjski sięga gmachu Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych przy ul. Sanguszki.

Piątek, 18 sierpnia
Od rana lotnictwo niemieckie bombarduje Stare Miasto. Powstańcy odzyskują Koszary Policji przy ul. Ciepłej oraz magazyny firmy 'Pluton' przy Grzybowskiej. W południowej części Śródmieścia czwarty dzień trwają zacięte walki o rozległy teren Politechniki.

Sobota, 19 sierpnia
Nieprzyjaciel rozpoczyna generalne natarcie na Stare Miasto. Oddziały powstańcze odpierają szturm po szturmie. Lotnictwo niemieckie kontynuuje bombardowania. Wszędzie unoszą się słupy ognia i dymu. Płoną zabytkowe kościoły. Życie dzielnicy przenosi się do piwnic. Równocześnie ze szczególną siłą atakowany jest teren Politechniki. Niemcy stopniowo wypierają Powstańców z poszczególnych budynków. Niemcy wprowadzają do akcji czołgi. Powstańcy opuszczają zrujnowany, płonący gmach główny i obsadzają parzystą stronę ul. Noakowskiego. Aż do końca Powstania przebiega tędy linia frontu.

Niedziela, 20 sierpnia
Trwa generalne natarcie sił niemieckich na Stare Miasto. Ostrzał artyleryjski i bombardowania lotnicze poprzedzają kolejne ataki nieprzyjaciela na wszystkich odcinkach. W nocy z 20 na 21 sierpnia oddziały powstańcze zostają zmuszone do wycofania się z zajmowanego terenu. Po kilkunastu godzinach ciężkiej walki Powstańcy zdobywają gmach PAST‑y, likwidując w ten sposób uciążliwy punkt ostrzału. Straty wroga wynoszą 38 zabitych. Do niewoli dostaje się 121 Niemców z różnych formacji, w tym wielu rannych i poparzonych. Straty powstańcze wynoszą nie mniej niż 17 zabitych.

Poniedziałek, 21 sierpnia
Niemcy kontynuują bombardowania lotnicze i ostrzał artyleryjski Starego Miasta. W dzielnicy wybuchają nowe pożary. Kino 'Palladium' prezentuje drugą kronikę powstańczą, ze zdjęciami z dnia poprzedniego, także ze zdobycia PAST‑y.

TYDZIEŃ IV

Wtorek, 22 sierpnia Powstańcy przeprowadzają dwa ataki na pozycje nieprzyjaciela. W obu atakach liczba zabitych i rannych sięga ok. 500 osób.

Środa, 23 sierpnia
Kolejny dzień trwają ciężkie walki o Stare Miasto. Z ruin Ratusza zostaje zestrzelony niemiecki bombowiec. Po południu Niemcy ruszają do natarcia na wszystkich odcinkach. Po kilkudziesięciu godzinach walk Powstańcy nad ranem zdobywają budynek tzw. małej PAST‑y przy ul. Piusa XI. Po ciężkich bojach oddziały polskie opanowują kościół św. Krzyża i sąsiedni budynek Komendy Policji przy Krakowskim Przedmieściu 1. Dzięki tym zdobyczom Powstańcy mogą przypuszczać ataki na pozycje niemieckie w kierunku Starówki.

Czwartek, 24 sierpnia
Stare Miasto jest nadal celem nieustannych, zmasowanych ataków nieprzyjacielskich.

Piątek, 25 sierpnia
Nocą z 25 na 26 sierpnia ze Starego Miasta ewakuuje się kanałami Komenda Główna AK. Kanałami ze Starego Miasta przechodzi na Żoliborz coraz więcej rannych Powstańców, oddziałów tyłowych i niewielka grupa ludności cywilnej.

Sobota, 26 sierpnia
Trwają naloty i ostrzał artyleryjski Starego Miasta.

Niedziela, 27 sierpnia
Powstańcy udaremniają wysadzenie katedry św. Jana, która ostatecznie pozostaje w rękach wroga. W Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych toczy się zaciekła walka o poszczególne piętra i części gmachu. Prezydent USA Franklin D. Roosevelt odmawia pomocy Powstańcom bez zgody Związku Sowieckiego.

Poniedziałek, 28 sierpnia
Na Starym Mieście po zaciekłych walkach Niemcy ostatecznie opanowują gmach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Trwa silny ostrzał nieprzyjacielski Śródmieścia. Cały Górny Mokotów znajduje się pod silniejszym niż zwykle ogniem artylerii nieprzyjaciela. Od strony Wilanowa Niemcy przypuszczają silny atak na Sadybę.

TYDZIEŃ V

Wtorek, 29 sierpnia
Rządy Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych przyznają żołnierzom AK prawa kombatanckie, uznając Armię Krajową za integralną część Polskich Sił Zbrojnych. Trwają bombardowania lotnicze i ostrzał artyleryjski Starego Miasta.

Środa, 30 sierpnia
Dowództwo AK na Starym Mieście decyduje się ostatecznie na ewakuację załogi Starówki do Śródmieścia. Kanałami do Śródmieścia i na Żoliborz przechodzą lekko ranni.

Czwartek, 31 sierpnia
W nocy z 30 na 31 sierpnia Powstańcy podejmują próbę połączenia Śródmieścia ze Starym Miastem. Akcja przebicia ulega załamaniu. Powstańcy ponoszą ogromne straty, liczba zabitych i rannych sięga ok. 300 osób. W ciągu dnia obrońcy Starego Miasta odpierają generalny szturm niemiecki, wspierany atakami lotnictwa.

Piątek, 1 września
Niemcy przystępują do generalnego szturmu na Stare Miasto. Oddziały lądowe wspiera lotnictwo. Ewakuacja załogi i rannych ze Starego Miasta do Śródmieścia trwa całą noc. Odbywa się dwoma kanałami. Kanałami przechodzi do Śródmieścia ok. 4,5 tys. Powstańców, w tej liczbie ok. 1,5 tys. uzbrojonych. Ok. 800 żołnierzy przechodzi kanałami na Żoliborz. Naczelny Wódz, gen. Kazimierz Sosnkowski, w rozkazie do wojska zarzuca aliantom bierność wobec tragedii Warszawy.

Sobota, 2 września
Niemcy nadal atakują Stare Miasto. W nocy z 1 na 2 września pociski czołgowe niszczą kolumnę Zygmunta. W ręce wroga dostaje się ok. 35 tys. ludzi. Nieprzyjaciel dokonuje masowych mordów ludności cywilnej. Powstańcy niespodziewanie zdobywają gmach YMCAYMCAYMCA przy ul. Konopnickiej.

Niedziela, 3 września
Polskie Radio nie nadaje audycji z powodu silnych bombardowań.

Poniedziałek, 4 września
Zburzeniu ulega Elektrownia Miejska na Powiślu, dostarczająca miastu prąd od pierwszych dni Powstania. Liczne pożary utrudniają Powstańcom zorganizowanie stanowisk obronnych. Trwają bombardowania lotnicze Mokotowa. Brytyjczycy żądają od władz Związku Sowieckiego pomocy dla Powstania. Czołgi niemieckie miażdżą płytę Grobu Nieznanego Żołnierza.

TYDZIEŃ VI

Wtorek, 5 września Intensywnie bombardowane Śródmieście płonie. Ludność ewakuuje się do nieco spokojniejszej, południowej części Śródmieścia.

Środa, 6 września
Niemcy zrzucają ulotki w języku polskim, wzywające do opuszczenia stolicy w dniach 7 i 8 września.

Czwartek, 7 września Cywilne władze powstańcze upoważniają zarząd PCK do porozumienia się z dowództwem niemieckim w sprawie ewakuacji z miasta starców i dzieci oraz chorych. W toku pertraktacji z gen. Rohrem czas wyjścia ludności, skłonnej do opuszczenia Warszawy, ustala się na dni 8 i 9 września, w godz. 12‑14.

Piątek, 8 września
Podczas zawieszenia ognia kilka tysięcy cywilów dobrowolnie opuszcza Warszawę.
Od rana trwa silny napór nieprzyjaciela na Śródmieście Północ.

Sobota, 9 września
W czasie zawieszenia ognia, między godz. 6 a 8, trwa dobrowolna ewakuacja ludności cywilnej. W ciągu dwóch dni stolicę opuszcza ok. 8 tys. osób. Toczą się walki w północnej części Śródmieścia. Strona polska porusza sprawę dalszej ewakuacji ludności cywilnej z Warszawy oraz ewakuacji ciężko rannych żołnierzy polskich. Jest też mowa o ewentualnym wydaniu pozostających w niewoli rannych żołnierzy niemieckich. Gen. Rohr proponuje rozpoczęcie rozmów w sprawie kapitulacji Powstania.

Niedziela, 10 września
Armia Czerwona rozpoczyna ofensywę. Nad Warszawą toczą się walki powietrzne myśliwców sowieckich i niemieckich. Powstańcze Polskie Radio ogłasza nazwiska
28 niemieckich dowódców, odpowiedzialnych za zniszczenie Warszawy. BBC nadaje ją w różnojęzycznych serwisach. Umiera z ran Józef Szczepański 'Ziutek', autor piosenki Pałacyk Michla.

Poniedziałek, 11 września
Strona polska zrywa rozmowy w sprawie kapitulacji Powstania.

TYDZIEŃ VII

Wtorek, 12 września
Niemcy wstrzymują działania bojowe w innych dzielnicach, wszystkie siły kierując na Czerniaków, skąd do Warszawy próbują przedostać się polskie oddziały z Armii Sowieckiej. 13 września. Trwa silny ostrzał artyleryjski i bombardowanie lotnicze Czerniakowa. W dzielnicy wybuchają liczne pożary.

Środa, 13 września Trwa silny ostrzał artyleryjski i bombardowanie lotnicze Czerniakowa. W dzielnicy wybuchają liczne pożary.

Czwartek, 14 września
Walki na Pradze z udziałem jednostek 1. Armii Wojska Polskiego kończą się całkowitym wyparciem Niemców za Wisłę. Czerniaków jest nadal głównym celem nieustannych, zmasowanych ataków nieprzyjaciela. Powstańcy opanowują ruiny 'Cristalu' i spychają Niemców z parzystej strony Al. Jerozolimskich. Na Żoliborzu trwa silny napór wroga na Marymont. Niemcy atakują jednocześnie od strony Bielan, ulicami Słowackiego i Gdańską. Powstańcy tracą rozległy teren od Bielan do ul. Krasińskiego. Na Mokotowie lotnictwo niemieckie bombarduje redutę 'Alkazar' na rogu Odyńca i Al. Niepodległości. Mimo to obrońcy nadal ją utrzymują.

Piątek, 15 września
Niemcy zajmują niemal cały Dolny Mokotów.

Sobota, 16 września
Zamierzone przez dowództwo 1. Armii Wojska Polskiego poszerzenie Przyczółka Czerniakowskiego nie udaje się.

Niedziela, 17 września
W ciągu dwóch dni na Czerniaków dociera w sumie ok. 1200 żołnierzy. Trwają zaciekłe walki o utrzymanie przyczółka.

Poniedziałek, 18 września
W tym dniu walcząca Warszawa otrzymuje największy ze zrzutów. 107 amerykańskich 'latających fortec' – czterosilnikowych Boeingów B‑17 – pojawia się nad miastem między godz. 12 a 13. Zrzucają ok. 1300 zasobników z bronią, amunicją, żywnością i zaopatrzeniem medycznym. Powstańcom udaje się odebrać zaledwie 20 proc. zrzutu.

TYDZIEŃ VIII

Wtorek, 19 września
Na Czerniakowie trwa silne niemieckie natarcie wzdłuż Wilanowskiej i Zagórnej
ku Czerniakowskiej.

Środa, 20 września
Odcięci, zdziesiątkowani obrońcy Przyczółka Czerniakowskiego odpierają ataki nieprzyjaciela.

Czwartek, 21 września
Trwa nieprzerwany napór nieprzyjaciela na Przyczółek Czerniakowski.

Piątek, 22 września
Obrońcy Przyczółka Czerniakowskiego bezskutecznie próbują przebić się na Saską Kępę.

Sobota, 23 września
Pada Przyczółek Czerniakowski. Trwa niemiecki atak na inne dzielnice.

Niedziela, 24 września
Głównym celem ataku Niemców staje się Mokotów. Atak piechoty wspierają artyleria, lotnictwo i oddziały pancerne. Obie strony ponoszą duże straty w ludziach.

Poniedziałek, 25 września
Od wczesnych godzin porannych nieprzyjaciel kontynuuje natarcie na Mokotów z południa i zachodu. Trwają zacięte walki. Szkoła przy ul. Woronicza siedmiokrotnie przechodzi 'z rąk do rąk'. Powstańcy ponoszą dotkliwe straty. Na terenach zajętych przez wroga dochodzi do grabieży, podpaleń i mordów. Na Żoliborzu i w Śródmieściu panuje względny spokój.

TYDZIEŃ IX

Wtorek, 26 września
Zgodnie z rozkazem ppłk Józefa Rokickiego 'Karola' ok. godz. 4 rano rozpoczyna się ewakuacja kanałami oddziałów powstańczych z Mokotowa do Śródmieścia. Niemcy piętrzą w kanałach wodę, przez włazy wrzucają granaty, chemikalia i worki z piaskiem. Dowództwo niemieckie występuje z propozycją rokowań kapitulacyjnych.

Środa, 27 września
Około południa Mokotów kapituluje.

Czwartek, 28 września
Po kapitulacji Mokotowa cały wysiłek bojowy Niemcy koncentrują na Żoliborzu. Niemiecki dowódca przedstawia warunki kapitulacji Warszawy. Wieczorem w kwaterze Komendy Głównej AK zapada decyzja, by rozmowy w sprawie kapitulacji kontynuować.

Piątek, 29 września
Rano rozpoczyna się generalny szturm na Żoliborz. W Śródmieściu, na prośbę Niemców, ok. godz. 13 rozpoczyna się lokalne zawieszenie broni w rejonie BGK.

Sobota, 30 września
Ok. godz. 18 Żoliborz kapituluje. Strona niemiecka wyznacza pięć punktów u zachodnich wylotów ulic Grzybowskiej, Pańskiej, Piusa i Śniadeckich przy Politechnice oraz w Al. Jerozolimskich, którymi ludność cywilna ma opuszczać miasto.

Niedziela, 1 października

Wobec beznadziejnej sytuacji po upadku Mokotowa i Żoliborza oraz w braku jakiejkolwiek realnej pomocy Komenda Główna AK i Delegatura Rządu decydują się kontynuować rozmowy kapitulacyjne. Niemcy wznawiają gwałtowny ostrzał artyleryjski Śródmieścia.

Poniedziałek, 2 października
O godz. 20.00 czasu niemieckiego, a 21.00 czasu polskiego ustają działania wojenne w stolicy. Obie strony podpisują formalny układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie. Koniec powstania.

Na podstawie swoich oznaczeń odpowiedz na pytania.

Ćwiczenie 5

Napisz, jak uważasz, od kiedy przeważa w nich ponury nastrój.

R19woO8LyAxoY
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 6

Napisz, kiedy pojawiła się ostatnia pozytywna wiadomość.

R1ThVfuCKDd4s
(Uzupełnij).

Zwróć uwagę, że mimo bardzo ciężkiej sytuacji, licznych strat i niewielkich szans powodzenia powstańcy kontynuowali walkę.

Ćwiczenie 7
R6uQmbQdQZVQa1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Tydzień X

Wtorek, 3 października
Ludność Warszawy masowo opuszcza miasto i udaje się do obozu przejściowego w Pruszkowie. Z Pruszkowa droga prowadzi do obozów lub na roboty przymusowe
do Niemiec bądź w głąb kraju. Zgodnie z postanowieniami układu kapitulacyjnego od rana trwa usuwanie barykad, znajdujących się najbliżej linii niemieckich. Powstańcy przygotowują się do złożenia broni. Odbywają się ostatnie odprawy oficerów i zbiórki żołnierzy.

Środa, 4 października
Zgodnie z umową kapitulacyjną oddziały powstańcze zdają amunicję. W eter płyną ostatnie audycje powstańczego Polskiego Radia i radiostacji 'Błyskawica'. Ukazują się ostatnie numery czasopism powstańczych.

Czwartek, 5 października
Kolumny Powstańców kierowane są do Ożarowa, skąd jeńcy wywożeni są pociągami towarowymi do stalagu 334 Lamsdorf (Łambinowice) na Śląsku Opolskim. Powstańcy otrzymują tam numery jenieckie, po czym rozsyłani są do obozów jenieckich na terenie Niemiec i Austrii. Tylko ze Śródmieścia wychodzi do niewoli niemieckiej 11 668 żołnierzy, z Komendantem Głównym AK gen. Tadeuszem Komorowskim 'Borem'. Bilans strat po stronie polskiej: ok. 18 tys. poległych Powstańców, ok. 180 tys. zabitych cywilów i ok. 3,5 tys. poległych żołnierzy 1. Armii WP; ok. 25 tys. rannych Powstańców, w tym 6,5 tys. ciężko. Do niewoli dostaje się ok. 16 tys. Powstańców. Po stronie niemieckiej – ok. 10 tys. żołnierzy poległych, ok. 7 tys. – uznanych za zaginionych; rannych – 9 tys.

powstaniewar_002 Źródło: Kartki z kalendarza, materiał dostępny na stronie Muzeum Powstania Warszawskiego, dostępny w internecie: www.1944.pl/historia/kartki_z_kalendarza/.

Ćwiczenie 8
R1XUoQKxHAUZp1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 9
R1YwiegkLJz7Y1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 10
RWyndkZsAh6Cw1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008NSB6v32_00000079

Plan powstańczej Warszawy

Przebieg wydarzeń można opisać słowami i przedstawić na mapie. Twoim zadaniem będzie umiejętne odczytanie mapy.

R15A8FheX0mDg1
Powstanie warszawskie
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Mapa - Powstanie Warszawskie.

Komenda Główna AK w dniu wybuchu powstania (1.08.1944): ulica Dzielna na Starym Mieście;

Obszar objęty powstaniem w dniu 4 sierpnia 1944 roku:

  • Żoliborz, Stare Miasto, Wola, Śródmieście, Powiśle, Czerniaków, Ochota; Mokotów, Dolny Mokotów;

Trasa przejścia powstańców kanałami ze Starego Miasta do Śródmieścia: z okolic ulicy Świętojerskiej przez krakowskie przedmieście na ulice Świętokrzyską na Śródmieściu;

Mosty wysadzone przez wojska niemieckie na Wiśle: Gdański, Kierbedzia, Poniatowskiego;

Linia frontu wojsk sowieckich po zdobyciu Pragi (5.09.1944 rok):

  • wschodni brzeg Wisły;

Próby udzielenia wsparcia powstańcom przez oddziały 1. Armii Wojska Polskiego.

  • przez Wisłę na wysokości Żoliborza 17‑21.09.1944 rok;

  • przy moście Poniatowskiego 19‑20.09.1944 rok;

  • przez Saską Kępę na Czerniaków 16‑23.09.1944 rok;

Miejsca masowych egzekucji ludności cywilnej, jeńców wojennych i rannych:

  • miejsca na Woli, Śródmieściu, Żoliborzu, Powiślu, Czerniakowie, Ochocie;

Kapitulacje dzielnic w 1944 roku:

  • Żoliborz 30 września;

  • Stare Miasto 2 września;

  • Wola 11 sierpień;

  • Śródmieście 2 październik;

  • Powiśle 6 wrzesień;

  • Czerniaków 23 wrzesień;

  • Ochota 11 sierpień;

  • Mokotów 27 wrzesień;

  • Dolny Mokotów 15 wrzesień;

Obszary zajęte przez powstańców w dniu kapitulacji powstania (2.10.1944 roku): Śródmieście, okolice ulic Żelaznej, Świętokrzyskiej, Marszałkowskiej i Zbawiciela.

Ruiny getta zburzone w 1943 roku: getto na Starym Mieście i przylegający do getta cmentarz żydowski.

Ćwiczenie 11
R6Uu6q0orMP1g1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 12
R1RF4jTcpbvq71
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 13

Wymień wojska obcego państwa, które znajdowały się w prawobrzeżnej Warszawie.

R1U2dfbSMLr6x
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 14

Wymień wojska obcego państwa, które znajdowały się w lewobrzeżnej Warszawie.

RqaVwwRh25STl
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 15
R14jS7jreY7ii1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 16
R4MKSHmUlbyLt1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008NSB6v32_00000080

Uczestnicy powstania

Ćwiczenie 17

W powstaniu warszawskim brały udział również osoby w twoim wieku, a także trochę młodsze i trochę starsze, ale wciąż niepełnoletnie. Uwiecznili ich fotografowie. Obejrzyj zdjęcia, a następnie zaproponuj do nich własne podpisy.

RtcFWDqp2DAEY
Zdjęcie nr 1, Łączniczka ze Starówki, 1944 r.
Źródło: a. nn., domena publiczna.
R1PF1xFGE6DEP
Zdjęcie nr 2, Bracia Jeleniewiczowie „Żbik” i  „Ryś” z Harcerskiej Poczty Polowej, kolporterzy prasy powstańczej
Źródło: Tadeusz Bukowski, domena publiczna.
Rmlvhng97VRvN
Zdjęcie nr 3, Harcerz Powstańczej Poczty Polowej na Solcu, 1944 r.
Źródło: Jerzy Tomaszewski, domena publiczna.
R2rb4yZEEjydU
Zdjęcie nr 4, Listonoszki Harcerskiej Poczty Polowej Zawiszacy, 1944 r.
Źródło: a. nn., domena publiczna.
R1a8415osro8O
Zdjęcie nr 5, Żołnierze zgrupowania „ Radosław”, 1944 r.
Źródło: Jerzy Tomaszewski, domena publiczna.
RCqklNiyUx00o
Zdjęcie nr 6, Polskie jednostki Armii Krajowej wychodzą z Warszawy po kapitulacji Powstania, 1944 r.
Źródło: a. nn., German Federal Archives, licencja: CC BY-SA 3.0.
RSprhS7tuazrL
Miejsce na twój podpis pod zdjęciem nr 1.
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 3.0.
Rp9kML86GWkUk
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 3.0.
R168uS7Vpe5AF
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 3.0.
ReFrA8c5LhkPv
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 3.0.
R13VZ29PR1QUZ
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 3.0.
R1eBvptTeUS48
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

W powstaniu warszawskim brały udział również osoby w twoim wieku, a także trochę młodsze i trochę starsze, ale wciąż niepełnoletnie. Uwiecznili ich fotografowie. Zapoznaj się z opisem zdjęć, wybierz przynajmniej jedno zdjęcie, a następnie zaproponuj do nich własny podpis.

RlvYwxgnnbevI
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 3.0.
Dla zainteresowanych

Piosenka Stare Miasto jest częścią albumu Powstanie Warszawskie, nagranego w 2005 roku przez zespół muzyczny Lao Che.

Stare MiastoHubert 'Spięty' Dobaczewski
Hubert 'Spięty' Dobaczewski Stare Miasto

Stare Miasto, Stare Miasto,
Wiernie Ciebie będziem strzec,
Mamy rozkaz Cię utrzymać,
Albo w gruzach twoich lec:

Witamy w krainie,
W której Fryco ginie.

Stare Miasto, Stare Miasto,
Wiernie Ciebie będziem strzec,
Mamy rozkaz Cię utrzymać,
Albo w gruzach twoich lec:

Halinka – sanitariuszka,
Och, jaka gitara dziewuszka

Stare Miasto, Stare Miasto,
Wiernie Ciebie będziem strzec,
Mamy rozkaz Cię utrzymać,
Albo w gruzach twoich lec:

Trumna tu luksus
Zupa na gwoździu też luksus

Stare Miasto, Stare Miasto,
na na na na na…
Mamy rozkaz cię utrzymać,
albo na na na na…

Wiara się rozkrochmala,
Wilczur się oźlił i piekło podpala

Stare Miasto, Stare Miasto,
Już nie możem Ciebie strzec,
Szwaba prać by trza po mordzie,

A poparzone witki dwie:
Czy tu się głowy ścina?
Tak, tu się głowy ścina!

Stare Miasto, Stare Miasto,
Już nie możem Ciebie strzec,
Szwaba prać by trza po mordzie,
A poparzone witki dwie:

Czy w nocy dobrze śpicie?
Czy śmierci się boicie?!

Zuchwało śpiewa nam tu ten,
ciśnięty w mrok granatów pęk! x2

[Naprzód, Stare Miasto!]

Jest 100 tysięcy dusz,
A jedna ledwie rura,
Żołnierze wychodzą,
Cywilom i rannym się nie uda.

Jest jeden wielbłąd,
Do jednej igły ucha,
Nieliczni zbawieni,
Licznych Bóg nie słucha!
Nie słucha!
Nie słucha!
Nie!

DOSTĘPU DO WŁAZU MY ŻĄDAMY! x7

j0000008NSB6v32_00000_BIB_002 Źródło: Hubert „Spięty” Dobaczewski, Stare Miasto, 2005.
Polecenie 1

Wskaż miejsce, w którym nastrój piosenki jest według ciebie podobny do tego z Pałacyku Michla. Napisz, w której zwrotce się zmienia.

R3fTew2loFwq7
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Jak myślisz, o czym mówią ostatnie trzy zwrotki piosenki? Napisz swoją odpowiedż.

R1EtzWZWuUbGr
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 18
R1KhNiD2IxE0Q1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3

Jak myślisz, jaki wpływ na nastrój piosenek Pałacyk MichlaStare Miasto mógł mieć czas ich napisania? Napisz odpowiedź.

R13PrtAiuhQzy
(Uzupełnij).
j0000008NSB6v32_000000AB

Podsumowanie

Co wiem?

Powstanie Warszawskie trwało od 1 sierpnia do 5 października 1944 roku. Było próbą wyzwolenia miasta z rąk niemieckich. Polacy podjęli ją, gdy do Warszawy zbliżała się Armia Sowiecka. W powstaniu wzięli udział żołnierze Armii Krajowej,
ale także ludność cywilna, która bohatersko wspierała je na różne sposoby. W wyniku powstania zginęło wielu żołnierzy i cywilów, a Warszawa została zniszczona. W tym czasie ofensywa Armii Sowieckiej zatrzymała się na linii Wisły
na wiele miesięcy.

Co potrafię?
  • Nadawać tytuły fotografiom.

  • Wyciągać wnioski z kroniki wydarzeń.

Zapamiętaj!

Do dziś toczy się spór o to, czy mają rację ci, którzy twierdzą, że nie należało wywoływać powstania, bo przyniosło ono więcej strat niż pożytku, i że przywódcy powstania są współodpowiedzialni za te straty.