Stawonogi
Ich „miasta”, budowane na powierzchni lub pod powierzchnią ziemi, mogą mieć kilkaset tysięcy mieszkańców. „Uprawiają” grzyby i „hodują” mszyce. O kim mowa? Tak, o mrówkach. Należą one do grupy zwierząt zwanych stawonogami. Należy do nich więcej gatunków niż do wszystkich innych grup organizmów razem wziętych!
w jaki sposób na podstawie budowy wewnętrznej zaklasyfikować zwierzę do odpowiedniej grupy,
jak środowisko życia wpływa na budowę ciała zwierząt,
jakie są podstawowe procesy życiowe zwierząt.
Przedstawisz charakterystyczne cechy stawonogów.
Porównasz wygląd skorupiaków, pajęczaków i owadów.
Omówisz znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla człowieka.
1. Charakterystyka stawonogów
Stawonogi są zwierzętami, które opanowały wszystkie środowiska. Spotyka się je zarówno w wodzie, w powietrzu, jak i na lądzie oraz w glebie. Cechą szczególną stawonogów jest budowa odnóży podzielonych na człony, które są połączone stawami. Część odnóży jest przystosowana do poruszania się, a inne służą na przykład do zdobywania i rozdrabniania pokarmu. Odnóżami są też umieszczone na głowie czułki. Stawonogi można podzielić na skorupiaki (np. raki, kraby, stonogi), pajęczaki (np. pająki, kleszcze, skorpiony) i owady (np. pszczoły, mrówki, chrząszcze).
Skorupiaki zasiedlają wszystkie środowiska wodne, choć stonogi spotykamy w wilgotnych miejscach na lądzie. Ciało tych zwierząt podzielone jest na głowotułówgłowotułów i odwłokodwłok. Na głowotułowiu znajdują się czułki, oczy i kilka par odnóży krocznych.
Pajęczaki z reguły żyją na lądzie, jedynie nieliczne żyją w wodzie (przy czym oddychają powietrzem). Ciała pajęczaków składają się z głowotułowia i odwłoka. Wyposażone są w kilka par oczu, narządy gębowe i cztery pary odnóży krocznych. Pająki to grupa pajęczaków posiadająca kądziołki przędne, dzięki którym produkują jedwabne pajęczyny o różnym zastosowaniu. Część pajęczaków jest jadowita, w tym skorpiony i prawie wszystkie pająki.
Owady w większości żyją w środowisku lądowym, tylko nieliczne w wodzie słodkiej. Ciała owadów składają się z głowy, tułowia i odwłoka. Na ich głowie znajdują się czułki, oczy i aparat gębowy. Tułów zaopatrzony jest w trzy pary odnóży krocznych i najczęściej dwie pary skrzydeł. Niektóre owady, np. komary, mają jedną parę skrzydeł, inne, np. wszy lub pchły, są bezskrzydłe.
Artropleury były największymi znanymi bezkręgowcami lądowymi, osiągały długość do 260 cm. Pod pancerzem od strony brzusznej posiadały kilkadziesiąt par odnóży krocznych. Stawonogi te żyły w tropikalnych, wilgotnych zaroślach 345–294 milionów lat temu. Tak ogromne rozmiary zwierzęta te zawdzięczały temu, że w tamtych czasach atmosfera zawierała więcej tlenu niż obecnie.
Niektóre gatunki stawonogów posiadają narządy wytwarzające jad. Ich użądlenia mogą być bolesne, a nawet niebezpieczne dla życia człowieka.
Roztocze to bardzo liczna grupa mikroskopijnych pajęczaków. Część z nich, tzw. roztocze kurzu domowego, żywią się obumarłym naskórkiem zwierząt i ludzi, który gromadzi się w naszych siedzibach. Nagromadzenie ich odchodów stwarza niebezpieczeństwo dla osób cierpiących na alergię. Dlatego należy regularnie sprzątać i wietrzyć mieszkania.
2. Znaczenie owadów
Stawonogi mają ogromne znaczenie w przyrodzie. Zarówno w morzach, jak i na lądzie stanowią one ważny składnik każdego środowiska. Są pokarmem wielu zwierząt, same też żywią się innymi organizmami. Mają też ogromne znaczenie w procesie rozkładu martwej materii organicznej. Oczyszczają w ten sposób powierzchnię ziemi z padliny i butwiejących roślin.
Na szczególną uwagę zasługują owady. Ogromna liczba owadów powoduje, że są one najważniejszym konsumentem roślin. Roślinożerne owady zjadają liście, łodygi, kwiaty, owoce, nasiona lub korzenie. Same natomiast stają się podstawowym pokarmem dla wielu gatunków pająków, drapieżnych owadów i licznych kręgowców.
Owady odgrywają ogromną rolę jako zapylacze. Większość gatunków roślin kwiatowych jest zapylana przez owady – dotyczy to również licznych gatunków uprawianych przez człowieka. Korzyści z zapylania kwiatów przez pszczoły są znacznie większe niż wartość uzyskiwanego przy okazji miodu, wosku i innych produktów pochodzących od pszczół. Niektóre owady, np. mrówki, zbierają nasiona, którymi się żywią. Część z nich gubią, przyczyniając się do ich rozsiewania.
Innym przykładem wykorzystania owadów jest hodowla jedwabników. Ich larwy wytwarzają kokony zbudowane z jednej, cieniutkiej i mocnej nitki – surowca do produkcji jedwabiu.
Korzystając z dostępnych źródeł informacji, np. z Internetu, dowiedz się, jakie jeszcze korzyści przynoszą ludziom owady.
Podsumowanie
Stawonogi są najliczniejszą w gatunki i w osobniki grupą zwierząt.
Stawonogi można podzielić na skorupiaki, pajęczaki i owady.
Skorupiaki mają dwie pary czułków i różną liczbę odnóży krocznych. Pajęczaki nie mają czułków i posiadają cztery pary odnóży krocznych, zaś owady mają jedną parę czułków i trzy pary odnóży krocznych.
Stawonogi zjadają rośliny i zwierzęta. Same też są podstawowym pokarmem dla wielu gatunków organizmów. Mają także ogromne znaczenie w procesie rozkładu martwej materii organicznej, dzięki czemu oczyszczają powierzchnię ziemi z padliny i butwiejących roślin.
Większość gatunków roślin kwiatowych wymaga udziału owadów w procesie zapylenia.
Praca domowa
Dowiedz się i napisz, jakie znaczenie dla ludzi mają pszczeli miód, wosk i gromadzony przez pszczoły pyłek kwiatowy.
Słownik
przednia część ciała skorupiaków i pajęczaków powstała przez zrośnięcie się głowy i tułowia
tylna część ciała stawonogów połączona z tułowiem lub głowotułowiem; w przypadku pajęczaków i owadów zawiera większość narządów
Zadania
Wskaż nazwy grup zwierząt, które należą do stawonogów.
- skorupiaki
- pajęczaki
- owady
- ssaki
- ptaki
- gady
- płazy
- ryby
- mięczaki