Indie – kontrasty społeczne i gospodarcze

RUj2MGxl4BH1p

Na zdjęciu okazała, bogato zdobiona biała świątynia z wieloma kopułami i wieżami. Ogrodzona wysokim murem. Przed nią długi zbiornik wodny, wzdłuż niego strzeliste rośliny. Szerokie aleje, grupa ludzi.

1. Indie – środowisko przyrodnicze

Republika Indii jest trzecim co do wielkości powierzchni państwem Azji i siódmym na świecie. Obszar kraju obejmuje 3 mln 166,4 tys. kmIndeks górny 2², czyli ponad 10‑krotnie więcej niż Polska. Indie są drugim państwem na świecie pod względem liczby ludności – w 2020 roku liczyły 1 mld 380 mln mieszkańców, co stanowiło 17,8% ogółu ludności świata.
Na obszarze Indii wyróżnia się trzy główne regiony geograficzne:

• góry Karakorum i Himalaje rozciągające się wzdłuż północnych granic kraju;

• Nizinę Hindustańską obejmującą Nizinę Gangesu, a także Nizinę Indusu (większość jej obszaru leży w Pakistanie) oraz deltę Gangesu i Brahmaputry (większość obszaru w Bangladeszu);

• wyżynę Dekan na Półwyspie Indyjskim obrzeżoną niezbyt wysokimi górami – Ghatami Wschodnimi i Ghatami Zachodnimi.

Ponadto do obszaru Indii zaliczają się archipelagi: Lakszadiwy (Lakkadiwy) na Morzu Arabskim oraz Andamany i Nikobary w Zatoce Bengalskiej.

RDCbo2ipODGz7

Ilustracja przedstawia mapę hipsometryczną Indii. W obrębie lądów występują obszary w kolorze zielonym, żółtym, pomarańczowym i czerwonym. W Indiach przeważają wyżyny, niziny są w dolinach rzek (Indus, Ganges) i na wybrzeżach. Północna część mapy obejmuje tereny wyżynne w Chinach. Morza zaznaczono kolorem niebieskim. Na mapie opisano nazwy półwyspów, wysp, nizin, wyżyn i pasm górskich, mórz, zatok, rzek i jezior. Poprowadzono granice państw i opisano nazwy państw. Oznaczono i opisano stolice i główne miasta. Oznaczono czarnymi kropkami i opisano szczyty górskie. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami, które opisano dookoła mapy w białej ramce co dziesięć stopni. W legendzie umieszczono i opisano znaki użyte na mapie.

Prawie cały obszar Indii znajduje się pod wpływem klimatu zwrotnikowego wilgotnego – monsunowego. O rocznym przebiegu temperatury powietrza oraz rozkładzie i wysokości opadów na tym obszarze decydują dwa czynniki klimatotwórcze:

• ukształtowanie powierzchni,

• monsunowa cyrkulacja atmosferyczna mas powietrza.

  RkojdeqvY4yJk

  Na ilustracji dwie mapy hipsometryczne Indii. Na pierwszej mapie niebieskimi strzałkami zaznaczono kierunek wilgotnego monsunu letniego wiejącego z wyżu nad morzem do niżu nad lądem. Na drugiej mapie czerwonymi strzałkami zaznaczono kierunek suchego monsunu zimowego wiejącego z wyżu nad lądem do niżu nad morzem. Pod mapami schemat przekroju Półwyspu Indyjskiego: od lewej Tybet i Himalaje, gwałtowne obniżenie – Nizina Gangesu, dalej długi płaski odcinek – Półwysep Indyjski i Ocean Indyjski z prawej strony przekroju. Nad przekrojami strzałki, kierunek strzałek zgodny z tym umieszczonym na mapkach. Monsun letni oznaczony strzałkami niebieskimi i ukośnymi liniami symbolizującymi opady deszczu. Monsun zimowy oznaczony strzałkami czerwonymi.

  

Na przykładzie danych klimatycznych z tabeli 1. omówimy roczny przebieg temperatury powietrza i sumy opadów miesięcznych w klimacie monsunowym zwrotnikowym.

Najważniejszą cechą klimatu monsunowego zwrotnikowego jest sezonowa zmienność wiatru przynosząca bardzo nierównomierny rozkład opadów w ciągu roku. Podczas występowania wilgotnego monsunu letniego spada do 70–90% rocznej sumy opadów – w zależności od położenia stacji klimatycznej. Inne ważne cechy klimatu monsunowego zwrotnikowego w Indiach to:

• na obszarze Niziny Hindustańskiej, wyżyny Dekan i wybrzeżach Półwyspu Indyjskiego przez cały rok utrzymuje się wysoka temperatura powietrza; w czasie monsunu letniego średnia miesięczna sięga 28–30°C, a podczas okresu chłodniejszego spada do ok. 20°C;

• wielką rolę w kształtowaniu klimatu Indii odgrywają równoleżnikowo ułożone Himalaje, które osłaniają obszar półwyspu od bezpośredniego wpływu monsunów zimowych – suchych i chłodnych wiatrów wiejących zimą z północnego wschodu;

• na obszarach górskich zaznacza się piętrowość klimatyczna; granica wieloletniego śniegu na południowych stokach Himalajów przebiega na wysokości 6000 m n.p.m. (na północnych stokach jest to 4500 m n.p.m.);

• klimat monsunowy jest czynnikiem kształtującym cykl produkcyjny w rolnictwie Indii, a tym samym w istotny sposób wpływa na życie ludzi na tym obszarze.

Niewielki obszar w zachodniej części Indii, w rejonie Niziny Indusu, obejmuje klimat zwrotnikowy suchy, w którym roczna suma opadów nie przekracza 500 mm. Powstała tam nawet gorąca, piaszczysta Pustynia Thar.

R1Fs2jgEDhopd

Na zdjęciu rozległy górzysty zalesiony teren, płynąca rzeka, wodospad. W tle wysokie góry.

R1AYbR87YAIgM

Na zdjęciu rozległe tereny rolnicze, roślinność przesuszona. Pojedyncze drzewa.

Rb5fSrnliTsNT

Na zdjęciu szeroka rzeka, jeden brzeg zalesiony, drugi brzeg porośnięty bujną trawą.

Rf8nXYXcxA74k

Na zdjęciu żółta tablica informacyjna z napisami w języku angielskim. Podano numery telefonów, e‑mail i stronę www. Jest to tablica informująca o najwilgotniejszym miejscu na Ziemi, które znajduje się w Czerapundżi na północnym zachodzie Indii.

RgkLy54n7BLYH

Na zdjęciu wysoki, skalisty, ośnieżony, szczyt. Brak roślinności.

ReWXuLCqsHku8

Na zdjęciu brzeg zbiornika wodnego, bezpośrednio w wodzie rosną bujne drzewa.

2. Ludność Indii – zróżnicowanie społeczeństwa

Indie są państwem, w którym występuje obecnie najwyższy bezwzględny wzrost liczby ludności. Od 1960 roku w ciągu każdego dziesięciolecia przybywa w Indiach ponad 100 mln mieszkańców. A w ostatnim dziesięcioleciu (2010–2020) przybyło już 146 mln.

R15j24IEgMQuW

Na ilustracji wykres liniowy. Trzykrotny wzrost liczby ludności Indii z prawie czterystu milionów w roku tysiąc dziewięćset pięćdziesiątym do miliarda trzystu osiemdziesięciu milionów w roku dwa tysiące dwudziestym. Nad linią wykresu w okręgach podano, o ile zwiększyła się liczba ludności w danej dekadzie. W latach pięćdziesiątych było to siedemdziesiąt osiem milionów, a w kolejnych dekadach sto dziewięć, sto trzydzieści pięć, sto sześćdziesiąt trzy, sto siedemdziesiąt, sto sześćdziesiąt cztery i sto czterdzieści sześć.

Wielki wzrost liczby ludności związany jest z poprawą warunków życia w Indiach od połowy XX wieku. Największe znaczenie miały:

• wzrost dostępności usług medycznych;

• poprawa zaopatrzenia w wodę zdatną do picia;

• zwiększenie produkcji żywności od czasu zielonej rewolucji.

Te zjawiska przyczyniły się do wydłużenia średniej długości życia oraz do zmniejszenia umieralności niemowląt. Nastąpił wielki przyrost ludności nazywany eksplozją demograficznąeksplozja demograficznaeksplozją demograficzną.

Indie są państwem, w którym przeważa ludność wiejska. W 2020 roku na wsi mieszkało 65,07% społeczeństwa. Ludność Indii jest rozmieszczona bardzo nierównomiernie. Największa średnia gęstość zaludnienia występuje na obszarach dogodnych dla rolnictwa. W nizinnym pasie na północy kraju sięga ona 400 osób/kmIndeks górny 2², a w delcie Gangesu przekracza nawet 700 osób/kmIndeks górny 2². Duża gęstość zaludnienia występuje też na południowo‑zachodnich wybrzeżach Półwyspu Indyjskiego i na południu kraju. We wnętrzu półwyspu, na wyżynie Dekan gęstość zaludnienia jest niższa i wynosi 50–200 osób/kmIndeks górny 2². Tereny górskie i pustynia Thar na północnym zachodzie są obszarami słabo zaludnionymi.

Wielki przyrost naturalny powoduje, że społeczeństwo Indii jest młode – pokazuje to kształt piramidy wieku ludności tego kraju. Najliczniejszą grupę stanowią ludzie młodzi, a kolejne grupy wiekowe są coraz mniej liczne.

R1S2F8jlMGYBJ

Na ilustracji struktura wieku ludności Indii w dwa tysiące dwudziestym roku. Społeczeństwo młode, 40,1% ludności (do dziewiętnastego roku życia), 32,2% ludności w wieku od dwudziestu do trzydziestu dziewięciu lat, 22,1% ludności w wieku od czterdziestu do sześćdziesięciu czterech lat, ludność powyżej sześćdziesięciu pięciu lat to 5,6%.

Wielkim problemem społecznym w Indiach jest analfabetyzm, zwłaszcza wśród osób starszych. W grupie ludności w wieku powyżej 15 lat aż 26,6% mężczyzn i 52,2% kobiet nie potrafi czytać i pisać. Nieco mniejsze udziały są w grupie ludzi młodych między 15. a 24. rokiem życia – tu 15,8% mężczyzn i 32,2% kobiet jest analfabetami.
Dominującą religią w Indiach jest hinduizm, który wyznaje 72% ogółu ludności. Wyznawcy tej religii m.in. starają się podtrzymywać tradycyjny, wynikający z urodzenia, podział społeczeństwa na kasty. Co prawda system kastowy został w Indiach oficjalnie zniesiony w 1950 roku, ale w różnych społecznościach – głównie wiejskich – do dzisiaj występuje wiele zachowań wynikających z tego systemu, np. małżeństwa zawierane są tylko w obrębie własnej kasty.

Kolejnym wielkim problemem społecznym Indii jest ubóstwo. Do dzisiaj 29,8% ogółu ludności w tym państwie utrzymuje się za mniej niż 1,25 USD dziennie. Roczny dochód przypadający na jednego mieszkańca wynosił w 2020 roku 1753 USD i należał do najniższych na świecie. Szacuje się, że ok. 35% ludności Indii jest stale niedożywiona. Średnia długość życia jest również wyraźnie krótsza niż w wielu państwach świata i wynosi 71 lat dla kobiet oraz 69 lat dla mężczyzn.

RAWUSqchCckEh

Na zdjęciu skromne wiejskie zabudowania, przed nimi drewniany dwukołowy wóz i krowa. Mokro, błotnista droga.

Ryn3sfQq6kuS9

Na zdjęciu gęsta, nowoczesna, wysoka zabudowa miejska. Fotografia wykonana z lotu ptaka. Budynki ciągną się po horyzont.

RUj2MGxl4BH1p

Na zdjęciu okazała, bogato zdobiona biała świątynia z wieloma kopułami i wieżami. Ogrodzona wysokim murem. Przed nią długi zbiornik wodny, wzdłuż niego strzeliste rośliny. Szerokie aleje, grupa ludzi.

RQIwmfZM9YE1H

Na zdjęciu duża grupa dzieci siedzących ciasno obok siebie w sali.

R1OC4e6jY8CfU

Na zdjęciu brudny, odrapany z farby kilkupiętrowy blok. Na pierwszym planie most, ubrania i ręczniki wiszące na moście.

3. Gospodarka Indii

Indie są państwem zróżnicowanym i rozwijającym się gospodarczo. Prawie połowa zatrudnionych wciąż pracuje w rolnictwie, co jest bardzo wysokim odsetkiem. Dla porównania w Polsce rolnicy stanowią 12% ogółu zatrudnionych, a w krajach wysoko rozwiniętych jest to zaledwie kilka procent. Jednak w Indiach coraz szybciej rozwijają się usługi i przemysł. Stopniowo rośnie zatrudnienie w tych działach gospodarki i stale zwiększa się ich udział w produkcie krajowym brutto. Świadczy to o postępie i nowoczesności, gdyż duża część PKB jest wytwarzana przez stosunkowo małą jeszcze grupę ludności.

Rolnictwo to dział gospodarki ważny przede wszystkim dla ludności Indii, którą w liczbie ponad 1 mld trzeba po prostu wyżywić. Na wsi żyje 2/3 mieszkańców kraju, którzy w większości zajmują się wytwarzaniem żywności.

Ponad połowę obszaru Indii zajmują użytki rolne, z czego zdecydowaną większość stanowią grunty orne. Największą powierzchnię zasiewów zajmują zboża, tj. ryż, pszenica, proso, sorgo i kukurydza. Rośliny te są podstawą wyżywienia ludności; uprawia się je, wykorzystując warunki środowiska przyrodniczego.

RaNFU57h1VsEO

Na ilustracji diagram kołowy, przedstawiający strukturę użytkowania ziemi w Indiach. Grunty orne i plantacje – 53,6% (w tym nawadniane 37,1%), lasy – 23%, łąki i pastwiska – 3,3%, pozostałe grunty i nieużytki – 20,1%.

Indie są krajem, w którym na wielką skalę wprowadzono osiągnięcia zielonej rewolucji.

Na rozmieszczenie upraw wpływają głównie czynniki klimatyczne oraz urodzajność gleb. Ryż jest uprawiany na obszarach wysokich opadów, gdzie występuje możliwość nawadniania pól. Są to tereny leżące we wschodniej części Niziny Gangesu, na północnym wschodzie Półwyspu Indyjskiego oraz na nizinach obrzeżających ten półwysep. Drugie zboże mające wielkie znaczenie dla wyżywienia ludności – pszenicę – uprawia się głównie na zachodzie Niziny Hindustańskiej. Na Wyżynie Dekan przeważa uprawa prosa i sorgo. Rośliny te mają małe wymagania glebowe i są odporne na suszę. Bardzo ważnymi uprawami w Indiach są też uprawy herbaty (ponad 22% produkcji światowej), trzciny cukrowej, bawełny oraz owoców i warzyw.

Rolnictwo Indii, mimo znaczącego postępu w ostatnich latach, wciąż jest słabo zmechanizowane. Wzrasta natomiast wielkość zużycia nawozów sztucznych (2. miejsce na świecie po Chinach). Z powodu częstych zaburzeń w regularnym występowaniu opadów monsunowych i pory suchej powiększono znacznie powierzchnię pól nawadnianych. Wprowadzono również racjonalne zmianowanie upraw, co przyczynia się do wzrostu intensywności wykorzystania terenów rolniczych.

RMY1Ool3ZKHzX

Ilustracja przedstawia mapę rolnictwa Indii. Na mapie kolorami i sygnaturami przedstawiono główne uprawy. W centrum – proso, sorgo, orzeszki ziemne i bawełna. Na zachodnich wybrzeżach ryż i herbata, na wschodzie, w dorzeczu Gangesu i Brahmaputry – ryż, juta, trzcina cukrowa i herbata. Na północy – pszenica, bawełna, tereny leśne i nieproduktywne rolniczo (Pustynia Thar). W legendzie opisano kolory i znaki użyte na mapie.

Specyficzny charakter ma w Indiach hodowla bydła, którego liczebność w 2020 roku szacowana była na 189 mln sztuk, co stanowiło 12,9% światowego pogłowia. Religia hinduistyczna zakazuje uboju zwierząt, dlatego gospodarcze wykorzystanie bydła w Indiach jest ograniczone. Od krów pozyskuje się wprawdzie mleko, ale jakość tego produktu jest niska, gdyż nie ma terenów pastwiskowych. Bydło żywi się tym, co znajdzie na ugorach lub nieużytkach. Ważnym użytkiem jest natomiast naturalny nawóz bydlęcy służący do użyźniania pól i będący cennym opałem.

W Indiach hoduje się też dużo owiec, kóz i drobiu. Ponadto lokalnie do celów transportowych wykorzystywane są wielbłądy i słonie.

Roczne spożycie mięsa wynosi w Indiach tylko 5,4 kg na 1 mieszkańca – dla porównania w Stanach Zjednoczonych jest to aż 136 kg, a w Polsce 70 kg.

W wielu działach produkcji rolnej Indie zajmują czołowe miejsca na świecie. Często jest to drugie miejsce za Chinami (patrz tabela 4.); wyjątek stanowi hodowla owiec i bydła – Indie zajmują tu pierwsze miejsce.

Indie są państwem o dużych zasobach surowców mineralnych. Do najważniejszych należy węgiel kamienny – w 2020 roku wydobyto 690,9 mln ton, co dało Indiom 2. miejsce na świecie (po Chinach). Ponadto pozyskuje się rudy metali, np. żelaza, chromu, manganu, aluminium, cynku. Wydobywa się też pewne ilości ropy naftowej, gazu ziemnego, uranu, soli morskiej i fosforytów.

Od 1991 roku w Indiach następuje intensywny rozwój przemysłu przetwórczego i usług. Impulsem stały się przemiany na świecie, ale bezpośrednim bodźcem był wielki rozwój gospodarki chińskiej. Niejako zazdroszcząc swojemu wielkiemu sąsiadowi, Indie również otworzyły się na inwestycje zagraniczne, a ponadto zaczęły wspierać średnią i małą przedsiębiorczość. Do rozwoju gospodarczego Indii przyczynia się też wielki rynek wewnętrzny oraz liczna, biegle władająca językiem angielskim kadra techniczna (Indie w przeszłości były kolonią brytyjską).

Jednym z symboli zmian jest szybki rozwój przemysłu informatycznego w Bangalurze leżącym w południowej części wyżyny Dekan. W mieście tym skupiono ok. 150 tys. inżynierów‑informatyków, którzy współpracują z największymi światowymi firmami informatycznymi. Ważnymi ośrodkami nowoczesnego przemysłu (hi‑tech) są także Hajdarabad i Mumbaj (Bombaj). Liczne firmy mające pracowników o wysokich kwalifikacjach świadczą też usługi finansowe, projektowe, biurowe dla dużych firm, głównie ze Stanów Zjednoczonych. Indyjskie firmy zdobyły światową pozycję w tworzeniu oprogramowania i produkcji lekarstw.

W Indiach stale rozwijane są nowoczesne dziedziny przemysłu, w tym energetyka jądrowa, a także prowadzi się badania kosmiczne czy biotechnologiczne. Dużym osiągnięciem jest wydłużenie średniej długości życia – o 25 lat w okresie 1960–2020. Indie zaliczają się też do czołowych producentów samochodów na świecie – w 2020 roku zajmowały 4. miejsce z 5,4% światowej produkcji.

Duży rozwój gospodarczy Indii natrafia jednak na ograniczenia i przeszkody, jakimi są:

• niski stopień urbanizacji demograficznej – tylko 33,5%;

• przewaga słabo wykształconej, rozproszonej ludności wiejskiej;

• tradycje kulturowe ograniczające rozwój niektórych rodzajów działalności;

• analfabetyzm;

• słaba jakość infrastruktury transportowej, zwłaszcza drogowej.

Indie to państwo posiadające liczne atrakcje turystyczne, szczególnie krajoznawcze. Są to zarówno unikatowe zabytki kultury, jak i bogate walory przyrodnicze. W 2020 roku Indie odwiedziło 17,4 mln turystów. Nie jest to może dużo – do Polski corocznie przybywa ich o 2 mln więcej – jednak Indie leżą w znacznej odległości od państw wysoko rozwiniętych, których mieszkańcy podróżują najwięcej.

R1lVwK6LuFout

Na zdjęciu kilka osób sadzi sadzonki ryżu na rozległym podmokłym polu. W tle drzewa.

RUfA2zxFGGEkE

Na zdjęciu rośliny o szerokich liściach i długich kłosach z drobnymi ziarnami.

R1FwKCu3tLbPZ

Na zdjęciu rozległe plantacje herbaty zajmujące cały łagodnie nachylony stok.

R1cjBHPl6Ra79

Na zdjęciu biało‑czarna chuda krowa zjadająca resztki wyrzucone na ulicę.

RbQKRCXPziSxW

Na zdjęciu nowoczesna zabudowa miejska, ulice i parkingi.

R1aF9QKZghcTQ

Na zdjęciu nowoczesny budynek biurowy o dużej przeszklonej fasadzie. Napis: Yahoo! Przed nim parking, zadbana zieleń.

R1Wkm3ZBSRJo7

Na zdjęciu biały czterodrzwiowy samochód.

Podsumowanie

• Indie leżą w Azji Południowej. Główne regiony to wyżyna Dekan na Półwyspie Indyjskim, Nizina Hindustańska u jego nasady oraz tereny górskie Himalajów i Karakorum wzdłuż północnych granic kraju.

• Indie są drugim co do liczby ludności państwem na świecie – w 2020 roku liczyły 1 mld 380 mln mieszkańców. W państwie tym występuje największy bezwzględny wzrost liczby ludności.

• W Indiach dominują wyznawcy hinduizmu. Religia silnie oddziałuje na życie społeczeństwa, np. wśród ludności wiejskiej do dzisiaj utrzymuje się podział na kasty.

• Ludność Indii rozmieszczona jest nierównomiernie. Średnia gęstość zaludnienia jest dosyć wysoka i wynosi 414 osób/kmIndeks górny 2². Największa gęstość zaludnienia występuje na terenach o dogodnych warunkach dla rolnictwa, np. na Nizinie Gangesu i w delcie tej rzeki. Na wsi mieszka 65,07% ogółu ludności.

• Od czasu wprowadzenia wysokoplennych odmian pszenicy i ryżu w czasie zielonej rewolucji nastąpił wielki wzrost zbiorów uprawianych roślin. Religijny zakaz uboju bydła ogranicza możliwość jego gospodarczego wykorzystania; od krów, które są siłą pociągową i dostarczają nawozu stosowanego także jako opał, pozyskuje się mleko.

• Od 1991 roku Indie są państwem, które dąży do rozwoju nowoczesnych gałęzi przemysłu. Wysokie kwalifikacje i znajomość języka angielskiego oraz niskie koszty pracy umożliwiają rozwój usług dla wielu firm z całego świata.

Słownik

Ćwiczenia