Kiedy i gdzie rozpoczął się antyk?

Kiedy?

RgES9qwmifzav

Odlana z brązu rzeźba wilczycy, głowę ma zwróconą w bok – jakby pozowała. Ma rozchylony pysk, stoi na wyprostowanych łapach. Pod jej brzuchem znajdują się figurki dwóch nagich chłopców, jeden siedzi, drugi klęczy na jednym kolanie. Chłopcy wyciągają usta w kierunku sutków wilczycy, które są mocno wypełnione mlekiem.

Starożytność to najdłuższa z epok kultury. Według części współczesnych nam badaczy trwała aż 4 tysiące lat! Choć są i tacy, którzy skracają ten okres do
ok. 1500 lat… Jak to możliwe? Aby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba najpierw ustalić kwestię terminologii epoki. Często nazw antyk i starożytność używa się wymiennie, traktuje jak synonimy. Choć są i tacy badacze, którzy proponują, aby odróżniać te dwa pojęcia. Zastanówmy się więc, co one oznaczają.

RmRM28RXwJJnu1

Jedna strona monety, prawdopodobnie ze złota. Na środku mężczyzna (jego popiersie) ukazany z prawego profilu. Na głowie ma wieniec, okryty jest drapowanym płaszczem.

Odróżniamy znaczenie obu pojęć: przyjmujemy, że antyk ma zakres węższy niż starożytność. Nawet jeśli uznamy, że antyk trwał tylko piętnaście wieków, to i tak żadna inna epoka nie była dłuższa.
Od umownego końca starożytności do dziś upłynęło mniej więcej 1500 lat, a przecież zdążyło się tu zmieścić niemal dziesięć okresów wyróżnianych w dziejach kultury europejskiej.

Historycy nie podają daty rozpoczynającej starożytność. Za umowny rok zakończenia antyku (i starożytności) uznaje się
476 r. n.e. Wtedy upadło cesarstwo rzymskie, a Romulusa Augustusa pozbawiono władzy. Dokonał tego wódz oddziałów barbarzyńskich w służbie cesarstwa, Odoaker. Ironia historii sprawiła, że dzieje Rzymu zaczynają się od mitycznego Romulusa
(i Remusa) i na Romulusie – oczywiście innym – się kończą.

Inną datą przyjmowaną przez badaczy za koniec antyku jest 529 r. n.e. Wtedy zamknięto istniejącą od ok. 387 r. p.n.e. Akademię Platona, jedną z najważniejszych instytucji tego okresu. Szkoła założona przez wybitnego myśliciela kształciła w zakresie filozofii, matematyki, retoryki itd.

Gdzie?

Starożytność nie tylko trwa dłużej od antyku, ale ma także większy zasięg terytorialny. Objęła bowiem obszary Bliskiego Wschodu, północnej Afryki i południowej Europy. Wśród krajów i krain tworzących kulturę epoki znajdują się Grecja i Rzym, ale też: Mezopotamia, Fenicja, Egipt, Syria i Palestyna. Ta ostatnia jest kolebką Biblii. Powstawanie świętej księgi judaizmu i chrześcijaństwa należy sytuować w starożytności (oraz antyku). Ponieważ jednak Pismo Święte jest do dziś przede wszystkim zbiorem reguł mających miliony wyznawców, a teksty religijne Egipcjan czy Rzymian współcześnie już nie są tak postrzegane – Biblia zostanie omówiona osobno. Warto, mimo wszystko, pamiętać, że powstawała równolegle z takimi dziełami jak eposy Homera, tragedie Sofoklesa czy ody Horacego. Antyk ograniczymy więc do Grecji i Rzymu, ale pamiętamy przy tym, że kultury tych narodów przejęły osiągnięcia innych ludów.

Teraz możemy uzupełnić podane wcześniej definicje.

Skąd się wzięli Grecy?

Po przeczytaniu fragmentu książki Literatura grecka i rzymska w zarysie odpowiedz na pytania:

Skąd się wzięli Rzymianie?

RW4GJSFGE8ROC

Terytorium Rzymu z okresu między VII wiekiem p.n.e. a III wiekiem n.e. Na dole legenda z symbolami oznaczającymi: pałace, świątynie, termy, teatry, cyrki, Koloseum, Panteon, łuki triumfalne, mauzolea, bramy miejskie, mury obronne, akwedukty, drogi. Kolorami prostokątnych pól oznaczono: obszar miasta za Romulusa (VII w. p.n.e.), obszar miasta w czasach republiki do 31 r. p.n.e., obszar miasta w czasach cesarstwa (III w. n.e.), ogrody. Na mapie widoczne obszary w kolorach z legendy. Na środku pierwszy nieduży obszar miasta za Romulusa (VII w. p.n.e.): wzgórze Palatyn, Forum Romanum, dwa pałace, w tym Domus Augustusa, łuk triumfalny, świątynia. Obszar ten jest otoczony przez drugi i jaśniejszy kolor wskazujący, że jest to stan granic miasta z czasów republiki do 31 r. p.n.e. Drugi obszar otaczają mury obronne (Mury Serwiusza), w których jest pięć bram miejskich (porta), z lewej strony dostępu broni Rzeka Tyber. Na dole: Wzgórze Awentyn, akwedukty biegnące w prawo, Cyrk Wielki; po lewej: Świątynia Jowisza, Wzgórze Kapitol; powyżej: Wzgórze Wyminal, Termy Konstantyna, Wzgórze Kwirynał, Termy Dioklecjana. Wzdłuż muru na odcinku trzech bram biegnie akwedukt. Poniżej: Termy Trajana, Koloseum, Świątynia Klaudiusza, Wzgórze Celius. Dookoła drugiego obszaru jeszcze jaśniejszym kolorem zaznaczono trzeci obszar z czasów cesarstwa (III w. n.e.), również otoczony murami (zwanymi Murami Aureliana), z czternastoma bramami. Po lewej stronie nad Tybrem są hale targowe, Porta Portuensis i Porta Aurelia, wyżej (także nad rzeką) – Teatr Marcellusa, następnie: Teatr i portyk Pompejusza, Cyrk Flaminiusza, Forum Trajana, Panteon, Termy Nerona, Stadion Domicjana, Pole Marsowe, Mauzoleum Augusta, Porta Flamina. Wewnątrz trzeciego obszaru są dwa obszary zielone oznaczające ogrody: u góry jest obszar nazwany Ogrody Lukullusa i Ogrody Salustiusza, a z prawej strony obszar nazwany Ogrody Mecenasa. Na górze murów obronnych otaczających trzeci obszar i ogrody są: Porta Pinciana i Porta Salaria, Porta Nomentana. Po prawej stronie trzeciego obszaru są: Obóz pretorianów, rozbudowane akwedukty, Porta Decumana, Porta Tiburtina, Porta Praenestina, Wzgórze Eskwilin, Amfiteatr Castrense, Porta Asinaria, Porta Metrovia, Porta Latina, Porta Appia, Termy Karakalli, Porta Ostiensis. Za murami miasta, promieniście rozchodzą się drogi (po łacinie via), które wewnątrz murów tworzą sieć; na dole Via Ostiensis. Na lewo Via Portuensis, Ogrody Cezara, Wzgórze Janikulum, Via Aurelia, Ogrody Agrypiny, Cyrk Gajusza i Nerona, Watykan, na terenie którego jest Mauzoleum Hadriana i Cyrk Hadriana. Na górze: Via Flamina, akwedukt, Via Salaria, Via Nomentana; po prawej: Via Tiburtina, poniżej Via Latina.

Według legendy w 753 r. p.n.e. założono osadę nazwaną Rzymem (miał to uczynić Romulus). Zamieszkali w niej przedstawiciele plemienia Latynów, które na południe
od Alp żyło już od II tysiąclecia p.n.e. Stopniowo Rzym (najpierw jako królestwo, a potem – tzn. od VI w. p.n.e. – jako republika) zaczął zyskiwać coraz ważniejszą pozycję wśród państw basenu Morza Śródziemnego. Szczególnie ważne dla zdobycia dominacji na tych terenach były wojny punickie (216–146 r. p.n.e.) prowadzone z Kartaginą.
W I w. p.n.e. (już jako cesarstwo) w efekcie podbojów Rzymianie opanowali cały Półwysep Apeniński, Sycylię, Sardynię, Hiszpanię, Galię, północną Afrykę, Grecję oraz inne obszary. W cesarstwie i jego koloniach mieszkało niemal 50 milionów ludzi!

Choć Rzymianie byli dumni ze swej przewagi militarnej, uznali wielkość kultury hellenistycznej. Wiele z niej zaczerpnęli. Stało się nawet tak, że na zachodzie Europy królowała łacina, a na wschodzie greka. Kultura narodu podbitego okazała się niezwykle atrakcyjna. Doceniono ją więc i przyswajano jej elementy. Było tak również wówczas, gdy Rzym święcił swe największe tryumfy, tzn. w I w. p.n.e. Jeden z najwybitniejszych poetów rzymskich – Horacy – stwierdził, że Grecja 'zdobyta orężem, pokonała zwycięzców i zaszczepiła sztukę w wieśniaczym Lacjum'. Wpływy greckie widać także w mitologii.

Rozkwit cesarstwa (I w. p.n.e./ I w. n.e.) doprowadził – paradoksalnie – do jego upadku. Ogromna przestrzeń okazała się zbyt trudna do obrony. Barbarzyńcy z północy najeżdżali tereny państwa rzymskiego, a idea przyniesiona z Palestyny (chrześcijaństwo) zmieniała spojrzenie na relacje międzyludzkie. Wielkie imperium podzieliło się na dwie części: zachodnią (ze stolicą w Rzymie, zamieszkiwanym przez milion ludzi!) i wschodnią (rządzoną z Konstantynopola). Cesarstwo wschodnie przetrwało do XV wieku, ale zachodnie upadło już w V stuleciu.

Odpowiedz na pytania, korzystając z dotychczas podanych informacji.