Obywatel jako wyborca

Podstawowe zasady kodeksu wyborczego obowiązujące w Polsce

Po 1989 roku wybory w Polsce odbywały się na podstawie wielu ordynacji wyborczych (ustaw regulujących organizację wyborów), określających zasady wyborów parlamentarnych, prezydenckich, samorządowych, a od 2004 roku także europejskich. W 2010 roku Sejm RP podjął pracę nad jednolitym aktem prawnym – kodeksem wyborczym, który miał ujednolić zasady przeprowadzanych w Polsce elekcji. Ustawa została uchwalona 5 stycznia 2011 roku. Reguluje przepisy dotyczące głosowania w wyborach parlamentarnych, prezydenckich, samorządowych i do Parlamentu Europejskiego. W kodeksie wyborczym wyjaśniono zasady głosowania, sposoby liczenia głosów, przepisy o warunkach i instytucjach uznających ważność wyborów oraz przepisy karne za przestępstwa popełnione przeciwko wyborom. Ponadto ujednolicono też godziny głosowania – lokale wyborcze są zawsze otwarte między godziną 7.00 a 21.00. Głosowanie zawsze odbywa się w dniu wolnym od pracy.

Kodeks wyborczy został znowelizowany w 2018 roku o następujące zmiany: dwukadencyjność wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, zmiana definicji znaku „x” na karcie do głosowania, głosowanie korespondencyjne tylko dla osób niepełnosprawnych.

Nowością, wprowadzoną przez wspomniany kodeks, jest możliwość głosowania przez pełnomocnika dla obywateli, którzy ukończyli 60 lat oraz prawo do głosowania korespondencyjnego. Kodeks określił również bardzo precyzyjne zasady finansowania kampanii wyborczych oraz sposób rozliczania dochodów i wydatków poniesionych na ich prowadzenie. Pierwszą elekcją, która została przeprowadzona zgodnie z zasadami Kodeksu wyborczego, były wybory parlamentarne w 2011 roku. Podstawowe zasady prawa wyborczego w Polsce (przymiotniki wyborcze) są określone w Konstytucji RP.

RsdincJ057pNf

Wzór przesyłki wyborczej.

Podstawowe zasady prawa wyborczego w Polsce

• Powszechność wyborów – polega na tym, że mogą w nich uczestniczyć wszyscy pełnoprawni obywatele, którzy osiągnęli wiek uprawniający ich do czynnego i biernego udziału w elekcji.

• Bezpośredniość wyborów – polega na tym, że obywatel oddaje swój głos bezpośrednio na osobę, która ubiega się o objęcie mandatu lub urzędu (przeciwieństwem tej zasady są wybory pośrednie, które w Polsce mają miejsce w przypadku wyboru starostów i marszałków województw - wybierają ich wybrane w wyborach powszechnych, odpowiednio rady powiatów i sejmiki województw.

• Tajność głosowania – oznacza zagwarantowanie tajności aktu głosowania obywatela.

• Równość wyborów– polega na zapewnieniu wszystkim obywatelom takiej samej liczby głosów oraz zagwarantowaniu zbliżonej wagi głosu. Obecnie we wszystkich wyborach powszechnych odbywanych w Polsce każdy obywatel dysponuje
  1 głosem (do wyborów parlamentarnych 2007 roku włącznie, w elekcji do Senatu RP wyborcy, w zależności od okręgu, dysponowali od 2 do 4 głosów). Waga głosu oznacza proporcję między ilością obywateli zamieszkałych w danym okręgu wyborczym a liczbą mandatów przeznaczonych w nim do obsadzenia. Zasady przestrzegania zbliżonej wagi głosu na terenie całego kraju określane są w ordynacjach wyborczych.

• Proporcjonalność wyborów – polega na tym, że partie otrzymują liczbę mandatów proporcjonalną do liczby głosów oddanych na listy ich kandydatów  - z tego powodu nie może zostać zastosowana w okręgach jednomandatowych.

Zasady biernego prawa wyborczego. Cenzus wieku uprawniający do kandydowania:

• do rady gminy, rady powiatu, sejmiku województwa - 18 lat,

• do Sejmu RP i do Parlamentu Europejskiego - 21 lat,

• na wójta, burmistrza, prezydenta miasta - 25 lat,

• do Senatu RP - 30 lat,

• na Prezydenta RP - 35 lat.

Zasady czynnego prawa wyborczego
Prawo do wybierania swoich przedstawicieli przysługuje obywatelom polskim. W wyborach do samorządu terytorialnego i wyborach do Parlamentu Europejskiego także obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej stale zamieszkujących terytorium Polski. Warunkiem koniecznym jest ukończenie 18 lat.

Rx49xJNGbRz9F

Na zdjęciu widoczna karta do głosowania z napisem: Karta do głosowania w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Ponowne głosowanie w dniu 12 lipca 2020 r. Kandydaci na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Podane są dwa nazwiska: Duda Andrzej Sebastian i Trzaskowski Rafał Kazimierz, po lewej stronie nazwisk znajdują się pola do zaznaczenia X. Poniżej informacja: 1. Znajdź kandydata, na którego chcesz głosować. 2. Postaw znak "X" w kratce wyłącznie przy nazwisku tego kandydata. 3. Jeżeli postawisz znak "X" przy nazwisku obu kandydatów, Twój głos będzie nieważny. 4. Znak "X" to co najmniej dwie linie przecinające się wewnątrz kratki. U dołu kartki znajduje się pieczęć Obwodowej Komisji Wyborczej i pieczęć Państwowej Komisji Wyborczej.Pieczęć Obwodowej Komisji Wyborczej w Białymstoku nr 26 jest okrągła. Napis w kolorze czerwonym.Pieczęć Państwowej Komisji Wyborczej jest okrągła. W kolorze czarnym. Z godłem Rzeczypospolitej Polskiej.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

RHnbecHqIisQ0

9. Nagranie video. Na początku pojawia się plansza z tytułem „Niska frekwencja wyborcza”. Następnie pojawia się prof. dr hab. Andrzej Antoszewski – politolog Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna siedzi w jasnym pomieszczeniu. W tle widać białe ściany, powieszony na ścianie fragment mapy świata, kanapę, poduszkę, regał z książkami i roślinę w doniczce. Na końcu pojawia się plansza z napisami: wystąpił prof. dr hab. Andrzej Antoszewski, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnej", wrzesień 2014.

9. Nagranie video. Na początku pojawia się plansza z tytułem „Niska frekwencja wyborcza”. Następnie pojawia się prof. dr hab. Andrzej Antoszewski – politolog Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna siedzi w jasnym pomieszczeniu. W tle widać białe ściany, powieszony na ścianie fragment mapy świata, kanapę, poduszkę, regał z książkami i roślinę w doniczce. Na końcu pojawia się plansza z napisami: wystąpił prof. dr hab. Andrzej Antoszewski, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnej", wrzesień 2014.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RHnbecHqIisQ0

9. Nagranie video. Na początku pojawia się plansza z tytułem „Niska frekwencja wyborcza”. Następnie pojawia się prof. dr hab. Andrzej Antoszewski – politolog Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna siedzi w jasnym pomieszczeniu. W tle widać białe ściany, powieszony na ścianie fragment mapy świata, kanapę, poduszkę, regał z książkami i roślinę w doniczce. Na końcu pojawia się plansza z napisami: wystąpił prof. dr hab. Andrzej Antoszewski, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnej", wrzesień 2014.

• frekwencja wyborcza w wyborach 2015 r. do Sejmu RP wyniosła 50,92%,

• frekwencja wyborcza w wyborach prezydenckich w 2015 r. wyniosła 55,34%,

• frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych w 2018 r. wyniosła 48,83%,

• frekwencja wyborcza w wyborach 2019 r. do Sejmu RP wyniosła 61,74%,

• frekwencja wyborcza w wyborach 2019 r. do Parlamentu Europejskiego wyniosła 45,68%,

• frekwencja wyborcza wyborach prezydenckich w 2020 r. wyniosła 68,18%.

Techniczne aspekty aktu głosowania

Re9x7mFRxzKTR1tqUOInQk7N_00alt001

Zdjęcie. Na zdjęciu widoczny czerwony znak X namalowany na białej ścianie.

Akt głosowania, zgodnie z polskim prawem wyborczym i zasadami demokracji, jest jednym z najważniejszych elementów uczestnictwa obywateli w życiu publicznym. Daje możliwość wyboru swoich przedstawicieli, którzy najlepiej będą reprezentować interesy obywateli i państwa. Dlatego powinna to być decyzja przemyślana i odpowiedzialna.

W zależności od elekcji, zaznaczamy znak X na jednej lub kilku kartach wyborczych.

Znowelizowany kodeks wyborczy wprowadził nową definicję znaku X, według której są to co najmniej dwie linie, które przecinają się w  obrębie kratki. Ponadto, nowela wprowadziła przepis, na mocy którego dopisanie na karcie do głosowania dodatkowych numerów list i nazw albo dopisków, w tym w kratce lub poza nią, nie wpłynie na ważność oddanego głosu. Dotychczas w kratkach przy nazwiskach kandydatów nie można było dokonywać żadnych korekt. Za nieważny uznaje się głos, gdy wyborca w żadnej z kratek nie postawi znaku X lub zagłosuje na więcej niż jedną osobę.

Zasady głosowania przez pełnomocnika

W Kodeksie wyborczym wprowadzono prawo głosowania przez pełnomocnika. Z prawa tego mogą korzystać wyborcy, którzy najpóźniej w dniu głosowania ukończą 60 lat albo posiadają orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, w tym także wyborcy mający właściwe orzeczenie organu rentowego.

Oznacza to, że prawo do głosowania przez pełnomocnika mają osoby niepełnosprawne, które ukończyły 60 lat i z różnych powodów mogą mieć problem z dostaniem się do lokalu wyborczego, a powodowani obywatelskim obowiązkiem chcą uczestniczyć w elekcji. We wcześniejszych rozwiązaniach prawnych konieczne było osobiste udanie się do lokalu wyborczego, który nie zawsze był przystosowany dla osób niepełnosprawnych.

Pełnomocnikiem może być osoba wpisana do rejestru wyborców w tej samej gminie, co udzielający pełnomocnictwa. Pełnomocnictwo do głosowania można przyjąć
od dwóch osób, pod warunkiem że przynajmniej jedna z nich jest krewną lub na przykład powinowatą. Pełnomocnikiem nie może być osoba wchodząca w skład komisji wyborczej właściwej dla obwodu głosowania osoby udzielającej pełnomocnictwa. Pełnomocnikami nie mogą być również mężowie zaufania i kandydaci startujący w danych wyborach.

R1Rjo0s4W7dCq

Grafika przedstawia przezroczysta urnę wyborczą. Urna z otworem w górnej części przeznaczona do składania głosów przez wyborców w czasie głosowania. Stawiana jest w lokalu wyborczym. Wewnątrz urny widoczne karty do głosowania.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

Akt pełnomocnictwa do głosowania sporządza się przed wójtem lub upoważnionym przez niego pracownikiem urzędu. Sporządza się go na wniosek wyborcy, wniesiony do wójta (burmistrza, prezydenta) gminy, w której wyborca jest wpisany do rejestru wyborców, najpóźniej w 9 dniu przed dniem wyborów. Wniosek powinien zawierać: nazwisko i imię (imiona), imię ojca, datę urodzenia, numer ewidencyjny PESEL oraz adres zamieszkania zarówno wyborcy, jak i osoby, której ma być udzielone pełnomocnictwo do głosowania, a także wyraźne oznaczenie wyborów, których dotyczy pełnomocnictwo do głosowania.

Głosowanie za pośrednictwem pełnomocnika jest wyłączone w obwodach głosowania w:

• zakładach opieki zdrowotnej,

• w domach opieki społecznej,

• osadzonym w zakładach karnych i aresztach śledczych,

• domu studenckim, zespołach domów studenckich prowadzonych przez uczelnie lub inne podmioty na podstawie umów zawartych z uczelniami,

• utworzonych za granicą i na polskich statkach morskich,

• w przypadku zgłoszenia przez wyborcę niepełnosprawnego zamiast głosowania korespondencyjnego.

Sposoby rekrutowania członków komisji wyborczych i ich obowiązki

Zgodnie z obowiązującym w Polsce Kodeksem wyborczym, obwodową komisję wyborczą powołuje się spośród wyborców. Na przykład w wyborach ogólnokrajowych jej członków powołuje wójt (burmistrz, prezydent miasta). W skład komisji wyborczej wchodzi od 7 do 13 osób. Kandydatami na członków komisji wyborczych mogą być tylko osoby ujęte w rejestrze wyborczym danej gminy. W skład obwodowej komisji wyborczej wchodzi też jeden pracownik samorządowy wskazany przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Skład komisji podaje się do publicznej wiadomości

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

W Kodeksie wyborczym określono zadania komisji obwodowych:

• przeprowadzenie głosowania w obwodzie, z uwzględnieniem zasad wyborczych,

• czuwanie w dniu wyborów nad przestrzeganiem prawa wyborczego w miejscu i czasie głosowania, zapewnienie otwarcia lokalu wyborczego w ustalonych godzinach, zapewnienie zasady tajności głosowania, dbanie o brak agitacji wyborczej w lokalu,

• ustalenie wyników głosowania w obwodzie (policzenie oddanych w obwodzie głosów) i podanie ich do publicznej wiadomości przez wywieszenie w miejscu ogólnodostępnym protokołu z przebiegu głosowania,

• przesłanie wyników głosowania drogą elektroniczną do właściwej komisji wyborczej i zabezpieczenie kart do głosowania.

Za przygotowanie lokali wyborczych na danym terenie odpowiada wójt (burmistrz, prezydent miasta). Zgodnie z ustawą, połowa lokali obwodowych komisji wyborczych powinna być dostosowana do potrzeb wyborców niepełnosprawnych.

Rola mężów zaufania w komisjach wyborczych

Mężowie zaufania reprezentują komitety wyborcze w obwodowych komisjach wyborczych. W jednej komisji wyborczej może być jeden przedstawiciel danego komitetu wyborczego, który wystawił swojego kandydata w okręgu wyborczym. Oznacza to, że w każdym lokalu wyborczym może być tylu mężów zaufania, ile komitetów wyborczych zostało tam zarejestrowanych.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

Zgodnie z postanowieniami polskiego prawa mężowie zaufania mogą:

• być obecni w lokalu wyborczym w czasie wszystkich czynności komisji wyborczych, zwłaszcza w czasie głosowania, ustalania wyników głosowania i sporządzania protokołu,

• być obecni przy przekazywaniu protokołu obwodowej komisji wyborczej,

• uczestniczyć w procesie liczenia głosów,

• uczestniczyć w procesie sprawdzania prawidłowości ustalenia wyników głosowania,

• wnosić do protokołu komisji wyborczej uwagi związane z jej pracą, w których powinny zostać zawarte konkretne zarzuty.

Obecny w lokalu wyborczym mąż zaufania powinien mieć identyfikator z imieniem i nazwiskiem oraz nazwą komitetu wyborczego, który reprezentuje. Nie wolno mu, pod groźbą odpowiedzialności karnej, prowadzić agitacji w lokalu wyborczym.

Zadania Państwowej Komisji Wyborczej oraz Krajowego Biura Wyborczego

Państwowa Komisja Wyborcza
Nad prawidłowym przebiegiem wyborów i referendów w Polsce czuwa Państwowa Komisja Wyborcza (PKW), która jest najwyższym, stałym organem wyborczym. 
Jej członkowie są prawnikami o długoletniej praktyce zawodowej.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

W skład Państwowej Komisji Wyborczej wchodzą:

W skład Państwowej Komisji Wyborczej wchodzą: jeden sędzia Trybunału Konstytucyjnego, wskazany przez Prezesa Trybunału Konstytucyjnego; jeden sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego, wskazany przez Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego; 7 osób mających kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego, wskazanych przez Sejm. Kandydatów na członków Państwowej Komisji Wyborczej, powoływanych na podstawie, wskazują kluby parlamentarne lub poselskie.

Powoływani przez Prezydenta RP, w drodze postanowienia, członkowie PKW wybierają spośród siebie przewodniczącego i dwóch jego zastępców. W skład PKW wchodzi również szef Krajowego Biura Wyborczego, który pełni równocześnie funkcję sekretarza PKW. Uczestniczy w pracach komisji z głosem doradczym.

Do zadań Państwowej Komisji Wyborczej należy:

• sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem prawa wyborczego i prawidłowe przeprowadzenie wyborów,

• powoływanie okręgowych komisji wyborczych i komisarzy wyborczych,

• ustalanie wzorów urzędowych formularzy oraz druków wyborczych, a także wzorów pieczęci organów wyborczych niższego stopnia,

• ustalanie i ogłaszanie wyników głosowania i wyników wyborów w zakresie określonym przepisami szczególnymi kodeksu.

Krajowe Biuro Wyborcze jest urzędem zapewniającym obsługę organów wyborczych oraz wykonującym zadania związane z organizacją wyborów i referendów w zakresie określonym w Kodeksie wyborczym i innych ustawach.

Stwierdzenie ważności wyborów - procedury sądowe

Ogłoszenie ważności wyborów i ich rezultatów (przyznanie odpowiedniej liczby mandatów poszczególnym komitetom wyborczym) jest zadaniem Państwowej Komisji Wyborczej.

W przypadku wyborów samorządowych ich ważność jest uznawana przez sądy okręgowe, właściwe dla danego województwa. Sądy te rozpatrują również ewentualne skargi obywateli na ważność przeprowadzonych procedur wyborczych.
Po rozpatrzeniu protestów, sąd okręgowy, orzekając o nieważności wyborów lub o nieważności wyboru radnego, może stwierdzić wygaśnięcie mandatu oraz postanawia o  przeprowadzeniu wyborów ponownych lub o podjęciu niektórych czynności wyborczych, wskazując czynność, od której należy ponowić postępowanie wyborcze. Jeżeli sąd okręgowy nie znajduje dowodów na błędy w przeprowadzeniu wyborów, orzeka o ich ważności.

Podsumowanie

Prawo wyborcze jest jednym z najważniejszych praw obywatelskich we współczesnych państwach demokratycznych. Demokracja przedstawicielska  powinna opierać się  na dobrze przygotowanych parlamentarzystach czy radnych, którzy swoją pracę traktują jako działanie dla dobra publicznego. Natomiast każdy obywatel, mając prawo wyboru przedstawicieli, powinien świadomie głosować. Oddanie głosu to obywatelski obowiązek, świadczący o dojrzałości i odpowiedzialności za państwo. W Polsce wszelkie zasady głosowania i uznawania ważności wyborów zawarte są w jednej ustawie, uchwalonej przez parlament w 2011 roku. Jest nią Kodeks wyborczy. Rozstrzyga on wszelkie kwestie wątpliwe, które dotyczą wszystkich elekcji, w jakich mogą uczestniczyć obywatele RP.

Zalecana literatura

Chmaj M., Skrzydło W., System wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2011.
Rążewski K., Słomczyński W., Życzkowski K., Wójcikiewicz M., Każdy Głos Się Liczy!: Wędrówka Przez Krainę Wyborów, Warszawa 2014.