Zmiany kulturowe i społeczne po II wojnie światowej

Zmiany obyczajowe

Druga połowa XX wieku przyniosła zmiany w statusie małżeństwa. Coraz częściej związki miały charakter nieoficjalny – nie zostały poparte urzędowym aktem, często też były długotrwałe, ale pozamałżeńskie. Szczególnie wyraźnie wystąpiło to w Europie Zachodniej, zwłaszcza w Skandynawii. Zwiększyła się również liczba rozwodów. Częściowo wynikało to z faktu, że przed II wojną światową w wielu państwach prawo nie dopuszczało rozwodów. Warto też zauważyć, że dużo osób rozwiedzionych zawierało kolejne związki. W 1989 roku Dania jako pierwsze państwo na świecie zalegalizowała związki partnerskie między osobami tej samej płci.

Z krajów Europy Środkowo‑Wschodniej najbardziej niechętni legalizacji małżeństw okazali się mieszkańcy NRD (prawie 34% par tworzyło związki partnerskie). Czasami o charakterze relacji decydowały kwestie religijne. W państwach katolickich było mniej związków nieformalnych i tym samym nieślubnych dzieci. Choć nie zawsze było to regułą, np. w latach 2005–2009 w Hiszpanii odnotowano najwięcej rozwodów w całej Unii Europejskiej (UE). Ponadto podniósł się wiek osób decydujących się na zawarcie małżeństwa. Symbolem 'nowych czasów' stała się opublikowana w 1993 roku książka amerykańskiego psychologa Stephena Johnsona [czyt.: stiwena dżonsona] Dobre życie w pojedynkę. Osoby, które kiedyś nazywano starymi pannami lub kawalerami, stały się singlami lub szczęśliwymi samotnymi.

Inaczej oczywiście kształtowała się sytuacja na kontynencie azjatyckim i afrykańskim. Tutaj często względy religijne oraz zasady i obyczaje plemienne miały wpływ na charakter związków i wiek potencjalnych małżonków. W Indiach Brytyjczycy już w 1929 roku zabronili zaślubin dziewcząt poniżej 14 roku życia. Również w tym kraju, a także w Pakistanie, obowiązkowo rodzina panny młodej płaciła posag. W wielu krajach afrykańskich z kolei tradycją było wielożeństwo.

W krajach europejskich i USA wzrósł poziom opieki nad matką i dzieckiem. Ze względu na to, że wiele kobiet podejmowało pracę zawodową, powstało szereg instytucji zajmujących się dziećmi. Jednocześnie, ze względu na pojawienie się środków antykoncepcyjnych, nastąpiła większa kontrola urodzeń. Na zmniejszenie liczby dzieci wpływ miała także dopuszczalność aborcji.

Młodzież

W drugiej połowie XX wieku duży nacisk położono na edukację dzieci i młodzieży. Tym samym wzrósł poziom wykształcenia. Polepszyła się też sytuacja prawna dzieci. Powstały akty prawne, które ograniczały stosowanie kar cielesnych. Kolejna grupa wiekowa, czyli młodzież, wytworzyła swoją specyficzną kulturę, wyrażającą się w ubiorze, a przede wszystkim w rodzaju tworzonej i słuchanej muzyki. W latach 50. młodzież była zafascynowana rock and rollem, który narodził się w USA. Pierwszymi gwiazdami rock and rolla byli m.in. Elvis Presley i Chuck Berry [czyt.: czak bery]. Ten rodzaj muzyki przechodził ewolucję, powstawały jego różne odmiany – od spokojnych np. country, blues po hard rocka. Gwiazdy rocka prezentowały się oczywiście w telewizji i radiu, ale miejscem spotkań z odbiorcami były też festiwale. Tego typu imprezy stawały się często miejscami demonstracji poglądów zarówno twórców, jak i odbiorców, a także wyrażania protestów, m.in. Woodstock (od 1969 r).

RGcXM2TBhU0mm

Zdjęcie. Na scenie siedzi dwóch muzyków. Trzymają gitary. Wokół nich i za nimi są ludzie i sprzęt muzyczny - głośniki. Pod sceną stoją ludzie. Pod sceną znajduje się napis: Hari Krishna. Za sceną widać wozy kampingowe, pagórki.

RitxuBlDQsGQM

Zdjęcie. Sylwetki pięciu mężczyzn siedzących na schodach i spoglądających w obiektyw. Są młodzi. Mają podobne fryzury - krótkie włosy z grzywką przystrzyżoną nad brwiami.

RH46Pl9F4DcXk

Zdjęcie. Trzech mężczyzn w marynarkach gra na gitarach i śpiewa do mikrofonu. Są uśmiechnięci. W tle kilka osób z publiczności.

Lata 60. przyniosły kulturę hippisowskąkultura hippisowskakulturę hippisowską (dzieci kwiatów), która w dużej mierze wyrosła z buntu przeciwko rzeczywistości i negowania konfliktów zbrojnych.

R139UvvVo2jmk

Zdjęcie. Samochód dostawczy stoi na ulicy. Jest wymalowany w różne napisy, w różnych językach. Na jego karoserii wymalowano także symbole pokoju. Tzw. pacyfa. Na dachu auta znajdują się kartonowe transparenty i flagi różnych krajów. W tle kamienice.

Kobiety

R3oEWfdVFBELz1

Popiersie kobiety na zdjęciu w żakiecie. Na szyi kobieta ma naszyjnik, głowę ma skręconą w prawą stronę.

Druga połowa XX wieku to także kolejny etap emancypacji kobiet. Ich bezpośredni udział w działaniach zbrojnych podczas II wojny światowej był znacznie większy niż w poprzednim konflikcie. Podobnie jak po I wojnie światowej, także po II wojnie panie zastąpiły mężczyzn w niektórych dziedzinach życia. Coraz więcej z nich zauważało, że wiele zawodów nadal pozostaje dla nich zamkniętych, że mają znacznie mniejsze szanse na awans oraz że otrzymują niższe niż mężczyźni wynagrodzenie na tym samym stanowisku. Przełomem w walce o równouprawnienie była praca Betty Friedan Mistyka kobiecości, wydana w 1963 roku.

Autorka namawiała w niej kobiety do przyjęcia aktywnej postawy i podejmowania pracy, atakowała dyskryminację płacową i molestowanie seksualne. W USA w 1966 roku powstała Narodowa Organizacja Kobiet, która poprzez różne akcje i demonstracje starała się zwracać uwagę na sytuację kobiet i walczyła o ich prawa.

W Europie sztandarowym dziełem ruchu feministycznego stała się książka Druga płeć autorstwa Simone de Beauvoir [czyt.: simon de bouvar]. Na Starym Kontynencie kobiety także domagały się równych praw, ale i pomocy w momencie, kiedy decydują się na macierzyństwo i wychowanie dzieci. Panie starały się także działać na scenie politycznej (zwłaszcza w partiach lewicowych).

Rewolucja komunikacyjna

Po II wojnie światowej nastąpił dynamiczny rozwój produkcji samochodów. W pierwszych powojennych latach prym nadal wiedli Amerykanie, ale stopniowo w krajach Europy Zachodniej i Japonii przemysł samochodowy stawał się jedną z ważniejszych dziedzin gospodarki. Pod koniec XX wieku po świecie jeździło ponad pół miliarda pojazdów. Samochód był też jednym z wyznaczników statusu społecznego. Rozwój przemysłu samochodowego wymusił budowę dróg, autostrad, a także tuneli czy mostów, które umożliwiały pokonywanie miejsc trudno dostępnych. Wybudowano np. tunele w Alpach (pod Mont Blanc i pod Przełęczą Św. Gotharda w Szwajcarii), mosty: Golden Gate Bridge [czyt.: golden gejt bridż] w USA czy Humber Bridge [czyt.: hamber bridż] w Wielkiej Brytanii. Dla podróżujących samochodami budowano także motele.

R1e1LEwsTvbHE

Zdjęcie. Most łączy obydwa brzegi cieśniny. Widoczne są dwa metalowe przęsła tzw. pylony. Na nich zawieszone są metalowe liny, które dźwigają pomost o szerokości 24,4 metra przeznaczoną na cztery pasy jezdne i dwa piesze.

Coraz większą rolę zaczął odgrywać transport lotniczy. Jego rozwój związany był z upowszechnieniem silnika odrzutowego. Również tę dziedzinę zdominowali Amerykanie. Konstrukcje amerykańskie: boeing 707 i douglas DC‑8, a później 'latający słoń' boeing 747 przejęły loty nad Atlantykiem. Transport lotniczy zdominował przede wszystkim przewozy międzynarodowe. Starano się też opracować odpowiednie procedury lotów, aby zapewnić bezpieczeństwo pasażerów. Nastąpiła rozbudowa lotnisk. Niestety, zarówno transport lotniczy, jak i samochodowy wydatnie przyczyniły się do degradacji środowiska.

R1Rik0QYfOLy5

Zdjęcie. Na płycie lotniskowej stoi samolot. Jest ustawiony dziobem w prawą stronę. Jest koloru białego z napisami Trans- Canada Air Lines.

Spadło znaczenie transportu kolejowego w przewozie pasażerskim, ale utrzymał on prym w transporcie towarów. W pierwszych latach powojennych królowały jeszcze parowozy, ale w kolejnych starano się elektryfikować trasy kolejowe. Od lat 60. zaczęto wprowadzać do użytku pociągi osiągające prędkość nawet ponad 200 km/godz. Pierwszy jeździł między Osaką a Tokio, a w 1981 roku we Francji uruchomiono superszybki pociąg – TGV.

Przyspieszeniem w transporcie wodnym było wynalezienie turbiny parowej oraz ogrzewanie kotłów ropą naftową, a nie węglem. Niemniej ten rodzaj transportu obsługiwał przede wszystkim przewóz towarów. W połowie lat 50. pojawiły się kontenerowce – statki specjalnie zaprojektowane do transportu towarów w metalowych skrzyniach (kontenerach).

Telewizja, radio i inne...

Nadal rozwijała się kultura masowakultura masowakultura masowa. Głównym medium kreującym opinie i gusta stała się telewizja. Powstawało coraz więcej superprodukcji filmowych. Wśród aktorów ogromną popularnością cieszyli się: Marlon Brando, Elizabeth Taylor, Marilyn Monroe. Reżyserską sławę zdobyli zaś: Ingmar Bergman, Federico Fellini, Alfred Hitchcock [czyt.: hiczkok], Steven Spielberg, George Lucas.

ResD5KRxFp0zl

Zdjęcie. Młoda Elizabeth Taylor. Włosy ma sięgające do ramion, lekko kręcone zaczesane na lewą stronę. Na twarzy makijaż: ciemne brwi, oczy obrysowane czarną kredką tzw. smokey eyes, usta pomalowane na kolor czerwony. Ubrana jest w czerwoną sukienkę, która ma duży dekolt i subtelnie odkrywa ramiona. Na sukience są tego samego koloru naszyte cekiny, które tworzą wzór kwiatów. Poniżej ramion ma zarzucony szal boa z białego futerka.

R1J2mVQXxg7Oz

Zdjęcie. Marilyn Monroe ma blond kręcone włosy. W uszach wpięte białe klipsy. Po lewej stronie na policzku ma czarny pieprzyk. Ubrana jest w białą rozkloszowaną, plisowaną sukienkę. Sukienka jest wiązana na plecach. Sukienka podwiewa do góry, aktorka przytrzymuje ją z przodu. Widać buty sandałki na obcasie. Za aktorką stoi dwóch mężczyzn, jeden z nich klęczy i trzyma kamerę.

RU0uafIukFxnk

Zdjęcie mężczyzny ubranego w ciemny garnitur, białą koszulę i ciemny krawat z białymi cienkimi liniami. Ma charakterystyczne zakola na czole i tzw. drugi podbródek. Mężczyzna jest w średnim wieku, około 60 lat.

Rozwój telewizji nastąpił między 1946 (brytyjska BBC) a 1960 rokiem.
W latach 60. aż 87% Amerykanów miało w domach odbiorniki telewizyjne. Upowszechnił się też obraz kolorowy oraz przekazywanie sygnału drogą kablową. Kolejny etap to oczywiście użycie satelitów telekomunikacyjnych. A na przełomie lat 60. i 70. pojawił się system zapisu magnetycznego, czyli kasety wideo (VHS). Obecnie całkowicie zastąpiono je płytami cyfrowymi typu DVD i Blu‑ray.

W 1948 roku pojawiły się słynne płyty winylowe, następnie kasety magnetofonowe i płyty kompaktowe, a w końcu pliki MP3 i MP4. Postęp w konstruowaniu tranzystorów pozwolił na wprowadzenie małych odbiorników radiowych.

Dzisiejszym młodym fanom komputerów wypada przypomnieć, że droga do sukcesu rozpoczęła się w 1947 roku, kiedy lampę elektronową zastąpił tranzystor. Kolejnym etapem było pojawienie się w latach 50. modeli układów scalonych, a w 1969 r. mikroprocesorów, które umożliwiły powstanie mikrokomputerów. Pojawiły się również nośniki informacji – w 1983 roku dyskietki, a dwa lata później płyty kompaktowe. Dopiero później nastał czas pamięci flash. Początki niezastąpionego dziś internetu to rok 1969, kiedy próbowano zastosować ideę sieci do celów wojskowych. Na początku lat 70. można było przesyłać pocztę. Pierwsze programy antywirusowe powstały w 1971 roku. W 1975 roku Bill Gates zarejestrował Microsoft, a w 1985 zaprezentował system operacyjny Windows. Na przełomie 1991/1992 roku stało się możliwe surfowanie po sieci.

RHEvC7KpIYFcg

Zdjęcie sześciu dyskietek leżących jedna na drugiej. Są kwadratowe, koloru czarnego. Ta na samej górze ma naklejoną żółtą naklejkę do opisywania zawartości dyskietki.

R1JIR8d8hglqe

Na zdjęciu, na stole stroją urządzenia prostokątne ustawione w dwóch kolumnach. W pierwszej od lewej stoją trzy ustawione jedno na drugim. Te na dole ma dużo włączników i pokrętło, na nim stoi urządzenie bez włącznika, na samej górze jest mniejsze urządzenie z małymi pokrętłami i dwiema wtyczkami. Po prawej stronie w kolumnie stoją dwa urządzenia. To na samej dole ma dużo włączników, to leżące na nim ma włączniki i pokrętło.

Internet i maile spowodowały, że coraz mniej pracy miały urzędy pocztowe.
W 2000 roku na jeden list pocztowy przypadały 103 e‑maile, w 2008 roku – 718. W roku 2002 internauci wysłali 21 mld e‑maili, a w 2008 – 83 mld. Rozwój nastąpił w dziedzinie przeglądarek internetowych. W 1999 roku oficjalnie wystartował Google.com (nazwany przez twórców 'partnerem życiowym współczesnego internauty'). Od tej pory często słyszy się od młodych ludzi, że jeśli nie znaleźli pożądanej informacji za pośrednictwem wyszukiwarki Google, to znaczy, że ta informacja nie istnieje.

Za pierwszego blogera uchodzi amerykański dziennikarz Justin Hall. To on w 1994 roku rozpoczął erę mediów angażujących. W 2009 roku liczba blogów w skali świata osiągnęła 190 mln.

W połowie lat 90. pojawiła się możliwość internetowych zakupów, a w 2004 roku zainicjowano elektroniczną encyklopedię, czyli Wikipedię. Początek XXI wieku można uznać za narodziny portali społecznościowych: wszechobecny Facebook pojawił się w 2004 roku. Także w tym czasie powstał YouTube i komunikator głosowy Skype. Natomiast w 2007 roku programiści Apple’a zaprezentowali światu iPhone’a.

W 1997 roku z internetu korzystało 47,5 mln użytkowników, a pod koniec 2009
– 1,8 mld. Oczywiście przez cały czas udoskonalano komputery, zaczęto także masowo tworzyć gry komputerowe.

Drugim ważnym elementem nowoczesnego świata stała się telefonia komórkowa. Pojawiła się pod koniec lat 80. Najpierw w wersji analogowej, później cyfrowej drugiej generacji (czyli GSM). W 2008 roku z telefonów komórkowych korzystało ponad 2 mld ludzi.

RxLw3JPB5hyLa

Na zdjęciu przedstawiony jest telefon z okrągłą tarczą z numerami od 0 do 9. Wybierało się numer wkładając palec w otwór umieszczony przy cyfrze i kręciło się pełny obrót, zgodnie z kierunkiem zegara. Do podstawy kablem połączona jest słuchawka.

ROe3IArahBpqE

Na zdjęciu, na podłożu leży apple iPhone. Ma wygaszony ekran. Na nim leży smartwatch, również ma wygaszony ekran. Smartwatch ma kwadratowy ekran i biały pasek.

Medycyna

I wojna światowa pociągnęła za sobą epidemię hiszpanki, II wojna – epidemię polio, która na szczęście nie spowodowała wielkich spustoszeń. Wkrótce upowszechniło się wiele wcześniejszych osiągnięć i odkryć w dziedzinie medycyny, jak choćby prześwietlenia za pomocą promieni rentgenowskich, wykorzystywanie witamin, antybiotyków i szczepionek (w latach 50. i 60. wynaleziono szczepionki m.in. przeciwko polio, błonicy, krztuścowi i odrze). W latach 60. powstała pigułka antykoncepcyjna. Rozwinęła się również chirurgia, a ogromne postępy poczyniono zwłaszcza w transplantologii. W 1954 roku dokonano pierwszego przeszczepu nerki, a w 1967 roku po raz pierwszy transplantowano serce. Pojawiły się także leki przeciwdziałające odrzuceniu przeszczepu. Zaczęto wszczepiać by‑passy, zastępujące zniszczone tętnice wieńcowe. W latach 80. rozwinęła się chirurgia plastyczna. Postęp zanotowały także badania genetyczne – w 1989 roku wykryto pierwsze wadliwe geny, powodujące choroby organizmów żywych. Badania prenatalne umożliwiły wczesne reagowanie na choroby płodu, a w 1978 roku dokonano pierwszego udanego zapłodnienia in vitro.

Rozwój inżynierii genetycznej spowodował pojawienie się roślin modyfikowanych genetycznie. W 1996 roku sklonowano pierwszą istotę żywą (owcę Dolly).

Zdecydowanie poprawiła się profilaktyka dzięki wprowadzeniu w medycynie takich nowinek technicznych, jak elektrokardiograf czy ultrasonograf (lata 50. XX wieku). W latach 70. pojawiły się endoskopy, a także zaczęto stosować w medycynie laser.

Jednak mimo znaczącego postępu medycyny człowiek nadal nie jest w stanie sobie poradzić z niektórymi chorobami. W krajach zamożnych ludzie umierają najczęściej z powodu chorób układu krążenia oraz nowotworów. W UE schorzenia związane z układem krążenia corocznie doprowadzają do śmierci 55% chorujących kobiet
i 43% mężczyzn. W krajach biednych przyczyną śmierci są najczęściej choroby zakaźne, przede wszystkim AIDS (zespół nabytego upośledzenia odporności na skutek zakażenia wirusem HIV). Choroba ta jest znana od 1981 roku. W 2009 roku nosicielami wirusa HIV było ponad 40 mln osób, z których 2/3 mieszkało w Afryce. Innymi niebezpiecznymi chorobami zakaźnymi zbierającymi żniwo przede wszystkim w krajach biednych są gruźlica, malaria, ale też grypa w swoich różnych odmianach. Ogromnym chorobowym problemem końca XX i początku XXI wieku okazała się także gorączka krwotoczna – śmiertelna choroba zakaźna wywoływana przez wirus ebola. Większość przypadków kończy się śmiercią z wykrwawienia – śmiertelność w przypadku zakażenia wirusem ebola waha się od 60% do 90%. Pierwszy raz gorączka krwotoczna została opisana w roku 1976 w Zairze. Najczęściej występuje w krajach tropikalnych, ale odnotowano również przypadki zachorowań w Europie, Azji i Ameryce Północnej.

Kosmos

Osiągnięciem Rosjan było wystrzelenie w 1957 roku pierwszego sztucznego satelity Ziemi Sputnika 1, a w 1961 wysłanie w lot dookoła Ziemi na statku Wostok Jurija Gagarina. Również Amerykanie odnosili sukcesy w badaniach przestrzeni międzyplanetarnej. 16 lipca 1969 roku dwaj astronauci stanęli na Księżycu: Neil Armstrong [czyt.: nil armstrong] i Edwin Eugene Buzz Aldrin [czyt.: edwin judzin baz oldrin]. Wówczas też padły słynne słowa Armstronga: 'To mały krok człowieka, wielki krok ludzkości'.

R1HoziQ3GKGW9

Na zdjęciu, na tle księżyca pozują trzej astronauci. Mają na sobie białe skafandry, ale ich głowy są odsłonięte. Na skafandrach jest napis NASA, na lewym ramieniu flaga USA oraz na klatce piersiowej sześć otworów do których można coś podłączyć. Astronauci są zadowoleni, uśmiechają się.

Eksploracja Kosmosu doprowadziła też do wysłania sond kosmicznych na Wenus i podjęcia badań Marsa. W 1972 roku wystrzelona z przylądka Canaveral na Florydzie sonda Pioneer 10, dotarła do zewnętrznego obszaru Układu Słonecznego.

Zagrożenie dla komunizmu

Po II wojnie światowej w szczególnej sytuacji znalazł się Kościół katolicki w krajach komunistycznych. Władze traktowały go jako konkurenta w walce o dusze ludzkie, toteż często duchowni byli prześladowani, a ponadto pojawiły się problemy z kultem religijnym. Kościół katolicki w okresie rządów komunistycznych w Europie Środkowo‑Wschodniej był utożsamiany z opozycją wobec władz.

W całym chrześcijańskim świecie, w związku z zachodzącymi przemianami obyczajowymi, pojawiły się także głosy domagające się 'demokratyzacji życia wewnętrznego' w Kościele (choćby zniesienia celibatu). Próbę dostosowania Kościoła do oczekiwań współczesnych społeczeństw podjął Jan XXIII. W ogłoszonej
w 1959 roku encykliceencyklikaencyklice Ad Petri Cathedram zapowiedział zwołanie soboru powszechnegosobór powszechnysoboru powszechnego. Dzięki wyjściu do ludzi, otwartości zyskał też sympatię społeczną. Obrady soboru rozpoczęły się 11 października 1962 roku, a zakończyły 8 grudnia
1965 roku.

RfOp2LaGwjcVB

Na zdjęciu, w ogromnej sali duchowni siedzą w ławach. Ubrani są w kościelne szaty. Niektórzy na głowach mają pisku, małe okrągłe nakrycia głowy. Inni miraty, wysokie czapki (przynależą do kościoła prawosławnego). Większość nosi na głowie mitry (przynależą do kościoła katolickiego).W tle znajduje się balkon, na którym stoją ludzie.

Podczas sesji i spotkań opracowano kilka istotnych dokumentów, a przede wszystkim swego rodzaju konstytucję Kościoła współczesnego Gaudium et spes. Na soborze wprowadzono zasadę celebrowania mszy świętej przez księży twarzą zwróconych do wiernych oraz wprowadzenie języków narodowych do liturgii (do tej pory stosowano język łaciński). Zezwolono na dopuszczenie osób świeckich do pełnienia niektórych czynności kapłańskich, zwiększono liczbę biskupów i kardynałów w państwach pozaeuropejskich. Bardzo ważnym efektem soboru był ruch ekumeniczny w obrębie chrześcijaństwa, dążący do przywrócenia pierwotnej jedności pomiędzy rozlicznymi wyznaniami. W soborze brali również udział przedstawiciele innych Kościołów
np. prawosławnego.

W związku z postanowieniami odnoszącymi się do idei ekumenizmuekumenizmuekumenizmu doszło do ważnego wydarzenia: papież Paweł VI i patriarcha Konstantynopola Atenagoras odwołali ekskomunikiekskomunikaekskomuniki nałożone podczas wielkiej schizmy wschodniejschizma wschodniaschizmy wschodniej.

R2g7ymg1RQ48t

Na ilustracji okręt płynie na falach. Maszt jest w kształcie krzyża.

W dziedzinie stosunków międzyludzkich podkreślano zasadę dialogu z przedstawicielami innych wyznań, ale także z niewierzącymi, zwrócono uwagę na zasadę równości wszystkich ludzi, poruszano kwestię godności człowieka, a także wagi sakramentów. Sobór uznano za przełomowy w dziejach Kościoła, choć liberałowie zarzucali, że dokonano zbyt mało zmian, a konserwatyści, że nawet reformy w obszarze liturgii są zbyt radykalne. Kościół nie zamierzał jednak zmieniać swojego stanowiska w dziedzinie obyczajowości. W encyklice papieża Pawła VI, zatytułowanej Humanae Vitae, niechętny stosunek do rozwodów, antykoncepcji i aborcji został wyraźnie podkreślony.

Dla Kościoła w Polsce ważnym wydarzeniem był wybór na papieża arcybiskupa krakowskiego Karola Wojtyły, który przyjął imię Jana Pawła II. Charakterystycznym elementem jego pontyfikatu było podjęcie akcji ewangelizacyjnej, zwłaszcza krajów rozwijających się. Papież nazywany był też Podróżnikiem ze względu na częste pielgrzymki. W 1981 roku turecki terrorysta dokonał zamachu na papieża. Nie ustalono, kto był zleceniodawcą czynu.

Zamiast podsumowania

XX wiek przyniósł prawie pięciokrotny wzrost liczby ludności. Najszybszy wzrost nastąpił po 1945 roku, a jego apogeum, określane eksplozją demograficzną, przypadło na lata 70.

Źródło: A. Chwalba, Historia powszechna 1989–2011, Warszawa 2011, s. 15.

Źródło: A. Chwalba, Historia powszechna 1989–2011, Warszawa 2011, s. 15.