Początki władzy ostatniego króla w Rzeczypospolitej

Śmierć Augusta III i różne plany elekcyjne

Śmierć Augusta III otwierała nowy rozdział w dziejach kryzysu państwowości Rzeczypospolitej. FamiliaFamiliaFamilia z Czartoryskimi na czele uznała, że jej wpływy na dworze rosyjskim pozwolą na przeprowadzenie reform, ale Katarzyna II wyraźnie dała do zrozumienia, że na żadne radykalne kroki nie pozwoli. Rozczarowanie było tym boleśniejsze, że przywódcy 'Familii' musieli pogodzić się z desygnowaniemdesygnowaćdesygnowaniem na władcę podsuniętego niegdyś Katarzynie, a teraz przez nią wywyższonego stolnika litewskiego Stanisława Poniatowskiego. Deklaracja Fryderyka II popierająca zamiary carycy była oczywista – Prusacy po niedawnej nauczce (wojna siedmioletnia)nie ośmieliliby się na sprzeciw i forsowanie swoich kandydatów wbrew woli Petersburga.

Kontrkandydaci do tronu, czy to któryś z Wettynów:

• Fryderyk August (książę saski, głowa saskiej rodziny panującej jako książę elektor Saksonii w latach 1763–1806, król Saksonii w latach 1806–1827 i książę warszawski w latach 1807–1815) zmarł w grudniu 1763 r., zaś jego następca i syn był małoletni,

• Jan Klemens Branicki (jeden z największych magnatów polskich XVIII w. Właściciel 12 miast, 257 wsi i 17 pałaców. Ostatni męski przedstawiciel rodu Branickich herbu Gryf. Kawaler hiszpańskiego orderu Złotego Runa, hetman polny koronny),

• Stanisław Leszczyński ( król Rzeczypospolitej w latach 1704–1709 i 1733–1736) praktycznie nie mieli żadnych szans wobec rosyjskich pieniędzy i blisko 30 tys. wojsk pilnujących 'porządku' w Rzeczypospolitej.

R1YilFzDFf7rT

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny ubranego w bogato zdobione szaty. Mężczyzna patrzy wprost na widza i lekko się uśmiecha. Ma siwe, fantazyjnie ułożone włosy, które częściowo sięgają za ramiona, a częściowo do uszu. Na ubiór postaci składa się srebrno‑złota szata, białe podkolanówki, srebrne buty do połowy łydki oraz obszerny, czerwony płaszcz podszyty futrem. Na płaszczu widoczne są złote aplikacje w kształcie orła z rozłożonymi skrzydłami. Przez pierś mężczyzny na skos przewieszona jest błękitna szarfa. Na jego ramionach spoczywa szeroki srebrny łańcuch z błękitnymi kamieniami i wisiorem w kształcie gwiazdy. Na szyi zawiązana jest biała chusta. Mężczyzna stoi wyprostowany, opierając lewą rękę na biodrze, a w prawej trzymając oparte o rzeźbiony stolik berło. Na stoliku leży czerwona poduszka ze złotymi aplikacjami, a na niej korona i jabłko. W tle obrazu widać fragment czerwonego tronu ze złotymi ramami, zawieszone na ścianie zielonkawe płótno oraz fragment kolumny.

RJFF99w4ppqgx

Ilustracja przedstawia portret jasnowłosej kobiety o brązowych oczach i łagodnym wyrazie twarzy. Kobieta patrzy wprost na widza i lekko się uśmiecha. Jej włosy są gładko zaczesane do tyłu i związane czerwoną wstążką. W uszach widać duże, wiszące kolczyki, a na szyi koronkową ozdobę. Kobieta ubrana jest w jasną szatę z głębokim, kwadratowym dekoltem i ciemną etolę. Na lewej piersi ma przypięty order w kształcie gwiazdy. Tło obrazu jest brązowawe, niejednolite.

Sejm konwokacyjny 1764 roku i pierwsze reformy

RJujpl4TEgWnC1

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny ubranego w złotą, bogato zdobioną szatę i czerwony płaszcz podszyty futrem. Przez pierś mężczyzny na skos przewieszona jest błękitna szarfa, a z lewej strony przypięty jest złoty order w kształcie gwiazdy. Mężczyzna jest zwrócony do widza lewym półprofilem. Patrzy przed siebie, lewą rękę opiera na biodrze, a prawą kładzie na księdze, która spoczywa na stoliku przed nim. Obok księgi, nieco z tyłu widać koronę. Tło obrazu jest szare, niejednolite.

Mimo zawodu z powodu braku poparcia dla królewskich ambicji Adama Kazimierza Czartoryskiego stronnictwo Familii postanowiło wykorzystać przychylność Rosji dla wprowadzenia zmian w Polsce. Wybory posłów na sejmikach sprawiły, że opozycja udała się na emigrację, a skonfederowany sejm konwokacyjny w 1764 r. mógł zacząć proces naprawy. Nadrabiając zaległości z czasów nagminnie zrywanych sejmów saskich, w ciągu trwania konwokacji
od 7 maja do 23 czerwca 1764 r. uchwalono ponad 180 konstytucji (ustaw).

Przyjęto zasady procedowaniatFJNsPuWN8_000tp001procedowania w sejmie, udało się też wprowadzić zasadę głosowania większością w sprawach skarbowych, zniesiono nakaz przysięgi posłów na instrukcje, zniesiono liberum veto na sejmikach deputackichdeputacideputackich i elekcyjnych, co m.in. odblokowało funkcjonowanie sądownictwa apelacyjnego.

Pod koniec obrad zawiązano też konfederację generalną, a to gwarantowało sprawne przeprowadzenie elekcji i kolejnych sejmów. Coraz częstsze stosowanie 'skonfederowania' sejmu zaczęło stanowić praktyczny sposób przełamania podstawowych bolączek parlamentu,
tzn. groźby zerwania przez liberum veto oraz nieodzowności 'jednomyślności'. Uszczuplono w ten sposób rolę i wpływ magnaterii. Odebrano jej możność hamowania i zrywania sejmów i sejmików oraz pozbawiono wpływu na sprawy skarbu i wojska.

Powołano komisje skarbowe do uporządkowania problemów skarbu. Powołano wybierane przez sejm dwie komisje skarbowe - osobną dla Korony i  osobną dla Litwy. Zniesiono prywatne cłacłocła i mytamytomyta zastępując je cłem generalnym, uporządkowano sprawy wojska i miast.

Elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego

W dniu 6 września 1764 roku na Woli (obecnie dzielnica Warszawy), pod osłoną rozłożonych zaledwie kilkanaście kilometrów dalej wojsk rosyjskich, w asyście ledwie 5,5 tys. elektorów wybrano na króla Polski stolnika litewskiego Poniatowskiego, który do swojego imienia Stanisław dodał drugie - August, w miejsce wcześniejszego Antoniego.

Król był stosunkowo młody, gdyż miał zaledwie 32 lata. Starannie wykształcony, odbył powszechną w ówczesnym systemie edukacyjnym 'wielką podróż' (ang. grand tour)
do Francji i Anglii. 'Familia' celowo wysłała młodego stolnika do Petersburga, gdzie poznał wielką księżnę Katarzynę, żonę następcy tronu i nawiązał z nią romans,
który zdecydował o dalszych losach Poniatowskiego. Romans ten był także jednym z najczęściej podnoszonych 'zarzutów' wobec późniejszego króla, który zdobył tron przez alkowę.

25 listopada 1764 r. odbyła się w Warszawie koronacja króla. Przyczyną zmiany wielowiekowych tradycji miał być zły stan Wawelu w Krakowie, gdzie wcześniej odbywały się koronacje.. Władca użył też innych akcesoriów koronacyjnych, m.in. płaszcza i berła a nie tylko korony i tronu.

R3cGeDoFdPX44

Obraz przedstawia zgrupowanie ludzi na polu. Polną drogą jedzie na koniu mężczyzna w średnim wieku. Jest ubrany w królewskie szaty, ma czapkę na głowie. Zebrani ludzie patrzą na przejeżdżającego człowieka. Na środku pola znajduje się mała scena. Wokół niej jest zebrany tłum ludzi, niektórzy siedzą na koniach lub trybunach. W tle jest las i budynki.

RiEivIAGmFxpn

Ilustracja przedstawia młodego mężczyznę w peruce z białych włosów zebranych z tyłu głowy. Jest ubrany w zbroję przepasaną elegancką, podszytą futrem niebieską peleryną. Na szyi zawiązaną ma białą chustę. Obok niego leży korona ozdobiona kamieniami. Mężczyzna patrzy lekko w lewo, wprost na widza. Lewą rękę mężczyzna opiera na biodrze, w prawej trzyma berło. Tło obrazu jest ciemne.

Nowy król i 'stare' układy

Początek rządów Poniatowskiego nie obył się bez zgrzytów. Do najważniejszych należało powolne rozchodzenie się dróg 'Familii' oraz samego króla. Pozorna emancypacjaemancypacjaemancypacja monarchy była zgodna z intencjami Katarzyny II, która dzięki temu zyskiwała na niego przemożny wpływ. Budowa własnego, królewskiego stronnictwa wymagała czasu. Rozpoczęła się od sejmowego nadania tytułu książęcego rodzinie Poniatowskich – braciom, m.in. Kazimierzowi generałowi wojsk koronnych i Michałowi późniejszemu prymasowi. Władca miał jednak ograniczone możliwości pozyskiwania stronników. Opozycja, chociaż czasowo zneutralizowana i przebywająca na emigracji, cały czas dyskredytowała młodego monarchę. Środowisko 'Familii' miało mu za złe zbytnią samodzielność, a protektorka ani myślała o zmianach, które mogłyby w przyszłości grozić wymknięciem się Rzeczypospolitej spod jej supremacji.

RtEsrI4yrmQUJ

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny ubranego w purpurowe biskupie szaty. Mężczyzna patrzy wprost na widza i lekko się uśmiecha. Ma siwe, fantazyjnie ułożone włosy, które częściowo sięgają do ramion, a częściowo nieco powyżej uszu. Trzyma przed sobą rozłożony arkusz papieru z narysowanym na nim schematem. Na szyi ma łańcuszek z dużym czerwonym krzyżem, a na piersi dwa ordery (srebrny i złoty) w kształcie gwiazdy. Tło obrazu jest ciemne, widać fragment oparcia krzesła, na którym siedzi postać, oraz trzy ustawione pionowo księgi.

Problem dysydentów i dyzunitów

Sprawa dysydentów stała się dogodnym pretekstem do zatrzymania koła reform rozpędzonego osiągnięciami skonfederowanych sejmów.

Na sejmie konwokacyjnym w 1733 r. odebrano dysydentom (tu: protestantom) część praw politycznych. Podobnie postępowano z tzw. dyzunitami, czyli prawosławnymi, których praw jeszcze od czasów Piotra I bronić mogła Rosja. Jakiekolwiek ustępstwa na rzecz różnowierców spotykały się z gwałtownymi sprzeciwami. Od dawna
nie działały mechanizmy, które w XVI w., a nawet w początkach XVII w. czyniły z Rzeczypospolitej jeden z bardziej tolerancyjnych krajów w Europie. Szlachta w obawie o swoje przywileje stanowe nie godziła się na jakiekolwiek ich ograniczenie z powodów różnic religijnych.

Politycy rosyjscy uznali, że najlepszym sposobem powstrzymania kolejnych reform będzie pogrążenie kraju w konfliktach wewnętrznych związanych z kwestiami religijnymi. W Słucku i Toruniu zawiązane zostały w 1767 r. dwie konfederacje szlachty prawosławnej i protestanckiej, domagające się natychmiastowego przywrócenia im pełni praw politycznych. Król, generalnie popierający takie rozwiązanie, po doświadczeniach sejmu 1766 r. zdawał sobie jednak sprawę,że natychmiastowa realizacja tych postulatów rozogni emocje i zdestabilizuje kraj.

Konfederacja radomska

Przewidywania króla względem rozbudzenia negatywnych emocji przy próbach równouprawnienia niekatolików spełniły się. Dawna opozycja przy współdziałaniu ambasadora rosyjskiego Nikołaja Repnina zawiązała konfederację w Radomiu. Skierowana ona była przede wszystkim przeciwko królowi, ale także przeciwko reformom. Jak na ironię 'radomianie' zwracali się z prośbą o poparcie do Katarzyny II, protektorki dwóch konfederacji – słuckiej i toruńskiej – przeciw którym protestowano. Na czele konfederacji radomskiej stali Karol Stanisław Radziwiłł 'Panie kochanku' jako jej marszałek oraz Jan Klemens Branicki, Adam Stanisław Krasiński, Józef Mniszech, Gabriel Podoski, Wacław Rzewuski, Kajetan Sołtyk, Józef Andrzej Załuski.

R9WkU9d7iiM8K1

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny ubranego w zielono‑czerwony kaftan ze srebrnym orderem w kształcie gwiazdy przypiętym do piersi. Mężczyzna patrzy wprost na widza. Ma białe włosy zebrane z tylu głowy i loki w okolicach uszu. Jego brwi są czarne, uniesione w górę w ostry łuk. Tło obrazu jest ciemne, niejednolite.

Nadzieje na detronizację Poniatowskiego spełzły jednak na niczym. Caryca zadowoliła się upokorzeniem króla, skłóceniem go z Familią i zahamowaniem tendencji reformatorskich. Pacyfikacja miała odbyć się na specjalnie zwołanym sejmie, który obradował w latach 1767‑1768. Opozycja miała teraz przekonać masy o konieczności ustępstw wobec innowierców, co oczywiście kompromitowałoby ją. Plany te niespodziewanie napotkały opór, który zdecydowano usunąć siłą. Repnin rozkazał aresztować najbardziej zajadłych opozycjonistów: biskupów Sołtyka i Załuskiego oraz hetmana Rzewuskiego wraz z synem.

Po sterroryzowaniu parlamentu wyłoniono specjalną delegację (stąd sejm 1767 r. nazywany jest sejmem delegacyjnym), mającą przygotować uchwały, które z góry zobowiązywano się zatwierdzić. Najważniejsze było przyjęcie tzw. 'praw kardynalnych'. Zaliczono do nich: liberum veto, wolną elekcję, prawo do nieposłuszeństwa, monopol szlachty na sprawowanie urzędów i posiadanie dóbr ziemskich. Dysydenci i dyzunici otrzymali pełnię praw.

R1Oq1xufCJJXk

Obraz przedstawia portret łysego mężczyzny z rudymi sumiastymi wąsami. Mężczyzna patrzy wprost na widza. Ubrany jest w czerwony kaftan z czarnymi i złotymi elementami, spod którego wystaje fragment białego kołnierza. Na piersi ma przypięty srebrno‑złoty order w kształcie gwiazdy, a na skos jego sylwetki biegnie błękitna szarfa. Tło obrazu jest ciemne.

Konfederacja barska

Brutalne potraktowanie przez Rosjan przywódców konfederacji radomskiej i wywiezienie ich na polecenie Repnina do Kaługi (w Rosji) zrodziło nową, zawiązaną w 1768 r. konfederację barską, tym razem pod hasłami obrony katolicyzmu, wolności i niezależności. Dążąc do umiędzynarodowienia sprawy polskiej, konfederaci ogłosili detronizację Stanisława Augusta i zorganizowali na niego nieudany zamach (Kazimierz Pułaski - jeden z przywódców konfederacji), który w opinii europejskiej raczej im zaszkodził. Konfederaci mogli trwać dzięki wsparciu Francji, jednak posiadając szlachecką jazdę nie byli w stanie przeciwstawić się skutecznie regularnej armii rosyjskiej, z którą walczyli. W konflikt włączyła się też Turcja. Konfederacja barska stała się pretekstem do dokonania w 1772 roku pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej, do którego dążyły przede wszystkim Prusy (od lat przekonujące do rozbioru Rosję)
ale przyczyniła się do niego i Austria, która już w latach 1769‑1770 zajęła Spisz, Podhale i ziemię sądecką.

R1Zb7mGmnXIOv

Film. Plansza początkowa to czarne tło z białym napisem: Ocena konfederacji barskiej. Następnie pojawia się kadr przedstawiający mężczyznę w średnim wieku z krótkimi brązowymi włosami i prostokątnymi okularami. Mężczyzna siedzi na obitej jasnym materiałem sofie z brązową ramą. Jest lekko zwrócony do kamery lewym półprofilem. Ma na sobie błękitną koszulę i granatową marynarkę. Za jego plecami wisi duże lustro w złoconej ramie, a po lewej stronie kadru widać stojącą lampę z jasnym kloszem. Pojawia się napis: dr hab. Adam Perłakowski. Uniwersytet Jagielloński. Mężczyzna prowadzi wywód, a kiedy kończy, pojawia się czarna plansza końcowa z białym napisem: wystąpił dr hab. Adam Perłakowski. Scenariusz i reżyseria . Na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego. W ramach projektu E‑podręczniki do kształcenia ogólnego.

Film. Plansza początkowa to czarne tło z białym napisem: Ocena konfederacji barskiej. Następnie pojawia się kadr przedstawiający mężczyznę w średnim wieku z krótkimi brązowymi włosami i prostokątnymi okularami. Mężczyzna siedzi na obitej jasnym materiałem sofie z brązową ramą. Jest lekko zwrócony do kamery lewym półprofilem. Ma na sobie błękitną koszulę i granatową marynarkę. Za jego plecami wisi duże lustro w złoconej ramie, a po lewej stronie kadru widać stojącą lampę z jasnym kloszem. Pojawia się napis: dr hab. Adam Perłakowski. Uniwersytet Jagielloński. Mężczyzna prowadzi wywód, a kiedy kończy, pojawia się czarna plansza końcowa z białym napisem: wystąpił dr hab. Adam Perłakowski. Scenariusz i reżyseria . Na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego. W ramach projektu E‑podręczniki do kształcenia ogólnego.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1Zb7mGmnXIOv

Film. Plansza początkowa to czarne tło z białym napisem: Ocena konfederacji barskiej. Następnie pojawia się kadr przedstawiający mężczyznę w średnim wieku z krótkimi brązowymi włosami i prostokątnymi okularami. Mężczyzna siedzi na obitej jasnym materiałem sofie z brązową ramą. Jest lekko zwrócony do kamery lewym półprofilem. Ma na sobie błękitną koszulę i granatową marynarkę. Za jego plecami wisi duże lustro w złoconej ramie, a po lewej stronie kadru widać stojącą lampę z jasnym kloszem. Pojawia się napis: dr hab. Adam Perłakowski. Uniwersytet Jagielloński. Mężczyzna prowadzi wywód, a kiedy kończy, pojawia się czarna plansza końcowa z białym napisem: wystąpił dr hab. Adam Perłakowski. Scenariusz i reżyseria . Na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego. W ramach projektu E‑podręczniki do kształcenia ogólnego.

R8xNBQdiGR1SS

Film. Plansza początkowa to czarne tło z białym napisem: Odbiór konfederacji barskiej w sąsiednich krajach. Następnie pojawia się kadr przedstawiający mężczyznę w średnim wieku z krótkimi brązowymi włosami i prostokątnymi okularami. Mężczyzna siedzi na obitej jasnym materiałem sofie z brązową ramą. Jest lekko zwrócony do kamery lewym półprofilem. Ma na sobie błękitną koszulę i granatową marynarkę. Za jego plecami wisi duże lustro w złoconej ramie, a po lewej stronie kadru widać stojącą lampę z jasnym kloszem. Pojawia się napis: dr hab. Adam Perłakowski. Uniwersytet Jagielloński. Mężczyzna prowadzi wywód, a kiedy kończy, pojawia się czarna plansza końcowa z białym napisem: wystąpił dr hab. Adam Perłakowski. Scenariusz i reżyseria . Na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego. W ramach projektu E‑podręczniki do kształcenia ogólnego.

Film. Plansza początkowa to czarne tło z białym napisem: Odbiór konfederacji barskiej w sąsiednich krajach. Następnie pojawia się kadr przedstawiający mężczyznę w średnim wieku z krótkimi brązowymi włosami i prostokątnymi okularami. Mężczyzna siedzi na obitej jasnym materiałem sofie z brązową ramą. Jest lekko zwrócony do kamery lewym półprofilem. Ma na sobie błękitną koszulę i granatową marynarkę. Za jego plecami wisi duże lustro w złoconej ramie, a po lewej stronie kadru widać stojącą lampę z jasnym kloszem. Pojawia się napis: dr hab. Adam Perłakowski. Uniwersytet Jagielloński. Mężczyzna prowadzi wywód, a kiedy kończy, pojawia się czarna plansza końcowa z białym napisem: wystąpił dr hab. Adam Perłakowski. Scenariusz i reżyseria . Na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego. W ramach projektu E‑podręczniki do kształcenia ogólnego.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R8xNBQdiGR1SS

Film. Plansza początkowa to czarne tło z białym napisem: Odbiór konfederacji barskiej w sąsiednich krajach. Następnie pojawia się kadr przedstawiający mężczyznę w średnim wieku z krótkimi brązowymi włosami i prostokątnymi okularami. Mężczyzna siedzi na obitej jasnym materiałem sofie z brązową ramą. Jest lekko zwrócony do kamery lewym półprofilem. Ma na sobie błękitną koszulę i granatową marynarkę. Za jego plecami wisi duże lustro w złoconej ramie, a po lewej stronie kadru widać stojącą lampę z jasnym kloszem. Pojawia się napis: dr hab. Adam Perłakowski. Uniwersytet Jagielloński. Mężczyzna prowadzi wywód, a kiedy kończy, pojawia się czarna plansza końcowa z białym napisem: wystąpił dr hab. Adam Perłakowski. Scenariusz i reżyseria . Na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego. W ramach projektu E‑podręczniki do kształcenia ogólnego.

R1HFcKEDfaEiM

Mapa przedstawia obszar Polski podczas Konfederacji Barskiej, obejmujący teren Rzeczpospolitej i jej lenna (Kurlandia i Semigalia) w 1768 r. Ówczesne terytorium Rzeczpospolitej obejmowało tereny dzisiejszej Polski z wyłączeniem Warmii i Mazur, Śląska i Pomorza Zachodniego oraz tereny dzisiejszej Litwy, Łotwy, Białorusi, a także część terenów Ukrainy i Rosji, włącznie z dzisiejszym Obwodem Kaliningradzkim. Na mapie zaznaczono obozy wojsk, które zawiązały konfederację w 1767 r.: prawosławni - stacjonujący w mieście Słuck, protestanci - stacjonujący w mieście Toruń, katolicy - stacjonujący w mieście Radom. Zawiązanie konfederacji nastąpiło 29 lutego 1768 r. w mieście Bar położonym na obecnym terytorium Białorusi. Zbrojne wystąpienia oddziałów konfederacji barskiej w latach 1768‑1772 miały miejsce w okolicach miast: Kalisz, Dobra, Częstochowa, Kraków, Lanckorona, Łomża, Wilno i Bar. Większe bitwy konfederatów z wojskami rosyjskimi toczyły się w okolicach miast: Łomża w 1769 roku, Dobra w 1770 roku, Stołowiczer w 1771 roku i Lanckorona w 1772 roku. Ogłoszenie detronizacji króla nastąpiło 22 października 1770 roku w mieście Preszów, położonym na terytorium ówczesnej Austrii, a obecnie Słowacji. 3 listopada 1770 r. miała miejsce próba porwania króla Stanisława Augusta pod Warszawą. Po upadku konfederacji głównymi kierunkami emigracji i  zsyłek uczestników konfederacji barskiej były: Saksonia (tereny obecnych Niemiec), Francja, Turcja (tereny ówczesnego Imperium Osmańskiego) oraz Rosja, Syberia.

Pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej (1772)

Traktat między trzema państwami: Prusami, Austrią i Rosją w sprawie rozbioru ziem polskich został podpisany w Petersburgu 5 sierpnia 1772 roku. W uzasadnieniu podjętych działań wskazywano na 'ducha niezgody', który 'zawładnąwszy częścią narodu, zniszczył w jednej chwili wszystkie […] nadzieje'. Zdaniem zaborców 'należy działać niezwłocznie, by do pokoju i porządku w Polsce doprowadzić'.

Rozpoczęty proces anektowaniaanektowanieanektowania ziem polskich i litewskich spowodował narastanie zatargów między mocarstwami. Rosja, będąca swoistym dysponentem swojego dawnego 'protektoratu', chciała na tym ostatnim etapie możliwie mocno ograniczać apetyty pozostałych państw. Sama zagarnęła peryferyjne tereny Rzeczpospolitej, które w znacznej części pochodziły z szesnastowiecznych nabytków Batorego.
Było to zaledwie 92 tys. km kw. z 1,3 mln mieszkańców. Z punktu widzenia Rosji
były to tereny drugorzędne, z przewagą gospodarki rolnej, bez znaczących ośrodków miejskich. Większość ludności była ruskojęzyczna i unicka, procent katolików niewielki, podobnie stosunkowo mało mieszkało tam Żydów.

Znacznie bardziej wartościowe były tereny zagarnięte przez Prusy i Austrię. Szczególnie dotkliwą stratą było 36 tys. km kw. i 580 tys. mieszkańców Prus Królewskich i północnej Wielkopolski. Były to tereny gęściej zaludnione, o nowocześniejszej gospodarce, a przede wszystkim – o kapitalnym znaczeniu strategicznym. Łączyły dwie części Prus, a dla Polski stanowiły drogę dostępu
do morza. Wprawdzie handel Wisłą miał być wolny, a Gdańsk i Toruń pozostały w granicach Rzeczypospolitej, ale nałożenie ceł było łatwe i bardzo prawdopodobne.

Duże znaczenie dla polskiej państwowości miały ziemie zaboru austriackiego, Stanowiły one historyczny rdzeń Korony, a Lwów bez wątpienia należał do najważniejszych ośrodków gospodarczych Polski. W dodatku ziemie te miały wprawdzie słabsze rolnictwo, ale na 83 tys. km kw. żyło aż 2,6 mln mieszkańców polsko - i ruskojęzycznych, z których zdecydowana większość należała do Kościoła katolickiego. Podkreślić też należy, że po wygaśnięciu najazdów tatarskich ziemie południowowschodnie przeżywały rozkwit i rozwój demograficzny.

R4tuK0MLO1tn7

Film. Plansza początkowa to czarne tło z białym napisem: I rozbiór Polski. Motywacje i zyski Rosji. Następnie pojawia się kadr przedstawiający mężczyznę w średnim wieku z krótkimi brązowymi włosami i prostokątnymi okularami. Mężczyzna siedzi na obitej jasnym materiałem sofie z brązową ramą. Jest lekko zwrócony do kamery lewym półprofilem. Ma na sobie błękitną koszulę i granatową marynarkę. Za jego plecami wisi duże lustro w złoconej ramie, a po lewej stronie kadru widać stojącą lampę z jasnym kloszem. Pojawia się napis: dr hab. Adam Perłakowski. Uniwersytet Jagielloński. Mężczyzna prowadzi wywód, a kiedy kończy, pojawia się czarna plansza końcowa z białym napisem: wystąpił dr hab. Adam Perłakowski. Scenariusz i reżyseria . Na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego. W ramach projektu E‑podręczniki do kształcenia ogólnego.

Film. Plansza początkowa to czarne tło z białym napisem: I rozbiór Polski. Motywacje i zyski Rosji. Następnie pojawia się kadr przedstawiający mężczyznę w średnim wieku z krótkimi brązowymi włosami i prostokątnymi okularami. Mężczyzna siedzi na obitej jasnym materiałem sofie z brązową ramą. Jest lekko zwrócony do kamery lewym półprofilem. Ma na sobie błękitną koszulę i granatową marynarkę. Za jego plecami wisi duże lustro w złoconej ramie, a po lewej stronie kadru widać stojącą lampę z jasnym kloszem. Pojawia się napis: dr hab. Adam Perłakowski. Uniwersytet Jagielloński. Mężczyzna prowadzi wywód, a kiedy kończy, pojawia się czarna plansza końcowa z białym napisem: wystąpił dr hab. Adam Perłakowski. Scenariusz i reżyseria . Na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego. W ramach projektu E‑podręczniki do kształcenia ogólnego.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R4tuK0MLO1tn7

Film. Plansza początkowa to czarne tło z białym napisem: I rozbiór Polski. Motywacje i zyski Rosji. Następnie pojawia się kadr przedstawiający mężczyznę w średnim wieku z krótkimi brązowymi włosami i prostokątnymi okularami. Mężczyzna siedzi na obitej jasnym materiałem sofie z brązową ramą. Jest lekko zwrócony do kamery lewym półprofilem. Ma na sobie błękitną koszulę i granatową marynarkę. Za jego plecami wisi duże lustro w złoconej ramie, a po lewej stronie kadru widać stojącą lampę z jasnym kloszem. Pojawia się napis: dr hab. Adam Perłakowski. Uniwersytet Jagielloński. Mężczyzna prowadzi wywód, a kiedy kończy, pojawia się czarna plansza końcowa z białym napisem: wystąpił dr hab. Adam Perłakowski. Scenariusz i reżyseria . Na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego. W ramach projektu E‑podręczniki do kształcenia ogólnego.

RFNtJacyKCOAn

Na mapie Europy zaznaczono obszar Polski po pierwszym rozbiorze. Austria otrzymała całą południową Polskę z miastami: Bełz, Lwów i Halicz po Zbrucz z Lwowem, ale bez Krakowa. Ponadto w latach 1769‑1770 zajmowała tereny na południe od Krakowa z miastem Nowy Targ. Prusy anektowały Warmię z miastami: Inowrocław, Chełmno, Grudziądz, Malbork, Lidzbark i Prusy Królewskie (Pomorze Gdańskie), bez Gdańska i Torunia. Rosja zagarnęła Inflanty Polskie oraz wschodnie, peryferyjne krańce Rzeczypospolitej za Dnieprem, Drucią i Dźwiną (województwa: mścisławskie, witebskie i połockie oraz część mińskiego i inflanckiego) z miastami: Połock, Witebsk i Mścisław.

RnebzwUGIIcse

Wykres kołowy zatytułowany: Udział państw w I rozbiorze Polski w 1772 roku. Wykres podzielony jest na 3 części. Część żółta z napisem: Austria 83 tysiące kilometrów kwadratowych. Część niebieska z napisem: Królestwo Prus 36 tysięcy kilometrów kwadratowych. Część czerwona z napisem: Imperium Rosyjskie 92 tysiące kilometrów kwadratowych.

Sejm rozbiorowy

Latem 1772 r. rosyjskim ambasadorem w Polsce został Otto von Stackelberg
[czyt.: oto fon sztakeberg]. Wpływał on w zasadniczy sposób na to, co działo się w Polsce do 1790 r. Na początek jednak, zgodnie z wolą Katarzyny II, chciał doprowadzić do formalnego potwierdzenia przez Polaków decyzji rozbiorowych. Działania na zwłokę podejmowane przez króla Stanisława Augusta nie przyniosły rezultatów wobec coraz wyraźniejszego niebezpieczeństwa kolejnych zaborów terytorialnych. Mocarstwa rozbiorowe zdecydowały się na zwołanie sejmu. W celu niedopuszczenia do jego zerwania zdecydowano się na formułę 'sejmu skonfederowanegoskonfederowanysejmu skonfederowanego', na którym nie obowiązywało liberum veto i głosowano większością. Zaborcy przygotowali odpowiednie środki pieniężne na korumpowanie posłów, a ewentualne protesty miała stłamsić świadomość obecności wojsk rosyjskich.

Rl5NCNN6GOhOl1

Fragment obrazu Jana Matejki pt. „Rejtan - upadek Polski”. Widoczny jest mężczyzna ubrany w czerwoną, bogato zdobioną szatę ze złotymi aplikacjami. Palcem wskazującym lewej, wyciągniętej w górę ręki wskazuje on w górę i w lewo. W prawej ręce trzyma laskę, którą dotyka podłogi. Jest tęgi, ma srogą minę i białe, sięgające ramion włosy.

Marszałkami konfederackimi zostali Adam Poniński oraz Michał Radziwiłł. Słaby opór posłów, w tym najbardziej znany Tadeusza Rejtana, który próbował zablokować obrady i zerwać sejm, został złamany pieniędzmi i zastraszaniem. Ostatecznie przeforsowano sejm delegacyjny z niemal nieograniczonymi prerogatywami.

Traktat rozbiorowy ratyfikowano we wrześniu 1773 roku, a limitowane obrady sejmu potrwały do 1775 roku. Wprowadzono szereg zmian, które niekiedy szły w dobrym kierunku. Powołano m.in. Komisję Edukacji Narodowej, królewskie rozdawnictwo starostw zastąpiono systemem licytacji, w miejsce rad senatu powołano organ kolegialny Radę Nieustającą. Na czele tego organu stał król, ale nieformalnie kierował jej pracami ambasador rosyjski, powołując się na traktat gwarancyjny z 1768 r. Rada Nieustająca stała się obiektem nienawiści i krytyki, choć jednocześnie była urzeczywistnieniem części postulatów zmierzających do naprawy państwa. Wprowadzono odpowiedzialność rządu (Rady) przed parlamentem i wprawdzie kolegialny,
ale rzeczowy podział kompetencji poszczególnych departamentów i komisji.

Rejtan na sejmie rozbiorowym

Tadeusz Rejtan stał się symbolem i wzorcem osobowym dla Polaków od końca XVIII w. do dziś.

Rv4lbcDbPvXZG1

Na ilustracji portret mężczyzny. Patrzy na wprost, ma ogoloną głowę z małym fragmentem pozostawionych włosów na czubku głowy. Jego wąsy są sumiaste, zakręcone ku górze z dwóch stron. Ma drugi podbródek Ubrany w koszulę z spiczastym kołnierzem mocno zapiętym pod szyją, tam też ozdobna broszka. Wierzchnie ubranie zapinane ma na guziki, widoczne jest kilka z nich..

Ten bohater wywodził się z grona średniej, mało znaczącej szlachty nowogródzkiej na Litwie. Na sejm
w 1773 roku wybrano go po raz pierwszy, prawdopodobnie z poparciem Familii. Zaopatrzony został w instrukcję zabraniającą poparcia dla rozbiorów. Wykorzystując procedury parlamentarne usiłował nie dopuścić
do skonfederowania sejmu i objęcia laski marszałkowskiej przez zdrajcę Adama Ponińskiego. Przez blisko 36 godzin przebywał w sali obrad blokując procedowanie. Ostatecznie opuścił Zamek po zagwarantowaniu bezpieczeństwa osobistego, ale jego próba złożenia protestacjiprotestacjaprotestacji w grodzie warszawskim (tzw. oblatowanie) nie udała się. Zrobił to jednak w innym miejscu.

Po powrocie do swoich posiadłości Rejtan nigdy nie odzyskał równowagi psychicznej. Nigdy się nie ożenił i ostatecznie targnął się na swoje życie.

ReD3nqVdlJDcx

Ilustracja przedstawia dzieło malarskie. Zobrazowana sytuacja ma miejsce w urządzonym z przepychem pomieszczeniu, w którym znajdują się purpurowe kotary i zawieszone na ścianach proporce oraz obrazy. Po prawej stronie widać dwuskrzydłowe, rzeźbione drzwi, które są z jednej strony otwarte. Za nimi widać niewyraźną postać stojącego żołnierza. Przed drzwiami leży na podłodze młody mężczyzna z sumiastym wąsem. Rodziera on dłońmi swoją koszulę, ukazując nagą pierś. Patrzy w kierunku grupy stojących przed nim ludzi, wśród których uwagę zwraca mężczyzna ubrany w czerwoną, bogato zdobioną szatę. Palcem wskazującym lewej, wyciągniętej w górę ręki wskazuje on na otwarte drzwi. W prawej ręce trzyma laskę, którą dotyka podłogi. Pozostałe osoby znajdujące się w pomieszczeniu również są bogato ubrane. Mają albo obojętne, albo zmartwione miny. Niektórzy z obecnych chwytają się za głowy w wyrazie rozpaczy. Na pierwszym planie obrazu widać rzeźbione, pozłacane, obite purpurowym materiałem krzesło, które jest przewrócone. Wokół niego porozrzucane są dokumenty.

Rejtan symbol 'obywatelskiego sprzeciwu'

Postać Rejtana stała się symbolem oporu obywatelskiego wobec zgody elit na poczynania mocarstw zaborczych. Już w końcu XVIII w. zaczęły pojawiać się portrety Rejtana. O jednym z nich napisał Adam Mickiewicz w 'Panu Tadeuszu' opisując Soplicowo:

Adam Mickiewicz nawiązuje tu do samobójczej śmierci bohatera (Fedon to dzieło Platona mówiące m.in. o samobójstwie).

Do bardziej znanych dzieł należy obraz Jana Matejki przedstawiający dramatyczny protest Rejtana. Podobnie jak większość matejkowskich obrazów historycznych także ten pełen jest nieścisłości. Wyraźne oskarżenie magnaterii o spowodowanie upadku kraju budziło niechęć i zastrzeżenia u jej potomków. Obraz namalowany został
w 1866 r. na wystawę w Paryżu, gdzie otrzymał złoty medal. Nie powiodły się zabiegi arystokratów, aby nie dopuścić do jego ekspozycji. Płótno kupił cesarz austriacki Franciszek Józef, a po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. rząd polski odkupił je do zbiorów Zamku Warszawskiego.

Powtórzenie