Na renesansowym dworze Jagiellonów

Syn Władysława Jagiełły, również o imieniu Władysław, został także wybrany na króla Węgier. Kiedy na Europę najechali Turcy, król Władysław wyruszył na wojnę przeciw nim. Zginął w bitwie pod Warną w 1444 roku. Miał wtedy zaledwie 20 lat. Od nazwy miejsca śmierci, to jest miasta Warna (leży nad Morzem Czarnym w dzisiejszej Bułgarii), Władysław jest nazywany Warneńczykiem.

RgZNoLvpW2omS

Portret młodego króla. Ubrany jest w pelerynę spiętą broszką w kształcie krzyża. Na klatce piersiowej są dwa godła: po lewej stronie podwójny krzyż - godło Węgier zaś po prawej stronie orzeł - godło Polski. Prawą rękę opiera na mieczu, którzy trzyma przy pasie. W lewej dłoni trzyma długą lancę.

Wzdłuż leniwie płynących wód największej polskiej rzeki, Wisły, po piaszczystej drodze powoli poruszały się załadowane ciężkie wozy, ciągnięte przez zmęczone konie. Wędrowcy przystanęli na chwilę nad brzegiem, aby dać wytchnienie strudzonym zwierzętom i napoić je w przepływającej obok niespiesznie rzece. Nieopodal, na trawiastym wzgórzu, odpoczywało już dwóch młodych wędrowców. Ubrani byli w stroje żaków i podróżowali pieszo, co wskazywało, że byli ubogimi studentami zdążającymi do Krakowa na naukę. Młodzieńcy z zaciekawieniem przyglądali się obładowanym wozom. Stroje przejeżdżających podróżnych wskazywały, że byli cudzoziemcami. Jeden z żaków podszedł nieśmiało bliżej i zagadnął podróżnych w języku łacińskim:
– Witajcie nieznajomi! Widzę, że przybywacie z daleka. Jesteście kupcami?
– Witaj – odparł z wozu jeden z podróżnych. – Przybywamy z dalekiej Italii, ale nie przywozimy drogocennych tkanin ani zamorskich przypraw. Nie jesteśmy kupcami. Ale widzę, że mam do czynienia z ludźmi wykształconymi. Znakomicie mówisz bowiem po łacinie! – dodał z podziwem.
– Ja i mój brat udajemy się do Krakowa, gdzie studiujemy medycynę w tamtejszej Akademii. A jaki jest cel waszej podróży, jeśli to nie tajemnica? – dopytywał się zaciekawiony młodzieniec.
– Zmierzamy w tym samym kierunku – odpowiedział Włoch. – Jedziemy również
do Krakowa. Polski król chce rozpocząć przebudowę swojego zamku, a my mamy mu w tym pomóc.
– A więc jesteście architektami! – krzyknął z podziwem żak. – Słyszałem wiele o włoskim stylu budowania, ale nie widziałem nigdy takiej budowli. U nas, w Polsce, i wsie, i miasta buduje się z drewna, którego jest pod dostatkiem. Jedynie zamki i największe kościoły stawiane są z cegły i kamienia, ale króluje u nas styl niemiecki z wysokimi wieżami. Styl włoski jest chyba zupełnie inny?
– O tak. My w Italii wzorujemy się na budowlach starożytnych. Mają one płaskie dachy, duże okna. W modzie są też pałacowe dziedzińce otoczone krużgankami.
Ale aby to wszystko umieć zaprojektować i wybudować, trzeba wiele lat nauki rysunku, rzeźby i matematyki. Trzeba też wiele lat czytać i studiować starożytne traktaty o budownictwie. No i mieć odpowiednie narzędzia do obróbki kamienia.
– Mistrzu Franciszku! Konie już napojone i odpoczęły nieco. Możemy ruszać dalej!
– zawołał jeden z woźniców w kierunku rozmawiającego z młodym studentem architekta.
– Wobec tego ruszamy. Do Krakowa już niedaleko – zadecydował Franciszek.
Jeśli macie ochotę, możecie przyłączyć się do nas – dodał do młodzieńca. Podróż w towarzystwie jest bezpieczniejsza, a i weselsza. – Dziękujemy za zaproszenie. Będziemy zaszczyceni, jeśli pozwolicie sobie towarzyszyć. Ruszaj się, Mikołaju!
– krzyknął gromkim głosem do brata wylegującego się na trawie. – Ci szlachetni panowie pozwolili się nam przyłączyć!
Obaj młodzieńcy pospiesznie spakowali tobołki i ruszyli z wozami. Był rok 1500. Mistrz Franciszek z Florencji zmierzał do Krakowa, aby na prośbę polskiego króla rozpocząć przebudowę zamku na Wawelu.

Taki dziedziniec wewnątrz budynku był charakterystyczny dla pałaców renesansowych. Dziedziniec był otoczony krużgankami, czyli rodzajem otwartych długich balkonów.

R1Jq8VxgeTMYM

Zdjęcie wewnętrznego dziedzińca zamku. Wawel otoczony jest z trzech stron zabudowaniami. Budynek ma trzy kondygnacje. Na parterze i pierwszym piętrze widoczne są krużganki. Na ostatnim piętrze są liczne filary podtrzymujące dach. Otwory okienne są przedzielone szprosami na kilka mniejszych okien. Dach jest dwuspadowy.

Głowy wawelskie. Pierwotnie było ich 194, do dziś przetrwało jedynie 30.

RfVQwv8JL6drC

Zdjęcie przedstawia cztery głowy. Każda z nich jest przedstawiona w szerokiej masywnej ramie. Wszystkie cztery ramy przylegają do siebie. Dwie głowy to kobiety, dwie to mężczyźni. Postacie sprawiają wrażenie jakby przyglądały się temu co się dzieje w Sali poselskiej. Głowy męskie mają nakrycia głowy: kapelusze. Jedna z głów damskich ma na głowie chustę. Jej usta zakrywa opaska z materiału. Druga kobieca głowa, na wysokości czoła ma wpiętą broszkę.

Ciekawostka

Arrasy, czyli tkaniny wykonane z wełny, jedwabiu oraz złotych i srebrnych nici, powstały na zamówienie Zygmunta Augusta. Robili je tkacze z Niderlandów (terenów dzisiejszej Belgii). Każdy arras, których było prawdopodobnie ponad 300, przedstawiał inną scenę. Bardzo wiele z nich związanych było z tematyką biblijną.

Kaplica Zygmuntowska

W czasie przebudowy zamku przy katedrze na Wawelu wzniesiono renesansową kaplicę, nazywaną Zygmuntowską. Zaprojektowana została przez włoskich architektów na polecenie Zygmunta Starego. Jest to jeden z najpiękniejszych zabytków renesansu w Polsce. Wewnątrz znajdują się wspaniałe nagrobki dwóch ostatnich Jagiellonów, a kaplica ozdobiona jest rzeźbami świętych i postaci biblijnych. Całość nawiązuje do architektury starożytnego Rzymu.

RG5YplNz4vXUb

Zdjęcie przedstawia kopułę oraz fragment budynku do którego przylega, czyli Katedrę na Wawelu. Widoczny jest fragment budynku ze ścianą z cegieł, oraz z fragmentem drzwi. Wejście jest zdobione portalem. Przylegający do niej fragment budynku ma otynkowaną ścianę i dwuspadowy dach. Kopuła pokryta jest złotą blachą z wzorem rybiej łuski. Na środku południowego spadu kopuły przymocowany jest ciemny orzeł z koroną. Na szczycie kopuły znajduje się walcowata latarnia z ośmioma wąskimi przeźroczami. Obramienia okienne w formie arkad. Przestrzeń między oknami zdobiona jest przez pilastry kompozytowe o rzeźbionych trzonach z motywem plecionej w warkocz wstęgi. Następnie, belkowanie bez dekoracji. Całą latarnię przykrywa korona, a w jej zwieńczeniu znajduje się półklęczący na kuli anioł trzymający koronę królewską, z której wyłania się krzyż łaciński symbolizujący suwerenną władzę daną od Boga.

R5QjKHuIKKuDW

Zdjęcie nagrobków króla Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta. Wizerunki królów są w pozie leżącej. Leżą na swoich sarkofagach. Na frontach sarkofagów są owalne tablice, z zapisanymi informacjami autora nagrobków. Nagrobki ulokowane są w arkadowych wnękach w ścianie. Są koloru brązowego. Nawiązują do pozy sansovinowskiej, czyli postaci nie zmarłej a śpiącej. Polskie nagrobki w odróżnieniu od włoskich są bardziej zdynamizowane, w Polsce zauważa się tendencję do dysharmonijnego, renesansowego łamania ciała przedstawionych postaci. Zygmunta Starego przedstawiono w zbroi maksymiliańskiej. Tors króla Zygmunta Starego jest uniesiony ku górze, podparty ramieniem zgiętym w łokciu. Głowa odchylona jest w tył a jedna z nóg mocno wygięta w kolanie. Pod nagrobkiem Zygmunta Starego ulokowany jest nagrobek Zygmunta Augusta. Wygląda podobnie jak nagrobek jego ojca. Na ścianach są posągi różnych postaci.

Ciekawostka

W katedrze na Wawelu znajduje się najsłynniejszy dzwon w Polsce nazywany dzwonem Zygmunta. Wykonano go w 1520 roku, a według legendy został odlany z dział zdobytych przez Polaków podczas wojen. Dzwon waży 12 600 kg. Używany jest jedynie podczas najważniejszych świąt.
Obraz Jana Matejki przedstawia scenę zawieszenia dzwonu. Na ilustracji ukazana jest rodzina królewska. Król trzyma rękę na głowie małego syna.

Sukiennice na rynku w Krakowie. Wzniesione za czasów Kazimierza Wielkiego.
W XVI wieku zostały przebudowane w stylu renesansowym. Do dzisiaj są jednym z najwspanialszych zabytków renesansu w Polsce.

Życie dworskie

Na Wawelu mieszkał król z rodziną i całym dworem. Poza oficjalnymi spotkaniami, przyjmowaniem zagranicznych posłów na zamku toczyło się życie towarzyskie. Odbywały się uczty, turnieje rycerskie, a w wolnym czasie polowania w lasach w pobliżu Krakowa. Na dworze królewskim przebywało wielu włoskich architektów, rzeźbiarzy i muzyków. Szczególną opieką otaczała ich królowa Bona Sforza
[czyt.: sforca], żona Zygmunta Starego. Pochodziła ona z Włoch, gdzie otrzymała staranne wykształcenie. Wraz z nią na wawelski zamek przybyli też włoscy dworzanie, ubrani zgodnie z najnowszą modą. Na wzór ich strojów mieszkańcy wawelskiego dworu szyli swoje szaty. Na stołach pojawiły się nieznane dotąd w Polsce warzywa: pomidory, kalafiory, marchewka, szpinak, fasolka szparagowa, zwane włoszczyzną
(od Włoch, nazwy kraju, z którego pochodziła królowa).

Polscy humaniści

Mikołaj Rej15691505

RCsVAcf0o7Cue

Rysunek portretowy ubranego strojnie Mikołaja Reja. Ma płaszcz z futrzanym kołnierzem, koszulę, trzy grube łańcuszki na klatce piersiowej. Na głowie ma czapkę. W dłoni trzyma książkę.

Mikołaj Rej

1505 – 1569

W czasach panowania ostatnich Jagiellonów jako jeden z pierwszych zaczął tworzyć literaturę w języku polskim. Jest uważany za ojca polskiego języka literackiego.

Jan Kochanowski15841530

R1cCwKenQFeE0

Na obrazie poeta ma sumiaste wąsy i brodę. Duże zakola na głowie. Ubrany jest w płaszcz. W prawym ręku trzyma zwój papieru. W tle widać kawałek półki, na której są książki.

Jan Kochanowski

1530 – 1584

Rodzina królewska otaczała się ludźmi wykształconymi. Jednym z królewskich dworzan był Jan Kochanowski, polski poeta renesansowy. Swoje utwory pisał w języku polskim i po łacinie. Tłumaczył też z łaciny na język polski poezję starożytnych pisarzy.

Andrzej Frycz Modrzewski15721503

R1GyTy3z8Od7J

Na obrazie jest straszy człowiek z długą siwą brodą i wąsami. Widać jego liczne zmarszczki na czole i wokół oczu. Z pod czapki wystają siwe włosy. Na zdjęciu przedstawiona jest sama głowa mężczyzny, jednak nie jest to portret.

Andrzej Frycz Modrzewski

1503 – 1572

Najznakomitszy polski pisarz polityczny epoki odrodzenia, reformator społeczny, myśliciel i moralista. Studiował w Akademii Krakowskiej, gdzie uzyskał stopień bakałarza. W 1522 roku przyjął niższe święcenia kapłańskie i rozpoczął pracę w kancelarii prymasa Jana Łaskiego. Przez pewien czas przebywał w Wittenberdze, gdzie nawiązał kontakty ze środowiskiem reformatorskim (m.in. z Marcinem Lutrem). W 1541 roku powrócił do kraju i zamieszkał przy dworze Jana Łaskiego. Od 1547 roku Frycz Modrzewski pełnił funkcję sekretarza Zygmunta Augusta.

Dwór królewski wzorem dla innych

R1e46ErGvFQAV

Zdjęcie przedstawia widok na rynek w Zamościu. Na pierwszym planie znajduje się główny budynek rynku, czyli Ratusz (ze schodami i wieżą). Wybudowany jest w stylu manieryczno-barokowym. Korpus ratusza, założony jest na planie prostokąta, z wydzielonym grubymi filarami nośnymi przyziemiem kwadratowej wieży oskarpowanej od zewnątrz, jest trójkondygnacyjny, podpiwniczony, z arkadowymi podcieniami w przyziemiu. Zwieńczony jest grzebieniastą attyką przesłaniającą niski, czteropołaciowy dach kryty blachą. Budynek został zbudowany z cegły, otynkowany, stopnie schodów i balustrady są kamienne. Rzut przyziemia jest złożony z korpusu i schodów połączonych z korpusem na poziomie drugiej kondygnacji komunikacyjnym tarasem wspartym na filarowych arkadach. Wieża ratusza jest sześciokondygnacyjna, oskarpowana, czworoboczna, nad poziomem attyki przechodzi w dwukondygnacyjny, przedzielony obiegającą wkoło galeryjką ośmiobok. Wieńczy ją smukły, profilowany, cebulasty hełm z latarnią, kryty blachą, zakończony gałką z datowanym wietrznikiem. Schody, wiodące do wejścia głównego są wachlarzowe, o dwu symetrycznych ramionach na ćwierćkolistym planie w dolnych partiach, wsparte na pięciu arkadach, z których środkowa - na osi wyższa. Wokół ratusza znajdują się kamienice ormiańskie. Są różnego koloru: np. żółtego, jasnego zielonego. Są ozdobione płaskorzeźbami, fryzami, ornamentami oraz attykami.

Przebudowa zamku na Wawelu i sprowadzanie włoskich artystów do Krakowa przyczyniło się do rozpowszechniania kultury renesansu w Polsce. Króla naśladowali najzamożniejsi. Jan Zamoyski (1542‑1605), miłośnik sztuki renesansu, postanowił wybudować całkiem nowe miasto, które zaprojektowali włoscy architekci. W ten sposób powstał Zamość, wspaniały przykład renesansowego budownictwa. Miasto było też potężną twierdzą. Czasy panowania Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta nazywane są 'złotym wiekiem'.

Podsumowanie

Polecenia

1. Wyjaśnij, dlaczego centrum polskiego renesansu stał się dwór na Wawelu.

2. Wymień charakterystyczne cechy zabytków renesansowych.

3. Powiedz, jak nazywano czasy panowania Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta. Wyjaśnij, dlaczego.