Renesans i humanizm

Wprowadzenie

Uzupełnieniem poniższego materiału jest lekcja: Nowy człowiekPseKpdnF7Nowy człowiek

Skąd wzięło się pojęcie renesans?

Pod koniec XIV i w XV wieku w bogatych włoskich miastach zaczęły rozwijać się nowe idee oraz postawy wobec życia i człowieka. Dziewiętnastowieczni historycy Szwajcar Jacob Burckhardt [czyt.: jakob burkard] i Francuz Jules Michelet [czyt.: żul miszule] nadali tym tendencjom miano odrodzenie, czyli od brzmienia w językach romańskich – francuskim (renaissance) i włoskim (rinascimento) – renesans. Znacznie wcześniej o odrodzeniu pisał już Giorgio Vasari (1511‑1574) w swoim dziele 'Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów', jakkolwiek u niego renesans odnosił się wyłącznie do sztuk plastycznych. Tymczasem u początków ruchu leżało odrodzenie znajomości literatury i języków klasycznych.

RO2I99HsP7fI0

Na ilustracji siedzący mężczyzna, patrzy w dal. Ma dłuższe włosy, z lewej odstają od ucha. Brwi grube, nos gruby szeroki. Nosi wąsik. Z prawej strony długość włosów przykrywa ucho. Ubrany w garnitur, kamizelkę zapinaną na guziki i koszulę z okrągłym kołnierzykiem. Pod nim zawiązany krawat. Za nim fragment wzorzystej zasłony. Z jego lewej strony stoi okrągły stolik z kolorowym obrusem.

RUj2mhLYBqP4S

Obraz przedstawia siwowłosego mężczyznę siedzącego na fotelu. Ma dłuższe włosy i wąskie zaciśnięte usta. Jest ubrany w czarny garnitur, białą koszulę, z czarnym fularem zawiązanym pod szyją. Prawą rękę ma zaciśniętą w pięść, lewa dłoń leży na lewym kolanie. Na prawo stoi stół przykryty grubym wzorzystym obrusem, na którym leżą książki i papiery. Po lewej stronie fotela również leżą książki.

Jak na rywalizacji rosły pałace

Liczne, choć niewielkie włoskie państewka rywalizowały pomiędzy sobą. Niektóre z nich, jak Florencja, Piza, Siena, Lukka, Bolonia, Mantua, Modena powstały jako miasta‑państwa wokół wspólnot miejskich. Bogaci mieszczanie prowadzili interesy, a jednocześnie kierowali polityką tych miast trochę jak przedsiębiorstwem, dbając o wzrost ich dochodów i prestiżu. Powodowało to narastanie swoistej mody i współzawodnictwa między elitami miast. Rozpoczęło się od rywalizacji w budowie nowych, olbrzymich kościołów, które miały świadczyć o wielkości miasta i potędze jego mieszkańców. Katedry w Pizie, Florencji, Sienie były tego dowodem. Następnie powstawać zaczęły wspaniałe siedziby władz miejskich. Wreszcie wspaniałe pałace miejskie najbogatszych rodów. W okresie szczytu budowlanego we Florencji w latach 1450‑1478 postawiono ich aż 30. Znany architekt Albertitknq3rMmBn_000tp005Alberti zanotował: 'jak wiele domów, w których w tej chwili położono marmury, w czasach naszego dzieciństwa było wyłożonych deskami'. Do ich wznoszenia zatrudniono modnych i uznanych architektów, a wnętrza wyposażane były we wspaniałe freski, obrazy, tapiserie (ozdobne tkaniny) i meble.

R1GtrefYBVz4w

Na ilustracji widoczna mapa Półwyspu Apenińskiego w XV wieku.

R11tl4NBdo2pZ

Na zdjęciu fasada zachodnia katedry pizańskiej jest jedną z nowszych części świątyni. Widoczna kopuła sprawia wrażenie wywyższenia nad katedrą. Dolną jej strefę akcentuje szereg siedmiu półkolistych arkad, ponad którymi wznoszą się cztery kondygnacje galeryjek arkadkowych, a ich wąskie półkoliste arkadki spoczywają na smukłych, kolumienkach. U dołu w centrum zdjęcia widoczne ślepe półkoliste arkady wsparte na smukłych pilastrach lub lizenach. W podniebiach tych samych arkad umieszczono zdobnicze motywy romboidalne lub koliste. To jeden z wyróżników romanizmu pizańskiego, od nazwy miasta. Zewnętrzne ściany katedry Santa Maria Assunta w Pizie, wykonane są z kamienia rozmaitej barwy. Przed świątynią spacerują ludzie.

REWnlrcBebytn

Na zdjęciu katedra we Florencji – widok ogólny z baptysterium na pierwszym planie, dzwonnicą, a w tle katedrą i kopułą. Na zdjęciu widać fragment fasady głównej; przy kopule nad okrągłym oknem (nazywanym „okulusem”) widać fragment ciągle jeszcze nie skończonego gzymsu wieńczącego. Widoczny jest także plac pełny ludzi. Kościół na pierwszym planie nie ma widocznego krzyża. Jest w jasnych kolorach, zdobiony. Nad nim góruje pojedyńcza wieża.

RTqQcu2GJIfVN

Na ilustracji miasto Siena z górującą wysmukłą, romańską biało‑czarną dzwonnicą. Strzelista kampanila ma wzrastającą wraz z kondygnacjami liczbę arkad w oknach (od 1 -6). Widocznych kilkadziesiąt budynków miejskich. W tle zielone wzgórza i niebo. Większość miasta z czerwonej cegły, ale wieża i kościół z biało‑czarnej. Przy kościele dźwig. Kościół posiada dużą kopułę.

Prawo, uniwersytety i łacina klasyczna

Bujne życie miejskie niosło ze sobą coraz większe problemy dla władców. Pojawiły się nowe potrzeby, np. rozsądzanie sporów, zarządzanie i stanowienie regulacji prawnych. Wzrastało zapotrzebowanie na prawo, i to prawo świeckie, a nie kościelne, które dotąd interesowało głównie wykształcone warstwy umiejące pisać i czytać, czyli duchowieństwo. Dotychczasowe prawa zwyczajowe okazywały się niewystarczające choćby dlatego, że nie znały takich pojęć jak np. kredyt, zastaw, dzierżawa. Dodatkowo we Włoszech toczyła się tzw. 'walka o inwestyturę', która także sięgała
do argumentów prawnych. Dlatego zaczęły powstawać pierwsze szkoły, później nazwane uniwersytetami - m.in. w Bolonii i Padwie, w których uczeni zaczęli badać prawo rzymskie i nauczać go. Aby je jednak dobrze zrozumieć i wyjaśnić, konieczne było zrozumienie użytych słów i zwrotów. Tymczasem łacina klasyczna była językiem martwym. Można było ją poznać jedynie poprzez utwory literackie. Stąd badania nad antycznymi tekstami, znanymi i kopiowanymi w średniowiecznych skryptoriach, w których do tej pory szukano co najwyżej argumentów dla badań teologicznych. Teraz badacze zaczęli dostrzegać w nich inne treści. To 'odkrycie' (znanej cały czas) starożytności nazywamy 'humanizmem'. Nowe zainteresowania - w przeciwieństwie do wcześniejszych, odnoszących się do spraw religijnych, związanych z Bogiem i 'niebem' - dotyczyły spraw ziemskich, ludzkich. W żadnym przypadku nie znaczyło to, że ludziom przestało zależeć na zbawieniu, czy że zmniejszyła się ich religijność. Wręcz przeciwnie, poprzez dostrzeżenie sfery ziemskiej zaczęli realizować swoje potrzeby religijne w inny sposób.

RVM7hPAS3kZjV

Na ilustracji siedem postaci. Trzy z lewej, trzy z prawej, jedna w środku. Ta ostatnia trzyma otwartą książkę. Jedna z postaci z lewej strony ma podniesioną rękę jakby chciała przyjąć coś od środkowej postaci. Jedna z postaci stojących z prawej strony wskazuje na herb, który wisi pod blatem na którym leży książka. Pod herbem napis: 1497.

Rzpbpnd42AF1i

Na ilustracji stare rysunki w formie tarczy. Jedna z nich, środkowa, z napisem: POLONORUM (u góry) i D. SAMUEL LASZCZ DE TUCZAP POLONUS. Obok tarcz kwiatowe ornamenty.

RY7wLGGZWGddF

Na zdjęciu wnętrze Uniwersytetu w Bolonii.  Po lewej stronie okna, na suficie malowidła z herbami. Po prawej stronie zdobiona ściana.

Łacina i języki narodowe

Odkrywani na nowo pisarze rzymscy, a później też greccy, wspominali o dziełach architektonicznych, rzeźbach, malarstwie antycznym. Zwłaszcza we Włoszech pozostałości po starożytnym Rzymie były właściwie na wyciągnięcie ręki. Ludzie nareszcie zaczęli je dostrzegać i doceniać. Pojawiło się 'twórcze naśladownictwo'
- w literaturze i wszystkich innych 'sztukach'. Obok tradycyjnej tematyki religijnej, przeznaczonej na potrzeby kościołów i zgromadzeń religijnych, bogacący się mieszczanie chcieli też pokazać siebie, swoje życie i otaczającą rzeczywistość. Oczekiwali tego zarówno od sztuk plastycznych, jak i literatury. Byli wykształceni, znali język nauki - tzn. łacinę, niekiedy grekę - zatem mogli czerpać przyjemność z literatury, nie tylko powtarzając antyczne wzorce w językach klasycznych,
ale też we własnym języku. Stąd sceny biblijne na obrazach pokazywały życie i przedmioty codzienne oraz zachowania znane z najbliższego otoczenia, a literatura posługiwała się zwłaszcza łaciną, języki narodowe były dopiero na początku rozwoju.

R13eZc3Ob9XJ7

Na ilustracji portret Francesco Petrarki. Widocznych jest 5 postaci. Dwie bez brody, trzy osoby z brodą. Mają bardzo duże nosy. Na głowie każdy z nich ma inny rodzaj nakrycia. Z prawej strony fragment dwóch kolumn. Wszyscy mają zwrócone głowy w prawą stronę.

Średniowieczne motywy w nowym opakowaniu

Odkrycie łacińskiego dziedzictwa literackiego zaowocowało burzliwym wzrostem rodzimej twórczości o charakterze świeckim. Wiele wątków literackich nawiązywało do czasów średniowiecznych rycerzy. Słynne przygody 'Orlanda Szalonego' Ludovica Ariosta (1474‑1533), 'Jerozolima Wyzwolona' Torquato Tasso [czyt.: torkwato tasso] (1544‑1595) czy najsłynniejsze renesansowe dzieło 'rycerskie', 'Don Kichot' Miguela Cervantesa [czyt.: migela serwnatesa] (1547‑1616), wykorzystywały dawne wątki z dodatkiem szczypty humoru, kpiny, satyry, ale też pewnej ciepłej akceptacji. Inne nawiązywały do miłosnej liryki trubadurówtrubadurtrubadurów, poetów i muzyków francuskich XII i XIII w. Tak było w przypadku Petrarki czy Giovanniego Boccacio (1313‑1375), a w mniejszym stopniu Dantego Alighieri (1265‑1321), który swój najważniejszy poemat 'Boska Komedia' upodobnił do średniowiecznych tradycji jedynie pod względem treściowo‑tematycznym.

RVAlnAL6mEJUg

Zdjęcie przedstawia kamienną rzeźbę siedzącego mężczyzny. Ma krótkie włosy, wąsy i brodę. Ma obszerną szatę, która na kolanach układa się w fałdy. Pod szyją ma kryzę. Prawą dłonią trzyma książkę, którą opiera na prawym udzie.

R1NCY1KurDYWi

Na zdjęciu Plaza de España – jeden z najbardziej znanych i reprezentacyjnych placów w Madrycie. Na nim widoczny pomnik Miguela Cervantesa. Jego centralną część stanowi postać siedzącego pisarza, u którego stóp znajdują się wykonane z brązu rzeźby dwóch bohaterów jego najpopularniejszej powieści, jest to Don Kichot, jadący na swoim koniu Rosynancie i Sancho Pansa na osiołku. Na szczycie pomnika umieszczono kulę ziemską z zaznaczonymi na niej pięcioma kontynentami. Pomnik zdobią także dwie rzeźby - alegorie „Rzeczywistości” oraz „Fikcji” oraz wizerunek cesarzowej Izabeli Portugalskiej. W tle wieżowiec Edificio de Espana. Z przodu widoczna woda, w której odbija się pomnik.

R1MpUOMvwI8fA

Na zdjęciu brązowa rzeźba Don Kichota (na koniu) i Sancho Pansy (na ośle) znajdująca się przed pomnikiem Miguela de Cervantesa y Saavedra (w tle). Postać z lewej na koniu trzyma w górze prawą rękę, w lewej ma kopię. Postać z prawej na ośle, prawą dłonią trzyma lejce. Pierwsza z postaci ma na sobie zbroję, druga spodnie i koszulę. Za nimi, kamienna rzeźba Cervantesa, a w tle jasna ściana.

Nowatorskość teatru elżbietańskiego

R1Xgw0q3xMKC41

Na obrazie mężczyzna o półdługich, kręconych włosach. Ma odkryte, bardzo wysokie czoło oraz łysinę na przodzie głowy. Nos długi, szpiczasty, lekka bródka i mały wąsik. W lewym uchu ma kolczyk. Ma na sobie ciemne ubranie z wychodzącym białym kołnierzykiem, z którego zwisają dwa krotkie sznureczki.

Nowe walory artystyczne dostrzegamy w dziełach najważniejszego pisarza anglojęzycznego Williama Szekspira (Shakespaere – 1564‑1616), dzięki któremu teatr awansował do roli pierwszego medium widowiskowego o wysokiej randze artystycznej, przeznaczonego dla szerszej publiczności. Teatr elżbietański, wraz z późniejszymi scenami dworskimi, stały się wzorem przyszłych europejskich teatrów publicznych.

R20JazQi7hloB

Na ilustracji scena Teatru Globe. Na niej widoczni trzej aktorzy w ruchu. Z lewej i prawej strony, na scenie, kolumny, także małe stojące krzesełko. Pod sceną publiczność, kilku widzów opartych o scenę. Widoczne także loże z publicznością i uchylone drzwi wychodzące ze sceny na zaplecze.

Zamiast podsumowania