Żadna istota żywa nie może żyć wiecznie. Gdyby organizmy nie mogły się rozmnażać, ich liczba byłaby z biegiem czasu coraz mniejsza, co doprowadziłoby w końcu do tego, że życie na Ziemi przestałoby istnieć. Jaką rolę w wydawaniu na świat potomstwa odgrywają kobiety i mężczyźni?

RdZAeoiDbyZY3
W zapłodnieniu biorą udział 2 gamety – plemnik pochodzący od mężczyzny i komórka jajowa pochodząca od kobiety.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • różnice między ciałem kobiety i mężczyzny.

Twoje cele
  • Wymienisz podstawowe narządy budujące układ rozrodczy kobiety i mężczyzny.

  • Określisz rolę układu rozrodczego.

  • Rozpoznasz na schemacie komórki rozrodcze: męską i żeńską.

  • Wyjaśnisz znaczenie procesu rozmrażania

ilgy7lDVLB_d5e212

1. Po co się rozmnażamy?

Rozmnażanie umożliwia wydanie na świat potomstwa, a tym samym zachowanie istnienia gatunku. Odmienna budowa układu rozrodczego u obu płcipłećpłci – kobiety i mężczyzny – jest przystosowaniem do wypełnienia tego ważnego zadania. Do rozmnażania się służy układ rozrodczy.

R1YyweP3q5yOq
Rozmnażając się, ludzie dają początek kolejnym pokoleniom, co zapewnia ciągłość istnienia człowieka na Ziemi
Źródło: Pixabay, domena publiczna.
Ciekawostka

W niektórych rodzinach starannie przechowuje się informacje na temat kolejnych pokoleń, począwszy od najstarszego znanego przodka. Dane te nanosi się na schemat zwany drzewem genealogicznym. Nazwa pochodzi stąd, że schemat przypomina drzewo: rozpoczyna się od najstarszych znanych przodków rodziny, czyli „korzeni”, a kolejni potomkowie są „gałęziami” drzewa.

RSfLL8rdju86F
Drzewo genealogiczne pozwala odkrywać historię rodziny
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Porozmawiaj ze swoimi rodzicami i dziadkami o ich rodzicach i dziadkach. Zapytaj, jak się nazywali, kiedy i gdzie się urodzili. Na podstawie ich opowieści spróbuj stworzyć rodzinne drzewo genealogiczne. Ile pokoleń twojej rodziny udało ci się odtworzyć? Kiedy urodził się i żył najstarszy krewny, o którym informacje udało ci się otrzymać?

R1SIqHMTrnmOW
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
ilgy7lDVLB_d5e258

2. Komórki rozrodcze

Człowiek, podobnie jak inne ssakissakissaki, rozmnaża się płcioworozmnażanie płciowerozmnaża się płciowo. Oznacza to, że w procesie rozmnażania biorą udział specjalne komórki rozrodcze żeńskie oraz męskie. Są one wytwarzane w narządach wchodzących w skład układu rozrodczego.
Męskie komórki rozrodcze, zwane plemnikamiplemnikplemnikami, charakteryzują się mikroskopijną wielkością i dużą ruchliwością. Żeńskie komórki rozrodcze – komórki jajowekomórka jajowakomórki jajowe – są znacznie większe od plemników (pojedynczą komórkę jajową można nawet zobaczyć przez lupę). Komórki żeńskie mają kształt kulisty i nie mogą się samodzielnie poruszać. Wyposażone są w substancje odżywcze niezbędne do rozwoju płodu w pierwszym etapie ciąży. Komórki rozrodcze zawierają informację o cechach, jakie dziecko odziedziczy po rodzicach.

Re7uFPgmuzR3e1
W zapłodnieniu biorą udział 2 gamety – plemnik i komórka jajowa
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.
bg‑gray2
Ciekawostka

Komórki jajowe to jedne z największych komórek wytwarzanych w ciałach organizmów żywych. Ich średnica u człowieka wynosi około 0,14 mm, u myszy tylko 0,06 mm, u strusia mierzą one natomiast około 10 cm średnicy, a u niektórych rekinów nawet 22 cm.

ilgy7lDVLB_d5e301

3. Żeński układ rozrodczy

Żeński układ rozrodczy składa się z dwóch jajników, dwóch jajowodów prowadzących do macicy oraz pochwy. Układ ten wytwarza komórki jajowe i to w nim dochodzi do zapłodnienia, wzrostu oraz rozwoju zarodka aż do momentu narodzin.
Komórki jajowe są produkowane w parzystych narządach zwanych jajnikami. Średnio co 28 dni w jednym z jajników dojrzewa jedna komórka jajowa. Jest ona uwalniana z jajnika i trafia do jajowodu – przewodu, przez który przedostaje się do macicy. Jeśli komórka jajowa napotka w jajowodzie plemniki, to dochodzi do połączenia z jednym z nich, czyli zapłodnieniazapłodnieniezapłodnienia. W macicy, której ściany są silnie umięśnione i rozciągliwe, rozwija się dziecko.

bg‑pink
Ważne!

W zapłodnieniu uczestniczy komórka jajowa i tylko jeden plemnik.

Uwolnienie komórki jajowej z jajnika to jajeczkowanie lub inaczej owulacjaowulacjaowulacja. Kilka dni przed owulacją zwiększa się ukrwienie i grubość wewnętrznej ściany macicy. Jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia, komórka jajowa obumiera, a wewnętrzna warstwa macicy złuszcza się i jest usuwana na zewnątrz organizmu. Procesowi temu towarzyszy krwawienie. Często określa się je krwawieniem miesięcznym, ale zwane jest też miesiączką lub menstruacją. Pochwa jest umięśnionym i rozciągliwym przewodem, do którego dostają się plemniki w trakcie zbliżenia/kontaktu intymnego kobiety i mężczyzny, a także drogą, którą dziecko przychodzi na świat.

R1KbyH9pcOCCD1
Ilustracja interaktywna przedstawia elementy budowy żeńskiego układu rozrodczego. Po prawej stronie znajduje się sylwetka kobiety z zaznaczoną lokalizacją układu rozrodczego. Po lewej stronie znajduje się powiększony układ rozrodczy żeński z zaznaczonymi jego elementami. Macica kształtem przypomina odwróconą gruszkę, położona jest w centralnej części macicy, ma grubą i silnie umięśnioną ścianę. Jajowody łączą macicę z jajnikami, ich zakończenie od strony jajników kształtem przypomina lejek z postrzępionymi brzegami. Jajniki znajdują się po obu stronach macicy, mają kształt owalny. Pochwa ma kształt spłaszczonego cylindra, jej górna część wrośnięta jest w macicę, a dolna uchodzi na zewnątrz organizmu. Przy elementach układu znajdują się przyciski. Po kliknięciu na przycisk wyświetla się nazwa i opis. Przycisk pierwszy: macica. Głównym zadaniem macicy jest przyjęcie zarodka oraz stworzenie odpowiednich warunków do rozwoju płodu i porodu. Przycisk drugi: jajowód. Jajowody wychwytują komórki jajowe uwolnione przez jajniki i transportują je do bańki jajowodu (jego rozszerzenia). Przycisk trzeci: jajnik. Jajniki to żeńskie gruczoły płciowe odpowiedzialne za wytwarzanie komórek rozrodczych oraz produkcję hormonów płciowych: estrogenów i progesteronu. Przycisk czwarty: pochwa. Stanowi narząd kopulacyjny, kanał rodny i drogę ujścia dla krwawienia miesiączkowego.
Elementy budowy żeńskiego układu rozrodczego
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
ilgy7lDVLB_d5e339

4. Męski układ rozrodczy

Męski układ rozrodczy ma za zadanie wytworzenie męskich komórek rozrodczych – plemników – oraz wprowadzenie ich do żeńskiego układu rozrodczego, gdzie dochodzi do zapłodnienia.

Plemniki są wytwarzane w parzystych, owalnych narządach – jądrach. Znajdują się one w ochronnym worku skórnym zwanym moszną lub workiem mosznowym. W ich wnętrzu codziennie produkowane są miliony plemników. Z jąder plemniki przedostają się poprzez długie, cienkie, elastyczne przewody, zwane nasieniowodami, do cewki moczowej, biegnącej wewnątrz prącia (penisa). Przez cewkę moczową zostają wydalone na zewnątrz organizmu mężczyzny. Ważnymi narządami męskiego układu rozrodczego są też prostata, wytwarzająca substancje odżywiające plemniki, oraz pęcherzyk nasienny, w którym mogą być one gromadzone.

RL4YuJsQ1xiQZ1
Ilustracja interaktywna przedstawia budowę układu rozrodczego mężczyzn. Po lewej stronie znajduje się postać mężczyzny z zaznaczoną lokalizacją układu rozrodczego. Po prawej stronie znajduje się powiększony układ rozrodczy mężczyzny. Pęcherzyk nasienny jest parzystym narządem mającym kształt podłużnego woreczka. Prostata przypomina wyglądem orzecha włoskiego. Penis ma walcowaty kształt. Nasieniowody to cienkie przewody, które łączą jądra z prostatą. Jądra mają jajowaty kształt, znajdują się w worku mosznowym. Cewka moczowa to przewód biegnący od dna pęcherza moczowego do przedniego końca penisa. Jądra w worku mosznowym oraz penis znajdują się na zewnątrz organizmu. Pozostałe narządy znajdują się wewnątrz. Przy każdym elemencie układu znajduje się przycisk. Po kliknięciu na niego wyświetla się nazwa i opis. Przycisk pierwszy: pęcherzyki nasienne. Wytwarzają wydzielinę, która wchodzi w skład nasienia. Przycisk drugi: prostata. Wytwarza białawą, mętną wydzielinę, która stanowi do 30% zawartości nasienia i umożliwia ruch plemników. Przycisk trzeci: penis. Jest narządem kopulacyjnym, który umożliwia wprowadzenie nasienia do dróg rodnych kobiety. Przycisk czwarty: nasieniowód. Wyprowadza nasienie do cewki moczowej z dużą prędkością. Przycisk piąty: jądro. Produkuje plemniki i testosteron. Przycisk szósty: moszna. Jest cienkim workiem skórnym umieszczonym poza tułowiem, w którym znajdują się jądra z najądrzami. Przycisk siódmy: cewka moczowa. Służy do wyprowadzania moczu z pęcherza moczowego.
Elementy budowy męskiego układu rozrodczego
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑gray2
Ciekawostka

W jądrach dorosłego mężczyzny, w każdej sekundzie, wytwarzanych jest ponad 1000 plemników.

ilgy7lDVLB_d5e381

Podsumowanie

  • Człowiek rozmnaża się za pomocą komórek rozrodczych męskich (plemników) i żeńskich (komórek jajowych).

  • Komórki jajowe produkowane są w jajnikach, a plemniki w jądrach.

  • Narządami żeńskiego układu rozrodczego są: jajniki, jajowody, macica i pochwa.

  • Narządami męskiego układu rozrodczego są: jądra, nasieniowody i prącie, w którym znajduje się cewka moczowa.

bg‑azure

Praca domowa

11
Ćwiczenie 1

Dowiedz się, jak rozmnażają się różne zwierzęta, i odpowiedz na pytanie. Czy u wszystkich zachodzi rozmnażanie płciowe, czyli z udziałem przedstawicieli obu płci?

RLatAFgkXFsjq
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
ilgy7lDVLB_d5e506

Słownik

komórka jajowa
komórka jajowa

inaczej jajo; komórka rozrodcza (płciowa) żeńska, służąca do rozmnażania płciowego, wytwarzana w żeńskich narządach rozrodczych – jajnikach

plemnik
plemnik

komórka rozrodcza (płciowa) męska, służąca do rozmnażania płciowego, wytwarzana w męskich narządach rozrodczych – jądrach

płeć
płeć

zespół cech umożliwiających sklasyfikowanie organizmu jako męski lub żeński

rozmnażanie płciowe
rozmnażanie płciowe

rozmnażanie za pomocą komórek rozrodczych żeńskich i męskich

ssaki
ssaki

zwierzęta, których potomstwo odżywia się mlekiem wytwarzanym przez matkę

zapłodnienie
zapłodnienie

połączenie się komórek płciowych (plemnika z komórką jajową)

ilgy7lDVLB_d5e610

Zadania

1
Pokaż ćwiczenia:
11
Ćwiczenie 1
RNVv79bIoDdpd1
Przyporządkuj wymienione narządy do układu rozrodczego, który budują. układ rozrodczy mężczyzny Możliwe odpowiedzi: 1. prącie, 2. macica, 3. nasieniowód, 4. pochwa, 5. jajnik, 6. jajowód, 7. cewka moczowa, 8. jądro układ rozrodczy kobiety Możliwe odpowiedzi: 1. prącie, 2. macica, 3. nasieniowód, 4. pochwa, 5. jajnik, 6. jajowód, 7. cewka moczowa, 8. jądro
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 2
RiUFb3vFYBM4H1
Spośród wymienionych poniżej narządów układu rozrodczego żeńskiego i męskiego wskaż te, w których produkowane są komórki rozrodcze. Możliwe odpowiedzi: 1. nasieniowód, 2. prostata, 3. jajowód, 4. cewka moczowa, 5. pochwa, 6. jądro, 7. jajnik
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 3
RdHXP3HFrUZEw1
Łączenie par. Zaznacz zdania prawdziwe i fałszywe.. Rozmnażanie się jest czynnością życiową, która zapewnia ciągłość życia na Ziemi.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Nasieniowody doprowadzają plemniki z cewki moczowej do jądra.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Jajowodami komórka jajowa przedostaje się do macicy.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Komórka jajowa i plemnik mają podobną budowę i wielkość.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. W rozmnażaniu płciowym biorą udział komórki rozrodcze – plemniki i komórki jajowe.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Macica to silnie umięśniony narząd w kształcie gruszki, w którym rozwija się poczęte dziecko.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.
owulacja1
owulacja

inaczej jajeczkowanie; proces uwolnienia komórki jajowej z jajnika do jajowodu, mający miejsce średnio co 28 dni (4 tygodnie)

2
Ćwiczenie 4

Na poniższej rycinie przedstawiono budowę układu rozrodczego kobiety i mężczyzny.

RIw4Hv87sJ16b
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RgNE7dkEJybZN
Zidentyfikuj części oznaczone na nim cyframi 1–7. 1 Możliwe odpowiedzi: 1. nasieniowód, 2. jajowód, 3. jądro, 4. cewka moczowa, 5. pochwa, 6. macica, 7. jajnik 2 Możliwe odpowiedzi: 1. nasieniowód, 2. jajowód, 3. jądro, 4. cewka moczowa, 5. pochwa, 6. macica, 7. jajnik 3 Możliwe odpowiedzi: 1. nasieniowód, 2. jajowód, 3. jądro, 4. cewka moczowa, 5. pochwa, 6. macica, 7. jajnik 4 Możliwe odpowiedzi: 1. nasieniowód, 2. jajowód, 3. jądro, 4. cewka moczowa, 5. pochwa, 6. macica, 7. jajnik 5 Możliwe odpowiedzi: 1. nasieniowód, 2. jajowód, 3. jądro, 4. cewka moczowa, 5. pochwa, 6. macica, 7. jajnik 6 Możliwe odpowiedzi: 1. nasieniowód, 2. jajowód, 3. jądro, 4. cewka moczowa, 5. pochwa, 6. macica, 7. jajnik 7 Możliwe odpowiedzi: 1. nasieniowód, 2. jajowód, 3. jądro, 4. cewka moczowa, 5. pochwa, 6. macica, 7. jajnik
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.
R11b4NkS48vl32
Uzupełnij tekst dotyczący powyższego obrazka odpowiednimi słowami.
bg‑azure

Notatnik

R17saafzKzOXA
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.