Konflikty bliskowschodnie

Wprowadzenie

Powstanie Państwa Izrael i początek konfliktu żydowsko‑arabskiego

Po 1945 roku na obszarze Bliskiego Wschodu doszło kilkakrotnie do wojen lub sytuacji konfliktowych. Największym problemem, nierozwiązanym do dnia dzisiejszego, pozostaje konflikt arabsko‑żydowski.

Początków sporu należy dopatrywać się w wydarzeniach z końca XIX wieku. W 1897 roku w Bazylei (miasto w Szwajcarii) z inicjatywy Teodora HerzlatqunO4hsxX_000tp002Teodora Herzla odbył się I Światowy Kongres Syjonistyczny. Dyskutowano na nim o konieczności odbudowania państwa żydowskiego w Palestynie, odwołując się do funkcjonowania organizmu państwowego na tym obszarze w starożytności.

R17rzKSQJWZQu

Brodaty mężczyzna na fotografii ukazany jest z profilu. Ubrany jest w marynarkę i koszulę. Spogląda w dal. W tle znajduje się brzeg, na którym majaczą domy. W dole most i woda.

Kongres syjonistyczny zapoczątkował przyjazdy Żydów do Palestyny. Nie budziło to sprzeciwu ze strony tutejszych arabskich mieszkańców, dopóki napływ ten nie był znaczący. Kiedy jednak w 1917 roku brytyjski minister spraw zagranicznych Arthur Balfour [czyt.: artur balfor] uznał za zasadne aspiracje syjonistów do utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie (z zachowaniem praw innych narodowości zamieszkujących ten obszar) i zwiększyła się liczba przybywających do Palestyny Żydów, arabscy mieszkańcy poczuli się zagrożeni i rozpoczęły się pierwsze konflikty i starcia. Gdy sytuacja Żydów w Europie stawała się coraz trudniejsza, coraz więcej ich decydowało się na wyjazd na Bliski Wschód, co z kolei powodowało eskalację napięć.

Brytyjczycy, którzy sprawowali z ramienia Ligi Narodów mandat w Palestynie (należącej do Turcji, zanim została brytyjskim terenem mandatowym), zmuszeni byli przed II wojną światową, i w trakcie jej trwania, ograniczać przyjazdy ludności żydowskiej. Także po zakończeniu wojny Żydzi, którzy przetrwali Zagładę, próbowali przedostać się do Palestyny. Wydawało się, że idea powstania państwa żydowskiego w tej sytuacji jest wyjątkowo słuszna. Syjoniści starali się przekonać do niej Brytyjczyków i wpłynąć na zmianę decyzji o zahamowaniu przyjazdów Żydów do Palestyny, sięgając po argumenty siłowe: w 1946 roku doszło do wysadzenia hotelu w Jerozolimie, w którym znajdowały się brytyjskie urzędy.

Żydowski terroryzm - Irgun Cwai Leumi

Brytyjczycy odwołali się do mediacji ONZ. Organizacja powołała specjalną Komisję Palestyńską, która miała znaleźć rozwiązanie. Przygotowany przez nią plan zakładał podział Palestyny na trzy strefy: dwa odrębne państwa – żydowskie i arabskie oraz Jerozolimę posiadającą status terytorium znajdującego się pod administracją ONZ.
Jak można było się spodziewać, takie rozwiązanie nie usatysfakcjonowało Arabów.
Już na przełomie 1947 i 1948 roku doszło do walk między arabskimi i żydowskimi oddziałami paramilitarnymi. Natomiast proklamowanie 14 maja 1948 roku Państwa Izrael doprowadziło do pierwszej wojny izraelsko‑arabskiej.

Pierwsze wojny żydowsko‑arabskie

Państwa arabskie - Arabia Saudyjska, Egipt, Irak, Liban, Syria, TransjordaniaTransjordaniaTransjordania
- nie uznały powstałego Izraela. Pierwszy konflikt zakończył się sukcesem młodego państwa i zajęciem kolejnych obszarów palestyńskich. Blisko 750 tys. Palestyńczyków musiało opuścić swoje dotychczasowe siedziby. Izrael zwyciężył m.in. dzięki wsparciu ZSRS (później nastąpi zmiana sojuszy: Izrael znajdzie wsparcie USA, natomiast państwa arabskie będą korzystały z pomocy ZSRS). Porozumienie osiągnięto także dzięki mediacjom ONZ.

RrSrbikqTjCoP

Mapa - Izrael w latach 1947–1949

W Izraelu rozpoczęło się także stabilizowanie władzy. Państwo żydowskie miało być 'ojczyzną dla wszystkich Żydów'. Obowiązywała demokracja parlamentarna. Władza ustawodawcza spoczywała w rękach jednoizbowego Knesetu. Wprowadzono szerokie ustawodawstwo socjalne, ale funkcjonowały też zasady wolnego rynku. Sytuacja ekonomiczna poprawiła się dzięki znaczącej pomocy amerykańskiej oraz funduszom z Republiki Federalnej Niemiec (RFN) przyznanym Izraelowi w ramach porozumienia o odszkodowaniach za prześladowania i zagładę Żydów. Ciągle wzrastała liczba mieszkańców. Starano się przejmować pod osadnictwo ziemie pustynne, budując sieć irygacyjną. Rozpowszechnioną formą gospodarowania były rolnicze spółdzielnie produkcyjne – kibuce.

Na spornym terytorium powstawały jednak ugrupowania antyżydowskie. Większość z nich połączy się później i wejdzie w skład Organizacji Wyzwolenia Palestyny (OWP) (1964). Jej przywódcą przez lata będzie Jasir ArafattqunO4hsxX_000tp006Jasir Arafat (wcześniej przywódca Al‑FatahtqunO4hsxX_000tp007Al‑Fatah). Głównym celem OWP stanie się doprowadzenie (na drodze zbrojnej) do utworzenia palestyńskiego państwa na ziemiach odebranych Izraelowi. OWP i organizacje pokrewne często dokonywały aktów terrorystycznych, np. atakowały samoloty pasażerskie. Jedną z najtragiczniejszych kart konfliktu jest zamordowanie
11 izraelskich sportowców podczas olimpiady w Monachium w 1972 roku. Zamachu dokonała palestyńska organizacja Czarny Wrzesień.

R1AKf5RAmlp4l

Zdjęcie przedstawia marmurową tablicę. Na górze po środku znajduje się godło Izraela - wykuty świecznik (tzw. menora). Po obu stronach tablicy są napisy i nazwiska - w języku niemieckim po lewej stronie i w języku hebrajskim po prawej stronie. Na dole tablicy znajduje się sześć splecionych okręgów - symbol olimpiady. Na tablicy leżą małe kamienie.

Jedną z przyczyn stałych napięć było nierozwiązanie problemu uchodźców palestyńskich. Przebywali oni we wszystkich państwach arabskich, ale ich największe skupiska były w Egipcie i Jordanii.

Praktycznie cały czas dochodziło również do konfliktów granicznych pomiędzy Izraelem a państwami arabskimi. Izrael też przekraczał ustalenia międzynarodowe. W 1951 roku przyłączył wschodnią część Jerozolimy i ogłosił ją swoją stolicą. W kolejnych latach Egipt próbował zamknąć dostęp Izraela do Morza Czerwonego, blokując port Eljat, a w 1956 roku prezydent Egiptu Gamal Abdel Naser ogłosił akt nacjonalizacji Kanału Sueskiego. Ta druga decyzja uderzała w politykę Francji i Wielkiej Brytanii, toteż Izrael wspólnie z dwoma wspomnianymi państwami zaatakował Egipt jeszcze w tym samym roku. Pomimo sukcesu militarnego, Izrael poniósł porażkę dyplomatyczną. Konflikt spotkał się z protestem USA i ZSRS. Państwo żydowskie zostało zmuszone do opuszczenia zdobytych terytoriów: półwyspu Synaj i Strefy Gazy. Kanał pozostał w rękach egipskich.

Do 1967 roku nie doszło do wojny, niemniej konflikty graniczne i akty terroru stały się nieodłącznym elementem stosunków arabsko‑żydowskich. Jakiekolwiek propozycje zmian także w sferze ekonomicznej zgłaszane przez Izrael były torpedowane przez państwa arabskie, jak choćby próba zbudowania elektrowni wodnej na rzece Jordan.

Wojna sześciodniowa

5 czerwca 1967 roku Izrael rozpoczął kolejny konflikt na zasadzie wojny prewencyjnejtqunO4hsxX_000tp008wojny prewencyjnej. Przyczyn było kilka:

• akty terroru ze strony państw arabskich,

• blokada Izraela rozpoczęta przez Egipt

• podpisanie egipsko‑jordańsko‑syryjskiego sojuszu wojskowego o antyizraelskim ostrzu.

R1NNwLQMH2zR8

Mapa - Izrael w latach 1956–1982

ONZ nakazało Izraelowi opuszczenie zajętych terytoriów. Tym razem jednak Izrael nie podporządkował się, a ponadto zaczął tworzyć politykę faktów dokonanych na zajętych terytoriach, rozpoczynając na nich osadnictwo żydowskie. Doprowadziło
to do wielu aktów terroru po obydwu stronach.

RRGd6egvTv6o6

Zdjęcie przedstawia żołnierzy podczas działań zbrojnych. Na pierwszym planie tyłem do obiektywu stoi żołnierz, za którym w pozycji leżącej ukrywa się kolejny. Przed nimi wśród dymu kilku żołnierzy biegnie w kierunku wzgórza widocznego w tle.

Konflikt bliskowschodni

Lata siedemdziesiąte XX wieku

R1NNwLQMH2zR8

Mapa - Izrael w latach 1956–1982

W październiku 1973 roku Egipt i Syria zaatakowały Izrael. Stało się to w dzień jednego z najważniejszych świąt żydowskich: Jom KippurJom KippurJom Kippur. Atak był zaskoczeniem
dla Izraela. Dodatkowo w zdobyciu przewagi przez państwa arabskie w pierwszych dniach konfliktu pomocne okazało się nowoczesne uzbrojenie dostarczone przez ZSRS. Jednak wsparcie USA dla Izraela pozwoliło na przełamanie kryzysu. Walki przerwano na wyraźne wezwanie ONZ. Nie doprowadzono jednak do zawarcia porozumienia i zażegnania problemu. Ta próba częściowo powiodła się w 1979 roku. W amerykańskim mieście Camp David [czyt.: kamp dejwid] udało się doprowadzić do podpisania układu pokojowego pomiędzy Egiptem a Izraelem. Pozwolił on na nawiązanie stosunków dyplomatycznych między państwami. Na jego podstawie wojska izraelskie wycofały się też z półwyspu Synaj. Pozostałe państwa arabskie nie uznały tego pokoju, Egipt znalazł się też w politycznej izolacji. Premier Izraela i prezydent Egiptu Muhammad Anwar as‑Sadat zostali laureatami Pokojowej Nagrody Nobla za rok 1978. Premierem Izraela był wówczas Menachem Begin [czyt.: mehnajm begin] urodzony w Polsce, który do Izraela przedostał się z armią Andersa.

RBMZV0UFRSpmm

Zdjęcie przedstawia grupę mężczyzn (około trzydziestu). Siedzą i stoją na samochodzie. Większość z nich ma na głowach kefiję, czyli tradycyjne arabskie nakrycie głowy. Uzbrojeni są w strzelby. Niektórzy z nich wyglądają na skupionych, część mężczyzn pręży się i uśmiecha.

Trudne lata osiemdziesiąte

W Bejrucie (na terytorium Libanu) znajdowała się kwatera OWP. Izrael postanowił przeciwdziałać arabskiemu terroryzmowi i zaatakował w czerwcu 1982 roku Liban, wykorzystując trwającą tam wojnę domową. Na zajętych terenach utworzono strefę bezpieczeństwa, zarządzaną przez organizacje proizraelskie. Natomiast bojownicy palestyńscy musieli opuścić Bejrut. Osłabienie OWP nie zmniejszyło terroryzmu przeciwko Izraelowi. Aktywność zaczęła wykazywać kolejna organizacja – HezbollahtqunO4hsxX_000tp009Hezbollah.

W toku działań wojennych Izrael okupował Strefę Gazy, Zachodni Brzeg Jordanu i wschodnią Jerozolimę. W 1987 roku w utworzonych tam obozach dla uchodźców palestyńskich rozpoczęło się powstanie Palestyńczyków, tzw. intifada, czyli 'wojna kamieni'. Najbardziej charakterystycznym elementem powstania było atakowanie żydowskich oddziałów wojskowych za pomocą kamieni i butelek z benzyną. Arabowie, podejmując strajki, demonstracje, a także akcje terrorystyczne, próbowali doprowadzić do zakończenia żydowskiej okupacji Zachodniego Brzegu Jordanu i Strefy Gazy. Pierwsza intifada trwała do początku lat dziewięćdziesiątych. Izrael
– mimo zastosowania wielu restrykcji – nie mógł skutecznie jej przeciwdziałać. W listopadzie OWP, wykorzystując intifadę, proklamowała powstanie państwa palestyńskiego ze stolicą w Jerozolimie. Arafat w kwietniu 1989 roku został pierwszym palestyńskim prezydentem. Intifada miała też wpływ na powstanie nowej organizacji o nazwie Hamas – Islamski Ruch OporutqunO4hsxX_000tp00AHamas – Islamski Ruch Oporu, zakładającej 'walkę przeciwko Izraelowi na każdym centymetrze Palestyny'. Od połowy 1989 roku do 1992 do Izraela przybyło ponad 350 tys. Żydów z ZSRS. To znowu zaostrzyło agresję arabską.

Konflikt arabsko‑żydowski na przełomie XX i XXI wieku

W 1993 roku nastąpił przełom w stosunkach palestyńsko‑izraelskich. W wynegocjowanej w Oslo i podpisanej w Waszyngtonie umowie doszło do wzajemnego uznania Izraela i OWP. Izrael zobowiązał się również do wycofania swoich wojsk ze Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu Jordanu. Wyraził także akceptację dla tworzenia państwa palestyńskiego, Była to zapowiedź utworzenia Autonomii Palestyńskiej. Niestety, nie do końca doszło do uspokojenia konfliktu. Część ugrupowań islamskich i żydowskich nie uznała podpisanego porozumienia. Icchak RabintqunO4hsxX_000tp00BIcchak Rabin został postrzelony przez izraelskiego ekstremistę i zmarł, inny przeciwnik porozumienia zabił 29 modlących się Palestyńczyków. Porozumienie negował też Hamas.

Autonomia Palestyńska miała istnieć 5 lat, a po niej miało nastąpić proklamowanie właściwego państwa palestyńskiego. Stopniowo poszerzano też obszar autonomiczny. Niestety, między OWP a Hamasem coraz częściej dochodziło do starć zbrojnych. W 2000 roku Hamas wezwał do otwartej walki ze 'zdradziecką OWP'. We wrześniu tego roku wybuchło również antyizraelskie powstanie nazwane II intifadą. Przez cały czas Hamas organizował też zamachy, których ofiarami padała przede wszystkim ludność cywilna. Eskalacja napięć nastąpiła w 2002 roku. Rząd izraelski, reagując na akty terroru, przeprowadził operację wojskową na terenie Autonomii. Chyba najbardziej znanym elementem tej akcji było oblężenie Bazyliki Narodzenia Pańskiego (schroniło się w niej prawie 200 żołnierzy palestyńskich).

W 2004 roku nastąpiła krótka przerwa w konflikcie. Jej powodem była śmierć Arafata. Niestety, po jego śmierci wzrosło znaczenie Hamasu i radykałów. Podobnie po sukcesie w wyborach parlamentarnych w Izraelu Ariela Szarona, lidera LikudutqunO4hsxX_000tp00CLikudu, rząd izraelski coraz mniej chętnie dążył do porozumienia. Od 2002 roku rozpoczęła się budowa wysokiego muru, którym Izraelczycy postanowili się odgrodzić od Palestyńczyków, co na pewno utrudnia przenikanie ekstremistów na terytorium państwa żydowskiego. Od 2009 roku podobny mur jest wznoszony na granicy z Egiptem (jednak za zgodą tego państwa).

Terenem, na którym panowała najbardziej napięta sytuacja, była Strefa Gazy. Tutaj bardzo często Palestyńczycy dokonywali akcji terrorystycznych. Szaron, mimo niechęci do szukania porozumienia, w 2005 roku zdecydował się zlikwidować kilka osiedli żydowskich w Strefie Gazy oraz na Zachodnim Brzegu. Nie uspokoiło to jednak sytuacji, przeciwnie – doszło do jej zaostrzenia, ponieważ Hamas uznał krok Szarona za oznakę słabości i wzmógł akcje terrorystyczne. Trudno było też prowadzić jakiekolwiek rokowania z przedstawicielami Autonomii Palestyńskiej, ponieważ o ile prezydent Autonomii Mahmud Abbas reprezentował umiarkowaną politykę i dążył
do kompromisu, o tyle ze strony środowisk lokalnych – w związku z wygraniem przez Hamas wyborów samorządowych w 2006 roku – nie było woli porozumienia.

Konflikt izraelsko‑palestyński pozostaje nadal nierozwiązany. Okresy spokoju przeplatają się z momentami eskalacji działań wojennych. Pytanie, czy uda się kiedyś doprowadzić do uspokojenia sytuacji, jest wciąż otwarte.

R1IqUhYWOrHiz

Zdjęcie przedstawia trzech mężczyzn: Icchaka Rabina, Billa Clintona, Jasira Arafata. Arafat i Rabin podają sobie ręce. Rabin, po lewej, jest siwy, łysiejący i nosi okulary. Ubrany jest w garnitur. Arafat, po prawej, nosi wojskową marynarkę i chustę na głowie w kratę. Pośrodku stoi Clinton, wyższy od nich, uśmiecha się i rozkłada za nimi ręce.

Egipt

Bezsprzecznie konflikt izraelsko‑arabski był i jest dominującym problemem w historii powojennej Bliskiego Wschodu, ale nie jedynym istotnym. Państwem, które odgrywało ważną rolę w tworzeniu frontu przeciwko Izraelowi, był Egipt. Po II wojnie światowej w kraju tym nastąpił wzrost demograficzny, natomiast sytuacja polityczna i ekonomiczna pozostawiała wiele do życzenia. W związku z tym często dochodziło
do napięć społecznych. Sprzyjały im też nieudolne rządy króla Faruka. Monarcha był nastawiony prozachodnio (przede wszystkim probrytyjsko). Nie przeszkadzały mu stacjonujące w strefie Kanału Sueskiego wojska brytyjskie. Niechęć społeczną budziły też panująca w otoczeniu królewskim korupcja i marnotrawienie pieniędzy przeznaczanych na wystawne życie monarchy i jego otoczenia.

W społeczeństwie egipskim coraz większą rolę zaczęły odgrywać ugrupowania opozycyjne, m.in. Bractwo Muzułmańskie. Także w wojsku funkcjonował od 1949 roku tajny Komitet Wolnych Oficerów. Kiedy w 1951 roku wybuchły w Kairze zamieszki antyzachodnie, Faruk nakazał wojsku ich stłumienie. Opozycyjna grupa wykorzystała to, występując przeciwko monarsze.

W 1952 roku król został zmuszony do abdykacji, a w 1953 roku proklamowano Egipt republiką. W grupie oficerów, która dokonała zamachu, był Gamal Abdel Naser – właśnie on stanął wkrótce na czele państwa, sprawując faktycznie władzę dyktatorską.

R1NOQJjbmjKW0

Fotografia przedstawia twarz mężczyzny w średnim wieku. Ma krótkie, ciemne, kręcone włosy i małe wąsy. Lekko się uśmiecha.

R18xZWYjXmHq7

Dwunastu ubranych w mundury mężczyzn pozuje do zdjęcia. W pierwszym szeregu czterech siedzi, reszta stoi za ich plecami.

Chcąc spełnić aspiracje części społeczeństwa egipskiego, skonfiskował ziemie królewskie i wielkich właścicieli, a następnie rozdzielił je między chłopów. Zlikwidował opozycję w kraju. Wynegocjował z Brytyjczykami, że w ciągu dwóch lat ich wojska wycofają się ze strefy Kanału Sueskiego. Naser nadal planował działania przeciw Izraelowi oraz wspierał arabskie ruchy niepodległościowe. Do prowadzenia działań wojennych potrzebne było jednak wsparcie finansowe, które umożliwiłoby Egiptowi przeprowadzenie modernizacji armii. USA odmówiły jednak kredytowania Egiptu.

Naserowi nie udało się także otrzymać pożyczki z Banku Światowego na budowę zapory na Nilu w Asuanie. Naser nazwał ten projekt 'piramidą dla żyjących'. Jego realizacja miała umożliwić irygację i zwiększenie powierzchni pól uprawnych w Egipcie o 1/3 oraz zapewnić energię elektryczną. Odmowa Banku (w dużej mierze finansowanego przez rząd amerykański) wzmocniła antyzachodnie nastawienie Nasera i najprawdopodobniej zrodziła kolejny pomysł.

Zanim jednak doszło do jego realizacji, Egipt uzyskał od ZSRS 200 mln dolarów kredytu. Naser za otrzymane fundusze zakupił broń w krajach komunistycznych. Spłatę pożyczki miały umożliwić dostawy bawełny.

Kanał Sueski

RgB11z26zlSDh

Zdjęcie satelitarne Kanału Sueskiego w ramce, na tle mapy konturowej przedstawiającej Afrykę, Europę i część Półwyspu Arabskiego. Z ramki poprowadzona jest strzałka wskazująca na mapie miejsce gdzie znajduje się Kanał Sueski, to miejsce również okala ramka.

Do 1956 roku Kanał Sueski pozostawał w rękach francusko‑brytyjskiej spółki i to ona czerpała dochód z jego użytkowania. W 1956 roku Naser ogłosił decyzję o nacjonalizacji Kanału.

R7RawzHQvwTs7

Zdjęcie przedstawia tłum ludzi, który idzie ulicą. Otaczają samochód z otwartym dachem, w którym stoi uśmiechający się mężczyzna w garniturze. Ma uniesioną rękę i macha do ludzi. W tle znajdują się budynki.

R1NNwLQMH2zR81

Mapa - Izrael w latach 1956–1982

Krok ten uderzał nie tylko w finanse Brytyjczyków i Francuzów, ale również zagrażał transportowi surowców, a zwłaszcza ropy naftowej do Europy Zachodniej. Wielka Brytania i Francja postanowiły wobec tego zmusić Nasera do zachowania status quotqunO4hsxX_000tp00Dstatus quo. W działaniach przeciw Egiptowi wspierał ich także Izrael, gospodarka państwa żydowskiego odczuwała bowiem bardzo wyraźnie egipską blokadę transportu przez Kanał Sueski. Kraje, które zdecydowały się na interwencję, nie skonsultowały swojego działania z USA. 29 października 1956 roku Izrael uderzył przez pustynię Synaj na Egipt, natomiast desant brytyjsko‑francuski przejął port w Suezie i całą strefę Kanału.

Agresja została potępiona zarówno przez USA, jak i ZSRS, który groził podjęciem kroków zbrojnych przeciwko państwom zachodnim. USA wycofały pomoc finansową dla Francji, Wielkiej Brytanii i Izraela. W efekcie tych gróźb i działań wojska francusko‑brytyjskie zostały wycofane z Egiptu. Dla krajów zachodnich była to porażka, Naser odniósł sukces, choć raczej o charakterze propagandowym. Zatopienie floty egipskiej w wodach Kanału na ponad rok uniemożliwiło żeglugę po nim. Naser rozpoczął także bliską współpracę z ZSRS. Wprowadził do gospodarki planowość (plany 5‑letnie), niemniej nie zniósł całkowicie własności prywatnej, utrzymał m.in. małe gospodarstwa rolne.

Jego następcą, od 1970 roku, został Anwar Sadat, sprawujący zgodnie z konstytucją z 1971 roku funkcję prezydenta. Sadat wprowadził ograniczony pluralizm polityczny, a w dziedzinie gospodarki 'ekonomiczną otwartość', która przejawiała się między innymi sprywatyzowaniem turystyki (ta dziedzina obok dochodów z transportu przez Kanał Sueski okaże się źródłem największych dochodów państwa). Doprowadził także do denacjonalizacji bankowości i transportu lotniczego.

Irak

Po 1945 roku nastroje antyzachodnie pojawiły się również w Iraku i Iranie. W Iraku mocna także była opozycja antymonarchiczna. Władze obwiniano między innymi o zawarcie niekorzystnego układu z Wielką Brytanią. Brytyjczycy nie płacili pełnej ceny za eksportowaną z Iraku ropę i żywność. To tylko pogłębiało i tak fatalną sytuację ekonomiczną. Na problemy polityczne i gospodarcze nakładały się religijne: rządziła mniejszość sunnicka, a większość społeczeństwa stanowili szyici.

W 1958 roku obalona została w Iraku monarchia i wprowadzono republikę. Próbowano przeprowadzić reformy społeczne. Niestety, ogłoszenie niepodległości przez Kuwejt w 1961 roku oraz powstanie Kurdów wprowadziło zamęt w Iraku i nie doszło do poprawy sytuacji społeczeństwa. Zmiana rządów zmusiła natomiast Wielką Brytanię do wycofania wojsk z Iraku (władze republikańskie nie wykazywały nastawienia prozachodniego). W kolejnych latach kilkakrotnie dochodziło do przewrotów wojskowych. Przewrót z 1968 roku doprowadził do władzy sunnickich oficerów z Ahmedem Husseinem al‑Bakrem na czele, wśród nich był również młody Saddam Husajn.

Oficerowie utworzyli Radę Rewolucyjnego Dowództwa na wzór egipski. Islam ogłoszono religią państwową. Wprowadzona zastała także centralizacja rządów na wzór sowiecki. Likwidowano opozycję, rozbudowano siły bezpieczeństwa. Podpisano porozumienie z Kurdami, dzięki któremu udało się uspokoić jeden z konfliktów wewnętrznych. Zakończono także nacjonalizację przemysłu, w tym naftowego. Oczywiście wywołało to sankcje państw zachodnich, ale Irak przetrwał je dzięki podpisanemu porozumieniu z ZSRS i wsparciu finansowemu z Kremla. Przeprowadzono reformę rolną, rozbudowywano armię, a dzięki funduszom z handlu ropą (jej cena w połowie lat 70. wzrosła) wprowadzono program opieki społecznej, podwyższono pensje, obniżono podatki. W 1979 roku na czele państwa stanął Saddam Husajn, wcześniej sprawujący funkcję szefa tajnej policji.

RwJmB3CjuXGAs

Zdjęcie przedstawia mężczyznę z wąsami, w mundurze i czapce. Trzyma w dłoniach karabin. Uśmiecha się w stronę obiektywu, opierając się o worki z piaskiem, które dosięgają ściany bunkru.

Rządy Saddama Husajna przypominały dyktaturę faszystowską. Jednym z elementów jego polityki zagranicznej miało być przywrócenie świetności państwa z okresu starożytności. Chciał też zostać liderem świata arabskiego. Mocarstwowe plany skłoniły go do budowy broni nuklearnej. Tajny plan został jednak przerwany, ponieważ podczas izraelskiego ataku lotniczego zniszczony został reaktor atomowy pod Bagdadem. Kolejnym krokiem były agresywne działania na arenie międzynarodowej. W 1980 roku Irak zaatakował Iran, licząc na osłabienie państwa po rewolucji islamskiej i tym samym szybkie zdobycie pól naftowych położonych w pobliżu Zatoki Perskiej. Wojna – mimo planowanej szybkiej kampanii – trwała kilka lat. Nie pomogło Saddamowi Husajnowi nawet użycie broni chemicznej.

Wojna iracko‑irańska

Przeciwko Saddamowi zmobilizowano fanatyczną armię walczącą w imię świętej wojny. Wojska irackie nie tylko nie wygrały, ale po dwóch latach zmagań Irańczycy wkroczyli na teren ich państwa. To z kolei obudziło obawy zarówno państw bliskowschodnich, jak i zachodnich czy ZSRS. Obawiano się, że przeniesienie rewolucji islamskiej na teren Iraku może całkowicie zdestabilizować sytuację na Bliskim Wschodzie. Irak uzyskał więc wsparcie finansowe oraz sprzętowe Kuwejtu, Arabii Saudyjskiej, Francji, USA i ZSRS, sięgające ponad 55 mld dolarów.

Iran także przeznaczał ogromne środki na wojnę. Dopiero zwiększenie wydobycia ropy naftowej przez Arabię Saudyjską i Kuwejt spowodowało spadek cen tego surowca i doprowadziło do spadku możliwości finansowych Teheranu. Sojusznicy Iraku zaczęli rozbudowywać także siły morskie w Zatoce Perskiej, atakując nimi irańskie statki, ale też instalacje przemysłu naftowego. Po omyłkowym zestrzeleniu przez USA irańskiego samolotu pasażerskiego 3 lipca 1987 roku Ruhollah ChomeinitqunO4hsxX_000tp00FRuhollah Chomeini, obawiając się, że USA oficjalnie przystąpią do wojny, zdecydował się więc na rozejm zaproponowany przez ONZ 20 sierpnia 1987 roku.

Efektem wojny, która nic nie zmieniła, była śmierć 120 tys. żołnierzy irackich i ponad 300 tys. irańskich. Irak wzmocnił swoją armię poprzez prowadzenie działań, ale też się zadłużył – zwłaszcza w Kuwejcie (na blisko 10 mld dolarów), stąd zrodził się pomysł zaatakowania tego kraju. Jeszcze w trakcie wojny z Iranem w Iraku doszło do powstania Kurdów. W celu jego stłumienia Saddam Husajn użył broni chemicznej.

Atak Iraku na Kuwejt

2 sierpnia 1990 roku Irak zaatakował Kuwejt. Małe państwo z nieliczną armią zostało zdobyte w ciągu 48 godzin i wcielone do Iraku jako 19 prowincja.

Opinia międzynarodowa potępiła tę napaść. Rada Bezpieczeństwa ONZ wezwała Irak do wycofania się z Kuwejtu, nałożyła na niego sankcje i upoważniła państwa członkowskie do użycia siły (potwierdzono też tę decyzję w rezolucji z 29 listopada 1990 roku). Amerykanie przy wsparciu przede wszystkim Brytyjczyków przygotowali interwencję zbrojną pod kryptonimem 'Pustynna Tarcza', której celem była ochrona zagrożonej Arabii Saudyjskiej. Dowódcą sił sprzymierzonych skierowanych do Iraku (38 państw znalazło się w koalicji przeciwko Irakowi) został amerykański gen. Norman Schwarzkopf. Z 16 na 17 stycznia 1991 roku rozpoczęły się naloty lotnicze (operacja 'Pustynna Burza'), a z 23 na 24 stycznia – działania wojsk lądowych ('Pustynny Miecz').

Wojska koalicji atakowały od strony morza, ale również z terytorium Arabii Saudyjskiej. Główną rolę odegrało jednak lotnictwo, które zniszczyło punkty strategiczne, a także samosterujące pociski rakietowe typu Tomahawk
[czyt.: tomahołk], naprowadzane wiązkami lasera. Okazało się, że będący na wyposażeniu armii irackiej sowiecki sprzęt wojskowy jest bardzo przestarzały.
100 godzin trwało odzyskiwanie Kuwejtu z rąk irackich. Zniszczono całkowicie armię iracką. Irakijczycy doprowadzili jednak do klęski ekologicznej w rejonie Zatoki Perskiej, wylewając ogromne ilości ropy do wody. Podpalili także szyby naftowe w Kuwejcie.

USA najchętniej zaatakowałyby Bagdad i rozwiązały problem 'niespokojnego i niepewnego Iraku'. Obawiały się jednak reakcji opinii międzynarodowej. Husajn natomiast po klęsce odbudowywał armię. Przypuszczano też, że produkuje broń masowego rażenia. Z inspiracji USA i po uchwaleniu rezolucji ONZ zamierzano skontrolować zakłady, w których podejrzewano, że może być wytwarzany wzbogacony uran.

Saddam Husajn nie zamierzał zgodzić się na kontrolę oenzetowskich inspektorów. Nie zmieniły jego decyzji sankcje gospodarcze nakładane na Irak. Po ataku 11 września 2001 roku na nowojorskie wieżowce World Trade Center [czyt.: łorld trejd senter] Amerykanie uznali, że nadszedł odpowiedni moment, aby zrealizować plany ataku na Irak. Z hasłami walki z terroryzmem (domniemywano, że na terenie Iraku znajdują się siedziby islamskich fundamentalistów) przystąpili do walki. USA liczyły na to, że obalenie reżimu uspokoi sytuację na Bliskim Wschodzie, a przede wszystkim upowszechni demokrację, stąd operacji nadano kryptonim 'Iracka wolność'. Atak rozpoczął się 20 marca 2003 roku. Szybko rozbito armię iracką, a 13 grudnia 2003 roku udało się aresztować Saddama Husajna, którego stracono 30 grudnia 2006 roku. W Iraku utworzono strefy stabilizacyjne (jedna z nich znajdowała się pod opieką polskich wojsk). W sumie w Iraku stacjonowało 178 tys. żołnierzy, wśród nich – 168 tys. Amerykanów.

W 2005 roku przeprowadzone zostały wybory. Trudno jednak mówić, że doszło do stabilizacji sytuacji w Iraku. Amerykanie byli odbierani przez znaczną część społeczeństwa jako okupanci. Często dochodziło do wystąpień przeciwko siłom stacjonującym w Iraku. Po obaleniu Husajna uaktywniły się także konflikty między samymi Irakijczykami.

Podsumowaniem sytuacji mogą być słowa arcybiskupa Louisa Sako: 'Pod reżimem Saddama mieliśmy bezpieczeństwo, ale nie mieliśmy wolności. Teraz mamy wolność, ale nie mamy bezpieczeństwa'. Po wyborach w 2009 roku sytuacja trochę się uspokoiła. Zmniejszył się też kontyngent wojsk stacjonujących w Iraku – pozostali tylko Amerykanie.

Iran

Także w Iranie kontrolowanie wydobycia ropy przez Brytyjczyków było powodem wzrostu nastrojów opozycyjnych. Niechęć społeczeństwa obróciła się także przeciwko rządzącemu szachowi Rezie PahlawiemutqunO4hsxX_000tp00ERezie Pahlawiemu, który tolerował tę sytuację. Utworzyła się mocna opozycja skupiona wokół Frontu Narodowego. Jej liderem został prawnik Mohammad Mossadegh. W 1951 roku opozycji powiodła się próba przekonania parlamentu do przeprowadzenia nacjonalizacji pól i rafinerii. Na czele rządu stanął przywódca Frontu Narodowego. Doprowadziło to do bojkotu ekonomicznego Iranu przez Wielką Brytanię i USA. To pogorszyło sytuację kraju. Dodatkowo z inicjatywy USA, w ramach programu 'zwalczania komunizmu', wszędzie tam, gdzie było to możliwe (a nowy premier został posądzony o sympatie komunistyczne, ponieważ w skład Frontu Narodowego wchodziło ugrupowanie komunistyczne Tudeh), zorganizowane zostały demonstracje i protesty, które zmusiły premiera do ustąpienia. Do kraju powrócił szach Reza Pahlawi. Wprowadził rządy bardzo ograniczające życie społeczne (zawiesił działalność parlamentu i utworzył tajną policję). Wzrost cen ropy w latach 70. zmotywował szacha do zreformowania państwa, rozbudowy przemysłu, infrastruktury transportowej. Pahlawi zlaicyzował także państwo, ograniczając rolę islamu do 'prywatnej sfery wyznania i moralności'. Zacieśnił ponadto kontakty z USA.

RZoNbPezXPCKi

Zdjęcie przedstawia uśmiechniętego mężczyznę w okularach, w płaszczu i pod krawatem. Stoi na tle uśmiechniętej kobiety. W tle niewyraźne ludzkie twarze.

Niestety, szerząca się korupcja, korzystanie z dobrodziejstw reform przede wszystkim przez osoby związane z kręgami władzy nie przysporzyły sympatii szachowi. Niechęć sporej grupy społeczeństwa wzbudzała też religijna polityka dworu. Utworzyło się opozycyjne środowisko muzułmańskich duchownych, głoszących, że jedynym uprawnionym do istnienia bytem jest państwo oparte na szyickich regułach religijnych, interpretowane przez autorytety religijne, tzw. ajatollahów. Wśród nich wyróżniał się Ruhollah Chomeini, podkreślający konieczność podporządkowania się państwa i społeczeństwa islamskim praktykom i prawu koranicznemu.

W efekcie pogarszającej się sytuacji, szerzącej propagandy, także religijnej, dochodziło do protestów społecznych i demonstracji. Tłumienie ich przez wojsko, aresztowania i represje doprowadzały do coraz większej eskalacji napięć. Kiedy dodatkowo przeciwko szachowi zbuntowała się część wojska, zmuszony został do ucieczki z kraju. Upadek monarchii i rewolucyjne nastroje wykorzystał Chomeini. Udało mu się powołać rząd, który miał uspokoić napięcia. Stopniowo jednak władza zaczęła przechodzić w ręce Islamskiej Rady Rewolucyjnej i dbającej o porządek Islamskiej Gwardii Rewolucyjnej. Zaczęły się represje wobec generałów i zwolenników reżimu szacha. Przez niespełna rok – od stycznia do listopada 1979 roku – wydano kilkaset wyroków śmierci.

RgUwwTLaOL9Nl

Zdjęcie przedstawia brodatego mężczyznę z owiniętą na głowie chustą. Wystawia w stronę dziecka rękę. Dziecko ubrane jest bluzę z nałożonym na głowie kapturem. Za nimi stoi mężczyzna, który również ma chustę i brodę.

W 1979 roku wprowadzono nową konstytucję, która sankcjonowała muzułmański charakter państwa. Przywrócono prawo koraniczne. Przywódcy religijni sprawowali kontrolę nad rządem. Na czele państwa stanął Chomeini jako fakih, czyli duchowy i polityczny przywódca narodu. Ogromną rolę odgrywały czuwająca nad przestrzeganiem prawa religijnego Rada Strażników i Gwardia Rewolucyjna. Skazywano na karę śmierci każdego, kto dopuścił się odstępstwa od prawa koranicznego. Represje dotyczyły także umiarkowanych zwolenników Chomeiniego, którzy poparli jego dążenia rewolucyjne.

Zakazano spożycia alkoholu, zamknięto się na 'zły Zachód' poprzez ograniczenie importu filmów i książek. W szkołach poszerzono treści islamskie, zniesiono klasy koedukacyjne. W 1981 roku wprowadzono prawo nakładające na kobiety obowiązek przysłaniania twarzy.

Zamiast podsumowania

R1AjNu02rfUeL

Zdjęcie przedstawia uśmiechniętą starszą kobietę. Siedzi w fotelu. Przechyla lekko głowę w prawą stronę i nieznacznie się uśmiecha. Ubrana jest w marynarkę. Na szyi ma korale.

RCosPq8soOi1P

Zdjęcie przedstawia siwego łysiejącego mężczyznę. Siedzi w pokoju przy stoliku. Ubrany jest w płaszcz. Uśmiecha się. Wyciąga po coś rękę w stronę blatu stolika. W tle stoi regał z książkami.