Rozwój transportu lądowego w Polsce

RP42NkDbYTVCd

Na zdjęciu lotniczym węzeł drogowy – bezkolizyjne krzyżowanie się dróg na różnych poziomach w płaskim terenie na przedmieściach dużego miasta, które widoczne jest na drugim planie.

1. Podział transportu

TransporttransportTransport został podzielony na kilka rodzajów w zależności od miejsca i sposobu funkcjonowania.

RTM8Wg2Kxt3Go

Na ilustracji schemat podziału transportu na lądowy (drogowy i kolejowy), wodny (rzeczny i morski), powietrzny (lotniczy), specjalny/przesyłowy (rurociągowy, taśmociągowy, trakcyjny).

2. Transport kolejowy

Kolejnictwo na ziemiach polskich zaczęło się rozwijać w połowie XIX wieku. Pierwszą linię kolejową wybudowano w 1842 roku. Miała ona 30 km długości i połączyła Wrocław z Oławą. W późniejszych latach powstawały następne linie, przy czym zdecydowanie najwięcej było ich na obszarze zaboru pruskiego. W zaborze rosyjskim i austriackim rozwój całej gospodarki – w tym i transportu – był znacznie powolniejszy, toteż pojawiły się tam właściwie tylko pojedyncze linie, jak np. kolej warszawsko‑wiedeńska czy kolej warszawsko‑petersburska.

Najwięcej linii kolejowych na ziemiach polskich powstało pod koniec XIX i na początku XX wieku. Było to związane z intensywnie rozwijającym się przemysłem, zwłaszcza na południu. Główne magistrale kolejowe połączyły Górny Śląsk z dużymi miastami i portami morskimi na północy.

R1XRp66shgi3Q

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa i obrazuje wielkość przewozu towarów liniami kolejowymi z podziałem na koleje zelektryfikowane, niezelektryfikowane i wąskotorowe. Tło mapy jest w kolorze białym. Granice województw zaznaczone są szarą linią. Białymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie i miejscowości graniczne (Świnoujście, Szczecin, Stargard Szczeciński, Kostrzyn, Gorzów Wielkopolski, Kunowice, Rzepin, Zbąszyń, Poznań, Gniezno, Września, Kutno, Krzyż Wielkopolski, Inowrocław, Toruń, Bydgoszcz, Piła, Grudziądz, Szczecinek, Chojnice, Koszalin, Tczew, Słupsk, Gdynia, Gdańsk, Hel, Łeba, Ustka, Kołobrzeg, Malbork, Braniewo, Iława, Olsztyn, Działdowo, Ostrołęka, Sierpc, Ełk, Białystok, Hajnówka, Kuźnica Białostocka, Trakiszki, Czeremcha, Warszawa, Siedlce, Terespol, Łowicz, Łódź, Skierniewice, Koluszki, Łuków, Dęblin, Radom, Lublin, Dorohusk, Skarżysko‑Kamienna, Kielce, Stalowa Wola, Zamość, Hrebenne, Rzeszów, Medyka, Tarnów, Nowy Sącz, Kraków, Muszyna, Łupków, Zakopane, Zwardoń, Bielsko‑Biała, Oświęcim, Katowice, Rybnik, Kędzierzyn‑Koźle, Gliwice, Lubliniec, Częstochowa, Chałupki, Zebrzydowice, Głuchołazy, Kłocko, Międzylesie, Nysa, Opole, Lubawka, Mieroszów, Jelenia Góra, Wałbrzych, Zawidów, Zgorzelec, Węgliniec, Legnica, Wrocław, Oleśnica, Kluczbork, Zduńska Wola, Ostrów Wielkopolski, Kępno, Głogów, Leszno, Zielona Góra, Gubin, Zasieki, Jarocin). Oznaczono kraje sąsiadujące z Polską, ich granice są czarne (Niemcy, Republika Czeska, Słowacja, Ukraina, Białoruś, Litwa, Federacja Rosyjska). Kolorem niebieskim oznaczono Morze Bałtyckie, zatoki (Pomorska, Gdańska) i zalewy (Szczeciński, Wiślany, Kuroński). Linie kolejowe pokrywają całą powierzchnię Polski, największe zagęszczenie jest na zachodzie i na południu kraju. Do przedstawienia natężenia przewozu towarów użyto trzech grubości zielonych linii nałożonych na linie oznaczające koleje, najcieńsza obrazuje małe przewozy towarów, największa – duże przewozy. Wielkość przewozu towarów transportem kolejowym największa jest na zachodzie i południu Polski. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami, które opisano w białej ramce dookoła mapy co jeden stopień. W legendzie opisano znaki użyte na mapie. Użyto podziałki liniowej od 0 do 100 km, co 50 km.

RLKnNI3FdpCTL

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa i obrazuje gęstość sieci kolejowej, o czym informuje podpis z lewej strony. Granice województw zaznaczone są szarą linią. Powierzchnie województw mają kolor brązowy, użyto kilku odcieni – od jasnobrązowego do ciemnobrązowego. Nasyceniem kolorów przedstawiono długość czynnych linii kolejowych w dwa tysiące dwudziestym roku w województwach - w kilometrach na sto kilometrów kwadratowych. Dodatkowo w każdym województwie zapisano liczbę obrazującą długość tych linii. Najniższa wartość przedstawiona na mapie to trzy przecinek siedem kilometra sieci kolejowych na sto kilometrów kwadratowych – w województwie podlaskim. Największa wartość (najciemniejszy odcień) to piętnaście przecinek pięć kilometrów linii kolejowych na sto kilometrów kwadratowych – w województwie śląskim. Wartości w kolejnych województwach: zachodniopomorskie – pięć przecinek dwa, lubuskie – sześć przecinek sześć, pomorskie - sześć przecinek sześć, kujawsko‑pomorskie - sześć przecinek siedem, wielkopolskie - sześć przecinek trzy, warmińsko‑mazurskie – cztery przecinek siedem, mazowieckie – cztery przecinek osiem, łódzkie – pięć przecinek dziewięć, lubelskie – cztery przecinek trzy, dolnośląskie – osiem przecinek siedem, opolskie – osiem przecinek cztery, świętokrzyskie – sześć przecinek dwa, małopolskie – siedem przecinek jeden, podkarpackie – pięć przecinek pięć. W województwach zachodnich gęstość sieci kolejowej jest większa niż we wschodnich i waha się od sześć do osiem kilometrów linii kolejowych na sto kilometrów kwadratowych. W województwach wschodnich wynosi od około trzech do około pięciu kilometrów. Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie (Szczecin, Gdańsk, Olsztyn, Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra, Poznań, Bydgoszcz, Toruń, Wrocław, Opole, Łódź, Katowice, Kraków, Kielce, Warszawa, Białystok, Lublin, Rzeszów). Po lewej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono cieniowany kolorem brązowym pasek. Z lewej strony kolor jest najjaśniejszy i opisany trzy przecinek cztery, a z prawej najciemniejszy i opisany szesnaście kilometrów. Z lewej strony mapy na dole umieszczono miniaturę mapy Polski ze średnią wartością gęstości linii kolejowej – sześć przecinek dwa kilometra linii kolejowych na sto kilometrów kwadratowych. Zamieszczono w górnym prawym rogu podziałkę liniową od zera do stu kilometrów, co pięćdziesiąt kilometrów. Na dole, po prawej stronie informacja o źródle mapy: stat.gov.pl, Transport. Wyniki działalności w 2020 roku, GUS, Warszawa 2021.

Po II wojnie światowej w pierwszej kolejności naprawiono istniejące torowiska, by móc uruchomić transport niezbędny do odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych. Nowych linii nie powstawało już zbyt wiele. W zamian postawiono na elektryfikację kolei. Pociągi elektryczne mogły jeździć szybciej, a także zabierać więcej ładunków i pasażerów, co w końcowym rozrachunku skutkowało znacznie niższymi kosztami przewozów. Skorzystało też na tym środowisko naturalne, bo do powietrza trafiało mniej szkodliwych spalin. Elektryfikowano przede wszystkim główne magistrale kolejowe, na których panował największy ruch. Do roku 1990 udało się zelektryfikować prawie połowę wszystkich linii kolejowych w Polsce.

Rok 1989 zarówno dla całej polskiej gospodarki, jak i dla kolei był przełomowy. Okazało się, że nasz jedyny przewoźnik – Polskie Koleje Państwowe (PKP) – to przestarzały moloch zatrudniający ponad 300 tysięcy pracowników i przynoszący olbrzymie straty. Państwo musiało dopłacać gigantyczne pieniądze, by pociągi mogły w ogóle jeździć. Stało się jasne, że konieczna jest gruntowna restrukturyzacja.

Zmiany na kolei były też wymuszone malejącymi wpływami z działalności podstawowej PKP, tj. z przewozu towarów i osób. W latach 90. XX wieku drastycznie spadła ilość przewożonych ładunków i pasażerów. Szczególnie głęboka zapaść dotyczyła ruchu osobowego, do czego przyczynił się rozwój motoryzacji i napływ samochodów z Europy Zachodniej (głównie używanych). W przewozach ładunków samochody aż w tak dużym stopniu nie wyparły pociągów, bo jednak nie wszystkie towary (zwłaszcza w dużych ilościach) opłaca się przewozić samochodami.

Restrukturyzacja PKP była jednym z najtrudniejszych zadań transformacji gospodarczej w Polsce. Właściwa transformacja jeszcze się nie zakończyła, a polskie koleje wciąż borykają się z różnymi trudnościami i wciąż przynoszą straty. Podstawowe zmiany polegały na podzieleniu jednego wielkiego przedsiębiorstwa, jakim było PKP, na mniejsze spółki zajmujące się bardziej wyspecjalizowaną działalnością. Utworzono między innymi:

• PKP Intercity – szybkie i komfortowe przewozy pasażerskie na dalekich trasach między dużymi miastami;

• Przewozy Regionalne – lokalna komunikacja pasażerska na krótkich trasach;

• PKP Cargo – przewozy towarowe;

• PKP Energetyka – zaopatrzenie kolei w energię elektryczną;

• PKP Polskie Linie Kolejowe – zarządzanie infrastrukturą kolejową (bez dworców);

• PKP Oddział Dworce Kolejowe – zarządzanie najważniejszymi dworcami kolejowymi (83).

Zmniejszono też zatrudnienie do około 80 tys. osób łącznie we wszystkich spółkach. W miarę możliwości finansowych stale prowadzone są remonty i modernizacje infrastruktury kolejowej. Zakupiono na przykład szybkie pociągi Pendolino, które od początku 2015 roku kursują po polskich torach.

Wymienione spółki kolejowe różnie sobie radzą w warunkach gospodarki rynkowej. Niektóre z nich, np. PKP Cargo, osiągają zyski, a inne notują straty, np. PKP Intercity. Jednak straty te nie są już tak olbrzymie, jak w przypadku jednego wielkiego PKP. Państwo dopłaca do przewozów osobowych i jest to rzecz normalna na całym świecie, gdyż wpływy z biletów zwykle są zbyt niskie, by pokryć duże koszty utrzymania ruchu pociągów pasażerskich (podniesienie cen biletów odstraszyłoby podróżnych i wpływy byłyby jeszcze mniejsze). Kwestią zasadniczą jest więc wysokość dotacji państwowych, które są dużym obciążeniem dla budżetu.

3. Transport drogowy

Samochodowy transport drogowy zaczął się rozwijać na początku XX wieku wraz z upowszechnianiem motoryzacji. Jednak drogi wytyczone zostały wcześniej. Jeżdżono po nich powozami zaprzężonymi w konie, konno, ale w siodle lub wędrowano pieszo. Drogi łączyły ze sobą jednostki osadnicze – najpierw grody i wsie, a potem także miasta. Dzisiejsze utwardzone drogi samochodowe często powstały w miejscu tych dawnych, gdyż cel jednych i drugich był taki sam – łączenie miejscowości.

Współczesna gęstość sieci dróg utwardzonych w Polsce związana jest wprost z rozmieszczeniem ludności i gęstością zaludnienia. Zdecydowanie najgęściejsza sieć drogowa występuje na Górnym Śląsku i w Małopolsce. Natomiast najmniej dróg mamy na słabo zaludnionych pojezierzach. Pewne znaczenie ma też ukształtowanie terenu – na równinach łatwiej budować drogi i jest ich tam nieco więcej.

R1GyZsZyoKcAV

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa i obrazuje gęstość sieci drogowej, jak informuje tytuł z lewej strony. Granice województw zaznaczone są białą linią. Powierzchnie województw mają kolor fioletowy, użyto kilku odcieni – od jasnofioletowego do ciemnofioletowego. Nasyceniem kolorów przedstawiono długość dróg publicznych w dwa tysiące dwudziestym roku w województwach w kilometrach na sto kilometrów kwadratowych. Dodatkowo w każdym województwie zapisano liczbę obrazującą długość tych dróg. Najniższa wartość przedstawiona na mapie to osiemdziesiąt siedem przecinek sześć kilometrów dróg na sto kilometrów kwadratowych – w województwie zachodniopomorskim. Największa wartość (najciemniejszy odcień) to dwieście sześć i siedem dziesiątych kilometra dróg na sto kilometrów kwadratowych – w województwie śląskim i dwieście sześć przecinek osiem kilometra w województwie małopolskim. Pozostałe województwa mają od ponad dziewięćdziesięciu do blisko stu pięćdziesięciu kilometrów dróg na sto kilometrów kwadratowych powierzchni. Wartości w kolejnych województwach: pomorskie – sto dwadzieścia sześć przecinek dziewięć, warmińsko‑mazurskie – dziewięćdziesiąt dwa, lubuskie – sto siedemnaście przecinek dwa, wielkopolskie – sto trzydzieści dziewięć przecinek osiem, kujawsko‑pomorskie – sto pięćdziesiąt dwa przecinek siedem, mazowieckie – sto pięćdziesiąt sześć, podlaskie – sto trzydzieści cztery przecinek pięć, lubelskie – sto pięćdziesiąt trzy przecinek dwa, łódzkie – sto czterdzieści cztery przecinek trzy, dolnośląskie – sto dwadzieścia sześć przecinek dziewięć, opolskie – sto dziesięć przecinek sześć, świętokrzyskie – sto czterdzieści dziewięć przecinek cztery, podkarpackie – sto dwadzieścia jeden przecinek dwa. Czerwonymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie (Szczecin, Gdańsk, Olsztyn, Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra, Poznań, Bydgoszcz, Toruń, Wrocław, Opole, Łódź, Katowice, Kraków, Kielce, Warszawa, Białystok, Lublin, Rzeszów). Po lewej stronie mapy na dole w legendzie umieszczono cieniowany kolorem fioletowym pasek. Z lewej strony kolor jest najjaśniejszy i opisany osiemdziesiąt sześć, a z prawej najciemniejszy i opisany dwieście siedem i trzy dziesiąte kilometra. Z lewej strony mapy na dole umieszczono miniaturę mapy Polski ze średnią wartością gęstości dróg publicznych – sto trzydzieści siedem przecinek sześć dziesiątych kilometra dróg na sto kilometrów kwadratowych. Zamieszczono w górnym prawym rogu podziałkę liniową od zera do stu kilometrów, co pięćdziesiąt kilometrów. Na dole, po prawej stronie informacja o źródle mapy: stat.gov.pl, Transport. Wyniki działalności w 2020 roku, GUS, Warszawa 2021.

Przez cały XX wiek w Polsce stopniowo przybywało dróg utwardzonych. Tuż po II wojnie światowej miały one łącznie około 100 tys. km długości, a w roku 2000 było ich już prawie 250 tys. km. Problemem jednak okazała się jakość tych dróg. Przez lata komunizmu budowano przeważnie drogi jednojezdniowe, które dosyć szybko ulegały uszkodzeniom i zbyt rzadko były remontowane. Nie budowano prawie dróg szybkiego ruchu, jak autostradyautostradaautostrady i drogi ekspresowedroga ekspresowadrogi ekspresowe. Do lat 90. minionego wieku w Polsce istniały tylko dwa krótkie odcinki autostrad (koło Wrocławia i Szczecina) zbudowane jeszcze przez Niemców. Dopiero pod koniec XX wieku zaczęto oddawać do użytku nowe, krótkie odcinki autostrad (np. A4 między Wrocławiem a Krakowem). Po roku 2000 nastąpiło dosyć znaczące przyspieszenie prac na nowo budowanych drogach szybkiego ruchu. Duże znaczenie miało przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, która wsparła nas finansowo zarówno przy budowie autostrad i dróg ekspresowych, jak i mniejszych dróg lokalnych.

Znaczącym impulsem było przyznanie Polsce organizacji piłkarskich mistrzostw Europy w 2012 r. Musieliśmy być gotowi na przyjęcie tysięcy gości zagranicznych, a do tego potrzebne były m.in. dobre drogi łączące nasz kraj z państwami zachodniej Europy. Jeden z przełomowych momentów nastąpił pod koniec 2009 roku, kiedy to do użytku oddano odcinek autostrady A4 do granicy niemieckiej w Jędrzychowicach k. Zgorzelca, dzięki czemu Polska połączyła się z europejską siecią dróg szybkiego ruchu. Z kolei wiosną 2012 r. otwarto odcinek autostrady A2 wiodący do Warszawy, co oznaczało połączenie autostradowe naszej stolicy z Berlinem i resztą miast Europy Zachodniej.

Obecnie do użytku oddanych jest ponad 3 tys. km autostrad i dróg ekspresowych. Plany zakładają, że docelowo będzie ich w Polsce łącznie około 7,5 tys. km, z czego ponad 2 tys. km mają stanowić autostrady.

R1JdRbi8Rumod

Ilustracja przedstawia mapę Polski z podziałem na województwa i obrazuje docelową sieć dróg szybkiego ruchu, o czym informuje tytuł zamieszczony w legendzie w lewym dolnym rogu. Tło mapy jest w kolorze białym. Granice województw zaznaczone są szarą linią. Białymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie (Szczecin, Gdańsk, Olsztyn, Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra, Poznań, Bydgoszcz, Toruń, Wrocław, Opole, Łódź, Katowice, Kraków, Kielce, Warszawa, Białystok, Lublin, Rzeszów). Czarnymi kropkami oznaczono kontrole paszportowe na wschodniej granicy Polski z Białorusią i Ukrainą (Grzechotki, Kuźnica Białostocka, Kukuryki, Dorohusk, Hrebenne, Korczowa). Mniejszymi białymi kropkami oznaczono miasta i miejscowości na granicy, nazwy zapisano kursywą (Kołbaskowo, Świecko, Olszyna, Jędrzychowice, Lubawka, Gorzyczki, Zwardoń, Barwinek, Budzisko). Oznaczono kraje sąsiadujące z Polską, ich granice są czarne (Niemcy, Republika Czeska, Słowacja, Ukraina, Białoruś, Litwa, Federacja Rosyjska). Kolorem niebieskim oznaczono Morze Bałtyckie, zatoki (Pomorska, Gdańska) i zalewy (Szczeciński, Wiślany, Kuroński). Autostrady oznaczono ciemnoniebieskimi liniami. Na mapie zobrazowano trzy autostrady: pierwsza z północy na południe na trasie Gdańsk–Katowice i dalej do granicy Polski z Czechami, druga z zachodu na wschód w centralnej części Polski ze Świecka przez Poznań, Łódź i Warszawę do Kukuryków na granicy z Białorusią, trzecia z zachodu na wschód na południu Polski – z Olszyny i Jędrzychowic przez Katowice, Kraków i Rzeszów do Korczowej na granicy z Ukrainą. Drogi ekspresowe oznaczono kolorem jasnoniebieskimi. Ich sieć łączy głównie miasta wojewódzkie. Są rozmieszczone równomiernie, najrzadsza sieć tych dróg jest na północnym‑wschodzie na Pomorzu Mazurskim. Na autostradach i drogach ekspresowych umieszczono czerwone tabliczki z numerami dróg. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami, które opisano w białej ramce dookoła mapy co jeden stopień. W legendzie opisano znaki użyte na mapie, tytuł mapy oraz podziałkę liniową od 0 do 100 kilometrów.

Wszystkie autostrady i drogi ekspresowe są w Polsce płatne dla samochodów ciężarowych. Kierowcy samochodów osobowych płacą za przejazd niektórymi odcinkami autostrad, choć docelowo ma tak być prawie na całej ich długości. Opłaty dla samochodów osobowych nie będą obowiązywać tylko na nielicznych krótkich odcinkach autostrad, będących obwodnicami miast, np. Wrocławia, Krakowa, Poznania, Warszawy czy aglomeracji górnośląskiej.

W transporcie drogowym istotna jest też liczba samochodów, jakie poruszają się po naszych drogach. Dane w tabeli powyżej wyraźnie pokazują, że samochodów w Polsce stale przybywa – zarówno ciężarowych, osobowych, jak i autobusów. Jest to efekt rozwijającej się gospodarki, w której konieczne jest przewożenie coraz większej ilości towarów. Rozwój gospodarczy pozwala też na bogacenie się ludności i wzrost liczby prywatnych samochodów. Pomagają w tym banki i inne firmy z sektora usług finansowych (np. leasingowe) oferujące rozmaite formy kredytowania zakupu. Dla Polaków duże znaczenie miało też otwarcie granic po przystąpieniu do Unii Europejskiej – łatwiejsze stało się sprowadzanie do kraju tanich samochodów używanych.

Przewozy ładunków transportem drogowym wykazują wyraźną tendencję wzrostową od roku 2004, czyli od otwarcia granic po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Wcześniej przewozy te zmniejszały się, gdyż nasza gospodarka wciąż zmagała się z trudnościami wynikającymi z transformacji ustrojowej. Potem nastąpiło ożywienie gospodarcze i wzrost wymiany handlowej, co skutkowało zwiększonym ruchem towarów (zobacz też dane dotyczące transportu kolejowego w tabeli 1.). Co ciekawe, kryzys z 2009 roku nie spowodował zmniejszenia przewozów towarowych w transporcie drogowym.

Natomiast przewozy pasażerów w komunikacji zbiorowej – autobusami, mikrobusami – systematycznie w Polsce spadają. Jest to spowodowane m.in. rosnącą liczbą prywatnych samochodów osobowych, których kupno stało się możliwe dla większości pracujących Polaków. Posiadanie własnego samochodu czyni znacznie wygodniejszym przemieszczanie się na krótkich trasach pozamiejskich, co niegdyś było głównym zadaniem komunikacji autobusowej.

Obecnie w wielu miejscach Polski funkcjonują liczne firmy prywatne lub samorządowe świadczące regularne usługi przewozowe dla pasażerów. Przewoźnicy obsługujący dalekie trasy, krajowe lub zagraniczne, potrafią jeszcze utrzymać się na wolnym rynku. Natomiast kursy na krótkich trasach – podmiejskich, gminnych, powiatowych, a nawet wojewódzkich – bardzo często nie są opłacalne i muszą być dotowane przez samorządy lokalne.

4. Transport specjalny (przesyłowy)

Transport specjalny – np. rurociągi, taśmociągi, trakcje elektryczne – ma charakter branżowy i odnosi się do stosunkowo wąskiej grupy „towarów”, które przysyłane są w specyficzny sposób. Na przykład rurociągami na duże odległości transportuje się m.in. ropę naftową i gaz ziemny, a na mniejsze odległości – wodę (wodociągi miejskie, centralne ogrzewanie). Taśmociągi wykorzystywane są głównie w kopalniach do krótkodystansowego transportu urobku. Natomiast napowietrzne linie energetyczne przesyłają prąd elektryczny na odległości do kilkuset kilometrów.

Transport specjalny dosyć często można zaliczyć do lądowego, choć oczywiście zdarza się, że linie transportowe przebiegają nie po lądzie, a na przykład po dnie morza, jak gazociąg Nordstream znajdujący się na dnie Bałtyku.

Obszar Polski pokryty jest gęstą siecią rurociągów oraz napowietrznych linii energetycznych. Nasz kraj pełnił ważną rolę tranzytową w transporcie rosyjskiej ropy (m.in. przez rurociąg „Przyjaźń”) i gazu (gazociąg jamalski) do Europy Zachodniej. Od 2022 roku, po wybuchu wojny na Ukrainie transport rosyjskiej ropy i innych surowców jest znacząco ograniczany, ale nie zatrzymany.

RzE3uyJr9S3HS

Ilustracja przedstawia mapę Polski. Tło mapy jest w kolorze białym. Na mapie przedstawiono transport specjalny: energetyczne linie przesyłowe w postaci siatki czerwonych linii o różnej grubości w zależności od mocy – 220 kilowatów do 750 kilowatów. Kolorowymi gwiazdkami oznaczono elektrownie cieplne na węgiel kamienny (kolor czerwony), elektrownie cieplne na węgiel brunatny (kolor brązowy) i elektrownie wodne (kolor niebieski). Oznaczono również mniejsze elektrownie mniejszymi rozmiarami gwiazdek. Najwięcej elektrowni jest na południu Polski. Najwięcej elektrowni cieplnych skupionych jest na Śląsku. Liniami oznaczono gazociąg (kolor zielony) i ropociąg (kolor różowy) o przebiegu równoleżnikowym, a sygnaturami podziemne magazyny gazu i magazyny paliw ropopochodnych i rafinerie ropy naftowej (wzdłuż gazociągu i ropociągu w środkowej Polsce oraz na Podkarpaciu; rafinerie są na południowym wschodzie i pobrzeżu). Białymi kropkami zaznaczono miasta wojewódzkie (Szczecin, Gdańsk, Olsztyn, Gorzów Wielkopolski, Zielona Góra, Poznań, Bydgoszcz, Toruń, Wrocław, Opole, Łódź, Katowice, Kraków, Kielce, Warszawa, Białystok, Lublin, Rzeszów). Oznaczono kraje sąsiadujące z Polską, ich granice są czarne, a same kraje są szare (Niemcy, Republika Czeska, Słowacja, Ukraina, Białoruś, Litwa, Federacja Rosyjska). Kolorem niebieskim oznaczono Morze Bałtyckie, zatoki (Pomorska, Gdańska) i zalewy (Szczeciński, Wiślany, Kuroński). Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano współrzędne geograficzne co jeden stopień. W legendzie opisano znaki użyte na mapie oraz zamieszczono podziałkę liniową od 0 do 100 kilometrów, co pięćdziesiąt kilometrów. Na górze legendy tytuł mapy: Polska transport specjalny.

Dla codziennego życia zwykłych ludzi, z transportu specjalnego najbardziej istotne są lokalne linie przesyłowe – energetyczne o niskim napięciu oraz rurociągi dostarczające wodę, ciepło i gaz, a także odprowadzające ścieki (kanalizacja). O ile energia elektryczna dociera prawie do wszystkich stale zamieszkanych gospodarstw domowych, o tyle inne sieci nie są jeszcze wszędzie doprowadzone, zwłaszcza na terenach wiejskich. Na przykład wodociągi docierają do 97% mieszkań w miastach i do 75% mieszkań na wsi, a gaz sieciowy trafia do 75% mieszkań miejskich i tylko do około 20% wiejskich. Stale jednak trwa rozbudowa poszczególnych sieci i przyłączeń, by jak najwięcej Polaków miało wygodny dostęp do bieżącej wody i podstawowych nośników energii. Wspiera nas w tym Unia Europejska, której fundusze w znacznym stopniu pokrywają koszty nowych inwestycji, zwłaszcza tych przyjaznych środowisku naturalnemu.

5. Wpływ transportu lądowego na inne dziedziny życia

Transport lądowy – drogowy, kolejowy, specjalny – to zdecydowanie najbardziej upowszechnione sposoby przesyłania towarów. Jest on silnie powiązany zarówno z gospodarką, jak i z życiem codziennym zwykłych ludzi. Rozwój przewozów przyczynia się też do rozwoju przemysłu produkującego środki transportu i innych branż z nim powiązanych (hutnictwo, elektronika, tworzywa sztuczne). Powstają coraz to nowocześniejsze i bardziej zaawansowane technologicznie samochody czy pociągi, co jest wynikiem rozwoju myśli naukowo‑technicznej. Budowa i remonty dróg oraz linii kolejowych, energetycznych i rurociągowych to praca dla branży budowlanej. Obsługa ruchu podróżnych daje zatrudnienie w gastronomii, hotelarstwie, turystyce, handlu, usługach porządkowych i in.

R13E0L0SHPeSn

Schemat węzła autostradowego. Drogi przedstawiono niebieskimi liniami na różowym tle. Mają po dwa pasy, przecinają się niemal prostopadle, zjazdy pośrodku układają się w kształt okręgu. Żółtym kolorem oznaczona droga 708 położona na północny wschód od autostrady. Oznaczono również nazwy autostrad w postaci tabliczek z białymi napisami a1 i a2 na czerwonym tle.

Rozwój transportu lądowego wpływa też na środowisko naturalne, np.:

• Autostrady i inne drogi oraz linie kolejowe i przesyłowe zmieniają krajobraz, a pod ich budowę często wycinane są lasy. Niszczy się w ten sposób środowisko życia wielu zwierząt i roślin.

• Ruch pociągów i samochodów wywołuje hałas, który może być uciążliwy dla ludzi i zwierząt. Próbuje się temu zapobiegać, montując ekrany dźwiękoszczelne, najczęściej wzdłuż dróg szybkiego ruchu.

• Spaliny samochodowe wciąż zanieczyszczają powietrze, mimo iż obecnie powszechnie stosowane są katalizatory spalin. Dąży się też do większego wykorzystania pojazdów napędzanych elektrycznie.

Współczesny człowiek nie mógłby żyć bez transportu lądowego, a zwłaszcza samochodowego i przesyłowego. Dlatego rozwój transportu jest konieczny, przy czym równocześnie rozwijać się też powinny technologie zmniejszające jego szkodliwy wpływ na środowisko naturalne.

Podsumowanie

• Transport drogowy i kolejowy to dwa główne rodzaje transportu lądowego, do którego często zalicza się też transport specjalny (przesyłowy), np. rurociągowy.

• Sieć kolejowa na ziemiach polskich najlepiej rozwinęła się pod zaborem pruskim, a zwłaszcza na uprzemysłowionym Górnym Śląsku, i na tych terenach jest najgęściejsza.

• Główne szlaki kolejowe w Polsce wiodą z Górnego Śląska na północ – do dużych miast i portów morskich.

• Transportem kolejowym zajmują się u nas głównie wyspecjalizowane spółki Skarbu Państwa – np. PKP Intercity, Przewozy Regionalne, PKP Cargo i inne – powstałe z podzielenia wielkiego przedsiębiorstwa, jakim były Polskie Koleje Państwowe (PKP).

• Układ sieci drogowej związany jest z rozmieszczeniem jednostek osadniczych – drogi mają za zadanie łączyć miejscowości.

• Od lat 90. XX wieku w Polsce trwa intensywna budowa autostrad i dróg ekspresowych, bo wcześniej było ich bardzo mało. Docelowo w 2030 roku mamy mieć około 7,5 tys. km dróg szybkiego ruchu, w tym 2 tys. km autostrad.

• W Polsce stale przybywa samochodów, co wymusza konieczność rozbudowy dróg i skutkuje zmniejszeniem przewozów osobowych pociągami i autobusami.

• Transport specjalny (przesyłowy) to: rurociągi, taśmociągi i energetyczne linie przesyłowe.

• Przez Polskę przechodzą dwa duże rurociągi przesyłające ropę naftową (Rurociąg „Przyjaźń”) i gaz ziemny (Gazociąg Jamalski) z Rosji do Europy Zachodniej. Od 2022 roku gazociągi i ropociągi przesyłają surowce w ograniczonej ilości lub nie przesyłają ich wcale w związku z wojną na Ukrainie. Infrastruktura transportu specjalnego jest wykorzystywana w politycznych konfliktach.

• Transport specjalny ma duże znaczenie dla życia codziennego, ponieważ lokalne sieci przesyłowe dostarczają prąd elektryczny, wodę, ciepło i gaz.

• Rozwój transportu lądowego zmienia krajobraz i niszczy środowisko naturalne – wyrąb lasu pod budowę autostrady, zanieczyszczenie powietrza spalinami, hałas.

• Rozwój transportu wywołuje też rozwój innych gałęzi gospodarki, np. przemysłu samochodowego i innych środków transportu, budownictwa, gastronomii, hotelarstwa, nauki.

Praca domowa

Korzystając z własnej wiedzy oraz z innych źródeł, narysuj na mapie swojego województwa główne linie transportu lądowego.

R1epmbkYqetj7

Mapy konturowe województw

RmwdhWrVv61TG

Mapy konturowe województw

RV9dYMBeWc0nb

Mapy konturowe województw

RCVizCJpgjWf0

Mapy konturowe województw

Rt4JwEr6Tr7SQ

Mapy konturowe województw

R1DIuPQTZLYGK

Mapy konturowe województw

R1Z7PmAPSZyUU

Mapy konturowe województw

R1aXvmunHV8cJ

Mapy konturowe województw

R16icgGzusojo

Mapy konturowe województw

RWINIkVDEPfoI

Mapy konturowe województw

R13GEZ9Vg3WNL

Mapy konturowe województw

R1KMCYLI8bbJL

Mapy konturowe województw

RiJkCS85QMaCF

Mapy konturowe województw

R2d3kN2vL3MKV

Mapy konturowe województw

RsaUiQcTTLK8a

Mapy konturowe województw

R1B2L30XdtiRc

Mapy konturowe województw

Pokaż podpowiedź

Pokaż podpowiedź

Najpierw w legendzie odpowiednio dobranymi kolorami oznacz wymienione rodzaje dróg i linii kolejowych. Na mapie zacznij od rysownia najgrubszych linii, a następnie dodawaj coraz cieńsze. Kiedy obraz sieci transportowej zrobi się wystarczająco zagęszczony, zakończ rysowanie. Patrząc na uzyskaną mapę, dokonaj oceny stanu sieci transportowej w regionie.

Korzystając z własnej wiedzy oraz z dostępnych źródeł, wypisz poniżej kierunki głównych linii transportu lądowego w swoim województwie.

RTCc5O4dsB67D

Słownik

Ćwiczenia