Czy zawsze mówimy logicznie i bez błędów?
Logiczne i poprawne budowanie wypowiedzi jest sztuką, której trzeba się nauczyć. Nie wystarczy po prostu mówić, by inni nas zrozumieli. Cudzoziemcy rozpoczynający naukę języka polskiego popełniają na początku wiele błędów. Ich pomyłki często utrudniają nam dotarcie do sensu wypowiedzi. Mogą prowadzić również do wielu zabawnych sytuacji, np.: Po drugiej stronie pokoju jest drzwi, obok jakich znajduje się szafa. Prawidłowe brzmienie zdania to: Po drugiej stronie pokoju są drzwi, obok których znajduje się szafa.
Zastanów się, czy ty zawsze mówisz poprawnie.
Wybierz audycję radiową lub ulubiony program telewizyjny i zwróć uwagę na wypowiedzi dziennikarzy oraz gości. Zanotuj przykłady sformułowań nielogicznych lub niepoprawnych gramatycznie. Podaj przyczynę popełniania tego typu błędów.
Wybierz ulubiony program telewizyjny, audycję radiową lub wywiad. Zwróć uwagę na wypowiedzi dziennikarzy oraz gości. Zanotuj przykłady sformułowań nielogicznych lub niepoprawnych gramatycznie. Zastanów się, czy znasz przyczynę popełniania tego typu błędów.
Błąd a zabawa językowa
Czy wiesz, że nielogiczne wypowiedzi często układa się dla rozrywki? Przykładem mogą być łamańce językowe, które śmieszą z powodu trudności w ich przeczytaniu. Nie zawsze są zrozumiałe i sensowne. Dzięki nim jednak ćwiczymy poprawną wymowę, a przy okazji dobrze się bawimy, np. Król Karol kupił królowej Karolinie korale koloru koralowego.
Masło maślane
W języku polskim istnieje wiele nielogicznych połączeń wyrazowych, których często nieświadomie używamy. Czy mówisz na przykład: schodzę po schodach w dół, cofam się do tyłu, biegam szybko i prędko? Jeśli tak, to znaczy, że popełniasz błąd logiczno‑językowy, który nazywa się pleonazmem lub tautologiąpleonazmem lub tautologią, a potocznie określany jest jako tzw. masło maślane. Te konstrukcje językowe często niepotrzebnie wydłużają nasze wypowiedzi.
Pamiętaj jednak, że istnieje również wiele sformułowań, które są poprawne, np. mówimy, że słońce wschodzi i zachodzi, a przecież to Ziemia obraca się wokół Słońca, a nie odwrotnie. Ta wypowiedź jest sensowna, ale nie odzwierciedla praw świata, jaki znamy.
Dlaczego popełniamy błędy?
Przyczyn popełniania błędów może być wiele. Czasem mówiący jest bardzo zmęczony lub rozkojarzony, a czasem jego umiejętności językowe są zbyt małe
i nie potrafi budować poprawnych zdań. Niekiedy się spieszy albo nie dba o dobór słów.
Co ciekawe, według dorosłych małe dzieci tworzą wiele nielogicznych wypowiedzi.
W rzeczywistości jednak poprzez naśladowanie usłyszanych wypowiedzi, przekształcanie ich i tworzenie nowych zdań, dzieci nabywają kompetencji językowych. Uczą się, jak mówić poprawnie. Proces ten sprzyja rozwojowi ich mowymowy.
Również osoby uczące się języka obcego tworzą wiele niepoprawnych pod względem gramatycznym wypowiedzi. Dzieje się tak dlatego, że nie znają jeszcze wszystkich reguł gramatycznych lub nie potrafią ich prawidłowo używać, więc często się mylą.
Kiedy mówimy szybko, chaotycznie, pod wpływem silnych emocji, nie zastanawiamy się nad treścią i budową swojej wypowiedzi. Formułujemy wówczas zdania, które zwykle są nielogicznie i niepoprawnie zbudowane.
Błędy składniowe
Błędy składnioweBłędy składniowe bywają trudne do uchwycenia. Trzeba sporo wiedzieć o języku, jego gramatyce, by je zauważyć. Poniżej znajdują się przykłady częstych błędów składniowych.
1) Często nieświadomie zmieniamy szyk wyrazów w zdaniu, tworząc wypowiedzi niepoprawne, np.:
Postanowiłem systematycznie uczyć się. (zamiast: Postanowiłem systematycznie się uczyć.)
Nie interesowało to jej. (zamiast: Nie interesowało jej to.)
2) Zapominamy, że po niektórych czasownikach pojawia się dopełniacz, a nie biernik, jak w zdaniach:
Używam pastę do zębów. (zamiast: Używam pasty do zębów.)
Szukam klasę 5B. (zamiast: Szukam klasy 5B.)
3) Niekiedy stosujemy nieprawidłowe formy gramatyczne wyrazów, powodując zaburzenie poprawnościpoprawności wypowiedzi:
Ile chłopców jest w twojej klasie? (zamiast: Ilu chłopców jest w twojej klasie?)
Nie ufaj osobom, którzy tak postępują. (zamiast: Nie ufaj osobom, które tak postępują.)
4) Łączymy ze sobą dwa zdania za pomocą niewłaściwych spójników lub zaimków, tworząc niepoprawną składniowo wypowiedź, np.:
Masz ochotę na frytki albo na ryż? (zamiast: Masz ochotę na frytki czy na ryż?)
Kurtka jest wygodna i przydatna o każdej porze roku, czyli klienci chętnie ją kupią.
(zamiast: Kurtka jest wygodna i przydatna o każdej porze roku, więc klienci chętnie
ją kupią.)
Typy błędów logicznych i składniowych
Zadaniowo
Przeczytaj w szybkim tempie poniższą bajkę. Wyjaśnij, w jakim celu została napisana.
Byli żyli trzej Japoni: Jach, Jachcendrach, Jachcendrachcendroni.
Były żyły trzy Japonki: Sipi, Sipidripi, Sipidripilampoponi.
Ożenili się: Jach – Sipi, Jachcendrach – Sipidripi, Jachcendrachcendroni – Sipidripilampomponi.
Jach miał córkę Szach, Jachcendrach miał córkę Szachszarach, Jachcendrachcendroni miał córkę Szachszarachszaroni Fudżi Fajkę. Kto powtórzy całą bajkę?
Rozważ, jak tempo czytania wpływa na stopień zrozumienia powyższej bajki. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Przeczytaj kilka razy poniższe łamańce językowe. Zadbaj o wyraźną wymowę. Wskaż przykład, który jest twoim zdaniem najłatwiejszy do wymówienia i wyjaśnij, z czego to wynika.
I cóż, że się cieszysz, że się czeszesz w Szczebrzeszynie?
Trzy wszy, zaszywszy się w szwy, szły w szyku po trzy wszy.
Czarny dzięcioł z chęcią pień ciął.
Podaj dwa przykłady łamańców językowych. Wskaż w nich elementy, które sprawiają trudność podczas wymawiania.
Trudne do wymówienia sformułowania i wierszyki są popularne również w innych językach. Dzieci w Wielkiej Brytanii uczą się w przedszkolu zabawnych rymowanek, np.: green lorry, red lorry, green lorry, red lorry [czyt.: grin lori, red lori] - co oznacza: zielona ciężarówka, czerwona ciężarówka.
Wśród wierszy znanych polskich twórców można również odnaleźć przykłady utworów, w których występuje nagromadzenie trudnych do wymówienia wyrazów. Przykładem takiego typu tekstu jest poniższa bajka Ignacego Krasickiego pt. Filozof.
Przeczytaj rozmowę dziecka z rodzicem. Wyjaśnij, na czym polegają popełnione przez dziecko błędy.
Dziecko: Tato, pacz! Pan wygrał i stoi na podiumie.
Tata: Pan stoi na podium.
Dziecko: Podium.
Tata: Chcesz na deser ciastko z cukrem czy z czekoladą?
Dziecko: Ce z cukrem. Lubię cukr.
Tata: Cukier.
Dziecko: Tato!
Na podstawie przykładów z ćwiczenia 8. wyjaśnij, co sprawia najwięcej problemów cudzoziemcom uczącym się języka polskiego.
Przeczytaj zdania, a następnie zapisz ich prawidłowe wersje. Wyjaśnij, jaki efekt wywołuje brak logiki w tych wypowiedziach.
1) Wojtek samodzielnie chodzi po korytarzu.
2) Pisała ławką po piórze.
3) Uderzył kolegę po dzwonku.
4) Były ich tysiące, a nawet setki.
Wyjaśnij, na czym polegają błędy w poniższych sformułowaniach. Wskaż wyrazy, które są zbędne.
fakt autentyczny, cofać się do tyłu, spadać na dół, akwen wodny, wracać z powrotem
W poniższych sformułowaniach odszukaj i popraw błędy.
nadstawić ucho, iść po najmniejszej linii oporu, ciężki orzech do zgryzienia, odnieść klęskę, w każdym bądź razie, w cudzysłowiu
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: pleonazm=tautologia, błędy logiczne, błędy składniowe, przejęzyczenia, łamańce językowe, zły szyk wyrazów.