Rodzinne więzi
Ruchoma grafika przedstawiająca wzgórza z narysowanymi oczami. Na czterech wzgórzach znajdują się pojedyncze domy. Z ich kominów unosi się dym.Przyjrzyj się temu, co najbliższe, czyli rodzinie. Niektóre są małe, inne liczą wiele osób. A jaka jest twoja rodzina? Czy wiesz, jak się nie pogubić w gąszczu familijnych powiązań? Sprawdź się!
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R3ZoR0n7sWPvM
Animacja dotyczy stopni pokrewieństwa i drzewa genealogicznego króla Władysława Jagiełły.
Zredaguj własną definicję drzewa genealogicznego, a następnie porównaj ją z hasłem opisanym w słowniku języka polskiego.
Wymień, kto należał do rodziny króla Jagiełły. Podaj, ilu wnuków Władysława Jagiełły zostało królami.
Przeczytaj uważnie definicje i uzupełnij brakujące wyrazy.
historia, przodka, pokrewieństwa, pokolenia, Ród
Genealogia – inaczej: rodowód – to ............................ rodu (ustna lub spisana), w której ukazuje się kolejne ............................ i więzy ............................ między członkami rodziny. ............................ tworzy wiele pokoleń wywodzących się od jednego .............................
Krewni po mieczu to krewni ze strony twojego taty, a po kądzieli to krewni ze strony twojej mamy. Od wieków bowiem miecz kojarzony był z mężczyzną, a kądziel (pęk lnu, konopi albo wełny przygotowany do uprzędzenia na kołowrotku) z kobietą, bo tylko ona zajmowała się przędzeniem. Dawniej potomkowie dziedziczyli nazwisko, herb lub tytuł arystokratyczny tylko po mieczu.
Przedstaw swoich krewnych po mieczu i po kądzieli.
Portret wszystkich moich bliskich
Rodzinę można przedstawić na różne sposoby…
…na zdjęciu
…na obrazku
...w formie drzewa genealogicznego
...słowami
Co wiesz o swojej rodzinie?Jurek miał napisać wypracowanie domowe na temat:
Co wiesz o swojej rodzinie?Zmartwił się, bo niewiele wiedział. […] Wiedział, jak wygląda mamusia, tatuś i dwie młodsze siostry, ale całej rodziny nie znał. Wiedział, że mamusia ma na imię Barbara, a tatuś – Karol. Wiedział, że mamusia jest zawsze ładna, nawet wtedy, kiedy jest zmęczona. Wiedział, że jedna jego siostra lubi śpiewać, a druga rysować jamniki, ale to za mało, żeby napisać, co się wie o swojej rodzinie. Zadzwonił do swojej babci Zenobii, która wiedziała wszystko; słuchał i zapisywał.Źródło: Jan Twardowski, Co wiesz o swojej rodzinie?, [w:] tegoż, Patyki i patyczki, Warszawa 1998, s. 172.
A jaki ty masz pomysł na przedstawienie rodziny? Podziel się nim z koleżankami i kolegami.
Na pewno pamiętasz określenia członków najbliższej i nieco dalszej rodziny. Sprawdźmy, jak poradzisz sobie z tym ćwiczeniem. Wyjaśnij podane niżej nazwy tak jak we wzorze: babcia – matka matki lub ojca.
żona brata ojca, żona syna, syn brata, matka żony lub męża, mąż siostry albo brat żony lub męża, ojciec żony lub męża, brat ojca, mąż córki, córka siostry
| zięć | |
| synowa | |
| stryjenka | |
| stryj | |
| siostrzenica | |
| szwagier | |
| teść | |
| teściowa | |
| bratanek |
Słów kilka o stopniach pokrewieństwa
Wzajemne stosunki osób, które pochodzą od wspólnego przodka nazywa się stopniami pokrewieństwa.
Ważna i cenna jest umiejętność poprawnego nazywania członków rodziny w zależności od stopnia spokrewnienia i strony, do której zalicza się dana osoba. Należy używać precyzyjnych określeń, aby było wiadomo, jaki stopień pokrewieństwa łączy nas z poszczególnymi członkami rodziny, np. stryj – brat ojca, stryjenka – żona brata ojca, natomiast wuj to brat matki, ciotka – siostra matki. Analogicznie, dzieci z pierwszego pokolenia, to bracia i siostry stryjeczne, bracia i siostry cioteczne, bracia i siostry wujeczne. Dawniej kuzynami lub pociotkami nazywano osoby z dalszej rodziny. Warto również wiedzieć, że słowo kuzyn pochodzi z języka francuskiego i w języku polskim pojawiło się w XVIII wieku.
Córka lub syn siostry to siostrzenica i siostrzeniec. Córkę lub syna brata nazywamy natomiast bratanicą lub bratankiem. Syna brata możemy określić również inną nazwą – synowiec. Córka brata to synowica.
Siostrę babci lub dziadka można określić jako babkę cioteczną. Babka może być również stryjeczna (żona brata dziadka) albo wujeczna (żona brata babki).
Dziś rodziców żony lub męża określa się wspólnym mianem: teść i teściowa (dawniej cieść i cieściowa). Niegdyś jednak mianem tym określano tylko ojca i matkę żony. Rodzice męża to świekier i świekra. Teściowie względem siebie to z kolei pocieściowiepocieściowie, nazywani w niektórych regionach Polski swatem i swatką lub kumem i kumą. Dla rodziców żona ich syna to synowa (dawniej snecha i niewiasta), natomiast męża córki nazywa się zięciem.
Należy także wspomnieć o relacjach wynikających z zawarcia związku małżeńskiego. Brat żony lub męża to szwagier (tak samo nazywa się również męża siostry; żona brata to z kolei bratowa), a siostra żony lub męża to szwagierka. Dawniej brat żony zwany był jednak szurzymem, a brata męża nazywano dziewierzem. Siostra męża to niegdyś zełwa, a siostra żony to z kolei świeść. Męża siostry zwano natomiast siostrzankiem, a żona brata męża to jątrew lub jątrewka.
Warto znać nazwy stopni pokrewieństwa i pielęgnować tradycję właściwego nazewnictwa w swojej rodzinie.
Napisz poniżej lub w zeszycie, kim ty jesteś w swojej rodzinie dla różnych osób: synem, córką, bratem, siostrą, wnukiem, wnuczką, może wujkiem lub ciocią? Przykład: Jestem bratem Janka, bratankiem Kacpra, wnukiem Zosi...
Czy znasz historię swojej rodziny? Porozmawiaj z najstarszymi krewnymi, spisz imiona i nazwiska wszystkich członków rodziny (pamiętaj o datach urodzin i śmierci) i sporządź drzewo genealogiczne swojego rodu. W odpowiednich miejscach umieść zdjęcia lub rysunki. To zadanie zajmie ci na pewno kilka dni. Wykonaj je starannie.
Wyjaśnij, dlaczego nie jesteś dziadkiem ani zięciem albo babcią czy synową. Odpowiedź zapisz poniżej lub w zeszycie.
W podanych przysłowiach ukryli się różni członkowie rodziny. Odgadnij, o kogo chodzi. Następnie wyjaśnij, co znaczą te przysłowia i w jakich sytuacjach można ich użyć.
Zamienił .............. siekierkę na kijek.
Nie śmiej się .............. z czyjegoś wypadku. .............. się śmiał i to samo miał.
Na dwoje ............ wróżyła.
Gdyby ............ miała wąsy, toby była ...................
Kto nie słucha ............, ............, ten posłucha psiej skóry.
Wyjaśnij, co znaczą przysłowia z poprzedniego ćwiczenia i w jakich sytuacjach można ich użyć.
Wyrazowi krewniacy
Wyrazy też mają swoje rodziny. W miarę rozwoju języka wyrazy otaczają się swoimi krewnymi, np. „róża” otoczyła się słowami: „różany”, „różowy”, „zaróżowić się”, a „góra” wyrazami: „góral”, „górować”, „górnik”, „wzgórze”. Najstarszy jest wyraz dający początek całej rodzinie.
Zapoznaj się z animacją (obejrzyj lub wysłuchaj) i dowiedz się, jak zbadać rodzinę wyrazów. Zwróć uwagę na to, co wpływa na przynależność słowa do danej rodziny.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rs8FFsxHP6C5h
Animacja dotyczy sposobu tworzenia rodziny wyrazów.
Przeczytaj uważnie tekst i uzupełnij brakujące wyrazy.
pokrewnymi, rodziny, zawierać, znaczeniowy, wspólną, wyrazów, związek
Aby słowo należało do ...................... ......................, musi mieć z rodziną jakiś ...................... ......................, np. królowa – żona króla, i ...................... pewną cząstkę ...................... dla danej rodziny, np. królowa – król.
Jeśli jakieś wyrazy należą do tej samej rodziny, nazywamy je .......................
Podziel wyrazy na pokrewne do słowa bal i niepasujące do tej rodziny wyrazów.
impreza, balowy, balustrada, balsam, zabawa, robal, balować, balkon, balowanie
| Rodzina wyrazów słowa bal | |
|---|---|
| Wyrazy niepasujące |
Ktoś pomieszał wyrazy należące do czterech rodzin wyrazów. Odszukaj wyrazy pokrewne i przyporządkuj do odpowiednich wyrazów podstawowych.
bratanek, ojczulek, braterski, ożenić się, mężny, bratać się, żonaty, ojcowizna, braciszek, mężatka, żonka, mężnie, ojcowski, braterstwo
| Mąż | |
|---|---|
| Żona | |
| Ojciec | |
| Brat |
Utwórz rodzinę wyrazów rzeczownika „siostra”. Sprawdź w słowniku ortograficznym, czy udało ci się uwzględnić wszystkie wyrazy. Pod jaką literą będziesz szukać? Od którego hasła zaczniesz?
Przyjrzyj się podanym wyrazom. Zaznacz na niebiesko te, które twoim zdaniem wyrażają emocje pozytywne (np. miłość, czułość).
niebieski
matka
siostra
siostrzyczka
ojciec
braciszek
siostrunia
siostrzysko
mamusia
tatulek
brachol
Spośród podanych wyrazów wybierz te, które wyrażają pozytywne emocje:
matka, siostra, siostrzyczka, ojciec, braciszek, siostrunia, siostrzysko, mamusia, tatulek, brachol.
Utwórz zdrobnienia od innych nazw członków rodziny: „babka”, „dziadek”, „ciotka”, „wujek”.