Polskie wybrzeże ma 510 km długości. Słynie przede wszystkim z przepięknych piaszczystych i szerokich plaż. Najszersza rozciąga się w Świnoujściu i ma ponad 100 m szerokości. Podczas sztormów morskie fale każdego roku zabierają fragmenty lądu. Największą wartość przyrodniczą polskiego wybrzeża stanowi Słowiński Park Narodowy wpisany na listę Rezerwatów Biosfery UNESCO.

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • typy krajobrazów występujące w Polsce,

  • czynniki wpływające na ukształtowanie terenu,

  • krajobraz obszarów przylegających do Morza Bałtyckiego.

Twoje cele
  • Wskażesz położenie pobrzeży na mapie Polski.

  • Omówisz cechy klimatu pobrzeży.

  • Wyjaśnisz, jak powstaje bryza.

  • Omówisz cechy charakterystyczne klifu, plaży, mierzei, wydmy.

  • Rozpoznasz elementy krajobrazu nadmorskiego.

  • Opiszesz działalność wody i wiatru na wybrzeżu Morza Bałtyckiego.

  • Omówisz największe atrakcje turystyczne regionu.

ipttsypcCF_d5e177

1. Klimat pobrzeży

PobrzeżepobrzeżePobrzeże to nizinny obszar lądu sąsiadujący z morzem. Sąsiedztwo to wywiera wpływ na klimat pobrzeża oraz ukształtowanie jego powierzchni. Latem na pobrzeżach w ciągu dnia jest chłodniej niż w głębi lądu (z wyjątkiem pojezierzy), za to noce są ciepłe. Zimą natomiast morze stopniowo oddaje nagromadzone latem ciepło i ogrzewa sąsiadujące wybrzeże, łagodząc zimowe mrozy. Na polskim pobrzeżu śnieg pada najrzadziej i leży najkrócej w porównaniu z resztą kraju.

RLcI4MnDkA4Jz
Aktywna mapa Polski z zaznaczonymi pasami poszczególnych krajobrazów Polski. Od północy są to kolejno pasy: pobrzeży, pojezierzy, nizin środkowopolskich, wyżyn, kotlin podgórskich, gór. Pobrzeże to teren leżący nad Morzem Bałtyckim. Ciągnie się od zachodu do wschodu. Bardziej na południe znajduje się pojezierze. Biegnie ono od granicy z Niemcami na zachodzie do granicy z Litwą na wschodzie. Bardziej na południe znajduje się nizina środkowopolska. Biegnie ona od granicy z Niemcami na zachodzie do granicy z Białorusią na wschodzie. Bardziej na południe znajdują się wyżyny i góry.
Pasowy układ regionów geograficznych w Polsce
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0.

Charakterystycznym zjawiskiem pobrzeży jest występowanie bryzybryzabryzy. W ciągu słonecznego dnia ląd nagrzewa się szybciej niż woda. Od niego nagrzewa się powietrze, które się unosi. To powoduje powstanie strefy obniżonego ciśnienia atmosferycznego. Nad wodą z kolei powietrze pozostaje chłodne, jest więc cięższe i tworzy strefę podwyższonego ciśnienia. Ruch powietrza z wyżu do niżu oznacza chłodny wiatr znad morza w kierunku lądu. Ten wiatr nazywany jest bryzą dzienną lub bryzą morską. W czasie pogodnej, bezchmurnej nocy zachodzi zjawisko odwrotne. Ląd szybciej stygnie i oddaje ciepło, przez co powietrze nad nim również szybciej się oziębia. Woda jest cieplejsza, więc powietrze nad nią się unosi. W tym przypadku wiatr wieje od lądu w kierunku morza. Nazywamy go bryzą nocną lub bryzą lądową.

Rj3WzW3bvFHhC
Bryza dzienna (morska) wieje od morza, a bryza nocna (lądowa) od lądu
Źródło: epodreczniki.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ważne!

Zjawiska bryzy dziennej i bryzy nocnej nie muszą występować codziennie. Jeżeli nad obszar pobrzeży nadciągną silne wiatry, to mogą zakłócić lub nawet odwrócić spodziewany kierunek wiatru.

ipttsypcCF_d5e229

2. Rzeźba terenu pobrzeży

Morze ma duży wpływ na ukształtowanie wybrzeża. Tam, gdzie brzegi są wysokie, fale morskie mogą je niszczyć, tworząc strome klifyklifklify. Spotykane są one na przykład na wyspie Wolin i w Gdyni. Charakterystyczne są też długie, piaszczyste pasy lądu, zwane mierzejamimierzejamierzejami, położone głównie we wschodniej części pobrzeży. Powstają one, gdy przybrzeżne prądy morskie przenoszą piasek i usypują go wzdłuż linii brzegowej.
Wzdłuż wybrzeży morskich często rozciągają się plażeplażaplaże. Polskie plaże są przeważnie szerokie (mają nawet ponad 100 m) i pokryte drobnym piaskiem,  co jest stosunkowo rzadko spotykane w Europie. Plaże mogą być również kamieniste (wschodnia część plaży na klifowym wybrzeżu Jastrzębiej Góry). W czasie jesiennych sztormów plaże bywają całkowicie zalewane przez fale.

Gdy piasek wyschnie, wiatr może go przesypywać. Kiedy napotka przeszkodę, np. roślinność, powstaje piaskowe wzniesienie – wydmawydmawydma. Wiatr może przesypywać piasek, skutkiem czego wydma stopniowo się przesuwa – mamy wówczas do czynienia z wydmą ruchomą.

R19t2wbdgaEp2
Pod wpływem niszczącej siły fal morskich nie tylko powstają strome klify, ale jednocześnie dochodzi do cofania się brzegu
Źródło: epodreczniki.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, dlaczego krajobraz wydm w Słowińskim Parku Narodowym ciągle się zmienia?

RpzQ6t3bbwCLB
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ważne!

Wzdłuż piaszczystych wybrzeży często sadzone są gęste zarośla. Wbrew pozorom nie są to rośliny ozdobne. Ich głównym zadaniem jest umacnianie brzegów. Korzenie tych roślin wzmacniają podłoże i sprawiają, że wiatr nie rozwiewa piasku. Pamiętaj, będąc nad morzem, nie wyrywaj tych roślin i nie niszcz ich!

RypOzHxCozykv
Pas ochronnej roślinności nadbrzeżnej
Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Jezioro Łebsko, trzecie pod względem powierzchni jezioro w Polsce, przed setkami lat było zatoką morską, którą z czasem mierzeja odcięła od otwartego morza.

Uwaga!

Klif jest niestabilny i dosłownie w każdej chwili jego fragmenty mogą się obsunąć na plażę. Dlatego nie należy spacerować u samej podstawy klifu, jak też zbyt blisko jego krawędzi.

ipttsypcCF_d5e290

3. Pobrzeża polskie

Pobrzeża polskie dzielimy na trzy duże regiony.
Pobrzeże Szczecińskie obejmujące tereny w pobliżu ujścia Odry wokół Zalewu Szczecińskiego. Występują tu zarówno równinne krajobrazy ujścia Odry, jak i tereny pagórkowate. Do tego pobrzeża należą fragmenty wyspy Uznam i cała wyspa Wolin, dwa wielkie jeziora (Dąbie i Miedwie) oraz wiele mniejszych.
Pobrzeże Koszalińskie to środkowa część pasa. Charakterystyczne dla tej krainy są piaszczyste plaże, przybrzeżne jeziora odcięte od morza mierzejami i wysokie ruchome wydmy. Brzegi są tu zarówno wysokie z klifami, jak i niskie z szerokimi plażami. Największe wydmy ruchome spotykane są w Słowińskim Parku Narodowym.
Pobrzeże Gdańskie jest najbardziej na wschód wysuniętą częścią pobrzeży, leżącą półkoliście wokół Zatoki Gdańskiej. Rozciąga się od przylądka Rozewie, aż po granicę z Rosją. Charakterystyczne są tu wysokie na kilkadziesiąt metrów wzniesienia rozdzielone dolinami, długie mierzeje i obszar dookoła ujścia Wisły, miejscami leżący w depresji.

1
Ćwiczenie 2

Określ położenie depresji względem poziomu morza i barwę, jaka odpowiada jej na mapie hipsometrycznej.

R14cnCwEJ0Kyh
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Uwaga!

Kąpiel w morzu jest przyjemna, ale wiąże się też z nią spore ryzyko. Dla własnego bezpieczeństwa pływaj lub kąp się tylko w miejscach do tego przeznaczonych, w obecności ratownika i w czasie, gdy pogoda i warunki są sprzyjające (co jest sygnalizowane wywieszeniem białej flagi). Jeśli wywieszona zostaje czerwona flaga, nie wolno wchodzić do wody.

ipttsypcCF_d5e342

Podsumowanie

  • Pobrzeża to pas lądu sąsiadujący z morzem. Morze wywiera duży i bezpośredni wpływ na klimat i rzeźbę terenu tego fragmentu lądu.

  • Charakterystyczny dla pobrzeży jest wiatr nazywany bryzą.

  • W Polsce wyróżnia się pobrzeża: Pobrzeże Szczecińskie, Pobrzeże Koszalińskie, Pobrzeże Gdańskie.

bg‑azure

Praca domowa

11
Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, w jakim celu wzdłuż pobrzeża buduje się kamienne falochrony.

RHb2c6K5cSkjT
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
ipttsypcCF_d5e412

Słownik

bryza
bryza

wiatr wiejący w pasie pobrzeży znad morza w kierunku lądu lub znad lądu w kierunku morza, powstający na skutek różnicy tempa nagrzewania się tych obszarów

klif
klif

stromy brzeg morza powstający w wyniku podmywania podstawy tego brzegu przez fale

mierzeja
mierzeja

wąski pas lądu zamykający przybrzeżne akweny; mierzeja odcina zatokę od pełnego morza; zbudowana jest z piasku zabieranego w innym miejscu

plaża
plaża

płaski nadbrzeżny pas lądu pokryty piaskiem lub żwirem

pobrzeże
pobrzeże

pas lądu rozciągający się wzdłuż brzegów morza, tworzący krainę geograficzną o cechach powiązanych z działalnością morza

wydma
wydma

wzgórze zbudowane z piasku przemieszczanego przez wiatr

ipttsypcCF_d5e535

Zadania

1
Pokaż ćwiczenia:
11
Ćwiczenie 1
Rh6o6RHzloISc1
Zaznacz miejsce, w którym w Polsce istnieją największe ruchome wydmy. Możliwe odpowiedzi: 1. Słowiński Park Narodowy, 2. Woliński Park Narodowy, 3. Mierzeja Helska, 4. Delta Odry.
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 2
R2S24PcqQEJF01
Zaznacz nazwy polskich pobrzeży. Możliwe odpowiedzi: 1. Pobrzeże Szczecińskie, 2. Pobrzeże Koszalińskie, 3. Pobrzeże Gdańskie, 4. Pobrzeże Wielkopolskie, 5. Pobrzeże Helskie, 6. Pobrzeże Klifowe, 7. Pobrzeże Piaszczyste, 8. Pobrzeże Olsztyńskie, 9. Wybrzeże Bałtyckie.
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
2
Ćwiczenie 3
R1JTGrqLFI8Fa1
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących procesu powstawania mierzei.. Na południowym wybrzeżu Bałtyku tworzą się mierzeje.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Mierzeje powstają z glonów i wodorostów. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Mierzeje są budowane przez przybrzeżne prądy morskie. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Mierzeje niszczą brzegi, powodując powstanie klifów. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Każda plaża jest mierzeją. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz.
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY-SA 3.0.
3
Ćwiczenie 4
RRe89hMh0oT8g1
Uzupełnij zdania wyrażeniami z listy. W ciągu dnia ląd nagrzewa się 1. wolniej, 2. cieplejsze, 3. stygnie, 4. topi się, 5. głębiej, 6. chłodniejsze, 7. brzegu, 8. morza, 9. skrapla się, 10. dokładniej, 11. szybciej, 12. plaży, 13. dzienną, 14. zanieczyszczone, 15. delikatną, 16. klifu, 17. nocną, 18. rozpręża się, 19. gorące, 20. wiosenną niż woda.
Rozgrzane od kontaktu z lądem powietrze 1. wolniej, 2. cieplejsze, 3. stygnie, 4. topi się, 5. głębiej, 6. chłodniejsze, 7. brzegu, 8. morza, 9. skrapla się, 10. dokładniej, 11. szybciej, 12. plaży, 13. dzienną, 14. zanieczyszczone, 15. delikatną, 16. klifu, 17. nocną, 18. rozpręża się, 19. gorące, 20. wiosenną i unosi, co powoduje powstanie strefy niżu.
Nad wodą powietrze pozostaje 1. wolniej, 2. cieplejsze, 3. stygnie, 4. topi się, 5. głębiej, 6. chłodniejsze, 7. brzegu, 8. morza, 9. skrapla się, 10. dokładniej, 11. szybciej, 12. plaży, 13. dzienną, 14. zanieczyszczone, 15. delikatną, 16. klifu, 17. nocną, 18. rozpręża się, 19. gorące, 20. wiosenną , jest więc cięższe i tworzy wyż.
Ruch powietrza z wyżu do niżu powoduje powstanie wiatru wiejącego znad 1. wolniej, 2. cieplejsze, 3. stygnie, 4. topi się, 5. głębiej, 6. chłodniejsze, 7. brzegu, 8. morza, 9. skrapla się, 10. dokładniej, 11. szybciej, 12. plaży, 13. dzienną, 14. zanieczyszczone, 15. delikatną, 16. klifu, 17. nocną, 18. rozpręża się, 19. gorące, 20. wiosenną w kierunku lądu.
Taki wiatr nazywany jest bryzą 1. wolniej, 2. cieplejsze, 3. stygnie, 4. topi się, 5. głębiej, 6. chłodniejsze, 7. brzegu, 8. morza, 9. skrapla się, 10. dokładniej, 11. szybciej, 12. plaży, 13. dzienną, 14. zanieczyszczone, 15. delikatną, 16. klifu, 17. nocną, 18. rozpręża się, 19. gorące, 20. wiosenną.
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
3
Ćwiczenie 5
RrklgjKXVghLQ1
Zaznacz, do którego pobrzeża należy wyspa Wolin. Możliwe odpowiedzi: 1. Pobrzeże Szczecińskie, 2. Pobrzeże Koszalińskie, 3. Pobrzeże Gdańskie, 4. Pobrzeże Łebskie.
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
ipttsypcCF_d5e412
bg‑azure

Notatnik

RMpwtBC5DijP1
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.