Międzynarodowe prawo humanitarne

Z danych ONZ za rok 2019Indeks górny 111 Indeks górny koniec¹¹¹ wynika, że był on 'rekordowy' od momentu prowadzenia takich statystyk. Łączna liczba osób uciekających przed działaniami wojennymi, prześladowaniami i konfliktami przekroczyła 79,5 miliona.

Dane te pokazują, jak wielkim zagrożeniem życia ludzkiego są konflikty zbrojne

W celu zrozumienia tego materiału znajdź lub przypomnij sobie wiadomości na temat głównych zagrożeń dla zdrowia i życia człowieka, w szczególności w odniesieniu do konfliktów zbrojnych i różnego rodzaju kryzysów polityczno‑wojskowych. Zastanów się również, jakie są możliwości reagowania i przynajmniej częściowego chronienia się przed nimi.

Możesz w tym celu skorzystać m.in. z następujących e‑podręczników:

1. Zagrożenia w czasie wojnyPqpiaBYvuZagrożenia w czasie wojny.

2. Postępowanie wobec zagrożeń w czasie wojnyPcle5rZGrPostępowanie wobec zagrożeń w czasie wojny.

3. Ostrzeganie i alarmowaniePy6xzdQHQOstrzeganie i alarmowanie.

4. Ewakuacja ludności i zwierzątP7zFcyOnzEwakuacja ludności i zwierząt.

1. Międzynarodowe prawo humanitarne oraz jego zasady

Międzynarodowe prawo humanitarne (MPH), zwane także prawem konfliktów zbrojnych, jest częścią międzynarodowego prawa publicznego. Chroni ono osoby nieuczestniczące i przestające uczestniczyć w konfliktach zbrojnych, a także ogranicza metody i środki prowadzenia tych konfliktów.
Definicja międzynarodowego prawa humanitarnego pozwalająca na uchwycenie wszystkich jego istotnych elementów została przedstawiona we wstępie do komentarza do protokołów dodatkowych z 8 czerwca 1977 r. do konwencji genewskich z 1949 r., opublikowanego w 1987 r. przez Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża. Zgodnie z jej treścią MPH są to normy międzynarodowe ustanowione przez umowy międzynarodowe lub zwyczaj międzynarodowy, których szczególnym zadaniem jest rozwiązywanie problemów humanitarnych wynikających bezpośrednio z międzynarodowych lub niemiędzynarodowych konfliktów zbrojnych, i które z przyczyn humanitarnych ograniczają prawo stron konfliktu zbrojnego do swobodnego wyboru metod i środków prowadzenia działań zbrojnych lub chronią osoby i dobra, które są lub mogą być dotknięte skutkami konfliktu zbrojnego.

R1b223UEJ6a7o

Kolorowe zdjęcie przedstawia trzech ratowników udzielających pomocy rannej osobie. Ratownicy znajdują się po lewej stronie zdjęcia, na chodniku. Są w lekkim przysiadzie. Ubrani w czerwone kurtki z odblaskowymi pasami wokół ramion. Poziome pasy powyżej klatki piersiowej oraz na plecach. Na głowach białe kaski. Na kaskach umocowane latarki. Na dłoniach gumowe rękawice ochronne. Na prawo od ratowników leży osoba poszkodowana z odkrytym brzuchem i klatką piersiową. W tle dwie osoby w przysiadzie. Po prawej stronie zdjęcia barykada ze stalowych płyt.

Źródłami międzynarodowego prawa humanitarnego są umowy międzynarodowe oraz zwyczaj międzynarodowy (powszechna praktyka). Do najważniejszych traktatów międzynarodowych tworzących międzynarodowe prawo humanitarne zalicza się:

• Cztery konwencje genewskie (1949 r.):

I. O polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych.

II. O polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu.

III. O traktowaniu jeńców wojennych.

IV. O ochronie osób cywilnych podczas wojny.

• Konwencję haską o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego (1954 r.).

• Dwa protokoły dodatkowe do czterech konwencji genewskich z 1949 r., wzmacniające ochronę ofiar konfliktów zbrojnych o charakterze międzynarodowym (protokół I) i niemiędzynarodowym (protokół II) (1977 r.).

• Konwencję o zakazie lub ograniczeniu używania pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące nadmierne cierpienia lub za posiadające niekontrolowane skutki (otwarta do podpisu w 1981 r., weszła w życie w 1983 r.).

R1IllL4SBQaSy

Dwa zdjęcia. Czarno‑białe zdjęcie przedstawia konferencję dyplomatyczną w Genewie. Duża sala audytoryjna. Na pierwszym planie długi ciemny stół. 4 polityków siedzi przy stole. Dwaj politycy ubrani w mundury wojskowe. Dwaj pozostali mają na sobie ciemne garnitury, białe koszule i krawaty. Wszyscy podpisują dokumenty. Obok każdego stoi mężczyzna asystujący. Mężczyźni ubrani w czarne garnitury, białe koszule i krawaty. W głębi auli katedra. Za katedrą siedzą 4 osoby. Na zdjęciu poniżej dokument podpisany na konferencji w Genewie. Otwarty na stronie z podpisami polityków oraz okrągłymi pieczęciami odbitymi w kolorze czerwonym.

Podstawowe zasady międzynarodowego prawa humanitarnego to:

• zasada humanitaryzmu – osobom niewalczącym oraz tym, które zaprzestały walki, w tym m.in. ofiarom konfliktów, rannym, chorym, jeńcom wojennym oraz personelowi medycznemu, powinno się zapewnić ochronę życia i zdrowia oraz poszanowanie ich praw osobistych – bez względu na to, po której stronie występują;

• zasada rozróżniania – strony konfliktu zbrojnego powinny zawsze rozróżniać siły zbrojne od ludności cywilnej, która podlega ochronie i nie może być atakowana, oraz zawsze rozróżniać dobra o charakterze cywilnym od celów wojskowych, przeciwko którym jedynie można kierować operacje wojenne;

• zasada konieczności wojskowej – strony konfliktu są zobowiązane do przestrzegania prawa międzynarodowego tylko w zakresie, w jakim nie koliduje ono z koniecznością wojskową; mogą odstąpić od przestrzegania tego prawa, jeżeli uchroni je to przed poważnym niebezpieczeństwem;

• zasada zapobiegania zbędnym cierpieniom – nie powinno się prowadzić operacji militarnych oraz używać broni, które niepotrzebnie zwiększałyby cierpienia ludzi już niezdolnych do walki albo powodowały ich śmierć – działania wojenne powinno się prowadzić tylko w takim zakresie, jaki jest konieczny dla odniesienia zwycięstwa; zabronione jest używanie takich metod i środków, które spowodowałoby nieuzasadnione straty lub nadmierne cierpienie;

• zasada proporcjonalności – należy zapewnić równowagę pomiędzy koniecznością uwzględnienia potrzeb wojskowych a wymogami humanitaryzmu.

Galeria zdjęć

W trakcie konfliktu zbrojnego, jego strony nie mogą atakować osób oznakowanych poniższymi symbolami.

R1UkWZEj4t1Uv

Ilustracja przedstawia symbol Czerwonego Krzyża, jest to czerwony równoramienny krzyż na białym tle.

RXtcQiC4WOVwt

Ilustracja przedstawia symbol Czerwonego półksiężyca: czerwony półksiężyc skierowany półokręgiem w lewo. Zakończenia skierowane w prawo.

RVp2urC1SNuaM

Ilustracja przedstawia symbol Czerwonego kryształu: odwrócony kwadrat wsparty na jednym wierzchołku. Wzdłuż krawędzi kwadratu szeroka czerwona krawędź. Wnętrze kwadratu białe.

R1P0tVEr0hfec

Ilustracja przedstawia symbol Czerwonej Gwiazdy Dawida. Jest to Gwiazda Dawida. Tarcza to czerwona sześcioramienna gwiazda (heksagram) złożona z dwóch zachodzących na siebie trójkątów równobocznych obróconych względem siebie. Wierzchołki Gwiazdy w przypadku trójkątów równobocznych leżą na okręgu w punktach odpowiadających parzystym godzinom na tarczy zegara.

Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża przedstawił kilka fundamentalnych norm międzynarodowego prawa humanitarnego. Zgodnie z nimi:

• należy zapewnić ochronę życia i zdrowia, a także humanitarne traktowanie
  (bez jakiejkolwiek dyskryminacji) wszystkich osób nieuczestniczących w walce oraz tych, które nie w mogą w niej uczestniczyć;

• nie można ranić nieprzyjaciela, który się poddaje lub nie może uczestniczyć w walce;

• strona konfliktu, w której rękach znajdują się ranni i chorzy, powinna zapewnić im opiekę oraz ochronę;

• znaki czerwonego krzyża lub czerwonego półksiężyca zapewniają ochronę osób i przedmiotów, nie można atakować osób oznakowanych tymi symbolami;

• jeńcy wojenni oraz osoby cywilne mają prawo do poszanowania ich życia, godności, praw osobistych oraz przekonań religijnych i innych, a strona, w której władzy się znajdują, powinna zapewnić ochronę przed wszelkimi aktami przemocy;

• każdy ma prawo do gwarancji sądowych i nikt nie może odpowiadać za czyn, którego nie popełnił;

• istnieje całkowity zakaz tortur fizycznych lub psychicznych, kar cielesnych oraz jakiegokolwiek innego okrutnego i poniżającego traktowania;

• strony konfliktu powinny zawsze rozróżniać siły zbrojne od ludności cywilnej, która podlega ochronie i nie może być atakowana; ponadto powinny one zawsze rozróżniać dobra o charakterze cywilnym od celów wojskowych;

• nikt nie posiada nieograniczonego prawa do doboru metod i środków prowadzenia wojny – nie można korzystać z takiej broni lub takich metod, których użycie mogłoby powodować zbędne straty lub nadmierne cierpienia;

• strony konfliktów zbrojnych powinny stosować się do wszystkich zasad międzynarodowego prawa humanitarnego.

2. Zespół do spraw Międzynarodowego Prawa Humanitarnego

Zespół do spraw Międzynarodowego Prawa Humanitarnego został powołany na podstawie zarządzenia Prezesa Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej z 20 maja 2004 r. Jest on organem opiniodawczo‑doradczym szefa rządu i odgrywa znaczącą rolę we wdrażaniu w naszym kraju postanowień MPH. Na podstawie zarządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 27 listopada 2020, zmieniające zarządzenie w sprawie powołania Zespołu do Spraw Międzynarodowego Prawa Humanitarnego, w jego skład wchodzą:

• przewodniczący – podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych;

• wiceprzewodniczący – przedstawiciel szefa kancelarii Prezesa Rady Ministrów;

• członkowie – kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, oświaty i wychowania, spraw wewnętrznych, spraw zagranicznych, szkolnictwa wyższego i nauki oraz Ministra Obrony Narodowej i Ministra Sprawiedliwości – nie więcej niż trzech przedstawicieli każdego ministra.

Do zadań tego zespołu należy m.in.:

• przegląd i analiza umów międzynarodowych dotyczących MPH oraz formułowanie opinii w tym zakresie;

• wydawanie oraz przedstawianie prezesowi Rady Ministrów opinii na temat działań legislacyjnych, organizacyjnych i edukacyjnych, jakie należy podjąć w celu realizacji zobowiązań Polski w zakresie międzynarodowego prawa humanitarnego;

• formułowanie propozycji dotyczących przygotowania aktów prawnych, których uchwalenie miałoby na celu wdrożenie w Polsce norm MPH;

• utrzymywanie kontaktów i wymiana informacji z innymi komitetami, komisjami, zespołami oraz instytucjami zagranicznymi, które zajmują się problematyką międzynarodowego prawa humanitarnego.

3. Międzynarodowa Służba Poszukiwań

II wojna światowa była najbardziej okrutnym konfliktem zbrojnym w dziejach ludzkości, spowodowała śmierć ogromnej liczby ludzi – nie tylko żołnierzy regularnych armii, ale również ludności cywilnej. Ponadto w wyniku dużej liczby przesiedleń i wywózek związanych z tym konfliktem, wielu ludzi zaginęło i utraciło kontakt ze swoimi rodzinami. Tropieniem losów tych osób jeszcze podczas wojny zajmował się brytyjski Czerwony Krzyż, następnie działania te przejęła Administracja Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy i Odbudowy (UNRRA). Od 1948 r. poszukiwanie osób zaginionych, pomoc w ich powrocie do rodzin oraz dostarczanie informacji na ich temat stały się domeną Międzynarodowej Służby Poszukiwań (International Tracing Service – ITS) [czyt.: interneszynal trejsing serwis].

6 czerwca 1955 r. w Bonn Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Wielka Brytania, Republika Federalna Niemiec, Włochy, Grecja, Izrael i Stany Zjednoczone zawarły porozumienie, na podstawie którego utworzono Międzynarodową Komisję do spraw Międzynarodowej Służby Poszukiwań (tzw. porozumienie bońskie). Jej rolą stał stał się nadzór nad Służbą. Dokument ten w sposób precyzyjny określił również główne zadania ITS. Zaliczono do nich:

• prowadzenie poszukiwań osób zaginionych,

• gromadzenie, porządkowanie, przechowywanie i udostępnianie rządom oraz zainteresowanym osobom dokumentów dotyczących ludzi więzionych w nazistowskich obozach koncentracyjnych i obozach pracy, a także deportowanych w wyniku działań prowadzonych podczas II wojny światowej.

Rzeczpospolita Polska od czerwca 2006 r. jest jedenastym państwem należącym do tej nadzorującej komisji.

Od maja 2019 Międzynarodowa Służba Poszukiwań zmieniła nazwę. Obecnie, nie zmieniając swojego charakteru, występuje pod nazwą 'Archiwa Arolsen - Międzynarodowe Centrum Badań Prześladowań Nazistowskich' (w języku angielskim: Arolsen Archives - International Center on Nazi Persecution, czytaj: Interneszynal senter on nazi persekjuszyn)Indeks górny 222 Indeks górny koniec²²².

RH6PmS9mDtmNS

Kolorowe zdjęcie przedstawia ścianę frontową dużego budynku. Budynek to parter i dwa piętra. Spadzisty dach pokryty czerwoną dachówką. Ściany budynku są białe. Wejście zadaszone. Ściany przy wejściu i nad nim pokryte czerwoną cegłą klinkierową. Przed budynkiem, po lewej stronie zdjęcia, dwa maszty z białymi flagami. Na flagach symbole. Na pierwszej fladze symbol czerwonego krzyża oraz napis czarnymi literami ICRC. Na drugie fladze napis ITS. Przed budynkiem zielony trawnik i małe drzewka.

4. Podsumowanie

• Międzynarodowe prawo humanitarne jest częścią międzynarodowego prawa publicznego. Prawo to chroni osoby nieuczestniczące i przestające uczestniczyć w konfliktach zbrojnych, a także ogranicza metody i środki prowadzenia tych konfliktów.

• Źródłami MPH są umowy międzynarodowe oraz zwyczaj międzynarodowy (powszechna praktyka).

• Podstawowe zasady międzynarodowego prawa humanitarnego to: humanitaryzm, rozróżnianie, konieczność wojskowa, zapobieganie zbędnym cierpieniom oraz proporcjonalność.

• Zespół do spraw Międzynarodowego Prawa Humanitarnego został powołany na podstawie Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 20 maja 2004 r. Jest on organem opiniodawczo‑doradczym szefa rządu i odgrywa znaczącą rolę w odniesieniu do wdrażania w naszym kraju postanowień MPH.

• Międzynarodowa Służba Poszukiwań (ITS) została utworzona po II wojnie światowej w celu organizacji działań ukierunkowanych na tropienie losów i rejestrowanie osób zaginionych w trakcie tego konfliktu.

• 6 czerwca 1955 r. w Bonn Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, Wielka Brytania, Republika Federalna Niemiec, Włochy, Grecja, Izrael i Stany Zjednoczone zawarły porozumienie, na podstawie którego utworzono Międzynarodową Komisję do spraw Międzynarodowej Służby Poszukiwań (tzw. porozumienie bońskie).

• W maju 2019 ITS zmieniło nazwę na: 'Archiwa Arolsen - Międzynarodowe Centrum Badań Prześladowań Nazistowskich'. Pełni rolę międzynarodowego ośrodka zachowania, przechowywania, katalogowania oraz ewidencjonowania materiałów archiwalnych i dokumentów tam gromadzonych, w celu ułatwienia poszukiwania ofiar, prowadzenia badań, utrwalenia i upamiętniania, a także zapewnienia pomocy sądowej.

5. Praca domowa

6. Słownik

Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża

Definicja: Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża

organizacja międzynarodowa o charakterze humanitarnym, której siedziba mieści się w Genewie (Szwajcaria), a jej głównym celem jest pomoc poszkodowanym w wyniku konfliktów zbrojnych; o znaczeniu tej instytucji świadczy fakt, że trzykrotnie została jej przyznana Pokojowa Nagroda Nobla

R1FXdRiAsw9hB1

Ilustracja przedstawia logo międzynarodowej Organizacji Czerwonego Krzyża. Dwa czarne okręgi na białym tle. Pomiędzy okręgiem zewnętrznym i wewnętrznym czarny napis: GENEVE COMITE INTERNATIONAL. Wewnątrz okręgów znak czerwonego krzyża. Poniżej skrót ICRC.

7. Zadania