Czas: jak go bronić przed pożeraczami

Już od wielu wieków czas był przedmiotem refleksji, analiz i badań. Interesowali się nim filozofowie, artyści oraz naukowcy. Niektórzy starożytni oraz wczesnośredniowieczni myśliciele sądzili, że czas ma charakter cykliczny, podobnie jak pory roku czy fazy Księżyca. Wierzono, że pewne zdarzenia, narodziny i śmierć człowieka są powtarzalne, zataczają koła.

W niektórych kulturach wierzono w obecność bogów czasu, np. w starożytnej Grecji był to Chronos, w starożytnej Persji  – Zurwan, a w w starożytnym Egipcie  – Aah.

Na przełomie VII i VI w. p.n.e. w Persji zaczęto rozgraniczać przeszłość, teraźniejszość i przyszłość porównując czas do linii biegnącej w określonym kierunku. Ten nowy sposób postrzegania przyjęli Żydzi. Stał się on podstawą ich religii – judaizmu. Następnie chrześcijanie oznaczyli ważne wydarzenia na tej linii czasu, a mianowicie początek – narodzenie Chrystusa (stąd oznaczenia p.n.e.p.n.e.p.n.e. oraz n.e.n.e.n.e.) oraz koniec – Sąd Ostateczny.

Wraz z próbami ustalenia definicji czasu ludzie podejmowali starania, aby odliczać, porządkować i opisać jego bieg. Takie były początki kalendarza. Obserwowano ruch ciał niebieskich (kalendarz księżycowo‑słoneczny) i cykle zmian w przyrodzie (kalendarz agrarny). Za podstawową jednostkę czasu uznali dzień, czyli okres obrotu Ziemi wokół własnej osi. Kolejną jednostką czasu był miesiąc, który odpowiadał cyklowi Księżyca – jego obiegowi wokół orbity Ziemi (od pełni do pełni). Za kolejną jednostkę mniejszą od miesiąca uznano tydzień. Z kolei rok odnosił się do okresu, jakiego potrzebuje Ziemia, aby okrążyć Słońce, ustalono, że składa się z dwunastu miesięcy. Taki kalendarz stosowali już Babilończycy ok. XII wieku p.n.e.

Obecnie nadal bazujemy na kalendarzu księżycowo‑słonecznym, a właściwie na jego unowocześnionej wersji z 1582 roku, kiedy to papież Grzegorz VIII doprecyzował kwestię lat przestępnych i równonocy wiosennejrównonocrównonocy wiosennej.

Skoro najmniejszą jednostką czasu stosowaną w kalendarzach był dzień, zapewne ciekawi cię, jak zaczęto odmierzać godziny. Zanim skonstruowano pierwsze zegary mechaniczne napędzane sprężyną (Chiny – VIII w., Europa – X w.), wykorzystywano m.in. takie urządzenia:

• gnomon, zegar słoneczny – wynaleziony prawdopodobnie w Chinach około 3000 lat p.n.e., stosowany w tamtym czasie również w Egipcie, Mezopotamii i Indiach; był to pionowo ustawiony słup lub pręt, u jego podstawy oznaczano godziny, w zależności od kąta padania promieni słonecznych, cień gnomona przesuwał się i pełnił rolę wskazówki;

• zegar wodny – wynaleziony w Egipcie (XIV w. p.n.e.), najpierw składał się z naczynia napełnionego wodą, z którego poprzez mały otwór sączyła się woda, później miał postać klepsydry;

• klepsydra – wynaleziona przez Greków, działała na tej samej zasadzie co zegar wodny, tylko wypełniona była piaskiem;

• zegar ogniowy – wynaleziony w Chinach (ok. XX w. p.n.e.), na początku miał formę świecy, której czas spalania oznaczał określoną ilość czasu, powstał nawet budzik ogniowy.

Co przychodzi ci na myśl, kiedy słyszysz słowo 'wynalazek'? Co według ciebie było największym – jak dotąd – wynalazkiem człowieka? Terry PratchetttMbZX8i4jy_000tp001Terry Pratchett uważa, że to ludzie wymyślili czas i dlatego uważają, że jest ważny. Jakie jest twoje zdanie?

Polecenie 3

Obejrzyj zamieszczone poniżej fotografie. Czy rozpoznajesz te przedmioty? Nazwij je.

RPy0nv59I65dJ1

Czarno‑białe zdjęcie współczesnego wskazówkowego budzika w kształcie trapezu. Stoi na płaskiej powierzchni, która przypomina lód albo skałę, ma niejednolity kolor, gdzieniegdzie widać rozsypane drobinki. Tło jest czarne. Budzik ma ciemną delikatną obudowę i białą tarczę. Cyfry od 1 do 12 są duże i wyraźne, minuty i godziny zaznaczone są małymi kreseczkami. Wskazówki pokazują godzinę 11.39, budzik nastawiony jest na godzinę 9.00.

Rw1K1Tss8CuZJ1

Na ilustracji klepsydra ustawiona na ciemnym tle z delikatnymi smugami, zdjęcie jest profesjonalne, jak z katalogu. Klepsydra składa się z dwóch szklanych przezroczystych baniek, które stykają się ze sobą węższymi końcówkami. Miedzy nimi jest otwór, przez który przesypuje się wąska stróżka piasku. Górny zbiorniczek jest jeszcze prawie pełny. Szklane elementy przymocowane są wewnątrz metalowej prostokątnej ramki z zaokrąglonymi rogami. Całość umieszczona jest na ciemnobrązowej drewnianej podstawce, która przypomina ramkę. Dłuższe boki to drewniane okrągłe podpórki, które maja pionowe żłobienia a na górze i na dole mają metalowe rzeźbione ozdoby jak filary w starożytnych budowlach. Są w kolorze starego złota, podobnie jak wewnętrzna część ramki. Na górze taka sama część jak podstawka.

RaLbnMfBBwgzf1

Na ilustracji okrągły stoper w srebrnej delikatnej obudowie sfotografowany z bliska, na czarnym tle. Ma białą tarczę, na której są cyfry i kreseczki zapisane na dwóch okręgach, jeden w drugim. Na zewnętrznym znajdują się liczby, na samej górze - 60, następne liczby zwiększają się o 5 aż do 55, po którym znów następuje 60. Pomiędzy każdą z liczb zaznaczone jest po 5 średnich kresek, między którymi z kolei jest po 5 najkrótszych kresek. Liczbę 60 od dołu zasłania drugi mniejszy licznik z małą wskazówką i liczbami zapisanymi na okręgu. Na samej górze umieszczona jest liczba 30, kolejne liczby wzrastają o 3, aż 27 dotrze znów do 30. Końcówka dużej głównej wskazówki zatrzymała się na wartości 18,5, z kolei mała wskazówka wewnętrznego licznika - na 3.

R1WW5jot78pc81

Na zdjęciu mały okrągły zegarek wskazówkowy w srebrnej obudowie z krótkim łańcuszkiem, do którego przyczepiona jest tasiemka lub smycz do kluczy. Ma białą tarczę z rzymskimi cyframi, ozdobna wskazówka zatrzymała się na godzinie 10.16. Środek tarczy wykonany jest ze szkła, dzięki czemu widać mechanizm ukryty wewnątrz. Zegarek leży na skórzanej powierzchni, być może na oparciu fotela.

R3WQ5evzLpQ6m1

Na zdjęciu zegar wskazówkowy z sekundnikiem zakończonym kółkiem, umocowany na metalowych belkach pod szklanym sufitem hali. Zegar jest wykonany z blachy, na białej tarczy wskazówki pokazują godzinę 11.19 (i osiemnaście sekund). Na tarczy poszczególne godziny oznaczone są kreskami, a nie liczbami.

RRq6tY8w5p3cV1

Na zdjęciu lekko wypukła okrągła tarcza zegara słonecznego sfotografowana z góry. Umieszczona jest na ziemi na kamiennych płytach, w tle widać fragment trawnika. Zegar wykonany jest z metalu w lekko złotym kolorze, z lewej strony widać, jak błyszczy się od słońca. Na środku umieszczony jest gruby pręt (gnomon) z ozdobną końcówką, przestrzeń kąta nachylenia między nim a płaszczyzną tarczy wypełnia fantazyjna ozdoba, również wykonana z metalu. Przypomina rzeźbione drewniane ozdoby na zabytkowych budynkach. Na środku tarczy umieszczona jest ośmioramienna gwiazda wskazująca główne i pośrednie kierunki świata. Zdjęcie wykonano z drugiej strony zegara, dlatego na pierwszym planie widać rzymską liczbę XII do góry nogami, po czym I i kolejne liczby są po lewej stronie, w miejscu po liczbie VIII jest przerwa na tarczy. Umieszczono tam małą okrągłą tabliczkę ozdobioną koroną i motywami roślinnymi, jest tam m.in. napis "London, 1719". Za tabliczką ciąg liczb jest kontynuowany aż do XII. Na zewnętrznej stronie tarczy między kolejnymi liczbami są wygrawerowane arabskie liczby od 10 do 60. Wszystkie ozdoby i napisy (w języku francuskim) na tarczy są artystycznie i starannie wygrawerowane.

RixmA1m7fIc6w

Miejsce na notatki

Polecenie 3

Wypisz znane ci urządzenia służące do pomiaru czasu. Podaj, które z nich można nadal kupić w sklepie. Opowiedz o jednym z nich.

R1PuU2lk3ME7n

Miejsce na notatki

O autorze

Ludwik Jerzy Kern20101920

R1ZzsHpRox5HC

Fotografia portretowa starszego mężczyzny w pozycji siedzącej. Jego łokcie i dłonie (widoczne tylko częściowo) ma oparte jak na blacie. Patrzy przed siebie. Ma proste siwe włosy zaczesane do tyłu, widoczne zakola, na policzkach i na czole ma brązowe plamki. Ubrany jest w czerwoną koszulę i ciemnoszarą marynarkę w jasne paski. Z lewej kieszonki marynarki wystają trzy długopisy.

Ludwik Jerzy Kern

1920 – 2010

Polski poeta i satyryk, a także autor wielu utworów muzycznych, choćby znanej wielu uczniom piosenki pt. Lato, lato. Napisał wiele bajek, opowiadań i wierszy dla najmłodszych; na podstawie wielu z nich zrealizowano dobranocki, np. Ferdynand Wspaniały czy Proszę słonia.

Zapoznaj się z zamieszczonym poniżej wierszem Ludwika Jerzego Kerna pt. Historia wynalazcy. Możesz go odsłuchać lub odczytać.