Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1BM1nm4gUIlE
Ilustracja przedstawia otwartą książkę. Na prawej stronie znajduje się czarny, kosmiczny otwór, z którego wydobywają się niebieskie smugi. Na końcu każdej z nich znajdują się przedmioty: ołówek, komputer, mapa, kartka trzymana przez ramię robota, skrzynka na listy, pergamin, gazeta, dymek z żarówką, cztery książki i biedronka. Tło jest jednolicie zielone.

Co nazywamy epiką?

Okładka – epika
Źródło: a. nn., domena publiczna.
R16XGONSSodym
Ilustracja interaktywna przedstawia stos książek, który znajduje się po prawej stronie kadru. Po lewej stronie, na białym tle, znajdują się definicje liryki, epiki i dramatu wraz z definicjami i przykładami. Pierwsza definicja, dotyczy liryki. Utwory liryczne zazwyczaj cechuje rytmiczność i metaforyczność języka, a przemawia przez nie podmiot liryczny. Przykłady: „Pan Tadeusz” (poemat epicki), „Na lipę” (fraszka). Druga definicja dotyczy epiki. Jest to wypowiedź postaci w opowieści narracyjnej. Przykłady: „Harry Potter i kamień filozoficzny” (powieść fantastyczna), „Potop” (powieść historyczna). Trzecia definicja, dotyczy dramatu. Jest to wypowiedź w postaci dialogów uzupełnionych didaskaliami, czyli tekstem pobocznym. Przykłady: „Skąpiec” (komedia),„Balladyna” (tragedia).
Rodzaje literackie
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.

Rodzaje literackie:

liryka

  • wypowiada się podmiot liryczny,

  • opis przeżyć, refleksji, zachwytów,

  • utwór wierszowany (podział na wersy i strofy),

  • język poetycki (np.: metafory, porównania, epitety),

  • gatunki: fraszka, hymn, oda, pieśń, sonet, tren,

  • przykładowe utwory: Na lipę Jana Kochanowskiego, Świtezianka Adama Mickiewicza, Deszcz jesienny Leopolda Staffa.

epika

  • wypowiada się narrator,

  • opis świata przedstawionego (czas, miejsce, wydarzenia, postaci),

  • narracja może być pierwszo– lub trzecioosobowa,

  • najczęściej pisane prozą,

  • gatunki: baśń, epopeja, legenda, mit, nowela, opowiadanie, pamiętnik, powieść,

  • przykładowe teksty: Legenda o świętym Aleksym, Kamizelka Bolesława Prusa, Granica Zofii Nałkowskiej.

dramat

  • brak narratora,

  • bohaterowie zostają opisani poprzez swoje zachowanie i działanie,

  • utwór jest przeznaczony do wystawienia na scenie,

  • dzieli się na tekst główny (wypowiedzi postaci) oraz poboczny (didaskalia),

  • gatunki: komedia, tragedia,

  • przykładowe utwory: Antygona Sofoklesa, Skąpiec Moliera.

łokieć
czeladna
szedź
okiść
szuba
skra
talarów
Ćwiczenie 1

Przeczytaj uważnie trzy poniższe fragmenty tekstów. Wynotuj ich cechy charakterystyczne, wyjaśnij różnice między nimi i zdecyduj, jakie rodzaje literackie reprezentują.

Potop, tom I [fragment]Henryk Sienkiewicz
Henryk Sienkiewicz Potop, tom I [fragment]

Rozdział I

Przyszedł rok 1655. Styczeń był mroźny, ale suchy; zima tęga przy przykryła Żmudź świętą grubym na łokiećłokiećłokieć kożuchem; lasy gięły się i łamały pod obfitą okiściąokiśćokiścią, śnieg olśniewał oczy w dzień przy słońcu, a nocą przy księżycu migotały jakoby iskry niknące po stężałej od mrozu powierzchni; zwierz zbliżał się do mieszkań ludzkich, a ubogie, szare ptactwo stukało dziobami do szyb szedziąszedźszedzią i śnieżnymi kwiatami okrytych.

[...]

Wtem we drzwiach pojawiła się wyniosła jakaś postać w szubieszubaszubie i czapce futrzanej na głowie. Młody mężczyzna postąpił na środek izby i poznawszy, że się znajduje w czeladnejczeladnaczeladnej, spytał dźwięcznym głosem, nie zdejmując czapki:

– Hej! A gdzie to wasza panna?

– Jestem – odpowiedziała dość pewnym pewnym głosem Billewiczówna.

1 Źródło: Henryk Sienkiewicz, Potop, dostępny w internecie: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/potop-tom-pierwszy/ [dostęp 8.12.2022].
RxgdKE8gvxq0g
Miejsce na notatki ucznia.
Rozłączenie [fragment]Juliusz Słowacki
Juliusz Słowacki Rozłączenie [fragment]

Rozłączeni — lecz jedno o drugim pamięta;
Pomiędzy nami lata biały gołąb smutku
I nosi ciągłe wieści. Wiem, kiedy w ogródku,
Wiem, kiedy płaczesz w cichej komnacie zamknięta;

Wiem, o jakiej godzinie wraca bólu fala,
Wiem, jaka ci rozmowa ludzi łzę wyciska.
Tyś mi widna jak gwiazda, co się tam zapala
I łzę różową leje, i skrąskraskrą siną błyska.

A choć mi teraz ciebie oczyma nie dostać,
Znając twój dom — i drzewa ogrodu, i kwiaty,
Wiem, gdzie malować myślą twe oczy i postać,
Między jakimi drzewy szukać białej szaty.

2 Źródło: Juliusz Słowacki, Rozłączenie, dostępny w internecie: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/rozlaczenie/ [dostęp 8.12.2022].
RxgdKE8gvxq0g
Miejsce na notatki ucznia.
Skąpiec [fragment]Molière
Molière Skąpiec [fragment]

Akt I

SCENA PIĄTA

HARPAGON; ELIZA i KLEANT rozmawiają z sobą w głębi

HARPAGON

myśląc, że jest sam

Mimo to, nie wiem, czy dobrze uczyniłem, zakopując w ogrodzie dziesięć tysięcy talarów, które mi wczoraj oddano. Dziesięć tysięcy talarówtalarówtalarów w złocie, to suma dosyć… (Na stronie, spostrzegając KLEANTA i ELIZĘ) O nieba! sam się zdradziłem! Zapał mnie uniósł; lękam się, iż rozprawiając sam ze sobą, mówiłem zbyt głośno. (Do KLEANTA i ELIZY) Co się stało?

KLEANT

Nic, ojcze.

HARPAGON

Dawno jesteście tutaj?

ELIZA

Weszliśmy właśnie.

HARPAGON

Słyszeliście...

3 Źródło: Molière, Skąpiec, dostępny w internecie: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/skapiec/ [dostęp 8.12.2022].
RxgdKE8gvxq0g
Miejsce na notatki ucznia.
Ćwiczenie 2

Dopasuj wyrazy do odpowiednich rodzajów literackich.

Rm6O9eCJgyKEj1
Zadanie interaktywne polega na dopasowaniu określeń do odpowiednich rodzajów literackich.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 3

Podaj przykłady znanych ci utworów, które należą do epiki, liryki oraz dramatu. Zapisz tytuły tutaj lub w zeszycie.

uzupełnij treść
RurbvhXWhV1wr
Ćwiczenie 4
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu podanego słownictwa do odpowiednich kategorii.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Rb4ieJ3lZxaaO
Ćwiczenie 5
Zadanie interaktywne polega na prawidłowym uzupełnieniu komórek.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ćwiczenie 6

Przyporządkuj tytuły do odpowiednich gatunków.

RRC68j95kG0mf1
Zadanie interaktywne polega na przyporządkowaniu tytułów książek do odpowiednich grup.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RjzGZBOUyhxoE
Ćwiczenie 7
Zadanie interaktywne polega na prawidłowym uzupełnieniu komórek tabeli.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
Ważne!

W utworach epickich historia opowiadana jest przez narratora. Ze względu na sposób wypowiedzi taką narrację dzielimy na:

  • pierwszoosobową, gdzie narrator mówi w 1. osobie liczby pojedynczej i opowiada o wydarzeniach, w których sam bierze udział. Takiego narratora nazywamy narratorem konkretnym,

  • trzecioosobową, gdzie narrator mówi w 3. osobie liczby pojedynczej i opisuje wydarzenia z perspektywy obserwatora. Taki narrator jest narratorem abstrakcyjnym (wszystkowiedzącym).

TestTadeusz Śliwiak
Tadeusz Śliwiak Test

Powiedziałem sześcioletniemu

narysuj dom

- narysował mrówkowiec

Powiedziałem narysuj ptaka

- narysował samolot

Powiedziałem narysuj niedzielę

- narysował ogromny stadion

wypełniony po brzegi

A gdzie ty jesteś - spytałem

- tu - odpowiedział stawiając

jeszcze jedną kropkę

4 Źródło: Tadeusz Śliwiak, Test, [w:] tegoż, Znaki wyobraźni, Warszawa 1975, s. 233.
1
Ćwiczenie 8

Scharakteryzuj podmiot liryczny.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 9

Wymień bohaterów lirycznych.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 10

Określ sytuację liryczną.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 11

Przekształć tekst zamieszczonego powyżej wiersza Tadeusza Śliwiaka, tak aby był on tekstem epickim z narracją:

  • pierwszoosobową,

  • trzecioosobową.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 12

Przekształć tekst zamieszczonego powyżej wiersza Tadeusza Śliwiaka, tak aby był on tekstem dramatycznym.

uzupełnij treść
didaskalia
1
Polecenie 1

Napisz treść zaproszenia do uczestnictwa w wydarzeniu, w czasie którego zostanie odczytany:

  • wybrany utwór epicki,

  • wybrany utwór liryczny.

uzupełnij treść
1
Polecenie 2

Zastanów się, który z rodzajów literatury bardziej do ciebie przemawia, epika czy liryka? Uzasadnij swój wybór przy użyciu co najmniej trzech argumentów.

uzupełnij treść
j0000008REB6v21_000tp003
1
Polecenie 3

Odczytaj dziesięć praw czytelnika. Poniżej napisz, z którego prawa korzystasz najczęściej. Krótko wyjaśnij swój wybór.

Prawa czytelnikaDaniel Pennac
Daniel Pennac Prawa czytelnika
  • Prawo do nieczytania.

  • Prawo do przeskakiwania stron.

  • Prawo do niekończenia książki.

  • Prawo do czytania jeszcze raz.

  • Prawo do czytania byle czego.

  • Prawo do bovaryzmuj0000008REB6v21_000tp003bovaryzmu (choroby przenoszonej przez tekst).

  • Prawo do czytania byle gdzie.

  • Prawo do czytania na wyrywki.

  • Prawo do czytania na głos.

  • Prawo do milczenia.

prawa Źródło: Daniel Pennac, Prawa czytelnika, [w:] tegoż, Jak powieść, tłum. Katarzyna Bieńkowska, 2007, s. 173.
uzupełnij treść
1
Polecenie 4

Napisz list do czytelnika w imieniu autora twojej ulubionej książki, aby zachęcić do sięgnięcia po jej lekturę.

uzupełnij treść