Zróżnicowanie rozmieszczenia chowu zwierząt gospodarskich na świecie

RaN6vBrxnr1Y9

Na zdjęciu konie arabskie. Pasą się na równym, płaskim terenie. Konie maści szarej, białej i gniadej. W tle krzewy i drzewa.

1. Chów a hodowla

W codziennym życiu terminy „chów” i „hodowla” używane są zamiennie, ale omawiając zagadnienia chowu i hodowli w geografii ekonomicznej, powinno się je odróżniać. Chów to stworzenie zwierzętom optymalnych warunków do życia i rozmnażania. Trzyma się je w pomieszczeniach lub na dworze, karmi, dba o czystość i bezpieczeństwo, by mieć z nich różnego rodzaju dobra, jak np. mleko, jaja czy wełnę. Z kolei hodowla to wysiłki nakierowane na uzyskanie pożądanych cech zwierzęcia, np. dużej masy, jej szybkiego przyrostu, szczególnej gęstości wełny czy dużej mleczności. Hodowla nie jest możliwa bez odpowiedniego chowu.

Ludzie udomowili kilkadziesiąt gatunków zwierząt, rozwijając ich pożądane cechy, np.: większą ilość mięsa, mleka, bardziej gęstą sierść itp. Niektóre gatunki są hodowane ze względu na szczególnie rozwinięte zmysły, np. psy, ale także dla przyjemności lub sportu, np. gołębie pocztowe czy sokoły. Pewne gatunki łączą kilka pożytecznych cech.

RiVoMi5YDvjSJ

Na ilustracji bydło szkockie na górskim pastwisku. W tle skaliste góry o płaskich szczytach skąpo porośnięte trawą. Na pierwszym planie dwie krowy. Krowa z lewej strony leży, z prawej stoi. Zwierzęta umaszczone ciemnobrązowo, mają bardzo długą sierść. Na głowie wielkie ostre rogi o dużej rozpiętości.

2. Chów bydła

Chów bydła dostarcza nam mleko i jego liczne przetwory, a także mięso i skórę. Z kości, chrząstek, resztek skóry, ścięgien, rogów i kopyt uzyskujemy żelatynę.

Na świecie chowa się ok. 1 mld sztuk bydła na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Wymagane są odpowiednie warunki klimatyczne – to umiarkowana lub wysoka temperatura i dostateczna ilość wody. Przy wysokiej temperaturze powietrza zwierzęta wypijają nawet 100 litrów wody dziennie. Należy także pamiętać, że bydło odżywia się mało kalorycznymi roślinami, które także należy podlewać. Potrzebne są więc duże zasoby roślin pastewnych uprawianych na dość rozległych terenach.

W Afryce ograniczeniem obszarów chowu bydła na terenach wilgotnych jest występowanie muchy tse‑tse, która przenosi pasożyty wywołujące śpiączkę.

Państwa z największym pogłowiem przedstawia poniższa tabela.

Państwem o największym pogłowiu bydła są Indie, co może wydawać się paradoksem, jako że dominującą religią jest tam hinduizm. Wiara w reinkarnację i wcielanie się duszy w coraz wyższe w hierarchii byty wyklucza zabijanie zwierząt, w przeciwnym razie przerwana zostałaby sansara, czyli wędrówka duszy i oddalenie zjednoczenia się z absolutem. Bydło w Indiach daje sporo pożytków. Mleko jest źródłem zwierzęcego białka, wysuszone odchody służą jako paliwo, a zwierzęta zjadające odpadki oczyszczają z nich wsie i miasta. Ponadto korzysta się z ich siły, a po śmierci – ze skór.

RDuAsNslb3Wxb

Na zdjęciu trzy białe krowy leżące na tle kamiennej ściany. Krowy ozdobione są girlandami ze złocistych papierków lub skrawków materiału, które mają powieszone na szyjach. Na całym ciele namalowane żółtą i brązową farbą niewielkie plamki.

Pozostałe kraje traktują bydło przede wszystkim jako źródło mięsa i mleka. W krajach wysoko rozwiniętych wykorzystuje się rasy mięsne i mleczne. Pierwsze pasą się na pastwiskach i po osiągnięciu pożądanej wielkości są przewożone do rzeźni. Jest to przykład rolnictwa ekstensywnego. Drugie po ocieleniu trzyma się w oborach, ponieważ wymagają regularnego dojenia. Inwestycje w maszyny, pasze, opiekę weterynaryjną wskazują na gospodarowanie w sposób intensywny.

Farmy mleczne są typowe dla obszarów gęsto zaludnionych ze względu na duży rynek zbytu na produkty mleczne i małą trwałość mleka, które musi być szybko przetworzone.

R1P4uu1upZqYX

Na zdjęciu krowa rasy błękitnej belgijskiej (Witblauw). Stoi na zielonej trawie, w tle drzewa. Umaszczenie krowy białe; niewielkie ciemniejsze, srebrzyste plamy na grzbiecie. Masywna budowa ciała, widoczne wyraźne mięśnie, zwłaszcza w okolicach zadu.

RsjHZbvCapxWP

Ilustracja przedstawia krowy rasy mięsnej na przestronnym pastwisku. Daleko w tle las.

Rc4C9cm3CSEzn

Na zdjęciu krowa o umaszczeniu czarno‑białym. Głowa niezbyt długa na cienkiej szyi, tułów wydłużony. Długie nogi. Wymię ma cztery długie strzyki. Krowa stoi na trawie, w trawie kwitną mlecze. W tle las.

R6yMdEZAbzsk7

Na zdjęciu krowy w nowoczesnej oborze. Każda stoi w osobnym kojcu. Wszystkie mają podłączone do wymion urządzenia do dojenia mleka.

3. Chów trzody chlewnej

Trzodą chlewną określa się zwierzęta wszystkożerne, a więc łatwe w utrzymaniu. Jeśli jednak chcemy uzyskać z chowu mięso wysokiej jakości, musimy zapewnić zwierzętom wartościową paszę. Niemal miliard sztuk trzody chlewnej na świecie chowa się prawie wyłącznie ze względu na mięso i tłuszcz. Skóra, szczecina i kości są produktami ubocznymi.

Rqt8QNgi8lCTC

Na zdjęciu locha z prosiętami. Leży na wyściółce ze słomy. Przy wymionach dziesięć różowych prosiąt. Niektóre mają czarne łatki. Koło głowy matki dwa prosięta. Locha na w uchu żółte kolczyki z numerem.

Około połowy światowego pogłowia trzody chlewnej znajduje się w Chinach. Wynika to z wielkiego zapotrzebowania na żywność, łatwej hodowli i możliwości trzymania zwierząt w chlewach. W Chinach nie ma także żadnych ograniczeń kulturowych.

Z podobnych powodów ponad 180 mln sztuk trzody chlewnej chowanych jest w Europie. Europejskie dziedzictwo kulturowe obu Ameryk powoduje, że jest tam ok. 160 mln sztuk trzody chlewnej. Jednocześnie na całą Afrykę przypadają 33 mln. Przyczyn stosunkowo niewielkiego pogłowia trzody na kontynencie afrykańskim i Bliskim Wschodzie jest kilka:

• świnie mają słabo rozwiniętą termoregulację, dlatego przed wysoką temperaturą chronią się w wodzie lub dużo częściej w błocie, a na znacznych obszarach Afryki deficyt wody występuje okresowo;

• wieprzowina zawiera więcej tłuszczu niż wołowina, przez co łatwo się psuje. To najprawdopodobniej praprzyczyna zakazu jedzenia wieprzowiny przez wyznawców judaizmu i później islamu. Zatrucie zepsutym mięsem skutkowało biegunką i odwodnieniem, co na terenach gorących i suchych było bardzo niebezpieczne dla życia;

• ponieważ dużą część północnej i wschodniej Afryki oraz południowo‑zachodnią Azję zamieszkują muzułmanie, trzody chlewnej tam nie ma.

4. Chów owiec i kóz

Częściową alternatywą dla chowu bydła i trzody chlewnej są owce i kozy. Jako zwierzęta mniejsze potrzebują one mniej paszy. Co więcej, zadowalają się paszą niskiej jakości. Swobodnie poruszają się po trudnym terenie, łatwo tolerują suszę i wysokie temperatury. Można z nich uzyskać wełnę, mleko oraz mięso.

R1ejFT1dNJyuy

Na zdjęciu owca z trzema jagniętami. Biegają po trawie.

RIjSRaEdEZnAW

Na zdjęciu dwie kozy. Biała sierść, duże rogi. W tle ogrodzenie.

Światowe stado owiec wynosi poniżej 1,1 mld sztuk, a kóz – poniżej 1 mld. Głównych hodowców przedstawia tabela poniżej.

Spośród 14 państw, których nazwy widnieją w tabeli, tylko 3 należą do wysoko rozwiniętych. Z jednej strony dowodzi to łatwości chowu, z drugiej zaś jego niskiej opłacalności. Nie wolno jednak zapomnieć o uwarunkowaniach środowiskowych związanych z chowem kóz i owiec: górach i wyżynach, suchym i zimnym albo suchym i gorącym klimacie, w których te zwierzęta świetnie sobie radzą.

Wielka Brytania, Nowa Zelandia, a przede wszystkim Australia to wielcy hodowcy owiec na wełnę. Popyt na baraninę ogranicza się głównie do rynków lokalnych. Dlatego światowy handel wołowiną i wieprzowiną to ok. 7‑8 mln ton, a baraniną ok. 0,75 mln t, czyli 10 razy mniej.

5. Chów innych zwierząt

Konie są chowane i hodowane głównie na trawiastych obszarach (stepach, preriach, pampach) Azji Środkowej oraz obu Ameryk. Największe pogłowie tych zwierząt występuje w: Stanach Zjednoczonych, Chinach, Meksyku, Brazylii i Argentynie. Kiedyś chowane głównie jako środek transportu i tzw. „siła pociągowa” wykorzystywana w rolnictwie, a także dla mięsa, mleka, skóry i włosia, obecnie konie coraz częściej hodowane są dla potrzeb rekreacyjnych i sportowych w specjalistycznych stadninach. Postępująca mechanizacja prac polowych powoduje stały spadek znaczenia koni w rolnictwie.

RMuxdXxOUhEFc

Na zdjęciu biały budynek. Drzwi łukowe ciemnobrązowe. Nad drzwiami napis Stadnina Koni w Janowie Podlaskim, data tysiąc osiemset siedemnaście i orzeł. Po obu stronach drzwi po dwa łukowe okna w brązowych ramach. Po obu stronach wejścia trawniki i dwa przystrzyżone drzewa.

RaN6vBrxnr1Y9

Na zdjęciu konie arabskie. Pasą się na równym, płaskim terenie. Konie maści szarej, białej i gniadej. W tle krzewy i drzewa.

Innym zwierzęciem wykorzystywanym jako środek transportu (najczęściej jako zwierzę juczne, trochę rzadziej jako pociągowe czy wierzchowe) jest osioł. Ceniony jest on głównie ze względu na małe wymagania pokarmowe, odporność na brak wody i wysoką temperaturę. Z osłów pozyskuje się mięso (salami), mleko i skóry. Podobnie jak w przypadku koni, ich pogłowie systematycznie spada, a główne obszary hodowli to północna część Afryki (Etiopia, Egipt), południowe tereny Azji (Chiny, Pakistan), a także południowa część Ameryki Północnej (Meksyk).

RTx8Bwka31BXO

Na zdjęciu wypas koni na mongolskim stepie. Z lewej strony stado koni, pośrodku pasterz na koniu, z prawej strony klacz ze źrebakiem. Na pierwszym planie step, krótka trawa. Niebo zachmurzone.

RX5bQZ8Jx5Dwn

Na zdjęciu osioł. Na grzbiecie ma przytroczone sznurkiem bagaże. Na szyi i na zadzie ma ozdoby z wełny, kolorowe pomponiki. Teren górzysty, kamienisty, w tle pojedyncze zarośla.

Oprócz zwierząt chowanych i hodowanych dość powszechnie na świecie, niektóre gatunki są typowe tylko dla mniejszych obszarów. Na terenach suchych będą to wielbłądy: dromaderydromaderdromadery w Afryce i Azji Południowo‑Zachodniej oraz baktrianybaktrianbaktriany w Azji Środkowej.

RgxGS1ZZyoXrU

Na zdjęciu stado pięciu dromaderów. Osobniki dorosłe i młode. Mają różne umaszczenie, jasnobeżowe do ciemnobrązowego. Na grzbiecie jeden garb, niezbyt długa cienka szyja, mała głowa. Idą po żwirowym terenie. W tle skąpe suche pojedyncze kępy traw.

ROIahw0RKee5l

Na zdjęciu wielbłąd dwugarbny. Umaszczenie ciemnobrązowe, dwa garby, gruba szyja. Stoi na terenie porośniętym wypaloną słońcem trawą.

W Andach zwierzęciem wykorzystywanym podobnie jak wielbłądy jest lama, a na dalekiej północy jest to renifer. W wielu krajach hoduje się muły – krzyżówki osła i konia.

RQscok4h69SgB

Na zdjęciu dwie lamy, jasnobeżowa i ciemniejsza ruda. Stoją na terenie porośniętym wypaloną słońcem trawą, w tle pasą się trzy owce. Dalej teren pokryty skałami.

R58vwG1WGKeV3

Na zdjęciu renifer. Jest koloru szarobrązowego. Ma białą plamę na szyi oraz okazałe poroże półkoliście zakrzywione i zakończone rozgałęzieniami. Stoi na pierwszym planie w terenie pokrytym karłowatą krzaczastą roślinnością. W tle duże połacie lasów i teren górzysty.

R12rZmiUgu1ef

Na zdjęciu ciemnoskóry jeździec na mule. Muł jest koloru ciemnobrązowego. Kolorowy dywanik z kawałków tkanin na grzbiecie muła. Muł idzie poboczem asfaltowej drogi. Z drugiej strony drogi brak pobocza, gdyż jest tam zbocze góry.

Warto pamiętać, że chowa się i hoduje nie tylko duże ssaki. Procesy te obejmują również m.in. małe ssaki futerkowe, ptaki, gady, a nawet bezkręgowce. O ile do chowu i hodowli pszczół jesteśmy przyzwyczajeni, to chów owadów jadalnych jest dla nas nadal bardzo egzotyczny. Liczne gatunki są jednak od dawna wykorzystywane w kuchni azjatyckiej, a coraz częściej też w europejskiej.

Rt7HOPWswgs86

Na zdjęciu krokodyle w wodzie. Leżą gęsto jeden na drugim. Zbiornik wodny ma murowane wysokie brzegi.

RS6hqWCF4rHZ0

Na zdjęciu stado strusi. Na pierwszym planie stoją trzy osobniki. Długa szara szyja, brązowe pióra na tułowiu. W tle leży i chodzi więcej zwierząt. Teren ogrodzony, podłoże piaszczyste. Za ogrodzeniem zielona trawa. W tle drzewa.

Podsumowanie

• Hodowla oznacza pracę nad rozwojem pożądanych cech zwierzęcia, a chów – stworzenie mu korzystnych warunków do życia.

• Chów bydła mięsnego wymaga dużych przestrzeni na pastwiskach i wody; nosi nazwę chowu ekstensywnego. Bydło mleczne jest natomiast najczęściej chowane w specjalnych oborach – to chów intensywny.

• W Indiach hinduiści nie jedzą mięsa, ale korzystają z obecności największego pogłowia bydła na świecie.

• Około połowa trzody chlewnej na świecie żyje w Chinach.

• Trzodę chlewną najczęściej chowa się intensywnie.

• Ograniczeniem rozmieszczenia trzody chlewnej na świecie są względy religijne – muzułmanie i żydzi nie jedzą wieprzowiny.

• W trudnych warunkach środowiskowych (wysoka temperatura, trudny dostęp do wody) dobrze sprawdza się chów owiec i kóz.

Słownik

Ćwiczenia