Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RZyiNaY5W7lub
Zdjęcie przedstawia kolegiatę zbudowaną z granitu, piaskowca i kamienia polnego. Bloki, z których wzniesiona jest świątynia, pozbawione są dekoracji. Fryzy arkadowe umieszczone są pod okapami dachów nakrywających wieże. W górnej części wież otwory okienne są podzielone na trzy części dwoma kolumnami, na których opierają się łuki niewielkich arkad. Trójnawowa kolegiata składa się z dwóch absyd uwidocznionych w formie dwóch półwalców. Po prawej stronie półkolista bryła jest połączona z mniejszym półwalcem. Po lewej stronie po obydwu stronach półwalca apsydy znajdują się dwie wieże na planie czworokąta. Z prawej strony tym dwóm wieżom odpowiadają dwie mniejsze wieżyczki na planie koła.

Sztuka cenniejsza niż złoto

Archikolegiata NMP i św. Aleksego w Tumie (przykład architektury romańskiej)
Źródło: Sławomir Milejski, licencja: CC BY-SA 3.0.

W sztuce średniowiecza wyodrębniły się dwa odmienne style: romański (romanizm) i gotycki (gotyk). Romanizm głównie uwidocznił się w budownictwie sakralnym (kościoły i klasztory), w mniejszym zakresie w budownictwie świeckim (feudalne zamki). Styl gotycki był wytworniejszy od stylu romańskiego, mimo że architektura gotyku nie czerpała żadnych wzorców z rozważań klasycznych, to osiągnęła mistrzostwo w rozwiązaniach konstrukcyjnych – wprowadzono konstrukcję szkieletową, sklepienia żebrowe, przypory i ostre łuki, dzięki czemu cały układ miał dużą nośność i można było zrezygnować z masywnych murów. Budowle gotyckie były strzeliste dzięki wieżom, oprócz kościołów, kaplic i klasztorów budowano w tym stylu zamki, mury miejskie z basztami i barbakanami, zespoły uniwersyteckie, kamienice mieszczańskie, ratusze i sukiennice. Niezwykłe bogactwo form dotyczyło zarówno architektury, rzeźby, malarstwa, jak i rzemiosła. Wszystkie te dziedziny sztuki służyły umocnieniu władzy Kościoła, ponieważ były nośnikami treści religijnych i kierowały uwagę wiernych ku rzeczom ostatecznym. Dlatego były cenniejsze niż złoto i klejnoty, których użyto do ich wykonania. Średniowieczni artyści nie koncentrowali się bowiem jedynie na tworzeniu pięknych obiektów, ale również na wyrażaniu i przekazywaniu idei wykraczających poza codzienne doświadczenie człowieka.

Już wiesz

1) Dowiedz się, czy w twoim miejscu zamieszkania lub w najbliższej okolicy znajdują się zabytki architektury średniowiecznej. Wynotuj nazwy tych obiektów i podaj informacje o czasie powstania i stylu, jaki reprezentują.

RLFmcZYBbvUWy
(Uzupełnij).

2) Wyjaśnij, czy wskazane przez ciebie obiekty architektury średniowiecznej pełnią funkcje sakralne czy świeckie.

RYMdx99s45Mtb
(Uzupełnij).
j0000000C0B1v38_0000000P
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Styl romański

R48VodzjzhTas
Katedra Wniebowzięcia NMP i św. Szczepana w Spirze, 1024–1106
Źródło: Kai Scherrer, licencja: CC 0 1.0.
RmUjyRvpOWGNH
Katedra Notre‑Dame‑du‑Mont‑Cornadore, Saint‑Nectaire w Owerni, XII wiek
Źródło: Cancre, licencja: CC BY 4.0.
RIV1qbCqMUyjW
Opactwo cysterskie Notre‑Dame de Sénanque w Prowansji, połowa XII wieku
Źródło: EmDee, licencja: CC BY 2.5.

Sztuka romańska, rozwijająca się od XI do początku XIII wieku, to niemal wyłącznie sztuka sakralna, ponieważ naczelne miejsce zajmowała architektura: katedry cesarskie (ilustracja 1), wielkie kościoły pielgrzymkowe (ilustracja 2) oraz niezliczone opactwa benedyktyńskie i cysterskie (ilustracja 3), a także rotundyrotundarotundy. Masywne kościoły wzorowane były na bazylice wczesnochrześcijańskiej i wykorzystywały elementy rzymskie (stąd nazwa stylu – romański), np. półkoliste arkadyarkadaarkady. Grube kamienne mury, potężne ściany i filary dźwigały ciężkie sklepienia kolebkowe lub krzyżowe. Okien było stosunkowo niewiele, dlatego przepuszczały mało światła, wnętrze było mroczne, co sprzyjało modlitwie. Budowla składała się z prostych brył geometrycznych, zestawionych ze sobą i nakrytych osobnymi dachami. Odpowiadało to podziałom wnętrza na odrębne jednostki przestrzenne o różnej wysokości: nawynawanawy, kruchtykruchtakruchty, absydyabsydaabsydy. Architekturze podporządkowana była rzeźba, która ograniczała się do fasady kościoła (głównie portaleportalportale) i dekoracji kapiteli. Jej religijna tematyka była inspirowana wydarzeniami opisanymi w Piśmie Świętym, głównie w Starym Testamencie, miała więc charakter dydaktyczny, ponieważ nie wszyscy ludzie umieli czytać, więc w ten sposób uczyli się scen z Biblii. Drzwi do katedry stanowiły symboliczne zamknięcie świata profanum i wprowadzały w świat sacrum. Sklepienie symbolizowało niebo. Krzyżujące się linie sklepienia to symbol jedności Kościoła. Oś nawy głównej symbolizuje drogę do zbawienia, u kresu której czeka Chrystus.

j0000000C0B1v38_00000019
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Rzeźbiony elementarz

RZtCX9IpBM2iU
Tympanon katedry św. Łazarza w Autun, 1130–1146
Źródło: Gaudry daniel, French Ministry of Culture, licencja: CC BY 3.0.
RWf91tui9VkDX
Mistrz Gislebertus, Ważenie dusz, fragment tympanonu katedry św. Łazarza w Autun
Źródło: Gaudry daniel, French Ministry of Culture, licencja: CC BY 3.0.
Kultura i społeczeństwo średniowiecznej Europy. Exempla XIII wiekuAron Guriewicz
Aron Guriewicz Kultura i społeczeństwo średniowiecznej Europy. Exempla XIII wieku

Dominująca w centrum ogromna mandorlaj0000000C0B1v38_000tp001mandorla z figurą Chrystusa dzieli tympanontympanontympanon na pół. Po Jego prawej stronie widzimy grupę apostołów, a dalej wybrańców Bożych, podążających do Niebieskiego Jeruzalem; po lewej stronie przedstawiona jest scena ważenia dusz oraz piekło ze wzbudzającymi strach diabłami i paszczą LewiatanaLewiatanLewiatana. W dolnej części, pod nogami Chrystusa ciągnie się długi szereg niewielkich figurek – są to wychodzący z grobów ludzie, którzy mają stanąć przed Sędzią. Wizerunki ludzi i apostołów przedstawione są w różnej skali, zupełnie niewspółmiernie do postaci Chrystusa i świętych oraz aniołów otaczających mandorlę. [...] Niewielkie figurki wskrzeszonych wykonane są względnie naturalistycznie, rzeźbiarz potrafił oddać indywidualne różnice między nimi, wprowadzić wielką różnorodność ułożenia ciał i wyrazów twarzy, ukazać ich stan emocjonalny zależny od tego, czy odczuwają oni radość, świadomi swego zbawienia, czy smutek i rozpacz z powodu potępienia i braku nadziei. Sposób obrazowania zmienia się przy modelowaniu nosicieli pierwiastka świętości (jak i nosicieli metafizycznego zła). Boskość postaci w interpretacji mistrza GislebertaGislebertGisleberta jest podkreślona hipertrofiąj0000000C0B1v38_000tp002hipertrofią form, wyraźną i jakby świadomą niezgodnością ze zwykłymi ludzkimi proporcjami i skalą. [...] Dzieło to jest tak niezwykłe, że w XVIII wieku kanonicy z AutunAutunAutun, zakłopotani przerażeniem, jakie wzbudzała płaskorzeźba, polecili ukryć ją pod gipsem...

j0000000C0B1v38_00000_BIB_001 Źródło: Aron Guriewicz, Kultura i społeczeństwo średniowiecznej Europy. Exempla XIII wieku, tłum. Zdzisław Dobrzyniecki, Łódź 1997, s. 101–103.
nawa
kruchta
portal
kapitel
j0000000C0B1v38_000tp001
j0000000C0B1v38_000tp002
Lewiatan
tympanon
rotunda
arkada
absyda
Gislebert
Autun
barbakan
j0000000C0B1v38_0000001W
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Kult relikwii

R1Ya0JXrvc1mv1
Statua relikwiarzowa św. Foy (św. Fides), ok. 984, skarbiec opactwa benedyktynów, Conques‑en‑Rouergue [czyt. kąk ą rłerż]
Źródło: ZiYouXunLu, drewno, złote blachy, kamienie szlachetne, emalia, 85 cm, licencja: CC BY 3.0.
Sztuka romańskaZygmunt Świechowski, Lesław Nowak, Bronisława Gumińska
Zygmunt Świechowski, Lesław Nowak, Bronisława Gumińska Sztuka romańska

Jej początki sięgają ostatniej ćwierci IX wieku, kiedy mnisi z  ConquesConquesConques dokonali najgłośniejszej w średniowieczu kradzieży relikwii, unosząc potajemnie szczątki tej świętej z rodzinnego AgenAgenAgen. Przerobiona i przyozdobiona około roku 984, przedstawia się naszym oczom tak jak pielgrzymom z roku tysięcznego – wspaniały, barbarzyński idol, którego głowa odrzucona do tyłu jest maską rzymskiego cezara, nasadzoną na bezkształtny kloc drzewa, pokryty złotymi blachami zdobnymi filigranemj0000000C0B1v38_000tp003filigranem, wysadzanymi dziesiątkami szmaragdów, szafirów, ametystów, granatów, pereł oraz antycznych i karolińskich gemmj0000000C0B1v38_000tp004gemm. Podobnych figur świętych tronujących, zwanych przez współczesnych „majestatami” było wiele. [...] Figury‑relikwiarze brały udział nie tylko w kultowych, ale także reprezentacyjnych i prawnych aktach społeczności, które identyfikowały się ze swym świętym patronem. Dlatego w czasie synodu w Rodez w roku 1012 [...] pod namiotami i pod osłoną prowizorycznych pawilonów znalazły się obok statuy św. Foy z Conques „majestaty” innych świętych: św. Geralda z AurillacAurillacAurillac, św. Amansa z Rodez, św. Marcjalisa z LimogesLimogesLimoges, Bogarodzicy z ClermontClermontClermont.

j0000000C0B1v38_00000_BIB_002 Źródło: Bronisława Gumińska, Lesław Nowak, Zygmunt Świechowski, Sztuka romańska, Warszawa 1982, s. 149.
Ćwiczenie 1
RrV4Ch7YTZLS8
Zaznacz prawidłowe zdania. Możliwe odpowiedzi: 1. Relikwie zostały przerobione i ozdobione, 2. Statua relikwiarzowa pełniła jedynie funkcję reprezentacyjną., 3. Szczątki relikwii zostały oddane mnichom do odnowienia., 4. Społeczność oddawała cześć statuom relikwiarzowym, z którymi się utożsamiała.
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
j0000000C0B1v38_000tp003
j0000000C0B1v38_000tp004
Aurillac
Clermont
Limoges
Conques
Agen
j0000000C0B1v38_0000002C
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Czasy gotyckich katedr (wiek XIII)

Rr5fkHYlT6Xb5
Katedra Notre‑Dame w Paryżu, fasada zachodnia, 1163–1250
Źródło: a. nn., domena publiczna.
Rfu04tmGSALyy
Katedra Notre‑DameRouen [czyt. ruą], XIII wiek
Źródło: Frédéric BISSON, licencja: CC BY 2.0.
R1HC8u6JzAOsN
Witraż w katedrze Saint‑ÉtienneBruges, początek XIII wieku [czyt. sę etien; bruż]
Źródło: MOSSOT, licencja: CC BY 3.0.

Kościół gotycki ma konstrukcję szkieletową. Stwarza ona możliwość budowy świątyń o dużej powierzchni z wielkimi oknami, nie obciążając ścian nośnych. Elementami konstrukcji są: sklepienie krzyżowo‑żebrowe, łuk ostry, filary międzynawowe, łuki oporowe i przypory. Dzięki temu katedra przypomina okręt w stoczni, co może nasuwać skojarzenie ze wspaniałością i wielkością Boga. Co więcej, konstrukcja szkieletowa kościoła ma zbliżać ludzi ku Niemu, bowiem świątynia ta płynie do portu zbawienia. Może ona także przypominać strzelisty, rozczłonkowany kamienny organizm (ilustracja 2). W dwuwieżowej fasadzie zachodniej znajdują się na ogół trzy duże portale ozdobione pełnoplastyczną rzeźbą figuralną (ilustracja 1). Istotną rolę odgrywają wielobarwne witraże (ilustracja 3), które stanowiły także dla nieumiejących czytać i pisać ludzi rodzaj Biblii pauperum ([czyt. pałperum], z łac. Biblia ubogich), przedstawiającej m.in. różnorakie sceny z Pisma Świętego i z życia świętych. Światło wpadające do wnętrza spaja przestrzeń świątyni i dodaje jej lekkości, ale co najważniejsze – symbolizuje łaskę i oświecenie duszy, ponieważ zgodnie z koncepcją epoki Bóg jest światłością. Wertykalny układ smukłych filarów kieruje wzrok wiernych ku górze, ku niebu, ku wartościom nadrzędnym. W typowej katedrze znajduje się 12 kolumn podpierających sklepienie budowli, które są symbolem 12 apostołów oraz trzy nawy symbolizujące Trójcę Świętą. Prezbiterium katedry symbolizuje głowę Chrystusa, nawa główna to jego korpus, transept – ramiona, zaś wielki ołtarz jest symbolem serca. Przekroczenie drzwi katedry jest symbolicznym wejściem do królestwa niebieskiego. Należy pamiętać, że gotyk to także styl w architekturze świeckiej. Powstawały m.in. gotyckie ratusze, mury miejskie z bramami, barbakanybarbakanbarbakany czy zamki.

j0000000C0B1v38_0000002W
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Złoty wiek miniatury

R1JOWJWIRhnqv1
Très Riches Heures du duc de Berry [czyt. tre risz er du duk de beri] (Bardzo Bogate Godzinki księcia de Berry), między 1412 a 1416, miniatura z cyklu Kalendarza, ok. 1415
Źródło: Bracia Limbourg [czyt. lembur], rękopis iluminowany, pergamin, 29 x21 cm, Musée Condé, Chantilly, domena publiczna.
Mistrzowie i książęta. Malarstwo francuskie od gotyku do renesansuKrystyna Secomska
Krystyna Secomska Mistrzowie i książęta. Malarstwo francuskie od gotyku do renesansu

A oto Kwiecień, czyli Zaręczyny. Na łące dwie młode dziewczyny szukają kwiatów; z lewej strony narzeczeni wymieniają pierścionki w obecności dwojga świadków. Oblubieniec występuje w szafirowej houppelandej0000000C0B1v38_000tp005houppelande, haftowanej złotem, i w wysokim czerwonym kapeluszu. Narzeczona – wysmukła, krucha postać, czarująca i niematerialna jak legendarne księżniczki z pieśni trubadurów – przystrojona jest w płaszcz koloru mauvemauvemauve (odcień bladych fiołków) z fioletowym i złotym ornamentem; na głowie ma szeroki czarny kapelusz z barwnymi piórami. [...] Za łąką i lasem przepływa rzeka, gdzie rybacy ciągną sieci; na drugim brzegu skupiły się u stóp zamku domy miasteczka DourdanDourdanDourdan. Wyrafinowana gama barwna pierwszego planu harmonizuje z tonami pejzażu – z subtelną, bardzo jasną zielenią trawy, nieco ciemniejszą zielenią drzew, matowym srebrem wody, różowawą szarością murów. [...] Twórca miniatury maluje listowie, kwiaty, połyski światła na rzece z czułością poety i z precyzją złotnika, używając rzadkich, kosztownych barw, godnych klejnotów ze skarbca księcia de Berryde Berryde Berry.

j0000000C0B1v38_00000_BIB_003 Źródło: Krystyna Secomska, Mistrzowie i książęta. Malarstwo francuskie XV i XVI wieku, Warszawa 1972, s. 18–19.
Ćwiczenie 2
Ry71Do8ey1YU61
Na przykładzie miniatury braci Limburg wskaż pięć cech gotyku międzynarodowego. Możliwe odpowiedzi: 1. Wyrafinowana i bogata kolorystyka., 2. Swobodna, szkicowa plama barwna., 3. Przedstawienie ograniczone do jednego planu., 4. Smukłe i kruche postacie., 5. Dekoracyjnie spływające materie ubiorów., 6. Delikatne złote ornamenty., 7. Ekspresyjne i realistyczne ujęcie fizjonomii., 8. Tematyka dworska.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2

Wyjaśnij, dlaczego gotyk międzynarodowy zwany jest sztuką dworską, stylem pięknym. 

R1Vdx5ZIMzkiH
(Uzupełnij).
j0000000C0B1v38_000tp005
mauve
Dourdan
de Berry
j0000000C0B1v38_0000003G
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Późnogotycka ekspresja i realizm

R1QmZPxCbAR3e
Ołtarz mariacki, 1477–1489, bazylika mariacka w Krakowie
Źródło: fot. Hans A. Rosbach, Wit Stwosz, drewno złocone i polichromowane, licencja: CC BY-SA 3.0.
R4axjY494JId6
Bazylika mariacka w Krakowie
Źródło: Małgorzata Skibińska, Contentplus.pl sp. z o.o.
Wit Stwosz, Ołtarz Mariacki. Epoka i środowiskoTadeusz Dobrowolski
Tadeusz Dobrowolski Wit Stwosz, Ołtarz Mariacki. Epoka i środowisko

Swoją monumentalność zawdzięcza ten ołtarz przede wszystkim scenie głównej, przedstawiającej Zaśnięcie Matki Boskiej, czyli chwilę jej śmierci. [...] Poetycki i sakralny typ sceny z przedstawieniem Madonny umierającej w pozie klęczącej, z modlitewnie złożonymi rękami, osiąga w ołtarzu krakowskim największą chyba siłę wyrazu. [...] Proporcje wielkich postaci apostołów są na ogół prawdziwe [...]. Głowy zostały ukształtowane w sposób zupełnie poprawny: co więcej ujawniają tak wysoki stopień poznania fizjonomiki ludzkiej, że dzieli je wprost przepaść od figuralnych kanonów okresu stylu miękkiegoj0000000C0B1v38_000tp006stylu miękkiego. Wchodzą tu w grę na ogół pełne wyrazu oblicza ludzi starych i zniszczonych życiem. Są poorane mnóstwem bruzd i zaklęśnięć, a zwiotczała skóra uwypukla nierzadko części kostne czaszki. Tak typowa dla mistrzów późnego gotyku skrupulatność w przedstawianiu człowieka skłania i Stwosza do studiowania niewidocznych z dala szczegółów ciała, do ostrego żłobienia regularnej i niemal przesadnej sieci zmarszczek. [...] Wierność w stosunku do natury sprawia, że św. Piotra obdarza artysta tuż przy nosie brodawką.

j0000000C0B1v38_00000_BIB_004 Źródło: Tadeusz Dobrowolski, Wit Stwosz. Ołtarz Mariacki. Epoka i środowisko, Kraków 1980, s. 113–114.
j0000000C0B1v38_000tp006
Ćwiczenie 3
R1Q69GQEIhZVr
Łączenie par. Oceń prawdziwość podanych stwierdzeń odnoszących się do tekstu T. Dobrowolskiego Wit Stwosz, Ołtarz Mariacki. Epoka i środowisko. Zaznacz stwierdzenie prawdziwe i fałszywe.. .. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Mimo że Wit Stwosz znał fizjonomię ludzkiego ciała, nie obdarzał postaci ludzi starych zmarszczkami.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Wit Stwosz rzeźbił postaci ze skrupulatnością, ale nie przedstawiał niewidocznych z dala szczegółów ich ciała.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Postaci w ołtarzu Wita Stwosza zostały skrupulatnie przedstawione.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Ołtarz zawdzięcza swoją monumentalność scenie przedstawiającej Zaśnięcie Matki Boskiej.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Learnetic SA, licencja: CC BY 4.0.
j0000000C0B1v38_00000041
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Arcydzieła sztuki średniowiecznej w Polsce

Sztuka romańska (XII i XIII w.)

1
RQm4DTTv1P1fL
1. Kolegiata św. Piotra i Pawła w Kruszwicy ok. 1140, 2. Portal z opactwa na Ołbinie ok. 1120–1140, obecnie katedra św. Marii Magdaleny we Wrocławiu), 3. Kolegiata NMP i św. Aleksego w Tumie ok. 1141–1161, 4. Drzwi Gnieźnieńskie ok. 1175, 5. Kolumny z kościoła Świętej Trójcy i NMP w Strzelnie ok. 1190, 6. Tympanon z kościoła św. Jadwigi Śląskiej i św. Bartłomieja w Trzebnicy ok. 1240
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Jest to ilustracja interaktywna składająca się z sześciu ilustracji przedstawiających przykłady sztuki romańskiej w Polsce.

1. Kolegiata św. Piotra i Pawła w Kruszwicy ok. 1140 – na ilustracji znajduje się świątynia zbudowana z ciosanych, granitowych i piaskowcowych kamieni. Jest widoczna od swojej wschodniej strony. Elewację tworzy pięć półokrągłych absyd o różnej wielkości. W absydach znajduje się półkoliste okna.

2. Portal z opactwa na Ołbinie ok. 1120‑1140, (obecnie katedra św. Marii Magdaleny we Wrocławiu) – na ilustracji znajduje się romański portal wykonany z różowawego piaskowca. To pozostałość z trójnawowej bazyliki św. Wincentego. Po rozbiórce opactwa portal został wmurowany w południową ścianę kościoła św. Marii Magdaleny, gdzie znajduje się do dziś. Skomponowany jest z ośmiu kolumn i dwóch pilastrów w ościeżach, z rozpiętymi na nich pięcioma półokrągłymi archiwoltami (czoło łuku, zdobione płaskorzeźbioną dekoracją). Reliefy na kolumnach, pilastrach i części archiwolt pokrywają ornamenty roślinne i maski stworów. Na kapitelu zachodnim przedstawiony został grzech Adama i Ewy oraz ich wygnanie z raju. Na węgarach (belka ograniczająca z boku otwór drzwiowy lub okienny, na której wspiera się łuk lub nadproże) portalu wyobrażono pary kobiet i mężczyzn, którym zagrażają siły zła ukazane jako potworne paszcze lwów i smoków oraz dziwaczne stwory morskie. Obok nich znalazły się jednak przedstawienia proroków Jonasza i Daniela. Archiwolty przedstawiają epizody z życia Matki Bożej i Chrystusa – od Zwiastowania do Chrztu Jezusa w Jordanie. Cykl ten dopełnia umieszczona na wschodnim kapitelu scena ukazania się Chrystusa uczniom w drodze do Emaus. Druga archiwolta, licząc od środka, przedstawia w płaskorzeźbie sceny nowotestamentowe (od lewej): od zwiastowania Panny Marii, od chrztu Chrystusa w Jordanie. Obie zewnętrzne archiwolty, kapitele oraz węgary pokrywa bujna dekoracja roślinna. Trzecią od środka archiwoltę zdobią liście. Najbardziej wewnętrzna archiwolta ozdobiona jest wyłącznie motywami geometrycznymi.

3. Kolegiata NMP i św. Aleksego w Tumie ok. 1141‑1161 – ilustracja przedstawia kolegiatę widzianą od wschodniej strony. Świątynia jest zbudowana z granitu, piaskowca i kamienia polnego. Bloki, z których wzniesiona jest świątynia, pozbawione są dekoracji. Fryzy arkadowe umieszczone są pod okapami dachów nakrywających wieże. W górnej części wież otwory okienne są podzielone na trzy części dwoma kolumnami, na których opierają się łuki niewielkich arkad. Absyda ma formę półwalca. Po prawej stronie półkolista bryła jest połączona z  mniejszym półwalcem. Po lewej stronie po obydwu stronach półwalca absydy znajdują się dwie czworoboczna wieża, drugiej wieży jest widoczny jedynie dach. Z prawej strony tym dwóm wieżom odpowiadają dwie mniejsze wieżyczki na planie koła. Budowla jest otoczona murem.

4. Drzwi Gnieźnieńskie ok. 1175 – ilustracja przedstawia drzwi, które składają się z dwóch skrzydeł nierównej wielkości. Oba skrzydła zostały odlane ze stopu, w skład którego  wchodzą miedź, cyna i niewielkie ilości ołowiu. Prawe skrzydło jest nieco jaśniejsze, o bardziej płaskim reliefie, zaś lewe skrzydło, ciemniejsze, o wyraźniejszym reliefie. Skrzydło prawe złożono z dwudziestu czterech oddzielnie formowanych fragmentów, wśród których 9 to figuralne kwatery prostokątne,  oddzielone od siebie wąską, płaską listwą. Opowiadają o wyprawie misyjnej i śmierci św. Wojciecha. Cykl ten rozpoczyna się w dolnej kwaterze lewego skrzydła, kończy zaś w dolnej kwaterze prawego skrzydła. 12 to części bordiury (wici roślinnej, w którą wpleciono wyobrażenia zoomorficzne), a 3 to odcinki profilowanych listew brzegowych. Skrzydło lewe natomiast, posiada identyczną ilość kwater, które podobnie jak na skrzydle prawym, otacza bordiura (obramowanie). Drzwi mają dwie kołatki.

5. Kolumny z kościoła Świętej Trójcy i NMP w Strzelnie ok. 1190 – na ilustracji znajdują się fragment kolumny wypełnionej dekoracjami przedstawiającymi kobiety. Widoczna część kolumn ozdobiona jest w górnej partii ornamentyką roślinną.

6. Tympanon z kościoła św. Jadwigi Śląskiej i św. Bartłomieja w Trzebnicy ok. 1240 – ilustracja ukazuje płaskorzeźbę przedstawiającą Dawida, który gra na cytrze królowi i królowej.

Sztuka gotycka (XIV i XV w.)

1
R1LvjXm4208Io
1. Zamek w Malborku XIII–XV wiek, 2. Pietà z Lubiąża (Muzeum Narodowe w Warszawie) ok. 1360–1370, 3. Nagrobek Kazimierza Wielkiego w katedrze na Wawelu po 1371, 4. Kościół Mariacki w Gdańsku XIV–XV wiek, 5. Madonna z Krużlowej ok. 1410, Muzeum Narodowe w Krakowie, 6. Hans Memling, Sąd Ostateczny ok. 1470, Muzeum Narodowe w Gdańsku, 7. Tablica Dziesięciorga Przykazań ok. 1480-1490, kościół Mariacki w Gdańsku, 8. Ratusz we Wrocławiu XV–XVI wiek
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Jest to ilustracja interaktywna składająca się z ośmiu ilustracji przedstawiających przykłady sztuki gotyckiej w Polsce.

1. Zamek w Malborku XIII‑XV wiek – na ilustracji znajduje się zamek zbudowany z cegły na planie prostokąta. Składa się z czterech skrzydeł. W fortyfikacjach zamku mieszczą się dwie baszty mostowe oraz wieża.

2. Pietà z Lubiąża (Muzeum Narodowe w Warszawie) ok. 1360‑1370 – ilustracja przedstawia rzeźbę wykonaną z drewna lipowego. Maryja zasiadająca na ławie trzyma na swoich kolanach ciało Jezusa zdjęte z krzyża. Na silnie pobrużdżonym obliczu Matki Bożej rysuje się wyraz bólu i współcierpienia. Pochyla głowę, spoglądając na martwe ciało syna, spoczywające na jej kolanach. Na lewej ręce leży lewa ręka Jezusa. Prawą dłonią podtrzymuje Jego głowę. Udrapowana szata Maryi jest ozdobiona nałożonym wzorem dekoracyjnym. Welon narzucony na głowę dokładnie osłania włosy. Na czole Chrystusa malują się zmarszczki. Jego prawe ramię opada. Głowa jest odchylona do tyłu, a usta są opuchnięte i otwarte. Ma wychudzone i zdeformowane ciało z uwydatnionymi żebrami i stylizowanymi skrzepami krwi. Na biodrach ma przewieszoną przepaskę.

3. Nagrobek Kazimierza Wielkiego w katedrze na Wawelu po 1371 – na ilustracji znajduje się posąg króla. Podobizna władcy spoczywa na tumbie. Monarcha został przedstawiony w stroju koronacyjnym. Na głowie ma koronę. W prawej ręce trzyma jabłko, zaś w lewej berło. Głowa okolona jest kręconymi włosami. Twarz zdobi długa broda. U stóp władcy leży lew. Nad monarchą znajduje się baldachim ozdobiony motywami roślinnymi. W arkadach tumby umieszczone są postaci siedzące na ławach. Wyglądają jakby dyskutowali ze sobą. Pod nagrobkiem znajduje się napis: Kazimierz Wielki.

4. Kościół Mariacki w Gdańsku XIV‑XV wiek – zdjęcie przedstawia świątynię, której potężne mury i wieże wznoszą się wysoko ponad panoramą miasta. Kościół ma siedem wież iglicznych i masywną wieżę dzwonną zakończoną dwoma dachami, między którymi znajduje się pomost widokowy. Elewację tworzą gładkie ściany, w których znajdują się wysokie, ostrołukowe okna.

5. Madonna z Krużlowej ok. 1410, Muzeum Narodowe w Krakowie – na fotografii znajduje się rzeźba Maryi trzymająca na lewej ręce nagiego Jezusa, który w dłoni ma owoc. Na podobnej wysokości umieszczona jest twarz Matki Bożej i jej syna. Chrystus siedzi, opierając lewą rękę na nodze, a prawą stopą przytrzymuje owoc. Można dostrzec podobieństwa między nimi, takie jak wysokie czoła, pełne policzki, delikatny rys brwi, sposób osadzenia oczu, usta i uśmiech. Maryja ma bogato udrapowane szaty, zwłaszcza skrywającego niemal całe jej ciało płaszcza przełożonego przez jej ramiona.

6. Hans Memling, Sąd Ostateczny ok. 1470, Muzeum Narodowe w Gdańsku – obraz Sąd Ostateczny Hansa Memlinga przedstawia centralną część tryptyku ukazującą scenę sądu. W centrum znajduje się Chrystus. Ma na sobie czerwoną szatę. Siedzi na tęczy. Przy jego głowie znajdują się biała lilia i krwawy miecz. Nogi Zbawiciela spoczywają na złotej kuli. Prawą rękę Jezus unosi do góry, a lewa jest opuszczona. Obok Zbawiciela klęczy Maryja na ciemnej chmurze. Jest ubrana w czarną sukienkę, na głowie ma biały welon. Ręce Matki Bożej są złożone tak jak do modlitwy. Naprzeciwko Maryi klęczy na ciemnej chmurze Jan Chrzciciel. Ma na sobie brązową szatę i granatowy płaszcz z dodatkiem koloru ciemnoróżowego. Mężczyzna rozkłada delikatnie ręce. Za nim siedzi sześciu apostołów. Pozostałych sześciu siedzi za Maryją po przeciwnej stronie. W dolnej części obrazu stoi Michał Archanioł. Ma na sobie złotą zbroję. Na jego ramionach opada czerwono‑złoty płaszcz. W ręku trzyma wagę. Dookoła Michała Archanioła znajdują się nadzy ludzie, o których dusze walczą diabły i anioły. Nad głową Michała Archanioła unoszą się trzy anioły. Grają na trąbach.

7. Tablica Dziesięciorga Przykazań ok. 1480‑1490, kościół Mariacki w Gdańsku – na zdjęciu znajduje się tablica w kształcie prostokąta. Treść Dekalogu została zilustrowana scenkami z życia codziennego. Po prawej stronie znajdują się obrazki naruszające przykazanie, zaś po lewej jego wypełnienie. W każdym z pól ludziom towarzyszą anioł i demon, podkreślając przyporządkowanie sytuacji do właściwej kategorii moralnej. W środku obrazka znajdują się banderole z inskrypcjami. Przykazania zostały opisane gotyckimi inskrypcjami, które widnieją na poziomych listwach oddzielających od siebie ilustracje.

8. Ratusz we Wrocławiu XV‑XVI wiek – ilustracja przedstawia dwukondygnacyjny budynek na planie wydłużonego prostokąta z przylegającą wieżą zegarową. Budowla ma strzelistą formę. Główny szczyt zwieńczony jest sterczynami. W ratuszu znajdują się duże ostrołukowe okna ozdobione maswerkiem. W budynku jest widoczny zegar astronomiczny. Ze wschodniej strony ratusza znajduje się niewielkie wejście, przed którym znajdują się dwie płaskorzeźby. Rynny dachowe zakończone są gargulcami. Przed budynkiem znajduje się pręgierz, który dawniej był miejscem wymierzania kar.

j0000000C0B1v38_00000049
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 4
R1dHP6fPC26gZ1
Przyporządkuj cechy do stylu romańskiego i gotyckiego. Możliwe odpowiedzi:. 1. konstrukcja szkieletowa, 2. grube mury i ściany, 3. masywne filary, 4. budowla organiczna, wysmukła i strzelista, 5. niewielkie okna, 6. duże okna witrażowe, 7. sklepienia kolebkowe lub krzyżowe, 8. smukłe filary, 9. sklepienie krzyżowo-żebrowe, 10. prosta budowla złożona ze spiętrzonych brył geometrycznych, 11. łuki pełne w oknach i portalach, 12. łuki ostre w oknach i portalach.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Na podstawie tekstu Kultura i społeczeństwo średniowiecznej Europy oraz Sztuka romańska napisz notatkę syntetyzującą na temat: co było nadrzędnym celem architektonicznej rzeźby romańskiej? Twoja wypowiedź powinna liczyć 60‑90 wyrazów.

RTGeYeQGYS7nJ
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 5
R1CyKvUrPKhR81
Do podanych styli i zjawisk w sztuce dopasuj daty: 1. Późnogotycka, realistyczna i ekspresyjna rzeźba Wita Stwosza, 2. Architektura romańska, 3. Gotyk międzynarodowy, 4. Czasy katedr, 5. Rzeźbiarskie tympanony z przedstawieniem Sądu Ostatecznego. Możliwe odpowiedzi: 1. XV wiek, 2. XI-XII wiek, 3. ok. 1400 rok, 4. XIII wiek, 5. XII wiek.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Opisz wybrane przez siebie arcydzieło sztuki średniowiecznej: Zamek Piastowski w Legnicy lub zamek krzyżacki w Malborku. Zwróć uwagę na cechy charakterystyczne dla stylu: romańskiego lub gotyckiego.

R1Bt8ZwtMSKce
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Sprawdź w jakich miejscowościach zostały wybudowane średniowieczne kościoły. Sprawdź datę uzyskania przez miejscowość praw miejskich oraz przynależność do biskupstw.

RVdhrVn6qaFd4
(Uzupełnij).
Ciekawostka

Zróżnicowany zapis Zamek Piastowski i zamek krzyżacki wynika z różnicy znaczeń. Pisownia obu członów wielkimi literami oznacza nawę własną zabytku, natomiast zapis obu członów małymi literami wskazuje, że nazwa ta nie dotyczy konkretnego obiektu, ale jest to jeden z wielu zamków powiązanych z Krzyżakami.

R19j3HJ2fWozP
Katedra
Źródło: Auguste Rodin [czyt. oguste rodę], rzeźba, Musée Rodin, Paris, France, domena publiczna.
Ćwiczenie 6

Wskaż podobieństwa między rzeźbą A. Rodina Katedra a sztuką gotycką.

R8Yq7eggAZYvi
(Uzupełnij).
RFkmu6bFwaBfE1
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji.

Słowa klucze: styl gotycki, styl romański, katedra, sztuka sakralna, styl dworski, witraż, ekspresja, realizm, monumentalizm, hipertrofia, relikwie, miniatura.

R1TPT7qgHRswW
(Uzupełnij).