„Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej” – podróże bliskie i dalekie
Mówi się, że przysłowia są mądrością narodów. To prawda, ale prawdą jest, że czasami przysłowia zawierają mądrości wobec siebie sprzeczne. Dotyczy to na przykład powiedzeń:
Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej
,Wszędzie dobrze, gdzie nas nie ma
.
Czy jest możliwe, aby oba zdania zawierały prawdę?
Wskaż, w jakich okolicznościach twoim zdaniem prawdziwe jest przysłowie Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej
, a w jakich Wszędzie dobrze, gdzie
nas nie ma
.
Podróżujemy, ponieważ…
Podróżowanie jest udziałem człowieka od początku istnienia naszego gatunku. W dzisiejszych czasach wybieramy się jednak w podróż znacznie częściej niż
na przykład kilkaset lat temu.
Wyjazd z domu nie zawsze jest podróżą – czasem przecież wybieramy się tylko
na krótko i bardzo blisko. Kiedy natomiast opuszczamy stałą siedzibę na dłużej i wyruszamy gdzieś dalej, wówczas odbywamy podróż. Są zawody, które wręcz wymagają opuszczania domu na wiele dni oraz oddalania się od niego na wiele kilometrów. Bardzo często jednak podróżujemy również z własnej woli i bez zobowiązań.
Podaj wyrazy pokrewne do słowa „droga”.
Podaj co najmniej trzy powody, które sprawiały, że przed XX wiekiem podróżowano znacznie rzadziej niż dziś.
Wymień trzech znanych podróżników‑odkrywców. Następnie, korzystając z dowolnego źródła, podaj cel ich podróży i miejsca, do których docierali.
Zbliżając się do granicy
z polską poetką Julią Hartwig oraz Andersem Bodegårdem [czyt. andersem bodegardem], tłumaczem literatury polskiej
na język szwedzki
Do najważniejszych polskich podróżników XX wieku należał
Ryszard Kapuściński, wybitny autor reportaży z różnych stron świata. Jego fascynacja Afryką czy Ameryką Południową wynikała między innymi z pragnienia poznawania tego, co inne.
(ok. 484 p.n.e–426 p.n.e.)
Podróże z HerodotemTrasa prowadziła mnie czasem do nadgranicznych wiosek. Zdarzało się to jednak rzadko. W miarę bowiem zbliżania się do granicy ziemia pustoszała, spotykało się coraz mniej ludzi. Ta pustka zwiększała tajemniczość takich miejsc, a zwróciło także moją uwagę, że w pasie przygranicznym panuje cisza. Ta tajemniczość i ta cisza przyciągały mnie, intrygowały. Kusiło mnie, żeby zobaczyć, co jest dalej, po drugiej stronie. Zastanawiałem się,
co się przeżywa, przechodząc granicę. Co się czuje? Co myśli? Musi to być moment wielkiej emocji, poruszenia, napięcia. Po tamtej stronie – jak jest? Na pewno – inaczej. Ale co to znaczy – inaczej? Jaki ma wygląd? Do czego jest podobne? A może jest niepodobne do niczego, co znam, a tym samym niepojęte, niewyobrażalne? Ale, w gruncie rzeczy, największe moje pragnienie, które nie dawało mi spokoju, nęciło mnie i dręczyło, było nawet skromne, bo mianowicie chodziło mi o jedno tylko – o sam moment, sam akt, najprostszą czynność p r z e k r o c z e n i a g r a n i c y. Przekroczyć i zaraz wrócić,
to by mi, myślałem, zupełnie wystarczyło, zaspokoiło mój niewytłumaczalny właściwie, a jakże ostry głód psychologiczny. […]Bo nie chodziło mi, żeby gdzieś do Paryża czy Londynu, nie, tych rzeczy nie próbowałem sobie wyobrazić i nawet mnie nie ciekawiły, chciałem tylko, żeby gdzieś przekroczyć granicę, wszystko jedno którą, bo dla mnie ważny był cel, nie kres, nie meta, ale sam niemal mistycznymistyczny […] akt p r z e k r o c z e n i a g r a n i c y.
Źródło: Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem, Warszawa 2013.
Po przeczytaniu fragmentu Podróży z Herodotem Ryszarda Kapuścińskiego odpowiedz na następujące pytania i wykonaj polecenia:
Wyjaśnij, dlaczego w przytoczonym tekście autor zadaje tak wiele pytań.
Wyjaśnij, jak rozumiesz ostatni akapit tekstu.
Zwróć uwagę, że w tekście powtarza się pisownia tego samego wyrażenia rozstrzelonym drukiem. Wyjaśnij, czemu służy taki zabieg.
Podróże naszych przodków
zbiór wspomnień spisanych przez jakąś osobę, notowanych w kolejności chronologicznej; także: utwór literacki zawierający opis autentycznych przeżyć autora
Interesujące materiały na temat swoich podróży pozostawili nasi przodkowie.
Swoje podróżnicze wspomnienia uwiecznił w pisanych pod koniec życia Pamiętnikach Jan Chryzostom Pasek – XVII‑wieczny szlachcic, który przez 10 lat wiódł barwne i burzliwe życie żołnierza również poza granicami Rzeczpospolitej. Przytoczony poniżej fragment Pamiętników dotyczy słynnej wyprawy wojsk polskich pod dowództwem Czarnieckiego do Danii.
Pasek w Danii
PamiętnikiLud też tam nadobnynadobny: białogłowybiałogłowy gładkiegładkie […], stroją się pięknie, ale w drewnianych trzewikachdrewnianych trzewikach chodzą wieskie i miesckiewieskie i miesckie. Gdy
po bruku w mieście idą, to taki uczynią kołatkołat, co nie słychać, kiedy człowiek do człowieka mówi: wyższego zaś stanu damy to takich zażywajązażywają trzewikówtrzewików, jako i Polki. […]Łóżka do sipieniasipienia mają w ścianach zasuwane tak, jako szafa, a pościeli tam okrutnie siłasiła ścielą. Nago sypiają tak, jako matka urodziła, i nie mają tego za żadną sromotęsromotę rozbierając się i ubierając jedno przy drugim, a nawet nie strzegą się i gościa,
ale przy świecy zdejmują wszystek ornamentornament, a na ostatku i koszulę zdejmą i powieszą to wszystko na kołeczkach i dopiero tak nago, drzwi pozamykawszy, świecę zagasiwszy, to dopiero w owę szafę włażą spać. Kiedyśmy im mówili, że to tak szpetnieszpetnie […], powiedają, żema dosyć za swe koszula iinszyinszyubiór, co mi służy przez dzień i okrywamięmię; powinna też przynajmniej w nocy mieć swoję ochronę, a do tego co mi po tym robaki, pchły brać z sobą na nocleg do łóżka i dać się im kąsać, mając od nich w smacznym spaniu przeszkodę![…]WiwendaWiwenda ich uciesznaucieszna bardzo, bo rzadko co ciepłego jedzą, ale
na cały tydzień różne potrawy w kupiew kupie uwarzywszy, tak na zimno tego po kęsupo kęsu zażywają, a często, nawet kiedy młócąmłócą […] to posiędą na słomie i wziąwszy chleba i masła, które zawsze z jaszczemjaszczem stoi, to smarują i jedzą […]. Wołu, wieprza albo barana kiedy zabiją, to najmniejszej krople krwiekrwie nie zepsująnie zepsują, ale ją wytoczą w naczynie; namieszawszy w to krup jęczmiennych albo tatarczanych, to tym kiszki owego bydlęcia nadzieją i razem w kotle uwarzą […] i tak to na stole stawiają przy kożdymkożdym obiedzie i jedzą za wielki specyjałspecyjał. EtiamEtiam i w domach szlacheckich tak czynią; i mnie częstowano tym do uprzykrzenia, ażemażem powiedział, że się Polakom tego jeść nie godzi, boby nam psipsi nieprzyjaciółmi byli, gdyż to ich potrawa.Źródło: Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki, oprac. Roman Pollak, Warszawa 1984.
W tekście Pamiętników Jana Chryzostoma Paska występują liczne archaizmy.
wyraz, forma wyrazu, konstrukcja składniowa, które wyszły z użycia
Wyróżniamy następujące rodzaje archaizmów:
archaizmy leksykalne – słowa, które wyszły już z użycia, np. aeroplan – samolot, kmieć – chłop,
archaizmy fonetyczne – dawne formy brzmieniowe słów, np. kozieł - kozioł; sierce – serce,
archaizmy składniowe – dawne konstrukcje składniowe, sposoby łączenia wyrazów właściwe polszczyźnie w przeszłości, np. wszem wobec i każdemu z osobna wiadomym się czyni,
archaizmy słowotwórcze – słowa utworzone od innych zgodnie z dawnymi zasadami słowotwórczymi, np. zbrodzień – zbrodniarz.
Po przeczytaniu powyższych fragmentów Pamiętników Jana Chryzostoma Paska wykonaj następujące polecenia:
Wyjaśnij, dlaczego podróży Paska do Danii nie można nazwać egzotyczną.
Na podstawie pierwszego akapitu tekstu wyjaśnij, po czym można było rozpoznać przynależność stanową XVII‑wiecznych Dunek.
Wymień wskazane przez Paska różnice między mieszkańcami Danii a Polakami.
W akapicie mówiącym o pożywieniu Pasek wymienia potrawy charakterystyczne dla XVII-wiecznej Danii. Wylicz je.
- chleb z masłem
- chleb z jaszczem
- śledź
- kaszanka
- golonka
Jak sądzisz, czy z przytoczonych powyżej fragmentów Pamiętników wynika, że ich autor jest zadowolony z pobytu w Danii? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Radziwiłł w Ziemi Świętej
Jan Chryzostom Pasek miał szansę zobaczyć europejski kraj. Polacy jednak wyjeżdżali znacznie dalej. Okazję do zwiedzenia Ziemi Świętej i Egiptu miał
na przykład Mikołaj Krzysztof Radziwiłł (1549–1616), zwany Sierotką. Ten magnat w latach 1582–1584 odbył pielgrzymkę
do Ziemi Świętej. Spisał dzieje swojej podróży, które w 1601 roku wydane zostały po łacinie, a potem w tłumaczeniu polskim jako PeregrynacjaPeregrynacja aboabo pielgrzymowanie
do Ziemie ŚwiętejZiemie Świętej (1607).
Radziwiłł podczas podróży przez Europę i północną Afrykę interesował się nie tylko wspaniałymi budowlami (np. piramidami), lecz także zwyczajami miejscowej ludności oraz przyrodą, co nie było wówczas tak oczywiste jak dzisiaj.
W czasach Radziwiłła naturalne było wierzyć tradycji, więc tego, co o świecie napisał jakiś autorytet, właściwie nie podważano. Autor wspomnień z podróży do Ziemi Świętej potrafił jednak być samodzielny i nad źródła z przeszłości przedkładał własne doświadczenia.
Peregrynacja abo pielgrzymowanie do Ziemie ŚwiętejTu godną rzecz, aby się co o chameleoniechameleonie bestyjejbestyjej powiedziało […]. Postacią i wielkością równa jaszczurkęjaszczurkę, nie kąsa, bo gęby
nie ma i nie jedzeniem jakim aboabo piciem, ale samym tylko powietrzem żyją. Dziurkę mają niewielką jako ziarno pieprzu mniejsze, którą wiatr bierze w sięwiatr bierze w się. Jadu żadnego w sobie nie ma […]. Z drzewa nigdy nie schodzi […], barwę i farbę odmienia i taką się zdobi, do jakiej się przytuli, okromokrom czerwonej i żółtej, czegośmy często doświadczali. […]. Gdy go na jaką farbęfarbę posadzisz, a nad nim inaksząinakszą zawiesisz, na obie patrzapatrza zaraz, potym której się przypatruje mocniej, tę na się brać poczyna […]. Posadziłem go na białym, zielonym, modrym, czarnym sukniesuknie, taką barwę wszystkę brał na się, a gdym posadził na czerwonym, został w swojej skorzeskorze nieodmiennej. Żółtego nie miałem do rąk, ale powiadają, że i na nim się nie odmienia.Źródło: Mikołaj Krzysztof Radziwiłł, Peregrynacja abo pielgrzymowanie do Ziemie Świętej, Kraków 1607.
Po przeczytaniu fragmentu Peregrynacji… Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła wykonaj następujące polecenia:
Wyjaśnij, w jaki sposób Radziwiłł przeprowadził eksperyment z kameleonem i czemu miał on służyć. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Wymień cechy, które Radziwiłł przypisał kameleonowi.
- Pije wodę.
- Posila się powietrzem.
- Jest jadowity.
- Nie zmienia barwy swej skóry na czerwoną.
- Zjada jaszczurki.
- Żyje na drzewach.
Czy, twoim zdaniem, Radziwiłła można nazwać uczonym? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Wyjaśnij różnice między podróżą a pielgrzymką.
Wyjaśnij, dlaczego Radziwiłł wyruszył na pielgrzymkę do Ziemi Świętej.
Podaj trzy przykłady wyrazów pokrewnych do słowa pielgrzymka
.
Czy wystarczy angielszczyzna?
W XX wieku językiem międzynarodowym stał się język angielski. Znając go, możemy w miarę swobodnie poruszać się po niemal całym świecie. Dzięki znajomości języka, którym możemy się porozumieć poza granicami swojego kraju, mamy możliwość poznania i głębszego wniknięcia w kulturę innych regionów świata oraz zrozumienie mentalności ich mieszkańców.
Podróże z HerodotemChodziłem po mieście, notując napisy na szyldach, nazwy towarów w sklepach, słowa zasłyszane na przystankach autobusowych. W kinach zapisywałem po omacku, po ciemku, napisy na ekranie, spisywałem hasła z transparentów niesionych przez napotkanych na ulicy demonstrantów. Docierałem do Indii nie przez obrazy, dźwięki i zapachy, ale poprzez język, w dodatku język nie rodzimie hinduski, ale obcy, narzucony, na tyle jednak zadomowiony, że był dla mnie kluczem niezbędnym, był tożsamy z tym krajem. Moje zapasyzapasy z Indiami to były w pierwszej rundzie zmagania z językiem. Pojąłem, że każdy świat ma własną tajemnicę i że dostęp do niej jest tylko na drodze poznania języka. Bez tego świat ów pozostanie dla nas nieprzenikniony i niepojęty, choćbyśmy spędzili w jego wnętrzu całe lata. Co więcej – zauważyłem związek między nazwaniem a istnieniem, bo stwierdzałem po powrocie do hotelu, że widziałem na mieście tylko to, co umiałem nazwać, że na przykład pamiętałem napotkaną akację, lecz już nie drzewo, które stało obok niej, ale którego nazwy nie znałem. Słowem, rozumiałem, że im więcej będę znał słów, tym bogatszy, pełniejszy i bardziej różnorodny świat otworzy się przede mną.
Źródło: Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem, Warszawa 2013.
Po przeczytaniu tekstu wykonaj poniższe polecenia:
Wyjaśnij, dlaczego tak ważne jest dla reportera poznanie języka tubylców. Zacytuj odpowiedni fragment.
Odpowiedz, czy poniższy fragment jest faktem, czy zawiera opinię:
Pojąłem, że każdy świat ma własną tajemnicę i że dostęp do niej jest tylko na drodze poznania języka. Bez tego świat ów pozostanie dla nas nieprzenikniony i niepojęty, choćbyśmy spędzili w jego wnętrzu całe lata
.
Zadaniowo
Napisz kartkę z pamiętnika. Swój tekst rozpocznij słowami: To była niezapomniana podróż...
Napisz list do koleżanki lub kolegi z innego kraju, w którym przedstawisz cechy narodowe, mentalność, przywary, tradycje oraz upodobania Polaków.
Zapoznaj się z fragmentami dowolnej, współczesnej książki podróżniczej,
np. Wojciecha CejrowskiegoWojciecha Cejrowskiego. Następnie opisz, jaki obraz tego, co obce, dzikie, nieznane wyłania się z wybranej przez ciebie lektury.
Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że dziś wyjazd w mało znane rejony i opowiadanie (pisanie) o tym stało się sposobem na zarabianie pieniędzy i zyskanie rozgłosu? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Zaproponuj własną kolejność słów kluczy do tego tematu. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji.
Słowa klucze: pamiętnik, egzotyka, podróże, język.