Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
RMPE8X1JP9p4i
Na ilustracji widoczny budynek (dach podpierany kolumnami, zdobienia nad drzwiami wejściowymi). Przed budynkiem przy drzwiach sześciu mężczyzn ubranych w granatowe kurtki mundurowe kończące się na wysokości pasa. Z tyłu kurtek znajdują się dwie poły, podobne do tych przy fraku. Mężczyźni noszą białe spodnie i czarne buty do kolan. Kilku mężczyzn podobnie ubranych stoi w tłumie przed budynkiem. Przed budynkiem stoi i siedzi wiele ludzi (głównie mężczyzn) o ciemniejszym kolorze skóry. Ubrani są w długie, powłóczyste, kolorowe szaty i turbany na głowach. Po prawej stronie ilustracji mężczyzna w kolorowych szatach siedzi na koniu.

Brzemię białego człowieka – kolonializm w XIX wieku

Poddanie się księcia Pangerana Dieponegoro, przywódcy powstania antyholenderskiego, generałowi Hendrikowi Merkusowi baronowi de Kock (28 marca 1830 roku), które zakończyło wojny jawajskie (1825‑30)
Źródło: Nicolaas Pieneman, Poddanie się Dieponegoro generałowi Hendrikowi de Kock (28 marca 1830 roku), domena publiczna.
RQdgqubhoL6Ed
Oś czasu – brzemię białego człowieka
1770 – początek brytyjskiej kolonizacji w Australii.
1830 – francuski podbój Algierii.
1840 – Nowa Zelandia kolonią brytyjską.
1887 – utworzenie francuskich Indochin.
1886 - 1900 – utworzenie kolonie brytyjskich w południowej części Afryki.
1891 – utworzenie belgijskiego Konga w centralnej Afryce.
Oś czasu – brzemię białego człowieka
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Wprowadzenie

Australijska gorączka złotaTomasz Pakuła
Tomasz Pakuła Australijska gorączka złota

Historia 70‑kilogramowej bryły złota, znalezionej w Ballarat półtora wieku temu, wciąż rozpala wyobraźnię perspektywą bogactwa, jakby to było wczoraj. 'Welcome Nugget', bo tak nazwano złoty samorodek, wart byłby dziś trzy i pół miliona dolarów!

Pierwsze wzmianki o znalezieniu złota w Australii sięgają roku 1814, ale prawdziwa gorączka złota rozpoczęła się na początku lat pięćdziesiątych dziewiętnastego stulecia, kiedy to na obrzeżach niewielkiego Ballarat, w stanie Wiktoria, John DunlopJames Regan znaleźli kilka uncji złota w pobliskim strumieniu. Zaledwie w kilka miesięcy do miasta zjechało ponad 20 tysięcy kopaczy znęconych szybką perspektywą wzbogacenia. Nie pomylili się. W ciągu kolejnej dekady Wiktoria dostarczyła jednej trzeciej światowego wydobycia złotego kruszcu w tamtym czasie!

Na skutek wieści o szczególnie zasobnych w złoto terenach
do kraju zaczęły zjeżdżać tysiące imigrantów – przede wszystkim z Irlandii i Chin, a samo Ballarat zyskało światową sławę i przydomek 'Golden City'. Populacja stanu tylko w ciągu 2 lat zwiększyła się z 77 do 540 tysięcy mieszkańców.

Kopali niemal wszyscy owładnięci marzeniami o znalezieniu swojej własnej fortuny. Życie poszukiwacza złota nie należało jednak do łatwych. Tysiące ludzi opuszczało swoje domy rodzinne, zamieniając je na proste namioty na pustkowiu, nieoferujące żadnych wygód. Cały dobytek i narzędzia nosili
na własnych plecach, jako że we wczesnym okresie gorączki złota nie było ani dróg, którymi mogliby dotrzeć do złotonośnych terenów, ani sklepów, w których mogliby się zaopatrzyć. Świeża żywność w osiedlach kopaczy była ograniczona do minimum. Główne składniki diety to chleb, baranina z solą i gorzka herbata. Brakowało wody mimo obecności strumieni, które wskutek intensywnego wydobycia stale były zmącone i zanieczyszczone błotem. Warunki sanitarne sprzyjały rozprzestrzenianiu się chorób.

Złote lata pięćdziesiąte przyniosły Australii pierwszą linię kolejową i pierwsze linie telegraficzne. Wyeksportowany
do Anglii kruszec warty pół miliarda funtów pokrył wszystkie długi Korony Brytyjskiej i dał podwaliny pod jej ekspansję handlową na kolejnych pięćdziesiąt lat. W szczytowym okresie
do skarbca w Melbourne każdego tygodnia wpływały dwie tony złota! Samo miasto w latach osiemdziesiątych XIX wieku stało się drugim największym (po Londynie) miastem Imperium Brytyjskiego i najbogatszym miastem świata.

bbcz_001 Źródło: Tomasz Pakuła, Australijska gorączka złota, dostępny w internecie: http://etraveler.pl/australijska-goraczka-zlota,artykul.html?material_id=500fb207fbaedd4654000000 [dostęp 13.09.2023].

Zadania na rozgrzewkę

Ćwiczenie 1
R15hEywbPRIdc1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 2

Wyjaśnij, kim był Krzysztof Kolumb. Sporządź krótką notatkę (1‑2 zdania).

uzupełnij treść
Ćwiczenie 3
R1Q9OxOs1KkTz1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008N6B6v32_0000000V

Nowe mapy świata

Ćwiczenie 4
R1eyvSm3850Gs1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R9HZ9F8dTujh81
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R9gnaNMRvIgqk1
Świat kolonialny w XVIII w.
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 4.0.

Mapa - świat kolonialny w XVIII wieku

Mapa przedstawia państwa kolonialne i ich posiadłości.

Wielka Brytania:

  • Posiadłość Kampanii Zatoki Hudsońskiej;

  • Quebec;

  • Stany Zjednoczone Ameryki Północnej;

  • Nowa Funlandia;

  • Jamajka;

  • Barbados;

  • Trydnidad;

  • Bermudy;

  • Honduras Br.;

  • Bahamy;

  • Kapsztad;

  • Gibraltar;

  • Fort James;

  • Sierra Leone;

  • Wyspa Św. Heleny;

  • Bombaj;

  • Melediwy;

  • Seszele;

  • Kalkuta;

  • Madras;

  • Pondichery;

  • Malakka;

  • Nowa Poludniowa Walia;

  • Georgia Pd.

Dania:

  • Grenlandia;

  • Trankebar;

  • Norwegia;

  • Islandia.

Francja:

  • Haiti;

  • Gwadelupa;

  • Senegal;

  • Stany Zjednoczone Ameryki Północnej (do 1763 r.);

  • Gujana;

  • Aszanti;

  • Rehe;

  • Mauritius;

  • Reunion;

  • Chandernagore.

Rosja.

Hiszpania:

  • Luizjana (do 1763 r. francuskie);

  • Kuba;

  • Malwiny;

  • Wicekrólestwo Nowej Hiszpanii;

  • Wicekrólestwo Nowej Grenady;

  • Wicekrólestwo Peru;

  • Wicekrólestwo La Platy;

  • Filipiny;

  • Mariany;

  • Karoliny.

Holandia:

  • Gujana Holenderska;

  • Holenderskie Indie Wschodnie.

Portugalia:

  • Wicekrólestwo Brazylii;

  • Angola;

  • Wyspa Zielonego Przylądka;

  • Azory;

  • Diu;

  • Goa;

  • Makau.

Wyprawy odkrywcze i badawcze organizowane przez Francję:

  • Louis Antoine de Bougainville 1766‑1769

  • Odbył morską wyprawę dookoła świata. Trasa: Francja – Ameryka Południowa – Cieśnina Magellana – Ocena Spokojny – archipelag Tuamot – Tahiti – Samoa – Nowe Hybrydy – Wysypy Salomona – wybrzeża Nowej Gwinei. I z powrotem: Mauritius – Przylądek Dobrej Nadziei.

Wyprawy odkrywcze i badawcze organizowane przez Wielką Brytanię:

  • James Cook 1768‑1771: Wielka Brytania - Tahiti - Nowa Zelandia - Australia - Wielka Brytania;

  • James Cook 1772‑1775: Tonga - Nowa Zelandia - Nowe Henrydy - Przylądek Dobrej Nadziei - Wielka Brytania;

  • James Cook 1776‑1779: przejście Północno‑Zachodnie - Hawaje.

Wyprawy odkrywcze i badawcze organizowane przez Rosję:

Vitus Bering 1725‑1730: Kamczatka - Cieśnina Beringa - Ocean Arktyczny - Rosja.

Vitus Bering 1741: Aleuty - Wyspa Beringa.

RfnrVpzkFl5Um1
Świat kolonialny pod koniec XIX w.
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 4.0.

Mapa - świat kolonialny pod koniec XIX wieku

Państwa kolonialne i ich posiadłości zamorskie:

Belgia:

  • Kongo.

Dania:

  • Grenlandia;

  • Islandia.

Francja:

  • Algieria;

  • Mauretania;

  • Francuska Afryka Zachodnia;

  • Francuska Afryka Równikowa;

  • Gujana Francuska;

  • Madagaskar;

  • Indochiny Francuskie;

  • Gwadelupa;

  • Nowa Kaledonia;

  • Nowe Hybrydy;

  • Mache;

  • Pondichery;

  • Yanaon;

  • Komory;

  • Reunion;

  • Wyspy Crozeta;

  • Wyspa Świętego Pawła;

  • Wyspa Amsterdam;

  • Wyspy Kerguelena.

Hiszpania:

  • Wyspy Kanaryjskie.

Holandia:

  • Holenderskie Indie Wschodnie;

  • Nowa Gwinea (zachodnia część).

Japonia:

  • Formoza (Tajwan);

  • Niemcy:

  • Samoa Niemieckie;

  • Nowa Gwinea Niemiecka;

  • Ziemia Cesarza Wilhelma;

  • Archipelag Bismarcka,

  • Wyspa Bougainville'a;

  • Wyspy Salomona;

  • Mariany;

  • Wyspy Marshalla;

  • Palau;

  • Karoliny;

  • Nauru.

Portugalia:

  • Angola;

  • Mozambik;

  • Diu;

  • Goa.

Rosja.

Stany Zjednoczone:

  • Guam;

  • Filipiny.

Włochy:

  • Erytrea;

  • Somali Włoskie.

Wielka Brytania:

  • Australia Południowa;

  • Australia Zachodnia;

  • Basuto;

  • Beczuana;

  • Bermudy;

  • Cejlon;

  • Kanada;

  • Falklandy;

  • Gambia;

  • Gibraltar;

  • Gujana Br.;

  • Honduras Br.;

  • Honkong;

  • Jamajka;

  • Kolonia Przylądkowa;

  • Kolumbia Brytyjska;

  • Labuan;

  • Malta;

  • Natal;

  • Nowa Funlandia;

  • Nowa Południowa Walia;

  • Nowa Zelandia;

  • Queensland;

  • Sierra Leone;

  • Tasmania;

  • Vancouver;

  • Wiktoria;

  • Złote Wybrzeże.

Ćwiczenie 6
RelItErFP8vjs1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
R17OgaMiBea991
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
R5pGdkCfd9CAY1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 9
R11978gIcMPno1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 10
R1Kt7DTcmDu9z1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 11
R1D0wQYUq54Aw1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Wyjaśnij, dlaczego o Imperium Brytyjskim mówiono, że nigdy nie zachodzi nad nim słońce.

R14hV9Jkalocm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
j0000008N6B6v32_0000002E

Motywy podbojów kolonialnych

1
Ćwiczenie 12
RHHDQp7K1Sun81
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 13
RDlnfh4e6viV91
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008N6B6v32_0000002M

Ciemna strona kolonializmu

Choć kolonizatorzy nierzadko byli przekonani, że przyczyniają się do postępu cywilizacyjnego podległych sobie kolonii, kolonializm prowadził nie tylko do ich ekonomicznego wyzysku, ale oznaczał również przedmiotowe traktowanie miejscowej ludności. Kolonizatorzy nie liczyli się ze zdaniem ani potrzebami ludności tubylczej. Lekceważyli tradycje i zwyczaje. Uważali się za lepszych, za reprezentantów wyżej rozwiniętej cywilizacji.

Oto niemiecka karykatura przedstawiająca postępowanie kolonistów brytyjskich w Afryce.

RTivHMzNOOJNI1
Niemiecka karykatura przedstawiająca postępowanie kolonistów brytyjskich w Afryce
Źródło: a. nn., domena publiczna.
Ćwiczenie 14

Uzupełnij tabelę

R1YaGZImFTsH3
Uzupełnij tabelkę i przypisz podane pojęcia do postaci przedstawionych na karykaturze przedstawiającej postępowanie kolonistów brytyjskich w Afryce
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 15
RP1XCuPuN19pc1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 16
R17VIs75MjcNS1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Wyjaśnij jednym zdaniem, co chciał przedstawić autor karykatury: 'Niemiecka karykatura przedstawiająca postępowanie kolonistów brytyjskich w Afryce',

R14hV9Jkalocm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
j0000008N6B6v32_0000003T

Dyskusja o kolonializmie

1
Ćwiczenie 17

Ustal, jaki metal występuje zarówno w karykaturze przedstawiającej niemieckich kolonistów w Afryce, jak i w tekście 'Australijska gorączka złota'.

uzupełnij treść
1
Ćwiczenie 18

Co symbolizuje metal, który wystęuje w karykaturze przedstawiającej niemieckich kolonistów w Afryce, jak i w tekście 'Australijska gorączka złota'?

uzupełnij treść
Ćwiczenie 19
RjLFDqlnI6BLj1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Łatwo zauważyć, że karykatura krytykuje nie tylko wyzysk ekonomiczny kolonii,
ale także przedmiotowe traktowanie ludności miejscowej. Owo przedmiotowe traktowanie oznacza, że kolonizatorzy nie liczyli się ze zdaniem ani potrzebami ludności tubylczej. Lekceważyli tradycje i zwyczaje. Uważali się za lepszych,
za reprezentantów wyżej rozwiniętej cywilizacji.

1
Ćwiczenie 20
R1NOrflVZVKqP1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3

Zastanów się, jakie jeszcze można wymienić skutki kolonizacji.

R14hV9Jkalocm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
Polecenie 4

Napisz lub opowiedz o gorączce złota w Australii z punktu widzenia Aborygena (czyli rdzennego mieszkańca tego kraju).

R14hV9Jkalocm
(Uzupełnij).
Źródło: Learnetic S.A., licencja: CC BY 4.0.
j0000008N6B6v32_0000004J

Podsumowanie

Co wiem?

W XIX wieku mocarstwa europejskie dążyły do posiadania kolonii w różnych częściach świata. Dawało im to różnorakie korzyści, np. bogactwa naturalne,
tanią siłę roboczą. Największe imperium stworzyła Wielka Brytania. Ludność kolonizowana była traktowana przedmiotowo.

Co potrafię?
  • Odróżnić mapę fizyczną od politycznej.

  • Oceniać zdarzenia z różnych punktów widzenia.

Zapamiętaj!

W XX wieku kolonializm stał się przedmiotem ostrej krytyki. W latach sześćdziesiątych większość kolonii uzyskała niepodległość. Czy mocarstwa kolonialne powinny wynagrodzić swoim byłym koloniom wyrządzone krzywdy? Jeśli tak, to w jaki sposób? Jeśli nie, to dlaczego?