Wprowadzenie
Materiał powtórzeniowy został podzielony na części dotyczące Rzeczpospolitej Obojga Narodów w XVII wieku, m.in. tematy dotyczące:
królów z dynastii Wazów na tronie Rzeczpospolitej,
powstania Chmielnickiego,
granic Rzeczpospolitej w XVII wieku i jej ustroju,
Rzeczpospolitej Jana III Sobieskiego,
Europy zmierzającej ku nowoczesności (Anglia, Rosja, Francja w XVII wieku).
Mapa: Europa na początku XVI wieku
Na mapie zaznaczono:
Granice państw na początku XVI wieku:
Królestwo Norwegii,
Królestwo Szwecji,
Królestwo Danii,
Republika Nowogrodzka,
Republika Pskowska,
Państwo Zakonu Krzyżackiego w Inflantach,
Wielkie Księstwo Moskiewskie,
Księstwo Riazańskie,
Wielkie Księstwo Litewskie,
Wielka Orda,
Królestwo Polskie,
Księstwa Pomorskie,
Księstwa Meklemburgii,
Elektorat Brandenburgii,
Królestwo Czeskie,
Królestwo Węgierskie,
Arcyksięstwo Austriackie,
Księstwo Bawarii,
Rzesza Niemiecka,
Elektorat Palatynatu,
Księstwo Brunszwik,
Niderlandy,
Księstwo Luksemburg,
Szwajcaria,
Księstwo Sabaudii,
Księstwo Mediolanu,
Republika Wenecka,
Państwo Kościelne,
Królestwo Neapolu,
Republika Genui,
Królestwo Sycylii,
Królestwo Francji,
Królestwo Anglii,
Królestwo Szkocji,
Królestwo Hiszpanii,
Królestwo Nawarry,
Królestwo Portugalii,
Andora,
Imperium Osmańskie,
Sułtanat Tunisu,
Sułtanat Tlemsen.
Granice państw Cesarstwa Rzymskiego:
Niderlandy,
Księstwo Luksemburg,
Elektorat Palatynatu,
Szwajcaria,
Księstwo Sabaudii,
Księstwo Mediolanu,
Hr. Tyrolu,
Rzesza Niemiecka,
Księstwo Bruszwik,
Księstwo Meklemburgii,
Księstwa Pomorskie,
Elektorat Brandenburgii,
Elektorat Saksonii,
Królestwo Czeskie,
Księstwo Bawarii,
Arcyksięstwo Austriackie,
Republika Genui.
Granice państw unii kalmarskiej (do 1523 roku):
Królestwo Norwegii,
Królestwo Szwecji,
Królestwo Danii.
Kraje we władaniu Habsburgów w 1519 roku:
Niderlandy,
Księstwo Luksemburg,
Arcyksięstwo Austriackie,
Hr. Tyrolu,
Królestwo Neapolu,
Sardynia,
Królestwo Sycylii,
Baleary,
Królestwo Hiszpanii.
Granice państw we władaniu Jagiellonów pod koniec XV wieku:
Księstwa Śląskie,
Królestwo Czeskie,
Królestwo Węgierskie,
Hospodarstwo Mołdawskie,
Królestwo Polskie,
Prusy Zachodnie,
Wielkie Księstwo Litewskie.
Królestwo Polskie i jego lenna:
Królestwo Polskie,
Prusy Zachodnie,
Hospodarstwo Mołdawskie.
Ziemie opanowane przez Moskwę do 1521 roku:
Republika Nowogrodzka,
Republika Pskowska,
Wielkie Księstwo Moskiewskie,
Księstwo Riazańskie,
wschodnia część Wielkiego Księstwa Litewskiego,
Księstwo Wierchojańskie.
Państwa arabskie:
Sułtanat Maroka,
Sułtanat Tlemsen,
Sułtanat Tunisu.
Ważniejsze bitwy:
1521 - Belgrad,
1514 - Orsza.
Mapa: Europa ok. 1700 roku
Na mapie zaznaczono:
Rzeczypospolita i jej lenna oraz Saksonia w unii personalnej w latach 1697‑1763. Obszar obejmuje miasta i obszary:
Kurlandia,
Kowno,
Wilno,
Leśna,
Grodno,
Pińsk,
Łuck,
Lwów,
Lublin,
Kliszów,
Kraków,
Kalisz,
Warszawa,
Poznań,
Toruń,
Gdańsk,
Lipsk,
Drezno.
Kraje i nabytki Habsburgów austriackich do 1735 r.:
Śląsk,
Królestwo Czeskie,
Królestwo Węgierskie,
Siedmiogród,
Chorwacja,
Niderlandy Austriackie.
Cesarstwo Rosyjskie i jego nabytki w pierwszej połowie XVIII wieku. Na mapie zaznaczone następujące obszary i miasta:
Estonia,
Inflanty,
Ingria,
Karelia,
Nowogród,
Psków,
Moskwa,
Smoleńsk,
Woroneż,
Baturyn,
Kijów,
Połtawa.
Imperium Osmańskie i jego lenna:
Hospodarstwo Mołdawskie,
Hospodarstwo Wołoskie,
Chanat Krymski,
Tunezja,
Kreta,
Rodos,
obszar Grecji z miastami: Sofia, Saloniki, Ateny, Izmir, Stambuł, Synopa.
Granice Cesarstwa Niemieckiego, w skład którego wchodzą następujące tereny:
Królestwo Czeskie,
Śląsk,
Elekt. Bawarii,
Elekt. Palatynatu,
Niderlandy Austriackie,
Rzesza Niemiecka,
Elekt. Hanoweru,
Elekt. Brandenburgii.
Ważniejsze traktaty:
1711 - Jassy,
1718 - Požarevac.
Działania wojsk w wojnie północnej (1700‑1721)
Szwedzkich:
Karlskrona,
Rewel,
Narwa,
Ryga,
Kowno,
Grodno,
Pińsk,
Łuck,
Lublin,
Warszawa,
Kalisz,
Lipsk,
Drezno,
Poznań,
Łomża,
Grodno,
Leśna,
Baturyn,
Połtawa,
Perewołoczna,
Bendery,
Rosyjskich:
Wyborg,
Gavle,
Sztokholm,
Vaasa,
Smoleńsk,
Leśna,
Połtawa,
Perewołoczna,
Kijów,
Falciu.
Polskich:
Ryga,
Kowno,
Drezno.
Pokój kończący wojnę:
1721 - Nystad.
Królowie z dynastii Wazów na tronie Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Kto był pierwszym królem ze szwedzkiej dynastii Wazów na tronie Rzeczypospolitej Obojga Narodów? W jakich latach? Jak był on spokrewniony z ostatnim z Jagiellonów? Zapisz odpowiedź poniżej.
Napisz, kto był drugim królem ze szwedzkiej dynastii Wazów na tronie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W jakich latach?
Wyjaśnij, kto był trzecim królem ze szwedzkiej dynastii Wazów na tronie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W jakich latach? Zapisz odpowiedź poniżej.
Kolejni królowie z dynastii Wazów na tronie Rzeczpospolitej Obojga Narodów:
Mapa: Powstanie Chmielnickiego
Na mapie zaznaczono:
Obszar Rzeczpospolitej i jej lenn w 1648 roku:
Kurlandia Semigalia,
Litwa,
Wołyń,
Podole,
Ukraina,
Zaporoże,
Dzikie Pola.
Obszar Imperium Osmańskiego i jego lenn:
Hospodarstwo Mołdawskie,
Księstwo Siedmiogrodzkie,
Chanat Krymski.
Granice Księstwa Ruskiego na mocy ugody hadziackiej w 1658 roku:
Ukraina,
Dzikie Pola,
Zaporoże.
Ziemie zagarnięte przez Rosję w 1667 roku:
Dzikie Pola,
Zaporoże,
Ukraina,
miasta: Starodub, Nowogród Siewierski, Czernihów, Hadziacz, Perejasław, Łubnie, Połtawa, Krzemieńczuk, Kudak, Nowa Sicz, Stara Sicz.
Najdalszy zasięg powstania Chmielnickiego (miasta):
Szawle,
Dyneburg,
Newel,
Połock,
Kowno,
Wilno,
Niemież,
Grodno,
Borysów,
Smoleńsk,
Andruszów,
Szkłów,
Mohylew,
Mińsk,
Nowogródek,
Połonka,
Brześć Litewski,
Zamość.
Działania wojsk kozackich w 1648 roku:
Nowa Sicz,
Czehryń,
Korsuń,
Biała Cerkiew,
Piławce,
Stary Konstantynów,
Zbaraż,
Zborów,
Lwów,
Zamość.
Działania wojsk rosyjskich w latach 1654‑1655:
Kijów,
Mozyrz,
Pińsk,
Smoleńsk,
Newel,
Połock,
Borysów,
Briańsk,
Mohylew,
Szkłów,
Niemież,
Wilno,
Kowno,
Grodno.
Działania wojsk Rzeczpospolitej w 1660 roku:
Zamość,
Łuck,
Stary Konstantynów,
Cudnów,
Słabodyszcze,
Połonka,
Mińsk,
Mohylew.
Bitwy stoczone podczas powstania Chmielnickiego:
1648 – tereny Dzikich Pól, niedaleko rzeki Żółte Wody,
1648 - Korsuń,
1652 - Batoh,
1648 - Piławce,
1651 - Beresteczko.
Bitwy stoczone podczas wojny polsko‑ruskiej w latach 1654‑1667:
1660 - Połonka,
1660 - Cudnów.
Ważniejsze traktaty, ugody i rozejmy:
1653 - Żwaniec,
1649 - Zborów,
1651 - Biała Cerkiew,
1654 - Perejasław,
1658 - Hadziacz,
1667 - Andruszów,
1656 - Niemież.
Mapa: Rzeczpospolita w pierwszej połowie XVII wieku i potop szwedzki
Na mapie zaznaczono:
Rzeczpospolita za panowania Zygmunt III Wazy:
Inflanty,
Inflanty Polskie,
Zaporoże,
Ukraina,
miasta przy granicach: Gdańsk, Ujście, Poznań, Częstochowa, Kraków, Przemyśl, Zborów, Kamieniec Podolski, Mohylów, Pitlyń, Biała, Starodub, Hadziacz, Kudak.
Lenna Rzeczypospolitej:
Kurlandia.
Kraje habsburskie:
Saksonia,
Śląsk,
Królestwo Czeskie,
Królestwo Węgierskie.
Lenna Imperium Osmańskiego:
Siedmiogród,
Mołdawia,
Chanat Krymski.
Granice Księstwa Ruskiego według ugody hadziackiej w 1658 roku. Na obszarze następujące miasta:
Cudnów,
Biała Cerkiew,
Korsuń,
Kijów,
Perejesław,
Hadziacz,
Kudak.
Najazdy Szwedów na Rzeczpospolitą w latach 1600‑1660:
W latach 1600‑1611, 1617‑1622, 1625‑1629:
Rewel,
Parnawa,
Kircholm.
W latach 1655‑1660 ('potop szwedzki'):
Dyneburg,
Kiejdany,
Stary Targ,
Oliwa,
Gdańsk,
Toruń,
Gołąb,
Zamość,
Sandomierz,
Warszawa,
Ujście,
Kraków,
Warka.
Miasta oblegane przez Szwedów:
Gdańsk,
Częstochowa,
Zamość.
Miasta zajęte przez Szwedów i oblegane przez wojska Rzeczypospolitej:
Toruń,
Tykocin,
Warszawa,
Kraków.
Wojny Rzeczypospolitej z Rosją w latach 1609‑1667.
Wyprawy wojsk Rzeczypospolitej:
Mohylew,
Smoleńsk,
Biała,
Kłuszyn,
Moskwa.
Najazdy wojsk rosyjskich w 1654 roku:
Moskwa,
Smoleńsk,
Połock,
Mińsk,
Wilno,
Kowno,
Grodno,
Brześć Litewski.
Powstanie Bohdana Chmielnickiego w latach 1648‑1654.
Pochód wojsk kozackich w 1648 roku:
Korsuń,
Biała Cerkiew,
Piławce,
Zbaraż,
Zborów,
Lwów,
Zamość,
Beresteczko.
Wojny Rzeczypospolitej z Turcją w latach 1620‑1621.
Wyprawa Stanisława Żółkiewskiego w 1620 roku:
Cecora,
Mohylów,
Kamień Podolski.
Działania wojsk tureckich:
Cecora,
Chocim.
Granice ziem przyłączonych:
Do Szwecji:
Inflanty, z miastami: Parnawa, Ryga, Kircholm.
Do Rosji (miasta na obszarze):
Biała,
Smoleńsk,
Andruszów,
Starodub,
Kijów,
Perejesław,
Hadziacz,
Kudak.
Do Brandenburgii:
Pomorze Zachodnie.
Ważniejsze bitwy; bitwy morskie:
1627 (morska) - Oliwa,
1651 - Beresteczko,
1656 - Warka,
1656 - Gołąb,
1649 - Zbaraż,
1648 - Piławce,
1660 - Cudnów,
1648 - Korsuń,
1648 - okolice Starej Siczy,
1654 - Smoleńsk,
1610 - Kłuszyn,
1612, 1618 - Moskwa,
1605 - Kircholm.
Ważniejsze traktaty, ugody i pokoje:
1660 - Oliwa,
1629 - Stary Targ,
1657 - Welawa,
1635 - Sztumska Wieś,
1667 - Bydgoszcz,
1655 - Poznań,
1649 - Zborów,
1651 - Biała Cerkiew,
1654 - Perejesław,
1658 - Hadziacz,
1667 - Andruszów,
1634 - Polanowo,
1655 - Kiejdany,
1622 - Mitawa.
Mapa: Posiadłości magnaterii w Rzeczypospolitej w XVII wieku
Na mapie zaznaczono:
Granice państw:
Rzeczpospolita,
Carstwo Rosyjskie,
Imperium Osmańskie,
Saksonia,
Elektorat Brandenburgii,
Pomorze Zachodnie,
Inflanty.
Granice inne:
Wielkie Księstwo Litewskie,
Korona,
Prusy Książęce,
Śląsk.
Rzeczpospolita w 1648 roku:
Wielkie Księstwo Litewskie,
Korona.
Lenna Rzeczypospolitej w 1648 roku:
Prusy Książęce,
Kurlandia.
Ważniejsze rezydencje magnackie:
Branickich:
Biała Cerkiew,
Białystok.
Czartoryskich:
Korzec,
Lancokorona,
Wołczyn,
Siedlce,
Puławy.
Chodkiewiczów:
Czarnobyl,
Zabłudów.
Koniecpolskich: brak.
Krasickich:
Nowy Wiśnicz,
Łańcut,
Krasiczyn.
Lanckorońskich:
Brzezie,
Lancokorona,
Jagielnica.
Leszczyńskich:
Leszno,
Rydzyna,
Gołuchów,
Baranów.
Lubomirskich:
Nowy Wiśnicz,
Łańcut,
Rzeszów,
Przeworsk,
Opole,
Puławy.
Małachowskich:
Białaczów,
Końskie.
Mniszchów:
Dukla,
Wiśniowice.
Ogińskich:
Siedlce.
Opalińskich:
Sieraków,
Rytwiany.
Ossolińskich:
Radziejowice,
Krzyżtopór.
Poniatowskich:
Jabłonna,
Korsuń,
Wołczyn.
Potockich:
Stanisławów,
Buczacz,
Tulczyn,
Krystynopol.
Radziwiłłów:
Nieborów,
Żółkiew,
Podhorce,
Brody,
Otyka,
Biała,
Zabłudów,
Kiejdany,
Birże,
Mir,
Nieśwież,
Kleck,
Słuck.
Sapiehów:
Czarnobyl,
Kodeń.
Sobieskich:
Żółkiew,
Złoczów,
Podhorce.
Tyszkiwiczów:
Łohojsk.
Wiśniowieckich:
Łubnia,
Biała Cerkiew,
Wiśniowice.
Zamoyskich:
Bieżuń,
Zamość.
Żółkiewiskich:
Żółkiew.
Wymień, z jakimi państwami Rzeczpospolita prowadziła wojny w XVII wieku. Jakie wydarzenie wewnętrzne (powstanie) zachwiało pozycją państwa?
Zrób bilans panowania każdego z królów z dynastii Wazów. Wskaż ich sukcesy i nierozwiązane problemy (zagrożenia dla Rzeczypospolitej).
Przedstaw przebieg zmian granic Rzeczpospolitej w XVII wieku. Zwróć uwagę na dwukierunkowość tych zmian - od nabytków do strat terytorialnych.
Znajdź dowody uzasadniające tezę, że w XVII wieku nastąpiła negatywna ewolucja ustroju Rzeczypospolitej – od parlamentaryzmu do oligarchii magnackiej. Wskaż przejawy niewydolności ustroju państwa.
Europa zmierza ku nowoczesności
Mapa: Europa około 1700 roku.
Na mapie zaznaczono:
Rzeczpospolitą i jej lenna oraz Saksonię w unii personalnej w latach 1697‑1763. W granicach następujące obszary i miasta:
Kurlandia,
Kowno,
Wilno,
Leśna,
Grodno,
Pińsk,
Łomża,
Warszawa,
Toruń,
Gdańsk,
Poznań,
Kalisz,
Kliszów,
Lublin,
Łuck,
Kraków,
Lwów,
Lipsk,
Drezno.
Kraje i nabytki Habsburgów austriackich do 1735 roku:
Śląsk,
Królestwo Czeskie,
Królestwo Węgierskie,
Chorwacja,
Siedmiogród,
Banat,
Serbia.
Cesarstwo Rosyjskie i jego nabytki w pierwszej połowie XVIII wieku:
Karelia,
Ingria,
Estonia,
Inflanty,
miasta: Psków, Nowogród, Smoleńsk, Moskwa, Woroneż, Baturyn, Kijów, Połtawa, Perewołoczna.
Imperium Osmańskie i jego lenna:
Hospodarstwo Mołdawskie,
Hospodarstwo Wołoskie,
Chanat Krymski,
Kreta,
Rodos,
miasta: Sofia, Stambuł, Saloniki, Ateny, Izmir, Synopa.
Granice Cesarstwa Niemieckiego:
Śląsk,
Królestwo Czeskie,
Elektorat Bawarii,
Rzesza Niemiecka,
Elektorat Palatynatu,
Niderlandy Austriackie,
Elektorat Hanoweru,
Elektorat Brandenburgii.
Ważniejsze traktaty:
1718 - Požarevac,
1711 - Husi.
Działania wojsk w wojnie północnej (1700‑1721):
Szwedzkich:
Narwa,
Rewel,
Karlskrona,
Ryga,
Kowno,
Grodno,
Leśna,
Baturyn,
Połtawa,
Perewołoczna,
Bendery,
Pińsk,
Łuck,
Lublin,
Warszawa,
Kliszów,
Kraków,
Kalisz,
Poznań,
Drezno,
Lipsk.
Rosyjskich:
Wyborg,
Sztokholm,
Gävle,
Vaasa,
Smoleńsk,
Leśna,
Połtawa,
Perewołoczna,
Kijów,
Fălciu.
Polskich:
Drezno,
Kraków,
Kliszów,
Ryga,
Kowno.
Pokój kończący wojnę:
1721 - Nystad.
W oparciu o dotychczas nabytą wiedzę opracuj notatki wyjaśniające następujące zagadnienia:
Kosztem Rzeczypospolitej: wzrost znaczenia Brandenburgii w XVII wieku
– od pokoju westfalskiego do Królestwa Pruskiego.Anglia – od Cromwella do chwalebnej rewolucji (Habeas Corpus Act, Bill of Rights).
Rosja – od 'wielkiej smuty' do europeizacji w czasach Piotra I. Wejście do polityki europejskiej.
Francja – od końca wojen religijnych do przewagi europejskiej pod rządami Ludwika XIV. Absolutyzm.
Rzeczpospolita Jana III Sobieskiego
Problemy do dyskusji w klasie:
Czy zwycięstwo pod Wiedniem było wyrazem rzeczywistego znaczenia Rzeczypospolitej, czy może 'maskowało' faktyczną słabość państwa?
Zajmij stanowisko, podając argumenty na jego rzecz.
Wyjaśnij, jakie były przyczyny kryzysu Rzeczpospolitej w 2. połowie XVII wieku.