Po co mówimy i piszemy? O funkcjach wypowiedzi i języka
Jedną z najważniejszych cech różniących człowieka od zwierząt jest możliwość porozumiewania się za pomocą słów, które mogą służyć rozmaitym celom. Nasze wypowiedzi pełnią zatem różne funkcje. Wymieńmy najważniejsze z nich.
Funkcja sprawcza (stanowiąca) – jej istotą jest stwarzanie stanów rzeczy, a nie
– informowanie o nich. Stwarzanie rzeczywistości może być związane z wyznawaną wiarą (akty sakramentalne, np. rozgrzeszenie, wyznanie grzechów, przeistoczenie chleba w ciało Chrystusa) lub przesądem, wiarą w magię (zaklęcia, klątwy, czary), czyli jest efektem przekonania człowieka, że za pomocą słów można oddziaływać na ludzi i przedmioty. Tak rozumianą funkcję sprawczą określa się też jako magiczną. Funkcja sprawcza może ponadto mieć charakter performatywny, a więc stanowiący, to znaczy, że prowadzi do stwarzania stanów społecznych. Taką funkcję pełnią m.in. obietnice, przeprosiny i mianowania.
Intencje nadawcy
Analizując komunikację językową, dochodzimy do wniosku, że zaprezentowana klasyfikacja funkcji języka nie wyczerpuje wszystkich intencji nadawcy. Możemy bowiem wyróżnić dodatkowo np. funkcje charakteryzującą i ludyczną.
Funkcja charakteryzująca (prezentatywna) nie jest zamierzona przez nadawcę. Gdy wyróżniamy tę funkcję, wychodzimy z założenia, że dzięki wypowiedziom nadawca mimo woli ujawnia pewne swe cechy, np. wiek, płeć, wykształcenie, region zamieszkania. Na przykład tekst powstały w gwarze podhalańskiej informuje nas, że nadawca jest mieszkańcem Zakopanego lub okolic. Cechy nadawcy zdradzają m.in. dobór słownictwa, konstrukcje składniowe, a także sposób wymowy niektórych głosek i połączeń głosek oraz barwa głosu. Funkcję tę wykorzystują pisarze stylizujący język postaci literackich na język grupy, do której one należą, przykładem może być wypowiedź góralki z powieści Krystyny Boglar, Każdy pies ma dwa końce:
'Cośta takie markotne? (...) Biednieńki wy moje! (...) Głodniśta moze? (...) Kupi taki sceniaka kasik we Zakopanem i potem kie do dumu trza jechać, zostawia! (...) Bez nijakiego serca ludziska'.
Funkcja ludyczna przejawia się w dowcipach, zagadkach, rebusach, a jej celem jest dostarczenie rozrywki odbiorcy, wprowadzenie go w dobry humor, w świat zabawy.
Większość wypowiedzi pełni jednocześnie kilka funkcji: to znaczy, że nadawca może łączyć różne zamiary w jednej wypowiedzi. W niektórych tekstach jedne funkcje możemy też uznać za podporządkowane innym, np. funkcja ekspresywna często pozostaje na usługach funkcji impresywnej.
Poza przedstawionymi funkcjami wypowiedzi możemy też wskazać funkcje, które pełni język w ogóle, a dokładniej mówiąc – system językowy. W związku z tym wyróżniamy poniższe funkcje:
Funkcja generatywna została wyodrębniona na podstawie przeświadczenia, zgodnie z którym mówienie i pisanie służą wytwarzaniu, czyli generowaniu tekstów.
Funkcja poznawcza przejawia się w wyodrębnianiu i nazywaniu elementów otaczającej nas rzeczywistości.
Zadaniowo
Jaka funkcja wypowiedzi dominuje w ich następujących gatunkach i formach?
streszczenie, sprawozdanie, list motywacyjny, wizytówka, CV, ulotka reklamowa, wyrazy współczucia, życzenia imieninowe, komplement
| Funkcja informatywna | |
|---|---|
| Funkcja impresywna | |
| Funkcja ekspresywna |
Jaka funkcja wypowiedzi dominuje w ich następujących gatunkach i formach?
krzyżówka, podziękowanie, zaproszenie, żart
| Funkcja sprawcza | |
|---|---|
| Funkcja ludyczna |
Jakie funkcje dominują w poniższych wypowiedziach?
funkcja ekspresywna, funkcja impresywna, funkcja informatywna
| W kolumnie dwójkowej za druhem komendantem w marszu – zbiórka. | |
| Od rana boli mnie głowa i jest mi bardzo smutno. | |
| Argentyna graniczy z Chile, Boliwią, Paragwajem, Brazylią i Urugwajem. |
Jakie funkcje dominują w poniższych wypowiedziach?
funkcja ludyczna, funkcja sprawcza, funkcja charakteryzująca
| – Kupiłeś już coś pod choinkę? – Tak, stojak. |
|
| Zima za pasym, a jak sie ciśnie przez futrziny zimny luft, to je znak, że trza hajcować. | |
| W sądzie: „Przysięgam mówić prawdę, całą prawdę i tylko prawdę, tak mi dopomóż Bóg”. |
Ustal i zapisz, jakie funkcje realizowane są w następujących tekstach:
Ustal i zapisz, jakie funkcje realizowane są w następujących tekstach:
– dane prelegenta na konferencji naukowej zamieszczone na identyfikatorze;
– instrukcja użycia odkażalnika organicznego;
– gratulacje z okazji narodzin dziecka;
– SMS do babci z przeprosinami;
– artykuł hasłowy w słowniku;
– rebus;
– ogłoszenie o sprzedaży roweru;
– słowa mężczyzny skierowane do partnerki podczas tańca: 'Pięknie dziś wyglądasz'.
Rozwiązanie
Funkcje realizowane w przytoczonych tekstach:
– identyfikator z danymi prelegenta – funkcja informatywna,
– instrukcja użycia odkażalnika organicznego – funkcja impresywna,
– gratulacje z okazji narodzin dziecka – funkcja ekspresywna,
– SMS do babci z przeprosinami – funkcja sprawcza,
– artykuł hasłowy w słowniku – funkcja informatywna,
– rebus – funkcja ludyczna,
– ogłoszenie o sprzedaży roweru – zazwyczaj funkcja impresywna, w tym przypadku także funkcja kreatywna,
– komplement wypowiedziany przez mężczyznę podczas tańca z kobietą – funkcja ekspresywna.
Korzystając z dostępnych źródeł, znajdź teksty, z których każdy będzie reprezentował jedną z następujących funkcji wypowiedzi: poznawczą, impresywną, ekspresywną, kreatywną, sprawczą, ludyczną i charakteryzującą. Podaj argumenty poświadczające, że te teksty pełnią wyżej wymienione funkcje.
We współczesnych formach komunikacji (np. w SMS‑ach, e-mailach) emocje wyraża się nie tylko werbalnie. W poniższych fragmentach wypowiedzi wskaż środki, dzięki którym ekspresję wyrażono elementami pozawerbalnymi, i objaśnij ich znaczenie.
DLACZEGO NIE ODPISUJESZ NA MOJE SMS‑Y?
Zdałam!!! Dostałam czwórkę!!!!!!
Przepraszam... Wybaczysz?
Dobrze!!!UFFFF!!! ze szczesliwie dojechalas
U nas od godziny pada deszcz ze śniegiem. Brrr!
Pozdrawiam z białej sali :-/ i życzę spełnienia marzeń
Aura dziś paskudna :(
Zdalam ☺ mialam 72 pkt na 74 mozliwe ☺
Podaj przykład wypowiedzi, którą można by uznać za pochlebstwo. Nakreśl sytuację komunikacyjną, w której ktoś mógłby je zastosować.
Zredaguj:
a) krótkie życzenia pomyślności, które skierujesz ustnie do ciotki wyruszającej w długi rejs oceaniczny;
b) przeprosiny adresowane do kolegi.
Z dowolnego numeru czasopisma wybierz pięć tekstów i zdecyduj, która funkcja wypowiedzi dominuje w każdym z nich. Jeśli nie dysponujesz żadnym czasopismem, możesz skorzystać z wydania internetowego np. dziennika 'Rzeczpospolita' lub tygodnika 'Polityka'.
Zgromadź jak najwięcej frazeologizmów, które utrwalają dawne obyczaje. Twoją listę mogą zaczynać takie zwroty, jak: kruszyć o coś kopie, podjąć rękawicę, stawiać kogoś pod pręgierzem.
Zredaguj kilkuzdaniową wypowiedź, w której skomentujesz każdą z poniższych sentencji.
'Granice mojego języka oznaczają granice mojego świata'. (Ludwig WittgensteinLudwig Wittgenstein)
'Mówiąc do człowieka w języku, który rozumie, trafiasz do jego głowy. Mówiąc w jego własnym języku, trafiasz do jego serca'. (Nelson Mandela)
'Inny język to inna wizja życia'. (Federico FelliniFederico Fellini)
Zapoznaj się z zamieszczonym poniżej fragmentemfragmentem książki. Zwróć uwagę na zagadnienie kulturotwórczej roli języka. Zredaguj tekst artykułu na ten temat.
Należy zaznaczyć, że proces spostrzegania przedmiotów i różnicowania ich nazw zależy od obiektywnych właściwości konkretnej sytuacji i od właściwości spostrzegającego podmiotu. Stąd np. kilkanaście nazw foki w języku eskimoskim w zależności od wieku, zewnętrznego wyglądu skóry itp. tego ssaka. W tymże języku eskimoskim znajdujemy 18 wyrazów na oznaczenie różnych rodzajów śniegu. BerberowieBerberowie mają 14 różnych wyrazów na oznaczenie piasku […]. W języku hausa z centralnego Sudanu stwierdzono istnienie 311 odpowiedników naszego wyrazu wielki. […] Język warunkuje więc sposób widzenia przez nas rzeczywistości. W Anglii mglisty klimat zrodził potrzebę nazywania różnych odmian mgły ujętych wyrazami fog, mist, hazehaze (a także smog). W polszczyźnie na określenie tego zjawiska atmosferycznego jest tylko jeden rzeczownik mgła. Podobnie jest w innych językach
.
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: kontakt, kod, kontekst, nadawca, odbiorca, komunikat, komunikacja, funkcja ludyczna, funkcja charakteryzująca, funkcja kreatywna (poetycka), funkcja informatywna, funkcja sprawcza (stanowiąca), funkcja nakłaniająca (impresywna), funkcja ekspresywna.