Roślinność na kuli ziemskiej występuje strefowo, co wiąże się ze strefowym układem klimatów i gleb. Polska leży w klimatycznej strefie umiarkowanej oraz w roślinnej strefie lasów liściastych i mieszanych. Czy to oznacza, że występują u nas tylko takie lasy i jeden, dwa rodzaje gleb?

R1PZjKWOrLUU6
Lasy mieszane w Karpatach
Źródło: Rwers, dostępny w internecie: http://commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • czym jest gleba;

  • jakie wyróżniamy procesy glebotwórcze i sposób ich przebiegu;

  • jakie związki występują między strefami glebowymi, roślinnymi i klimatycznymi.

Twoje cele
  • Wymienisz typy gleb występujących w Polsce.

  • Scharakteryzujesz mapę gleb Polski.

  • Określisz zależności między typem gleby a typem roślinności.

  • Wymienisz typy zbiorowisk roślinnych w Polsce.

  • Ocenisz znaczenie gospodarcze gleb i lasów w Polsce.

  • Opiszesz zróżnicowanie zalesienia w Polsce.

ig0DrBcVI8_d5e182

1. Gleby w Polsce

O tym, że na danym obszarze występuje określony rodzaj glebyglebagleby, decyduje nie tylko klimatroślinność. Ważną rolę w procesie glebotwórczymglebotwórczy procesprocesie glebotwórczym odgrywają też takie czynniki, jak: skała macierzysta, woda, zwierzęta i inne organizmy oraz rzeźba terenudziałalność człowieka.

Gleby wykorzystywane są przez człowieka pod uprawę roślin. Ważną sprawą jest więc dobra ich jakość, by plony były duże. Na jakość gleby ma wpływ zawartość próchnicy – im większa, tym lepiej. Najlepszymi pod tym względem glebami są czarnoziemy. Ustępują im nieco madyczarne ziemie, a także niektóre gleby brunatnerędziny. Natomiast najmniej próchnicy zawierają gleby górskie oraz bielicepłowe.

R1WR25zybcGxB
Profil czarnoziemu
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RP5TkH2y3OLD1
Profil gleby brunatnej
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
ROC8h2WpEjOQj
Profil mady rzecznej
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R3KInvofCmJnC
Profil rędziny
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1TCcMd7P9xkw
Profil bielicy
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 1

Przyjrzyj się uważnie powyższym profilom glebowym i wskaż podstawową różnicę między nimi, która decyduje o jakości każdej z gleb.

Wskaż podstawową różnicę między glebami, która decyduje o jakości każdej z nich.

R1FG9d7HHxlIv
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Do wytworzenia 1 cm warstwy gleby potrzeba od 200 do 500 lat. Czas, jaki jest potrzebny do wytworzenia gleby nadającej się pod uprawę w warunkach naturalnych i bez udziału człowieka, to kilka tysięcy lat.

Blisko 80 % powierzchni Polski pokrywają łącznie gleby brunatne, bielicowepłowe. Występują one powszechnie na terenach nizinnych i pojezierzach. Nieco mniej jest ich na wyżynach i w górach (zwłaszcza bielic). Pod względem przydatności rolniczej najbardziej wartościowymi z nich są gleby brunatne.

R1WVTvdpOqllV
Powierzchniowa struktura gleb Polski
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Gleb o najwyższej jakości jest w naszym kraju niewiele – czarnoziemy zajmują tylko ok. 1% powierzchni. Można je spotkać na Wyżynie Lubelskiej, Wyżynie Małopolskiej i na Płaskowyżu Głubczyckim (opolskie).

Charakteryzujące się niewiele niższą jakością czarne ziemie również mają tylko ok. 1% udziału w powierzchni kraju. Występują głównie na Kujawach, a poza tym na Nizinie Wielkopolskiej, Nizinie Szczecińskiej i Nizinie Śląskiej.

Większy odsetek (ok. 5%) przypada na mady. Na dużej powierzchni utworzyły się one w delcie Wisły, dzięki czemu Żuławy Wiślane zaliczają się do najbardziej urodzajnych terenów w Polsce.

Gleby bagienne zajmują ok. 7% powierzchni kraju i poza dolinami rzek występują głównie na Podlasiu, Polesiu i pojezierzach. Są dosyć dobre, ale ze względu na duże zawilgocenie wykorzystuje się je przede wszystkim jako łąki i pastwiska.
Dobrą jakość z uwagi na głęboki profil mają także rędziny. Wykształciły się one na skałach węglanowych Wyżyny Małopolskiej i Wyżyny Lubelskiej. Stanowią łącznie ok. 1% powierzchni kraju.

Natomiast dla typowo górskich gleb inicjalnych odsetek ten wynosi ok. 6%. Spotkać je można na stokach Karpat i Sudetów. Są mało urodzajne i na ogół porośnięte trawami, dlatego najczęściej wypasa się na nich zwierzęta.

Ostatnią grupę stanowią gleby antropogeniczne, czyli przekształcone na skutek działalności człowieka. Występują one na obszarach miejskich (tzw. urbisole), podmiejskich (np. ogrodowe – hortisole) i uprzemysłowionych (industrioziemy). Większe ich kompleksy można spotkać w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym i na terenie innych dużych miast (w Warszawie, Trójmieście, Łodzi, Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu, Szczecinie) oraz w rejonie odkrywkowych kopalni węgla brunatnego (Bełchatów, Konin, Turoszów).

Ryy23kWsZuLyh
Gleby Polski
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 2

Korzystając z mapy powyżej, nazwij rodzaje gleb, jakie występują w okolicy Twojego miejsca zamieszkania. Następnie dokonaj porównania z wcześniejszymi obserwacjami terenowymi.

Korzystając z dostępnych źródeł informacji, nazwij rodzaje gleb, jakie występują w okolicy Twojego miejsca zamieszkania. Następnie dokonaj porównania z wcześniejszymi obserwacjami terenowymi.

R1EWfVB2CuXe8
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Pokaż podpowiedź#15537cwhite
ig0DrBcVI8_d5e273

2. Roślinność w Polsce

W ciepłych klimatach strefy umiarkowanej roślinnością naturalną są lasy liściaste, które rosną przeważnie na glebach brunatnych. Kierując się na północ, lasy liściaste przechodzą stopniowo najpierw w lasy mieszane, a następnie w lasy iglaste. Te z kolei rosną na słabych glebach bielicowych i płowych. Na obszarze Polski również można zaobserwować wzajemne relacje między klimatem, glebami i roślinnością.

RF5XYya7B3q3a
Zależności między klimatem, glebami i typami lasów w Polsce
Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3

Wyjaśnij, dlaczego w surowym, chłodnym klimacie mogą rosnąć drzewa iglaste, a drzewa liściaste – poza nielicznymi – wyjątkami już nie.

RuGH159VL3IBG
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W zależności od naturalnego środowiska powstania i dominujących gatunków drzew wyznaczono w Polsce typy siedliskowe lasu:

  • bórbórbór – las iglasty z niewielkimi domieszkami drzew liściastych; zdecydowanie dominuje w nim sosna, a ponadto występuje świerk, dąb, brzoza, jodła; rośnie przeważnie na słabych glebach, praktycznie w całym kraju – stanowi obecnie (głównie dzięki sztucznemu nasadzeniu) ok. 70 % powierzchni wszystkich polskich lasów; największe kompleksy to Bory Tucholskie, Bory Lubuskie, Bory Dolnośląskie, Bory Stobrawskie, Puszcza Solska, Puszcza Piska, Puszcza Drawska;

  • grądgrądgrąd – wielogatunkowy las liściasty (niekiedy z domieszką jodły lub modrzewia); główne gatunki drzew to grab i dąb (w dąbrowach), a poza tym buk (w buczynach), brzoza (w brzezinach), klon, osika, jarzębina; rośnie na dobrych, na ogół wilgotnych glebach brunatnych; zajmuje ok. 8 % powierzchni leśnej; występuje w niewielkich kompleksach, głównie na Pojezierzu Pomorskim i Pojezierzu Mazurskim oraz na Wyżynie Małopolskiej;

  • łęgłęgłęg – wielogatunkowy las liściasty powstały w środowisku wilgotnym, najczęściej w dolinach rzek; składają się nań wierzby, topole, jesiony, wiązy, dęby, olsze; cechuje się bardzo bogatym runem leśnym; w podłożu występują żyzne gleby brunatne, czarne ziemie bagienne lub mady; lasy łęgowe zachowały się na niewielkich powierzchniach w dolinach Odry i Wisły, a także na Żuławach Wiślanych; zostały objęte ochroną;

  • ols (olszyna)ols (olszyna)ols (olszyna) – las liściasty z dominacją olszy czarnej; oprócz niej występuje brzoza, jesion, wierzba; powstaje w środowisku wody stojącej, najczęściej na bagnach i torfowiskach; spotkać go można w puszczach Pojezierza Mazurskiego.

    RQqcG4LeDN2HK
    Rozmieszczenie lasów w Polsce
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 4

Na podstawie dostępnych źródeł wiedzy (atlasy, encyklopedie, monografie) ustal, jaka roślinność dominuje w Twojej okolicy. Wyjaśnij, dlaczego występuje tam określony rodzaj lasu – liściasty, iglasty, mieszany.

R149XNR1u6o8x
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Pokaż podpowiedź#15537cwhite

W Polsce najwięcej lasów znajduje się na Pojezierzu PomorskimPojezierzu Lubuskim. Dużo jest ich też w górach i na wyżynach, a także na Pojezierzu Mazurskim oraz na Nizinie Podlaskiej i miejscami na Nizinie Śląskiej. Natomiast zdecydowanie najmniej lasów występuje na Nizinie Mazowieckiej i Nizinie Wielkopolskiej.

Niemal wszystkie lasy w Polsce zostały nasadzone przez człowieka. Jedyne pozostałości całkowicie naturalnych lasów pierwotnych zachowały się w Puszczy Białowieskiej, Puszczy Kampinoskiej i Puszczy Jodłowej.

Oprócz lasów w Polsce spotkać można również inną roślinność. Taka o charakterze pierwotnym występuje na terenach trudno dostępnych dla człowieka, np. w wyższych piętrach roślinności górskiej (hale, kosodrzewina) czy na bagnach.

Na terenach podmokłych, gdzie występuje stałe, duże zawilgocenie, tworzą się torfowiska. Typową roślinnością są tam m.in. mchy (w tym torfowiec), turzyce, trawy. Obumarłe szczątki tych roślin nagromadzone przez wiele lat tworzą pokłady skały osadowej zwanej torfem. Na obszarach zasilanych wodami podziemnymi powstają torfowiska niskie, tzw. łąkowe. Natomiast w bezodpływowych zagłębieniach terenu tworzą się torfowiska wysokie, tzw. mszary, które zasilane są przez wody opadowe. W Polsce najwięcej torfowisk występuje na Polesiu, Podlasiu, Pojezierzu Mazurskim i Pojezierzu Pomorskim oraz w pradolinach, a także lokalnie w zagłębieniach wysokogórskich (np. w Zieleńcu w sudeckich Górach Bystrzyckich).

Łąki i pastwiska to tereny trwale pokryte zwartą roślinnością trawiastą. Ich występowanie jest mniej więcej równomierne w całym kraju. Największe kompleksy łąk znajdują się na Mazurach i Polesiu oraz w pradolinach. Zdecydowana większość z nich powstała sztucznie, na miejscu wyciętych lasów. Jako roślinność naturalna łąki zachowały się praktycznie tylko w górach, powyżej granicy lasów, np. hale w Tatrach czy połoniny w Bieszczadach.

Uprawy to sztuczne zbiorowiska roślinne, które powstają na skutek działalności człowieka. Są znaczącym składnikiem polskiej roślinności, gdyż zajmują ponad 45 % powierzchni kraju. Ich rodzaj zależy nie tylko od woli ludzkiej, ale także od warunków naturalnych – przede wszystkim od jakości gleb, a ponadto od stosunków wodnych i klimatu.

Na terenie miast i innych osiedli człowiek kształtuje tzw. zieleń miejską, czyli parki, ogrody, skwery, trawniki itp.

Polecenie 5

Wyjrzyj przez okno i wskaż przykłady roślinności innej niż lasy.

Scharakteryzuj przykłady roślinności innej niż las w Twojej okolicy.

RGAeuFPmJgnIT
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Pokaż podpowiedź#15537cwhite
Ciekawostka

Wśród roślin występujących obecnie w Polsce znaleźć można gatunki, które reprezentują różne etapy rozwoju szaty roślinnej. Pomiędzy gatunkami przystosowanymi do obecnych warunków klimatycznych znajdują się tzw. rośliny reliktowe – wymierające. Są one typowe dla zbiorowisk rosnących w klimatach panujących w minionych okresach geologicznych. Zaliczają się do nich m.in. skalnica tatrzańska, wierzba japońska, azalia pontyjska, wiśnia karłowata.

R1CyfeUGq4Y2Z
Skalnica tatrzańska
Źródło: Jerzy Opioła, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4248368, licencja: CC BY-SA 4.0.
Polecenie 6

Naturalna roślinność w Polsce to lasy liściaste i mieszane. Jednak w wielu regionach naszego kraju mówi się o monokulturze sosny. Wyjaśnij to pojęcie.

R1HBR3FjnU2rB
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
ig0DrBcVI8_d5e378

3. Znaczenie lasów

Lasy zajmują ok. 30 % (2020 r.) obszaru Polski. Jest to wartość przeciętna jak na warunki europejskie – są kraje silniej i słabiej zalesione. Lesistość to udział powierzchni lasów w ogólnej powierzchni kraju, województwa itp.

RdlmbxJIziHf0
Lesistość w wybranych państwach europejskich i w województwach Polski (2020 r.)
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 7
  1. Z tabeli powyżej odczytaj nazwy najbardziej i najmniej zalesionych państw w Europie. Wskaż państwa o lesistości podobnej jak w Polsce.

  2. Na mapie powyżej znajdź województwa zalesione najsilniej i najsłabiej.

  3. Odczytaj wartość lesistości w swoim województwie. Jeśli znacząco odbiega ona od wartości średniej dla całego kraju, to wyjaśnij tego przyczyny.

  4. Wskaż województwa oraz państwa europejskie o lesistości podobnej jak w twoim województwie.

  1. Na podstawie opisu mapy powyżej wymień nazwy najsilniej i najsłabiej zalesionych państw w Europie. Wskaż państwa o lesistości podobnej jak w Polsce.

  2. Na podstawie opisu mapy powyżej wymień województwa zalesione najsilniej i najsłabiej.

  3. Z opisu mapy powyżej odczytaj wartość lesistości w swoim województwie. Jeśli znacząco odbiega ona od wartości średniej dla całego kraju, to wyjaśnij tego przyczyny.

  4. Wymień województwa oraz państwa europejskie o lesistości podobnej jak w twoim województwie.

R6selem96NDx1
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Las jest formacją roślinną składającą się z warstwy runa, podszytu i drzew. Stanowi on wielkie zbiorowisko roślin będące jednocześnie środowiskiem życia wielu zwierząt i innych organizmów. Także w życiu człowieka las odgrywa istotną rolę – m.in. dostarcza drewna, grzybów i owoców leśnych.

R1M0pWLk2zuHf
Główne funkcje lasów w Polsce
Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 8

Opisz poniżej, w jaki sposób lasy są wykorzystywane w Twojej okolicy. Zastanów się, czy jest to odpowiednie użytkowanie. Przypomnij sobie, jakie korzyści las daje Tobie.

RWk4KveonrIF0
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Pozyskiwanie drewna to największa korzyść z lasu dla gospodarki. Od dawna drewno było używane do ogrzewania i do wznoszenia różnych budowli (domów, mostów, ogrodzeń). W kopalniach stawiało się grube drewniane słupy podtrzymujące górną warstwę skał (tzw. kopalniaki lub stemple). Pod torami układane były drewniane podkłady kolejowe. Napowietrzne linie energetyczne i telekomunikacyjne wisiały na drewnianych słupach. Dziś drewno zużywane jest głównie do produkcji papieru i mebli, a także nadal w budownictwie. Do wszystkich tych celów wycinane były wielkie powierzchnie leśne, aż zostało ich mniej niż 30 %. Dopiero w latach 90. XX wieku zaczęto w większym stopniu dbać o polskie lasy. Na dużą skalę podjęto działania mające służyć zalesianiu nowych terenów i odnawianiu zubożałych drzewostanów. Dało to taki skutek, że mimo stale rosnącego pozyskania drewna stopniowo wzrasta powierzchnia lasów.

R7v7EtpZJ9ytR
Symulacja przedstawiająca pozyskanie drewna oraz zmiany lesistości Polski w latach 1995–2020. Wartości prezentujące ilość pozyskanego drewna w milionach metrów sześciennych w wybranych latach. 1995 20,4; 2000 26; 2005 29,7; 2008 32,4; 2009 32,7; 2010 33,6; 2011 34,9; 2012 35; 2013 37,9; 2014 39,8; 2015 40,3; 2016 40,9; 2017 44,3; 2018 45,6; 2019 42,4; 2020 39,7. Wartości prezentujące lesistość wyrażoną w procentach w wybranych latach. 1995 28,00; 2000 28,30; 2005 28,80; 2008 29,00; 2009 29,10; 2010 29,20; 2011 29,20; 2012 29,30; 2013 29,40; 2014 29,40; 2015 29,50; 2016 29,50; 2017 29,60; 2018 29,60; 2019 29,60; 2020 29,60.
Wykres i tabelka z pozyskiwania drewna oraz zmiany lesistości Polski w latach 1995‑2020
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Symulacja przedstawiająca pozyskanie drewna oraz zmiany lesistości Polski w latach 1995–2020. Wartości prezentujące ilość pozyskanego drewna w milionach metrów sześciennych w wybranych latach. 1995 20,4; 2000 26; 2005 29,7; 2008 32,4; 2009 32,7; 2010 33,6; 2011 34,9; 2012 35; 2013 37,9; 2014 39,8; 2015 40,3; 2016 40,9; 2017 44,3; 2018 45,6; 2019 42,4; 2020 39,7. Wartości prezentujące lesistość wyrażoną w procentach w wybranych latach. 1995 28,00; 2000 28,30; 2005 28,80; 2008 29,00; 2009 29,10; 2010 29,20; 2011 29,20; 2012 29,30; 2013 29,40; 2014 29,40; 2015 29,50; 2016 29,50; 2017 29,60; 2018 29,60; 2019 29,60; 2020 29,60.

Korzyścią z odpowiednio prowadzonej polityki leśnej jest także wzrastająca populacja dzikich zwierząt żyjących w naszych lasach.

Tabela. Zmiany liczebności dzikich zwierząt łownych i chronionych w Polsce

RC2DnCSmo5uKV

Tabele z danymi prezentującymi liczebność ważniejszych zwierząt łownych i ważniejszych zwierząt chronionych od roku dwutysięcznego do dwa tysiące dwudziestego roku.

Załącznik 1. Tabela 1.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., na podstawie danych BDL GUS, licencja: CC BY-SA 3.0.
Plik PDF o rozmiarze 528.16 KB w języku polskim
Polecenie 9

Przeanalizuj dane z powyższych tabel i pogrupuj zwierzęta w 3 kategorie – o rosnącej liczebności, o mniej więcej stałej liczebności i o malejącej liczebności.

Podaj przykłady zwierząt żyjących w lasach znajdujących się w Twojej okolicy.

RBrFOfvP5buJR
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
ig0DrBcVI8_d5e464

Podsumowanie

  • Główne czynniki glebotwórcze to skała macierzysta, klimat, woda, roślinność, zwierzęta, ukształtowanie powierzchni, działalność człowieka, czas.

  • W Polsce dominują słabe gleby bielicowe i płowe oraz nieco lepsze brunatne. Mało jest gleb najlepszych (czarnoziemy) i bardzo dobrych (mady, czarne ziemie).

  • Roślinność naturalna w Polsce to przede wszystkim lasy – liściaste i mieszane oraz iglaste.

  • Najwięcej lasów pokrywa północno‑zachodnią część Polski, a najmniej – centralną.

  • Inna roślinność naturalna to torfowiska oraz łąki. Sztucznymi formacjami roślinnymi, tj. stworzonymi przez człowieka, są uprawy i zieleń miejska.

  • Największe znaczenie w gospodarce leśnej ma pozyskanie drewna.

  • W Polsce corocznie stopniowo zwiększa się zalesienie.

Praca domowa

Wydrukuj poniższą mapę gleb Polski i ją pokoloruj. Dzięki temu dokładnie poznasz rozmieszczenie poszczególnych rodzajów gleb w naszym kraju.

RI683yh5KSrCi

Załącznik 1
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Plik PDF o rozmiarze 1.10 MB w języku polskim

Wydrukuj poniższą mapę i uzupełnij w niej wpisy dotyczące liczebności wybranych zwierząt chronionych – żubrów, kozic, niedźwiedzi, rysi i wilków – żyjących na wolności w lasach poszczególnych województw. Dla każdego gatunku użyj innego koloru.

RxMTCdkBqpcfk

Załącznik 2. Mapa- wybrane zwierzęta chronione
Źródło: GroMar Sp. z o.o., opracowanie własne na podstawie danych z BDL GUS, licencja: CC BY-SA 3.0.
Plik PDF o rozmiarze 2.51 MB w języku polskim

Wszelkie potrzebne dane znajdziesz w tabeli w załączniku.

RkwqsWnLc6N5F

Załącznik 3. Stan liczebny zwierząt chronionych w 2020 roku.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Plik PDF o rozmiarze 399.78 KB w języku polskim

Określ liczbę wybranych zwierząt chronionych – żubrów, kozic, niedźwiedzi, rysi i wilków – żyjących na wolności w lasach poszczególnych województw.

R6ujBbOOsrZ4g
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
ig0DrBcVI8_d5e645

Słownik

bonitacyjna klasa gleby
bonitacyjna klasa gleby

stopień przydatności gleby do celów rolniczych; najlepsza jest klasa I, a najgorsza klasa VI

bór
bór

las iglasty z niewielkimi domieszkami drzew liściastych; zdecydowanie dominuje w nim sosna, a ponadto występuje świerk, dąb, brzoza, jodła; rośnie przeważnie na słabych glebach bielicowych wytworzonych na piaskach polodowcowych

gleba
gleba

powierzchniowa, biologicznie czynna warstwa skorupy ziemskiej składająca się z cząstek mineralnych i organicznych oraz z powietrza i wilgoci

glebotwórczy proces
glebotwórczy proces

ogół wzajemnych powiązań i oddziaływań czynników glebotwórczych (skały macierzystej, wody, klimatu, organizmów żywych, rzeźby terenu, działalności człowieka) prowadzący do powstania gleby

glejowy poziom
glejowy poziom

występuje w spągu (w dolnej części) gleby; powstaje w środowisku beztlenowym; charakteryzuje się niebieską barwą

grąd
grąd

wielogatunkowy las liściasty, niekiedy z domieszką jodły lub modrzewia; główne gatunki drzew to grab i dąb (w dąbrowach), a poza tym buk (w buczynach), brzoza (w brzezinach), klon, osika, jarzębina; rośnie na dobrych, zazwyczaj wilgotnych glebach brunatnych

łęg
łęg

wielogatunkowy las liściasty powstały w środowisku wilgotnym, najczęściej w dolinach rzek; składają się na niego wierzby, topole, jesiony, wiązy, dęby, olsze; cechuje się bardzo bogatym runem leśnym; w podłożu występują żyzne gleby brunatne, czarne ziemie bagienne lub mady

ols (olszyna)
ols (olszyna)

las liściasty z dominacją olszy czarnej; oprócz niej występuje brzoza, jesion i wierzba; powstaje w środowisku wody stojącej, najczęściej na bagnach i torfowiskach

produktywność gleby
produktywność gleby

zdolność gleby do produkcji biomasy, czyli wydawania plonów

próchniczny poziom
próchniczny poziom

powstaje przy udziale organizmów zwierzęcych, które rozdrabniają i mieszają resztki roślinne z mineralną częścią gleby; grubość warstwy próchnicy decyduje o jakości gleby

urodzajność gleby
urodzajność gleby

rzeczywista żyzność glebyżyzność glebyżyzność gleby, tj. żyzność naturalna poprawiona działaniami człowieka, np. nawożeniem, nawadnianiem, melioracjami

wmywania poziom (iluwialny)
wmywania poziom (iluwialny)

miejsce gromadzenia się związków chemicznych przenoszonych przez wodę

wymywania poziom (eluwialny)
wymywania poziom (eluwialny)

woda wypłukuje z niego i rozpuszcza składniki pokarmowe, które następnie przenoszone są w głąb gleby

żyzność gleby
żyzność gleby

naturalna zdolność gleby do dostarczania roślinom składników pokarmowych oraz wody i powietrza

ig0DrBcVI8_d5e890

Ćwiczenia

2
Ćwiczenie 1
R19KlO1UKzWE11
Wskaż czynniki, które mają wpływ na powstanie i rozwój gleby. Możliwe odpowiedzi: 1. skała macierzysta, 2. fazy Księżyca, 3. wpływ sąsiadujących z Ziemią planet – Wenus i Marsa, 4. woda, 5. klimat, 6. Unia Europejska, 7. roślinność, 8. zwierzęta, 9. działalność człowieka
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R2phf0JIBREFq
Ćwiczenie 2
Połącz w pary nazwy gleb z odpowiednim opisem. czarnoziem Możliwe odpowiedzi: 1. gleba powstająca z utworów piaszczystych pochodzenia lodowcowego i rzecznego; tworzy się w warunkach klimatu umiarkowanego chłodnego, 2. międzystrefowa płytka gleba powstała na skałach wapiennych, 3. gleba wytwarzająca się z glin zwałowych, piasków na glinie, piaskowców i łupków fliszowych, 4. gleba powstała w wyniku nagromadzenia się materiału niesionego przez wody, który akumulowany jest w wyniku wytracania energii wody, 5. bardzo żyzna gleba o głębokim, czarnym poziomie próchniczym; powstaje ze skał bogatych w węglan wapnia pod roślinnością stepową mada rzeczna Możliwe odpowiedzi: 1. gleba powstająca z utworów piaszczystych pochodzenia lodowcowego i rzecznego; tworzy się w warunkach klimatu umiarkowanego chłodnego, 2. międzystrefowa płytka gleba powstała na skałach wapiennych, 3. gleba wytwarzająca się z glin zwałowych, piasków na glinie, piaskowców i łupków fliszowych, 4. gleba powstała w wyniku nagromadzenia się materiału niesionego przez wody, który akumulowany jest w wyniku wytracania energii wody, 5. bardzo żyzna gleba o głębokim, czarnym poziomie próchniczym; powstaje ze skał bogatych w węglan wapnia pod roślinnością stepową gleba brunatna Możliwe odpowiedzi: 1. gleba powstająca z utworów piaszczystych pochodzenia lodowcowego i rzecznego; tworzy się w warunkach klimatu umiarkowanego chłodnego, 2. międzystrefowa płytka gleba powstała na skałach wapiennych, 3. gleba wytwarzająca się z glin zwałowych, piasków na glinie, piaskowców i łupków fliszowych, 4. gleba powstała w wyniku nagromadzenia się materiału niesionego przez wody, który akumulowany jest w wyniku wytracania energii wody, 5. bardzo żyzna gleba o głębokim, czarnym poziomie próchniczym; powstaje ze skał bogatych w węglan wapnia pod roślinnością stepową rędzina Możliwe odpowiedzi: 1. gleba powstająca z utworów piaszczystych pochodzenia lodowcowego i rzecznego; tworzy się w warunkach klimatu umiarkowanego chłodnego, 2. międzystrefowa płytka gleba powstała na skałach wapiennych, 3. gleba wytwarzająca się z glin zwałowych, piasków na glinie, piaskowców i łupków fliszowych, 4. gleba powstała w wyniku nagromadzenia się materiału niesionego przez wody, który akumulowany jest w wyniku wytracania energii wody, 5. bardzo żyzna gleba o głębokim, czarnym poziomie próchniczym; powstaje ze skał bogatych w węglan wapnia pod roślinnością stepową bielica Możliwe odpowiedzi: 1. gleba powstająca z utworów piaszczystych pochodzenia lodowcowego i rzecznego; tworzy się w warunkach klimatu umiarkowanego chłodnego, 2. międzystrefowa płytka gleba powstała na skałach wapiennych, 3. gleba wytwarzająca się z glin zwałowych, piasków na glinie, piaskowców i łupków fliszowych, 4. gleba powstała w wyniku nagromadzenia się materiału niesionego przez wody, który akumulowany jest w wyniku wytracania energii wody, 5. bardzo żyzna gleba o głębokim, czarnym poziomie próchniczym; powstaje ze skał bogatych w węglan wapnia pod roślinnością stepową
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Scharakteryzuj glebę bielicową i czarnoziem. Podaj, co różni te dwie gleby.

R1RlGsI7vFvpF
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
3
Ćwiczenie 3
RfYy8Rm1ICfgS1
Nazwę każdej z gleb przyporządkuj do odpowiedniej kategorii. gleba najlepsza Możliwe odpowiedzi: 1. brunatna, 2. mada, 3. rędzina, 4. górska, 5. bielica, 6. bagienna, 7. czarna ziemia, 8. czarnoziem, 9. płowa gleby dobre Możliwe odpowiedzi: 1. brunatna, 2. mada, 3. rędzina, 4. górska, 5. bielica, 6. bagienna, 7. czarna ziemia, 8. czarnoziem, 9. płowa gleby słabe Możliwe odpowiedzi: 1. brunatna, 2. mada, 3. rędzina, 4. górska, 5. bielica, 6. bagienna, 7. czarna ziemia, 8. czarnoziem, 9. płowa
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 4
R12iExswf7anu1
Wskaż miejsca występowania czarnoziemów. Możliwe odpowiedzi: 1. na Lubelszczyźnie, Opolszczyźnie i w Małopolsce, 2. nad morzem i w Tatrach, 3. na Mazowszu i w Wielkopolsce, 4. na Pojezierzu Pomorskim i Mazurskim, 5. na Wyżynie Śląskiej i Nizinie Podlaskiej
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 5
Rmi5Cu6FFXGMu1
Do gleby dopasuj element środowiska przyrodniczego, który jest z nią związany. buk Możliwe odpowiedzi: 1. mada, 2. bagienna, 3. bielica, 4. brunatna, 5. rędzina rzeka Możliwe odpowiedzi: 1. mada, 2. bagienna, 3. bielica, 4. brunatna, 5. rędzina sosna Możliwe odpowiedzi: 1. mada, 2. bagienna, 3. bielica, 4. brunatna, 5. rędzina torf Możliwe odpowiedzi: 1. mada, 2. bagienna, 3. bielica, 4. brunatna, 5. rędzina wapień Możliwe odpowiedzi: 1. mada, 2. bagienna, 3. bielica, 4. brunatna, 5. rędzina
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 6
RliLwTE5DVpQ61
Wskaż obszary w Polsce, w których występuje najwięcej lasów. Możliwe odpowiedzi: 1. na pojezierzach i w górach, 2. nad morzem i na nizinach, 3. na wyżynach i w kotlinach, 4. nad rzekami i w miastach, 5. na bagnach i w depresjach
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
3
Ćwiczenie 7
R6p1YyNoVNZAm
Przykłady roślinności w Polsce.

Dobierz podpisy do zdjęć
Źródło: Zdjęcie dodane przez Martins Krastins, https://www.pexels.com/photo-license/, [online], dostępny w internecie:https://www.pexels.com/pl-pl/zdjecie/selektywna-ostrosc-pnia-drzewa-808197/
Adrian Grycuk, CC BY-SA 3.0 pl, [online], dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=81248538
Autorstwa Kenraiz, CC BY-SA 4.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5332079
Andrzej Otrębski, CC BY-SA 3.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=22197276
CC0, dostępny w internecie: https://www.hdwallpapers.in/beautiful_view_of_farm_land_hd_nature-wallpapers.html
Gżdacz, CC BY-SA 3.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=21973221
CC BY-SA 3.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=170187
Olidudlatdeysok, CC BY-SA 3.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=8687649, licencja: CC BY-SA 3.0.

Podaj przykłady roślinności występującej: na pojezierzu, w górach i na terenach podmokłych.

R1EIeadhq1JiZ
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Pokaż podpowiedź
Pokaż odpowiedź
3
Ćwiczenie 8
R1Ksi6nqKSZ7T1
Łączenie par. Oceń, czy stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.. Pozyskanie drewna w naszym kraju stale zmniejsza się.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Lasy zajmują około 30 % powierzchni Polski.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Wszystkie zwierzęta żyjące w naszych lasach są pod ochroną.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Powierzchnia lasów w Polsce stopniowo wzrasta.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.