Rodzaje literackie:
liryka
wypowiada się podmiot liryczny,
opis przeżyć, refleksji, zachwytów,
utwór wierszowany (podział na wersy i strofy),
język poetycki (np.: metafory, porównania, epitety),
gatunki: fraszka, hymn, oda, pieśń, sonet, tren,
przykładowe utwory: Na lipę Jana Kochanowskiego, Świtezianka Adama Mickiewicza, Deszcz jesienny Leopolda Staffa.
epika
wypowiada się narrator,
opis świata przedstawionego (czas, miejsce, wydarzenia, postaci),
narracja może być pierwszo– lub trzecioosobowa,
najczęściej pisane prozą,
gatunki: baśń, epopeja, legenda, mit, nowela, opowiadanie, pamiętnik, powieść,
przykładowe teksty: Legenda o świętym Aleksym, Kamizelka Bolesława Prusa, Granica Zofii Nałkowskiej.
dramat
brak narratora,
bohaterowie zostają opisani poprzez swoje zachowanie i działanie,
utwór jest przeznaczony do wystawienia na scenie,
dzieli się na tekst główny (wypowiedzi postaci) oraz poboczny (didaskalia),
gatunki: komedia, tragedia,
przykładowe utwory: Antygona Sofoklesa, Skąpiec Moliera.
Przeczytaj uważnie trzy poniższe fragmenty tekstów. Wynotuj ich cechy charakterystyczne, wyjaśnij różnice między nimi i zdecyduj, jakie rodzaje literackie reprezentują.
Potop, tom I [fragment]Rozdział I
Przyszedł rok 1655. Styczeń był mroźny, ale suchy; zima tęga przy przykryła Żmudź świętą grubym na łokiećłokieć kożuchem; lasy gięły się i łamały pod obfitą okiściąokiścią, śnieg olśniewał oczy w dzień przy słońcu, a nocą przy księżycu migotały jakoby iskry niknące po stężałej od mrozu powierzchni; zwierz zbliżał się do mieszkań ludzkich, a ubogie, szare ptactwo stukało dziobami do szyb szedziąszedzią i śnieżnymi kwiatami okrytych.
[...]
Wtem we drzwiach pojawiła się wyniosła jakaś postać w szubieszubie i czapce futrzanej na głowie. Młody mężczyzna postąpił na środek izby i poznawszy, że się znajduje w czeladnejczeladnej, spytał dźwięcznym głosem, nie zdejmując czapki:
– Hej! A gdzie to wasza panna?
– Jestem – odpowiedziała dość pewnym pewnym głosem Billewiczówna.
Rozłączenie [fragment]Rozłączeni — lecz jedno o drugim pamięta;
Pomiędzy nami lata biały gołąb smutku
I nosi ciągłe wieści. Wiem, kiedy w ogródku,
Wiem, kiedy płaczesz w cichej komnacie zamknięta;Wiem, o jakiej godzinie wraca bólu fala,
Wiem, jaka ci rozmowa ludzi łzę wyciska.
Tyś mi widna jak gwiazda, co się tam zapala
I łzę różową leje, i skrąskrą siną błyska.A choć mi teraz ciebie oczyma nie dostać,
Znając twój dom — i drzewa ogrodu, i kwiaty,
Wiem, gdzie malować myślą twe oczy i postać,
Między jakimi drzewy szukać białej szaty.
Skąpiec [fragment]Akt I
SCENA PIĄTA
HARPAGON; ELIZA i KLEANT rozmawiają z sobą w głębi
HARPAGON
myśląc, że jest sam
Mimo to, nie wiem, czy dobrze uczyniłem, zakopując w ogrodzie dziesięć tysięcy talarów, które mi wczoraj oddano. Dziesięć tysięcy talarówtalarów w złocie, to suma dosyć… (Na stronie, spostrzegając KLEANTA i ELIZĘ) O nieba! sam się zdradziłem! Zapał mnie uniósł; lękam się, iż rozprawiając sam ze sobą, mówiłem zbyt głośno. (Do KLEANTA i ELIZY) Co się stało?
KLEANT
Nic, ojcze.
HARPAGON
Dawno jesteście tutaj?
ELIZA
Weszliśmy właśnie.
HARPAGON
Słyszeliście...
Dopasuj wyrazy do odpowiednich rodzajów literackich.
Podaj przykłady znanych ci utworów, które należą do epiki, liryki oraz dramatu. Zapisz tytuły tutaj lub w zeszycie.
Przyporządkuj tytuły do odpowiednich gatunków.
Przyporządkuj tytuły książek do odpowiednich grup.
„Dynastia Miziołków”, „Charlie i fabryka czekolady”, „Opium w rosole”, „Dziecko Noego”, „Potop”, „Mikołajek ma kłopoty”, „Ten obcy”, „Władca pierścieni”, „Opowieści z Narnii: Srebrne krzesło”, „Cyberiada”, „Harry Potter i kamień filozoficzny”
Powieści historyczne | |
---|---|
Powieści współczesne | |
Powieści fantastyczne |
W utworach epickich historia opowiadana jest przez narratora. Ze względu na sposób wypowiedzi taką narrację dzielimy na:
pierwszoosobową, gdzie narrator mówi w 1. osobie liczby pojedynczej i opowiada o wydarzeniach, w których sam bierze udział. Takiego narratora nazywamy narratorem konkretnym,
trzecioosobową, gdzie narrator mówi w 3. osobie liczby pojedynczej i opisuje wydarzenia z perspektywy obserwatora. Taki narrator jest narratorem abstrakcyjnym (wszystkowiedzącym).
TestPowiedziałem sześcioletniemu
narysuj dom
- narysował mrówkowiec
Powiedziałem narysuj ptaka
- narysował samolot
Powiedziałem narysuj niedzielę
- narysował ogromny stadion
wypełniony po brzegi
A gdzie ty jesteś - spytałem
- tu - odpowiedział stawiając
jeszcze jedną kropkę
Scharakteryzuj podmiot liryczny.
Wymień bohaterów lirycznych.
Określ sytuację liryczną.
Przekształć tekst zamieszczonego powyżej wiersza Tadeusza Śliwiaka, tak aby był on tekstem epickim z narracją:
pierwszoosobową,
trzecioosobową.
Przekształć tekst zamieszczonego powyżej wiersza Tadeusza Śliwiaka, tak aby był on tekstem dramatycznym.
Napisz treść zaproszenia do uczestnictwa w wydarzeniu, w czasie którego zostanie odczytany:
wybrany utwór epicki,
wybrany utwór liryczny.
Zastanów się, który z rodzajów literatury bardziej do ciebie przemawia, epika czy liryka? Uzasadnij swój wybór przy użyciu co najmniej trzech argumentów.
Odczytaj dziesięć praw czytelnika. Poniżej napisz, z którego prawa korzystasz najczęściej. Krótko wyjaśnij swój wybór.
Prawa czytelnika
Prawo do nieczytania.
Prawo do przeskakiwania stron.
Prawo do niekończenia książki.
Prawo do czytania jeszcze raz.
Prawo do czytania byle czego.
Prawo do bovaryzmubovaryzmu (choroby przenoszonej przez tekst).
Prawo do czytania byle gdzie.
Prawo do czytania na wyrywki.
Prawo do czytania na głos.
Prawo do milczenia.
Napisz list do czytelnika w imieniu autora twojej ulubionej książki, aby zachęcić do sięgnięcia po jej lekturę.