Gospodarowanie odpadami

Przyroda nie wytwarza śmieci. Wszystkie szczątki, odchody, a nawet pyły i muł rzeczny podlegają cyklicznym przemianom nazywanym krążeniem materii. Jedynie człowiek produkuje odpady, których przyroda nie może przetworzyć lub trwa to niezmiernie długo.

RpFQr8Fv4x5Ga

Zdjęcie przedstawia ziemię w lesie na której leży mnóstwo porozrzucanych śmieci – plastikowych butelek, kolorowych folii, słoików, puszek. Jest to nielegalne wysypisko śmieci.

1. Wytwarzanie odpadów komunalnych

Śmieci otaczają nas zewsząd. Zalegają w lasach, jeziorach i stawach. Powoli gromadzą się wzdłuż dróg wskutek wyrzucania ich z aut i pociągów. Zużyte meble, sprzęt elektroniczny, opony czy gruz są wywożone na tzw. dzikie wysypiska. W miastach chodniki zaśmiecane są zużytą gumą do żucia, opakowaniami po słodyczach, butelkami, papierami i niedopałkami papierosów. Śmieci szpecą otoczenie, są źródłem skażeń środowiska, a niektóre, np. torebki foliowe czy guma do żucia, stanowią śmiertelne zagrożenie dla zwierząt.

RVKBwRpRe6APy

Fotografia przedstawia krajobraz z górami w tle. Na pierwszym planie znajduje się mnóstwo leżących na ziemi śmieci. Są to odpady domowe, meble, zabawki, plastikowe części, nadpalone przedmioty.

Przeciętny Polak wytwarza rocznie ok. 350 kg odpadów komunalnych, czyli śmieci pochodzących z gospodarstw domowych. W skali kraju stanowi to 13 mln ton w ciągu roku. W zamożnych krajach powstaje więcej śmieci niż w ubogich, gdzie rzeczy są używane długo, naprawiane w razie potrzeby lub rozbierane w celu ponownego użycia ich elementów. Cechą rozwiniętych społeczeństw jest nadmierna konsumpcjakonsumpcjakonsumpcja: kupowanie przedmiotów jednorazowego użytku lub niepotrzebnych oraz szybkie zastępowanie posiadanych przedmiotów nowszymi i modniejszymi – mimo że stare dobrze spełniają swoje zadanie. Inne przyczyny ogromnej ilości śmieci to zbędne pakowanie niektórych produktów, a także nieskuteczna segregacjasegregacja odpadówsegregacja, przetwarzanie i zagospodarowywanie odpadów.

2. Problematyczne opakowania

Niemal wszystko, co wytwarzamy i kupujemy, jest zapakowane. Opakowania w krótkim czasie po zakupie produktu stają się niepotrzebne. Jednak producenci prześcigają się w wytwarzaniu opakowań o dużych powierzchniach, na których mogą wyeksponować informacje o ich zawartości i zachęcić do zakupu. Często jeden produkt, np. kosmetyk, ma kilka opakowań, co zwykle jest zbędne. Perfumy lub kremy zwykle są zamknięte w szklanym pojemniku zapakowanym w duży kartonik owinięty folią, a do tego sprzedawca dodaje małą torebkę z logo sklepu lub producenta. Opakowania przynoszą zyski producentom, gdyż spełniają funkcję reklamową. Konsumenci natomiast za nie płacą i ponoszą koszty ich utylizacjiutylizacja odpadówutylizacji. Należy pamiętać, że wybory, jakich dokonują kupujący w sklepach, są formą głosowania: jeśli wybieramy nieoszczędne i nieprzyjazne środowisku produkty, znaczy to, że je akceptujemy. Należy więc oczekiwać, że na rynku pojawi się ich jeszcze więcej.

RbMRgwKCqL3Hc

Fotografia przedstawia produkty z niepotrzebnymi opakowaniami - widać serki w plastikowych pojemnikach dodatkowo owinięte kartonową owijką oraz krem do twarzy, jego kartonik i folię.

Często dla wygody kupujemy napoje w butelkach bezzwrotnych, które po jednokrotnym użyciu wyrzucamy. Plastik, z którego są wykonane, jest jednak szczególnie uciążliwym odpadem, gdyż w przyrodzie rozkłada się kilkaset lat (a może i dłużej, czego nie wiemy z uwagi na stosunkowo krótką obecność tworzyw sztucznych w naszym życiu), a produkty jego rozkładu, np. różne toksyczne związki, przenikają do gleby i wód. Plastikowe odpady bywają też wbrew zakazom spalane w domowych piecach, co powoduje uwalnianie do atmosfery wielu trujących substancji, takich jak chlor, metale ciężkiemetale ciężkiemetale ciężkie, dioksynydioksynydioksyny. Wiele z tych spalin wywołuje uczulenie i podrażnienie dróg oddechowych.

Niektórzy producenci wytwarzają opakowania, które szybko ulegają rozkładowi w przyrodzie, czyli biodegradacji.biodegradacjabiodegradacji. Należy do nich m.in. papier. Robiąc zakupy, trzeba zwracać uwagę na oznaczenia opakowań informujące, czy nadają się one do ponownego wykorzystania (poprzez recyklingrecyklingrecykling), czy też ulegają biodegradacji.

R3F3ukvp677o5

Na ilustracji widoczne są trzy znaki. Znak 1.: zielone strzałki ułożone w trójkąt - znak produktów przeznaczonych do ponownego przetworzenia; znak 2.: 2 zielone strzałki skierowane w prawo i lewo - oznaczenie pojemników do ponownego wykorzystania; znak 3.: symbolicznie przedstawiona roślina - oznaczenie produktów do kompostowania.

3. Utylizacja odpadów

Część odpadów można po przetworzeniu, jako surowiec wtórny, wykorzystać do wyrobu różnych przedmiotów. Do utylizacji nadaje się makulatura, która służy np. do wyrobu papieru toaletowego, opakowań, tektury falistej i nowego papieru. Dzięki niej oszczędzamy surowiec pierwotny, jakim jest drewno. Jedna tona makulatury zastępuje 17 drzew.

Plastikowe butelki po napojach (PET) mogą posłużyć do produkcji folii, mebli, olejów opałowych oraz włókien, z jakich tworzy się tkaniny, np. polar. Plastik spalany w bardzo wysokiej temperaturze (w spalarni odpadów) jest źródłem energii elektrycznej i cieplnej. Stłuczka szklanastłuczka szklanaStłuczka szklana jest ponownie przetapiana i wykorzystywana do produkcji opakowań szklanych. Podobnie przetwarzane są metale – aluminium, żelazo i miedź. Dzięki recyklingowi metali ograniczamy wydobycie surowców oraz powstawanie odpadów kopalnianych.

4. Inne sposoby wykorzystania odpadów

Odpady pochodzenia organicznego, takie jak resztki żywności, skoszona trawa, opadłe liście, słoma czy trociny mogą być kompostowane. Jest to proces, podczas którego mikroorganizmy przetwarzają odpady do postaci prostych związków, które mogą wzbogacać glebę pod uprawę roślin. Tworzony jest więc naturalny, wartościowy nawóz, czyli kompost.

Wiele odpadów jest poddawanych spalaniu w spalarniach śmieci. Taka utylizacja jest procesem kosztownym, ale szybszym niż recykling czy kompostowanie. W spalarni, w temperaturze 1100 ⁰C, odpady rozkłada się na składniki względnie bezpieczne dla środowiska. Niewielkie ilości szkodliwych substancji są zatrzymywane przez systemy filtrów i unieszkodliwiane. Popioły zagospodarowywane są do produkcji materiałów budowlanych. Spalanie śmieci dostarcza też energii. Spalarnie spełniają bardzo wysokie normy bezpieczeństwa.

Rh6VX5KSZOJNj

Fotografia przedstawia zabudowania spalarni śmieci w Osace (Japonia). Budynki są pomalowane w różne wzory i kolory. Z prawej wysoki niebieski komin, ozdobiony czerwonymi liniami i okienkami. U góry duża, złocista kopuła. Spalarnia wygląda estetycznie.

Część odpadów komunalnych składowana jest na wysypiskach. Wiele wysypisk to po prostu zagłębienia terenu lub wyrobiska kopalniane, do których latami zrzucano różne odpady. Brak izolacji od środowiska powoduje, że szkodliwe substancje są wypłukiwane przez wodę i przenikają do gleby i cieków, a do atmosfery przedostają się pyły oraz gazy, w tym metan. Zanieczyszczeniu ulega także obszar wokół wysypiska – pewna część odpadów jest wynoszona przez wiatr poza jego teren. Znakomitym tego przykładem są torebki foliowe, które można zobaczyć w koronach drzew w promieniu nawet kilku kilometrów od miejsca gromadzenia odpadów. Ponadto wysypiska zamieszkiwane są przez liczne populacje gryzoni, uciążliwe dla środowiska i mieszkających w pobliżu ludzi. Kolejną wadą wysypisk jest to, że zajmują wielkie powierzchnie, a wartość sąsiadujących z nimi terenów spada, gdyż nikt nie chce mieszkać, pracować ani uprawiać roli w ich pobliżu.

Składowanie odpadów na wysypiskach podlega restrykcyjnym ograniczeniom prawnym. Składowiska bezpieczne dla środowiska muszą być szczelne i trwałe, gdyż będą służyły kilkadziesiąt lat. Nie mogą też wydzielać uciążliwych zapachów ani toksycznych substancji. Od 2025 r. w całej Unii Europejskiej wymagany będzie co najmniej 50 % poziom recyklingu dla odpadów opakowaniowych z tworzyw sztucznych. Oznacza to konieczność znacznej poprawy dotychczasowej skuteczności zagospodarowania tych odpadów.

5. Segregacja odpadów

Aby łatwiej poradzić sobie z problemem śmieci, bezwzględnie trzeba je segregować. Dlatego oddzielnie zbiera się papier, plastik, metale, szkło, resztki organiczne oraz odpady niebezpieczne, takie jak zużyte baterie, świetlówki, sprzęt elektroniczny, chemikalia. Dzięki selektywnej zbiórce część odpadów zostanie wykorzystana jako surowiec wtórny, a część spalona. Celem gospodarki odpadami jest największe możliwe ograniczenie ilości składowanych odpadów.

RD0sgitFqhFvV

Fotografia przedstawia dwa pojemniki do segregacji odpadów. Pojemniki stoją w wydzielonym miejscu przy ulicy. Z lewej duży zielony kontener z dwoma okrągłymi otworami u góry. Pod nimi pionowo napisy SZKŁO. Obok siatkowy pojemnik na plastikowe opakowania. Na górze siatki ma okrągły otwór. Znajdują się w nim głównie butelki po napojach.

W zależności od firmy odpowiadającej za wywóz śmieci z gospodarstw domowych sposoby segregacji odpadów mogą się nieco różnić. Podstawowe zasady segregacji są jednak podobne:

• W pojemniku na papier umieszczamy: papier bez zszywek, folii i spinaczy, gazety, zniszczone książki, tekturę, kolorowe czasopisma i ulotki; nie można do niego wkładać zatłuszczonego papieru, pieluch, tapet, worków po materiałach budowlanych ani kartonów po sokach i mleku.

• W pojemniku na plastik i aluminium gromadzimy puszki i butelki, które przed włożeniem należy zgnieść; umieszczamy tu butelki PET, kartony po mleku i sokach, folie, torebki foliowe; nie można tu wkładać puszek po farbie, opakowań po aerozolach, butelek po oleju, jednorazowych naczyń, plastikowych mebli czy zabawek.

• Do pojemnika na szkło bezbarwne i kolorowe (butelki i słoiki) nie należy wkładać szyb okiennych, luster, szkła żaroodpornego, kryształów, ceramiki, żarówek, opakowań po lekach.

• W pojemniku na odpady biodegradowalne (Bio) gromadzimy odpadki warzywne i owocowe, resztki żywności pochodzenia roślinnego, trawę, liście; nie można wrzucać resztek pochodzenia zwierzęcego, kości i odchodów zwierząt, oleju jadalnego.

• W pojemniku na odpady zmieszane zbieramy odpady organiczne pochodzenia zwierzęcego oraz wszystkie te, które nie mogą zostać poddane recyklingowi, z wyjątkiem przeterminowanych leków i chemikaliów, zużytego sprzętu elektronicznego, zużytych baterii i akumulatorów, żarówek i świetlówek, mebli, odpadów budowlanych, zużytych opon.

  RmqXPnpDUTLSQ1

  Infografika przedstawia zalecenia, jak ograniczyć ilość odpadów. Zdanie „Jak ograniczyć ilość śmieci?" znajduje się w centrum. Od niego odchodzą mniejsze koła, w których znajdują się symboliczne grafiki odnoszące się do różnych sposobów ograniczania ilości odpadów. Wymienione sposoby to: "Idąc na zakupy, weź trwałe torby, zrezygnuj z torebek foliowych", "Zrezygnuj z przedmiotów jednorazowego użytku, takich jak długopisy, grille, zapalniczki", "Wybieraj produkty w oszczędnych, niezbędnych opakowaniach", "Wybieraj opakowania o większej pojemności, np. kup wodę w butelce 1,5 l zamiast w trzech półlitrowych butelkach", "Wybieraj produkty, których opakowania nadają się do przetworzenia", "Kupuj skoncentrowane środki czystości, rozcieńczaj je w domu", "Drugie śniadanie pakuj do pudełka śniadaniowego, a nie do torebki foliowej", "Nie kupuj wody źródlanej w sklepie – równie dobra jest woda z kranu".

  

Obecnie każda rodzina może zadeklarować u swojego odbiorcy odpadów chęć ich segregowania. Obniża to koszty wywozu śmieci, jakie ponosi każde gospodarstwo domowe oraz przynosi korzyść środowisku i gospodarce.

Według statystyk w Polsce przeciętna trzyosobowa rodzina wytwarza ok. 18,5 kg odpadów w ciągu tygodnia, a rodzina czteroosobowa ok. 25 kg. Średnio w ciągu tygodnia Polak wytwarza ok. 6,7 kg śmieci.

6. Odpady szkodliwe i niebezpieczne

Odpady takie jak energooszczędne żarówki, świetlówki, baterie oraz urządzenia elektroniczne, np. zużyte komputery, słuchawki, myszki, sprzęt AGD, określane są jako elektrośmieci. Zawierają one bardzo szkodliwe związki. Świetlówka zawiera toksyczną rtęć w ilości ok. 5 mg, która wystarcza, by skazić 5 tys. litrów wody pitnej. Rtęć po przedostaniu się do organizmu może wywołać wiele niepożądanych skutków, w tym ostre zatrucie. Z kolei baterie oraz akumulatory zawierają rtęć i inne metale ciężkie oraz żrące kwasy. Substancje zawarte w najmniejszych bateriach, używanych np. w zegarkach elektronicznych, mogą skazić ok. 400 litrów wody.

Zużyte baterie, żarówki i świetlówki zbierane są do specjalnie oznaczonych pojemników, często wystawianych np. w sklepach i szkołach. Sprzęt AGD i inne elektrośmieci należy oddawać w punktach selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Posłużą m.in. do odzyskania rzadkich i cennych pierwiastków.

RxDcxNY3GgvBd

Fotografia przedstawia składowisko zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Na brązowej ziemi, częściowo pod zadaszeniem, leżą stosy komputerów, drukarek, grzejników, monitorów itp. Niektóre sprzęty są w tekturowych, kolorowych pudłach. Składowisko jest ogrodzone.

Szczególnego traktowania wymagają przeterminowane leki. Nie można ich łączyć z odpadami zmieszanymi ani wrzucać do toalety. Jeśli się tam dostaną, nie zostaną zutylizowane, a zawarte w nich substancje mogą przeniknąć do zbiorników wodnych, wód gruntowych i ujęć wody czerpanej dla ludzi i zwierząt. Szczególnie szkodliwa w środowisku jest obecność antybiotyków. Z upływem czasu powodują one, że bakterie stają się oporne na ich działanie. Nadmierna ilość antybiotyków i ich niewłaściwe używanie doprowadziły do pojawienia się szczepów bakterii lekoopornych, których nie potrafimy zwalczać. Szacuje się, że z czasem takich bakterii będzie więcej i w konsekwencji więcej będzie zgonów z powodu zakażeń, na które nie mamy lekarstwa.

RYey3PQ2tuEHD

Zdjęcie przedstawia czerwony, prostopadłościenny metalowy pojemnik. Na jego górnej ścianie znajduje się owalny otwór z klapką. Na przedniej ścianie widnieje napis „Przeterminowane lekarstwa”.

Podsumowanie

• Przeciętny Polak wytwarza rocznie ok. 350 kg odpadów komunalnych.

• Nadmierna konsumpcja oraz nieskuteczna segregacja przyczyniają się do zwiększania ilości śmieci.

• Rozwój gospodarczy przyczynił się do zwiększenia ilości opakowań i produktów jednorazowego użytku.

• Śmieci szpecą otoczenie, są źródłem skażeń środowiska, a niektóre stanowią śmiertelne zagrożenie dla zwierząt.

• Gospodarka odpadami komunalnymi stanowi w naszym kraju problem, gdyż większość z nich wywożona jest na składowiska.

• Odpady powinny zostać zutylizowane, czyli w jak największym stopniu wykorzystane do pozyskania surowców wtórnych.

• Śmieci powinny być bezwzględnie segregowane.

• Substancje i urządzenia, które mogą doprowadzić do skażenia środowiska, nie mogą być wyrzucane wraz z odpadami komunalnymi.

• Odpady organiczne powinny być kompostowane.

• Skutecznym i bezpiecznym sposobem zagospodarowania odpadów jest spalanie ich w spalarniach odpadów.

• Należy wybierać oszczędne i przyjazne środowisku produkty.

Praca domowa

Słownik

Zadania