Geograficzne regiony Polski
Jak wiadomo, obszar Polski podzielony jest na pasy rzeźby terenu. Wewnątrz każdego pasa wydzielono mniejsze jednostki – krainy i regiony geograficzne. Jaka jest różnica między krainą a regionem? A może nie ma żadnej?
co to są góry, wyżyny, niziny, kotliny, równiny, płaskowyże;
że w Polsce występuje pasowy układ rzeźby terenu;
jaki jest wpływ budowy geologicznej i klimatu na ukształtowanie powierzchni.
wyjaśnisz, co to są regiony geograficzne i na podstawie jakich kryteriów się je wyznacza;
wskażesz na mapach tematycznych różne regiony geograficzne Polski;
opiszesz podział regionalny własnego województwa.
1. Jak i dlaczego dokonano podziału Polski na regiony geograficzne?
Określenia „kraina geograficzna” i „region geograficzny” są niekiedy traktowane jako synonimy, czyli terminy oznaczające to samo. Nie jest to dużym błędem, ponieważ według definicji zarówno krainakraina, jak i regionregion to wydzielony obszar o charakterystycznych cechach fizycznogeograficznych, mający jednorodne pochodzenie. Kraina zazwyczaj jest większa od regionu i to może być podstawowa różnica między tymi jednostkami.
Istnieje wiele klasyfikacji i podziałów regionalnych obszaru Polski. Najważniejszym kryterium jest na ogół ukształtowanie powierzchni. Rozmieszczenie gór, wyżyn i nizin ściśle wiąże się z budową geologiczną. Rzeźbę terenu kształtowały różnorodne procesy mające związek z warunkami klimatycznymi, np. temperaturą, wiatrami, opadami. Klimat wpłynął też na rozmieszczenie wód powierzchniowych (rzeki, jeziora) i podziemnych oraz zadecydował o ich zasobności. Wymienione warunki naturalne przyczyniły się do rozwoju określonego świata roślinnego i zwierzęcego. Wszystko to razem miało wpływ na wykształcenie się określonych gleb. A na koniec przyszedł człowiek, który na różne sposoby zaczął wykorzystać i przekształcać środowisko przyrodnicze.
Dokonując regionalizacji geograficznej, należy uwzględniać wszystkie wyżej wymienione czynniki. W Polsce najbardziej rozpowszechniony jest opracowany przez prof. Jerzego KondrackiegoJerzego Kondrackiego podział z 1955 roku. Swój początek bierze on od geograficznego podziału Europy na Północną, Południową, Wschodnią i Zachodnią.
Większość obszaru Polski należy do Europy Zachodniej, a konkretnie do dwóch jej megaregionów – Pozaalpejskiej Europy Zachodniej i Regionu Karpackiego. Do Europy Wschodniej, a konkretnie do rozległego Niżu Wschodnioeuropejskiego, należy tylko północno‑wschodnia część naszego kraju.
Skorzystaj z legendy mapy regionów fizycznogeograficznych Europy, na której opisane są oznaczenia wyżej wymienionych granic.
Na mapie powyżej wskaż przebiegające przez Polskę odcinki granic między Europą Zachodnią i Wschodnią oraz między megaregionami geograficznymi.
Wymień nazwy prowincji geograficznych znajdujących się na obszarze Polski.
Z map poniżej odczytaj najpierw nazwy prowincji geograficznych znajdujących się na obszarze Polski, a następnie nazwy wydzielonych wewnątrz nich podprowincji.
Wymień nazwy podprowincji geograficznych wschodzących w skład prowincji greograficznych znajdujących się na obszarze Polski.
Jak widać, megaregiony geograficzne dzielą się na prowincje oraz podprowincje, które w pewnym stopniu pokrywają się z pasami rzeźby terenu.
2. Makroregiony i mezoregiony
Dalszy podział wyróżnia makroregiony – wiele z nich to dobrze nam znane krainy geograficzne.
Głównym celem podziału Kondrackiego było wyróżnienie na obszarze Polski jeszcze mniejszych regionów geograficznych – mezoregionów. Dokonując tego podziału, trzymał się on kilku podstawowych zasad:
region geograficzny jest jednostką indywidualną o niepowtarzalnych cechach i różni się od innych regionów, w tym sąsiednich;
region geograficzny ma jednorodną genezę;
wszystkie elementy środowiska przyrodniczego mezoregionu są ze sobą silnie powiązane.
R18mSQndqD5ah 
Podział Polski na mezoregiony geograficzneŹródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0.
Korzystając z powyższych map, ustal, na terenie których jednostek podziału geograficznego (megaregionu, prowincji, podprowincji, makroregionu czy mezoregionu) położona jest twoja miejscowość.
Ustal, na terenie których jednostek podziału geograficznego (megaregionu, prowincji, podprowincji, makroregionu czy mezoregionu) położona jest twoja miejscowość.
Podział wg Kondrackiego posiada też oznaczenia cyfrowe w układzie dziesiętnym, gdzie np.:
megaregion Pozaalpejskiej Europy Zachodniej oznaczony jest jedną cyfrą 3;
prowincja Niżu Środkowoeuropejskigo oznaczona jest dwiema cyframi 31;
podprowincja Pobrzeży Południowobałtyckich oznaczona jest trzema cyframi 313;
makroregion Pobrzeża Koszalińskiego oznaczony jest czterema cyframi 313.4;
mezoregion Wybrzeża Słowińskiego oznaczony jest pięcioma cyframi 313.41.
Geograficzny podział Polski wg J. Kondrackiego do pobrania poniżej.
Z listy poniżej wybierz mapę hipsometryczną swojego województwa i odczytaj nazwy występujących tam regionów geograficznych. Następnie ustal, czy są to makroregiony czy mezoregiony (ewentualnie podprowincje).
Wymień mezoregiony geograficzne wschodzące w skład twojego województwa.
Podział Kondrackiego jest powszechnie stosowany w naukach geograficznych. Szczególne znaczenie mają jednostki najmniejsze, tj. mezoregiony, ponieważ odnoszą się one do konkretnych form terenu o w miarę wyraźnych granicach. Ich nazwy utrwaliły się w geografii Polski. Inaczej jest z jednostkami wyższego rzędu – makroregionami, podprowincjami, prowincjami, megaregionami. Stanowią one grupy mniejszych jednostek i tu już dosyć często wśród geografów pojawiają się wątpliwości, które z tych jednostek można zaliczyć do danego regionu. Z tego też względu nie zawsze używa się nazw makroregionów, podprowincji czy prowincji w postaci identycznej jak w podziale Kondrackiego. Istnieje tu pewna dowolność, toteż śmiało możemy mówić na przykład o jednym Pojezierzu Pomorskim czy o jednej Nizinie Mazowieckiej, bo takie nazwy również utrwaliły się w naszej geografii.
Z odpowiedniej mapy powyżej odczytaj nazwy makroregionów, które składają się na Pojezierze Pomorskie, Nizinę Mazowiecką i Nizinę Podlaską.
Wymień nazwy makroregionów wchodzących w skład Pojezierza Pomorskiego, Niziny Mazowieckiej oraz Niziny Podlaskiej.
Podsumowanie
Krainy i regiony to obszary o odrębnych cechach fizycznogeograficznych mające jednorodną genezę i wyraźnie różniące się od innych obszarów, w tym sąsiednich. Przyjęło się, że kraina jest na ogół większa od regionu.
Podstawowym kryterium wyróżniającym region geograficzny jest rzeźba terenu. W dalszej kolejności bierze się pod uwagę budowę geologiczną, klimat, wody powierzchniowe, roślinność, gleby, zaludnienie.
W każdym regionie geograficznym powinny występować silne powiązania między elementami własnego środowiska przyrodniczego.
Podział Kondrackiego jest pięciostopniowy i wyróżnia kolejno: megaregiony, prowincje, podprowincje, makroregiony i mezoregiony geograficzne.
Największe znaczenie w tym podziale mają mezoregiony, ponieważ ich nazwy odnoszą się do konkretnych form terenu i często są dla nich jedynymi nazwami.
Wymień i opisz główne cechy fizycznogeograficzne własnego mezoregionu, które zadecydowały o jego wyróżnieniu.
Zapoznaj się z podziałem Polski na mezoregiony geograficzne. Zastanów się, jakimi cechami fizycznogeograficznymi charakteryzuje się twój mezoregion.
Słownik
wydzielony i nazwany imieniem własnym teren, który wyróżnia się określonym zespołem cech fizycznogeograficznych
wydzielony obszar, względnie jednorodny, różniący się od terenów sąsiednich cechami naturalnymi bądź nabytymi na przestrzeni dziejów; regiony uważa się zwykle za jednostki mniejsze od krain
Jerzy Kondracki
Wybitny polski geograf, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, autor najbardziej znanej regionalizacji fizycznogeograficznej Polski. Był też długoletnim działaczem Polskiego Towarzystwa Geograficznego oraz Komitetu Historii Nauki i Techniki Polskiej Akademii Nauk. Brał m.in. udział w pracach grupy ekspertów ONZ zajmujących się standaryzacją nazw geograficznych.