Cukry proste (glukoza i fruktoza) oraz cukry złożone (sacharoza) są słodkie i dobrze przyswajalne przez człowieka. Czy wszystkie mają taki smak, są łatwostrawne i dobrze przyswajane przez organizm? Czy krochmalenie pościeli, przygotowywanie ciasta na chleb i tworzenie się na nim spieczonej skórki mają coś wspólnego z cukrami?

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:

właściwości i zastosowanie cukrów prostych – glukozy i fruktozy – oraz dwucukru – sacharozy.

Nauczysz się

podawać wzory sumaryczne wielocukrów;
opisywać budowę skrobi i celulozy;
wskazywać właściwości i zastosowania skrobi i celulozy;
wykrywać obecność skrobi w produktach spożywczych,

iifetY3c0j_d5e176

1. Występowanie i budowa polisacharydów

Wielocukry to złożone związki chemiczne zbudowane z wielu reszt cukrów prostych. Do najbardziej znanych policukrów należą skrobia i celuloza.

Wzór ogólny wielocukrów to ${(C_{6} H_{10} O_{5})}_{n}$ , gdzie $n$ to liczba naturalna, zależna od rodzaju wielocukru i jego pochodzenia. Cukry złożone, takie jak skrobia i celuloza, powstają głównie w roślinach, w wyniku łączenia się cząsteczek glukozy. Nazywamy je naturalnymi polimerami.

R1MO7A2eJwF9a

Ilustracja przedstawia wzór pierścieniowy cząsteczki glukozy. Glukoza o wzorze sumarycznym C6H12O6 ułożona jest w konformację krzesełkową, która swoją nazwę zawdzięcza kształtowi pierścienia, przypominającego krzesełko. Pierścień składa się z pięciu atomów węgla oraz jednego atomu tlenu, ułożonych w zgięciach struktury. Od każdego atomu węgla odchodzą również po dwa wiązania poza pierścień — w przypadku czterech atomów węgla wiązania prowadzą do atomu wodoru oraz grupy OH, a w przypadku jednego atomu węgla do grupy OH oraz grupy CH2OH. — Cząsteczka glukozy jest głównym budulcem cząsteczek skrobi i celulozy
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Skrobia jest związkiem wielkocząsteczkowym. Liczba cząsteczek glukozy, z których powstaje, waha się od kilkuset do kilku tysięcy i zależy od pochodzenia. Skrobia składa się z dwóch rodzajów struktur – amylozy i amylopektyny. Amylozę tworzy struktura nierozgałęziona, która stanowi około $20 %$ masy skrobi. Amyloza składa się z cząsteczek glukozy połączonych ze sobą.

R1J294ndBCVyp

Ilustracja przedstawia fragment wzoru strukturalnego amylozy. Jest to nierozgałęziony łańcuch złożony z połączonych mostkami tlenowymi pierścieni glukozy. Wzór sumaryczny związku można zapisać jako C6H10O5 n razy wzięte. — Amyloza to połączenie cząsteczek glukozy w sposób nierozgałęziony. Jest nierozpuszczalna w zimnej wodzie.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Drugi rodzaj struktury budującej skrobię to amylopektyna. Stanowi ona pozostałe $80 %$ masy skrobi i ma dużo bardziej złożoną strukturę niż amyloza. Podobnie jak amyloza, amylopektyna również zbudowana jest z cząsteczek glukozy. Cząsteczki te tworzą jednak rozgałęziony łańcuch.

R1cuzOj9Vb72r

Ilustracja przedstawia fragment wzoru strukturalnego amylopektyny. Jest to rozgałęziony łańcuch złożony z połączonych mostkami tlenowymi pierścieni glukozy. Do jednego z pierścieni glukozy od góry dodatkowo przyłączony jest następny pierścień, który posiada wiązania z innymi, nie przedstawionymi na ilustracji pierścieniami. Wzór sumaryczny amylopektyny to C6H10O5 n razy wzięte. — Amylopektyna to połączenie cząsteczek glukozy w sposób rozgałęziony. Amylopektyna jest dobrze rozpuszczalna w zimnej wodzie.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zapoznaj się z poniższą galerią zdjęć. Do kolejnego zdjęcia możesz przejść za pomocą strzałek umieszczonych po bokach obrazu.

Występowanie skrobi

R1FPyqKsJg3pi

Na zdjęciu widoczne są męskie dłonie ubrudzone ziemią, które trzymają kilka zabrudzonych ziemią ziemniaków. Ziemniaki są różnej wielkości i kształtów, ułożone w stosik. W tle widać rozmytą męską sylwetkę. — Skrobia występuje w ziemniakach.
Źródło: Pexels, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

RxMrlh7G9QqKc

Zdjęcie przedstawia mieszankę ziaren zbóż. Można wyróżnić między innymi żółte zaokrąglone ziarna kukurydzy, podłużne i szpiczaste po obu stronach ziarna owsa oraz pękate ziarna pszenicy. Wiele ziaren jest pokruszonych. — Ale i w ziarnach zbóż.
Źródło: Furbymama, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

R19ehjeX90ogu

Na zdjęciu widoczny jest drewniany blat stołu, a na nim rozsypane białe ziarenka ryżu. — Skrobię znajdziesz także w ryżu.
Źródło: ImageParty, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

R13KJlupYKma8

Na zdjęciu widoczne są kolby kukurydzy z różnokolorowymi ziarenkami. Ziarenka mają barwę żółtą, czerwoną, czarną czy też pomarańczową. — Zawarta jest również w kukurydzy.
Źródło: ulleo, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

W zależności od występowania, ziarna skrobi mogą przyjmować różny kształt.

R1MbzHtwlGswP

Kształty ziaren skrobi w zależności od jej pochodzenia.

Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Celuloza, podobnie jak skrobia, jest związkiem zbudowanym z wielu reszt glukozy (od $2500$ do $10000$ ). Jest głównym składnikiem roślin, którym zapewnia trwałość, elastyczność oraz chroni przed utratą wody. Występuje w dużych ilościach w bawełnie i drewnie. Ma budowę włóknistą.

R1ENOdr0NT37a

Ilustracja przedstawia fragment wzoru strukturalnego celulozy. Jest to nierozgałęziony łańcuch złożony z połączonych mostkami tlenowymi pierścieni glukozy. Mostki tlenowe powstają pomiędzy atomem węgla C1 jednego z pierścieni glukozy a atomem węgla C4 kolejnego pierścienia glukozy. Każda jednostka glukozy jest ustawiona odwrotnie (dołem do góry) względem kolejnej. — Celuloza to połączenie cząsteczek glukozy w sposób nierozgałęziony. Taka struktura nadaje wytrzymałość i sztywność roślinom, dzięki czemu stanowi doskonały materiał budulcowy.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zapoznaj się z poniższą galerią zdjęć. Do kolejnego zdjęcia możesz przejść za pomocą strzałek umieszczonych po bokach obrazu.

Występowanie celulozy

R14fWOIvE1Tdl

Grafika przedstawia stos poukładanych jeden na drugim pni drzew i ich konarów. — Celuloza występuje w drewnie, które zawiera jej <math aria‑label="od czterdziestu pięciu do pięćdziesięciu procent">45—50%.
Źródło: dostępny w internecie: www.pxhere.com, domena publiczna.

R1MHLc8WIWbNS

Grafika przedstawia pole bawełny. Od pierwszego planu aż po horyzont widać zasuszone krzaki bawełny z popękanymi owocostanami, z których wyłaniają się białe, puszyste włókna. Nad polem widoczne jest błękitne niebo. — Występuje także w bawełnie — jej włókno zawiera do <math aria‑label="dziewięćdziesięciu procent">90% celulozy.
Źródło: jdblack, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Rb1bCgsbxbSO3

Grafika przedstawia kwiaty lnu. Błękitne, pięciopłatkowe kwiatki znajdują się na końcach cieniutkich łodyżek. — Celulozę odnajdziemy także w lnie.
Źródło: Couleur, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

R18SDPdf7OLEc

Grafika przedstawia krajobraz nadrzeczny. Na brzegu widać snopki wykonane z zasuszonych łodyg roślin. W tle widoczna jest zielona łąka i znajdujące się na jej środku krzewy. W wodzie, przy brzegu znajdują się dryfujące zielone łodygi powiązane w większe skupiska. — Zawarta jest również w jucie.
Źródło: dostępny w internecie: www.piqsels.com, domena publiczna.

Celuloza jest również nazywana błonnikiem. Człowiek nie trawi tego cukru, ale spełnia on ważną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego.

Ciekawostka

Do wielocukrów należy także glikogen. Pod względem budowy przypomina skrobię. Jego cząsteczki mają jednak bardziej rozgałęzioną strukturę. Stanowi materiał zapasowy w organizmach ludzi i zwierząt. Gromadzi się głównie w mięśniach oraz w wątrobie. Produktem rozkładu glikogenu jest glukoza, która spala się, dostarczając organizmowi energii.

{(C_{6} H_{10} O_{5})}_{n} + n H_{2} O \overset{enzymy}{\to} n C_{6} H_{12} O_{6}

iifetY3c0j_d5e238

2. Właściwości skrobi i celulozy

Mąka ziemniaczana to skrobia pozyskana z ziemniaków. Wata celulozowa to czysta celuloza.

RVkcTanciqlxO

Na zdjęciu po lewej stronie widoczna jest wata. Po prawej stronie znajdują się dwa ziemniaki. Na górze zdjęcia znajduje się opakowanie skrobi ziemniaczanej, a przed nią kopczyk usypany z białego, drobnego proszku jakim jest skrobia ziemniaczana. — Mąka ziemniaczana to skrobia pozyskana z ziemniaków, wata celulozowa to czysta celuloza
Źródło: Aleksandra Ryczkowska, dostępny w internecie: epodreczniki.pl, licencja: CC BY 3.0.

Substancje te wykorzystamy do zbadania właściwości wielocukrów.

Doświadczenie 1

RcSlzAa5cpDPK

Przeprowadzono doświadczenie chemiczne, które miało na celu zbadanie właściwości skrobi i celulozy.

Problem badawczy:

Jakie właściwości mają skrobia i celuloza?

Hipoteza:

Skrobia i celuloza to ciała stałe, które różnią się rozpuszczalnością zarówno w zimnej, jak i gorącej wodzie.

Co było potrzebne:

mąka ziemniaczana;
wata celulozowa;
woda destylowana;
nafta;
palnik;
zapałki;
zlewki;
łuczywko;
szkiełka zegarkowe;
pręciki szklane.

Przebieg doświadczenia:

Na szkiełkach zegarkowych umieszczono niewielkie ilości skrobi ziemniaczanej oraz waty celulozowej. Zbadano ich kolor, zapach oraz stan skupienia. Próbki substancji przeniesiono do zlewek z wodą destylowaną, a następnie zbadano rozpuszczalność w zimnej wodzie. Następnie wodę ogrzano i sprawdzono rozpuszczalność w gorącej wodzie. Niewielkie ilości obydwu próbek umieszczono w pustych zlewkach i zalano naftą, a następnie sprawdzono ich rozpuszczalność.

Obserwacje:

Właściwość	Skrobia	Celuloza
stan skupienia	stały	stały
kolor	biały	biały
zapach	bezwonny	bezwonny
rozpuszczalność w zimnej wodzie	słabo rozpuszczalna	nierozpuszczalna
rozpuszczalność w gorącej wodzie	pęcznieje	nierozpuszczalna
rozpuszczalność w nafcie	nierozpuszczalna	nierozpuszczalna

Weryfikacja hipotezy:

Postawiona hipoteza okazała się prawdziwa. Skrobia i celuloza to ciała stałe, które różnią się rozpuszczalnością zarówno w zimnej, jak i gorącej wodzie.

Wnioski:

Skrobia i celuloza, które należą do wielocukrów, nie mają słodkiego smaku. Skrobia słabo rozpuszcza się w zimnej wodzie, w gorącej natomiast pęcznieje. Tworzy kleik skrobiowy, który jest roztworem koloidalnym, zwyczajowo nazywanym krochmalem. Z kolei celuloza nie rozpuszcza się ani w zimnej, ani w gorącej wodzie. Obydwa cukry nie rozpuszczają się w rozpuszczalniku organicznym, jakim jest nafta.

Polecenie 1

Zapisz obserwacje, zweryfikuj postawioną hipotezę oraz zapisz wnioski do przeprowadzonego doświadczenia.

ReyBZB2VlZQe5

RUet3dVSNKAOT

R7RWnm4gqUdxR

Doświadczenie 2

R1OvABGhI2eFr

Przeprowadzono doświadczenie, które miało na celu zbadanie palności skrobi i celulozy.

Problem badawczy:

Czy skrobia i celuloza są substancjami palnymi?

Hipoteza:

Skrobia i celuloza to substancje palne.

Co było potrzebne:

mąka ziemniaczana;
wata celulozowa;
palnik;
łuczywko;
zlewka o pojemności $50 {cm}^{3}$ ;
sitko;
lejek;
wężyk gumowy;
szkiełko zegarkowe.

Przebieg doświadczenia:

W celu zbadania palności skrobi, umieszczono niewielką jej ilość na szkiełku zegarkowym i przyłożono do niej zapalone łuczywko. Następnie na nóżkę lejka założono gumowy wężyk. Do zlewki wsypano skrobię, a przez sitko przesypano skrobię do lejka. Lejek skierowano w stronę palnika i dmuchano przez wężyk tak, aby delikatnie rozpylić mąkę nad płomieniem palnika.

W celu zbadania palności waty celulozowej, niewielką jej ilość umieszczono na szkiełku zegarkowym i przyłożono do niej płonące łuczywko.

Obserwacje:

Mąka ziemniaczana w postaci zbitego proszku nie ulegała spaleniu, natomiast rozpylona – gwałtownie się spala (wybucha). Wata celulozowa spala się, czuć zapach palącego się papieru.

Wnioski:

Skrobia, jako główny składnik mąki ziemniaczanej, jest substancją palną. Celuloza również jest substancją palną.

Polecenie 2

RzZftpzbchAZ3

Polecenie 2

RA8o6YwC9N13Q

Doświadczenie 3

RR44p47r3KTtI

Przeprowadzono doświadczenie, które polegało na wykrywaniu skrobi za pomocą alkoholowego roztworu jodu (jodyny).

Problem badawczy:

Czy w ziemniakach, ryżu i chlebie występuje skrobia?

Hipoteza:

Skrobia występuje w ziemniakach, ryżu i chlebie.

Co było potrzebne?

ziemniak;
chleb;
ryż;
jodyna (roztwór jodu w etanolu);
pipeta pasteura;
trzy połówki szalek Petriego.

Przebieg doświadczenia:

Na połówkach szalek Petriego ułożono kawałek obranego ziemniaka, kawałek chleba i łyżkę ryżu. Przy pomocy pipety pasteura, naniesiono kilka kropli jodyny na wszystkie ułożone produkty.

Obserwacje:

Na wszystkich produktach pojawiło się ciemnogranatowe zabarwienie.

Wnioski:

W wyniku reakcji jodu (znajdującego się w jodynie) ze skrobią, zawartą w produktach spożywczych, powstało ciemnogranatowe zabarwienie. Jest to charakterystyczna reakcja, nazywana próbą jodoskrobiową.

Ciekawostka!
Próbie jodoskrobiowej ulega również glikogen. W wyniku jego reakcji z jodem, otrzymujemy czerwone zabarwienie.

Polecenie 3

R1ENNIJRtQ48K

Roug8SvQ5bV2r

iifetY3c0j_d5e582

3. Zastosowanie wielocukrów (skrobi i celulozy)

Skrobia i celuloza, ze względu na swoje właściwości, znalazły zastosowanie w życiu codziennym. Skrobię wykorzystuje się przede wszystkim w przemyśle spożywczym. Ze względu na konsystencję mieszaniny skrobi i wody, służy między innymi do produkcji kisieli i budyniów. Stosuje się ją również do produkcji klejów, leków i kosmetyków.

Zapoznaj się z poniższą galerią zdjęć. Do kolejnego zdjęcia możesz przejść za pomocą strzałek umieszczonych po bokach obrazu.

R1Yc50W8dJQQn

Na grafice widoczny jest dzbanek oraz dwa kubki z przeźroczystego szkła zawierające kisiel koloru jasnobeżowego. W tle widać koronkową serwetkę oraz kiść winogron. — Skrobię wykorzystuje się do produkcji kisielu i budyniu.
Źródło: Arinaja, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

RF3HuVdlQEkgg

Na zdjęciu widoczne są widelec, nóż i łyżka wykonane z drewna. Obiekty znajdują się na białym tle. — Razem z celulozą znajdują zastosowanie przy produkcji tworzyw biodegradowalnych.
Źródło: BRRT, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

R19MESUErpYil

Grafika przedstawia białe drobnokrystaliczne ciało stałe na okrągłym naczynku. — Skrobia wykorzystywana jest do produkcji glukozy.
Źródło: Lecaimant, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

ReZ5tfErbBLzR

Zdjęcie przedstawia przewróconą butelkę z zasypką dla dzieci. Z butelki poprzez otworki wysypała się niewielka ilość białego pudru. — A także do produkcji zasypek i pudrów dla dzieci.
Źródło: Austin Kirk (bez modyfikacji), dostępny w internecie: www.flickr.com, licencja: CC BY 2.0.

Celuloza również ma szerokie spektrum zastosowań, głównie w przemyśle papierniczym. Używa się jej także do produkcji lakierów, klejów, materiałów wybuchowych i jedwabiu sztucznego.

Zapoznaj się z poniższą galerią zdjęć. Do kolejnego zdjęcia możesz przejść za pomocą strzałek umieszczonych po bokach obrazu.

R1OGKNQfY1GQX

Zdjęcie przedstawia wnętrze fabryki papieru, w której znajduje się maszyna z trzema belami papieru. Maszyna jest koloru niebieskiego. — Celuloza wykorzystywana jest do produkcji papieru.
Źródło: Sammutawe, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

RJUWMMKzTS3vd

Zdjęcie przedstawia różnokolorowe tkaniny, ułożone w kostkę jedna na drugiej. Kolory tkanin są w ciepłej tonacji — pomarańczowe, różowe, fioletowe i czerwone. — Oraz do produkcji tkanin.
Źródło: LoggaWiggler, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

R20jMLhbv4mfn

Zdjęcie przedstawia rozsypane na blacie tabletki o różnych kolorach, kształtach i wielkościach. Część tabletek jest okrągła, część podłużna, a część trójkątna. Większość tabletek jest pomarańczowego koloru. — Celulozę stosuję się jako nieaktywny wypełniacz leków.
Źródło: Val-gb, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

RmuI5QuvDe1MA

Zdjęcie przedstawia szkiełko zegarkowe, na którym znajdują się włókniste fragmenty nitrocelulozy koloru jasnożółtego. — Jest potrzebna również do tworzenia materiałów wybuchowych, takich jak przedstawiona na zdjęciu nitroceluloza.
Źródło: Aleksander Sobolewski, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

Ciekawostka

Chińczycy wynaleźli papier około $105 r . p . n . e .$ Zauważyli, że na specjalnych matach jedwabnych osadza się cieniutka warstwa materiału, na której można kreślić znaki. Niestety, produkcja papieru z jedwabiu okazała się dość kosztowna. Dlatego do jego wytworzenia postanowiono wykorzystywać włókna roślinne oraz lniane szmaty. Obecnie produkcja papieru to silnie rozwinięta gałąź przemysłu, w której wykorzystuje się głównie celulozę pochodzenia roślinnego. Miesza się ją z wodą, by następnie – pod postacią płynnej masy – przepuścić przez specjalny młyn. Później dodaje się substancje klejące, węglan wapnia (kredę odpowiadającą za białą barwę papierowych arkuszy) oraz skrobię. Kolejnym z etapów produkcji jest formowanie papierowej wstęgi na specjalnym sicie, gdzie pozostawia się ją do wyschnięcia. Osuszoną wstęgę zwija się w zwoje, które trafiają do drukarni. Zwoje można również pociąć na dostępne w sprzedaży formaty.

Zapoznaj się z poniższą galerią zdjęć. Do kolejnego zdjęcia możesz przejść za pomocą strzałek umieszczonych po bokach obrazu.

Wynalezienie papieru przypisuje się Tsai Lunowi około roku $107 n . e .$ Jednak badania arecheologiczne wskazują, że papier prawdopodobnie znany był od co najmniej $8 r . p . n . e .$

R1Oju0yCVbNxR

Zdjęcie przedstawia fragment papirusu koloru beżowego. Fragment pokryty jest plamami spowodowanymi najprawdopodobniej kontaktem bezpośrednio z wodą bądź wilgocią z powietrza. — Starożytny papirus, czyli materiał pisarski sporządzony w starożytności z włókien cibory papirusowej.
Źródło: Niedec, dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

R11wuSzax5UBG

Zdjęcie przedstawia otwarty kołonotatnik ze śnieżnobiałymi kartkami. Notatnik znajduje się na biurku, a nad nim położone jest pióro. — Współczesny papier wytwarzany z włókien celulozowych.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixy.com, domena publiczna.

iifetY3c0j_d5e631

Zapoznaj się z poniższą galerią zdjęć. Do kolejnego zdjęcia możesz przejść za pomocą strzałek umieszczonych po bokach obrazu.

R1WvQU7EVUjud

Zdjęcie przedstawia dwie owce jedzące trawę rosnącą obok ścieżki. W tle widać mały drewniany mostek oraz wyższą roślinność. — Celuloza jest pokarmem dla roślinożerców.
Źródło: dostępny w internecie: www.pxhere.com, domena publiczna.

R4PjKwXPaF364

Na ilustracji ukazano mikroskopowe ujęcie ziaren skrobi ziemniaczanej — ziarna to owalne obiekty przypominające fasolki. W środku są jasnożółte, a z zewnątrz fioletowe. — Magazynowana jest jako materiał zapasowy dla roślin.
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Rag8HJ1ieuC54

Grafika przedstawia ziemię, z której kiełkuje kępka młodych roślin. Kiełki posiadają po dwa jasnozielone listki. — Jest głównym składnikiem ścian komórkowych roślin.
Źródło: dostępny w internecie: www.pxhere.com, domena publiczna.

R1V0BfunwOH8Z

Grafika przedstawia schemat budowy układu pokarmowego człowieka, znajdujący się w prześwitującym korpusie ludzkim. W jego skład wchodzi jelito cienkie, jelito grube, żołądek i wątroba. Po prawej stronie grafiki wyróżnione zostało jelito grube. — Jako błonnik pokarmowy, wspomaga pracę jelit.
Źródło: Scientific Animations, licencja: CC BY-SA 4.0.

Podsumowanie

Najbardziej rozpowszechnionymi wielocukrami są skrobia i celuloza, o wzorze sumarycznym ${(C_{6} H_{10} O_{5})}_{n}$ .
Skrobia ma budowę ziarnistą i występuje głównie w ziemniakach, ziarnach zbóż, ryżu i kukurydzy.
Celuloza jest podstawowym materiałem budulcowym roślin. Ma budowę włóknistą; występuje między innymi w drewnie i bawełnie.
Skrobia i celuloza są białymi substancjami stałymi. Skrobia słabo rozpuszcza się w zimnej wodzie, a w gorącej tworzy kleik skrobiowy. Celuloza nie rozpuszcza się w wodzie, jest za to łatwopalna.
Do wykrywania skrobi w produktach spożywczych służy próba jodoskrobiowa – reakcja skrobi z jodyną, w wyniku której powstaje ciemnogranatowe zabarwienie.

iifetY3c0j_d5e752

Słownik

celuloza

wielocukier o wzorze sumarycznym ${(C_{6} H_{10} O_{5})}_{n}$ od $2500$ do $10000$ ); ma budowę włóknistą; jest białą, łatwopalną substancją stałą; nie rozpuszcza się w wodzie; występuje w bawełnie i drewnie

próba jodoskrobiowa

reakcja charakterystyczna skrobi; zachodzi pod wpływem jodu zawartego między innymi w jodynie; w wyniku tej reakcji powstaje ciemnogranatowe zabarwienie

skrobia

wielocukier o wzorze ${(C_{6} H_{10} O_{5})}_{n}$ , gdzie $n$ to wartość od kilkuset do kilku tysięcy i zależy od pochodzenia; ma budowę ziarnistą; jest białą substancją stałą; słabo rozpuszcza się w zimnej wodzie; występuje głównie w ziemniakach i ziarnach zbóż

iifetY3c0j_d5e868

Ćwiczenia

Pokaż ćwiczenia:

Ćwiczenie 1

R192s12wTeIQz

Z podanych wyrazów wybierz te, które utworzą prawdziwe informacje na temat skrobi i celulozy.

ziemniaków, bawełnie, włóknistą, ziarnach zbóż, polisacharydy, monosacharydy, ziarnistą, ziarnistą, ziemniakach, drewnie, włóknistą, drewna

Skrobia i celuloza to ............................... Skrobia ma budowę ............................... Występuje głównie w .............................. i ............................... Celuloza ma budowę ............................... Celuloza jest głównym składnikiem ...............................

Źródło: Aneta Wojewoda.

Ćwiczenie 2

R13eZfTyYv23i

Jak wykryć skrobię w ryżu? Wybierz nazwę reakcji, którą należy przeprowadzić; odczynnik oraz oczekiwane efekty.

próba Trommera, próba jodoskrobiowa, kwas azotowy(V), fioletowe zabarwienie, żółte zabarwienie, jodyna, zabarwienie ciemnogranatowe, wodorotlenek miedzi(II)

Reakcja - ......................................................
Odczynnik - ......................................................
Obserwacje - ......................................................

Źródło: Aneta Wojewoda.

R1V2VVS1j4dRg1

Ćwiczenie 3

Ćwiczenie 4

Rn335qcDHqlCB

Celuloza to wielocukier, który jest trawiony przez

zwierzęta przeżuwające.
zwierzęta mięsożerne.
człowieka.
ludzi i wszystkie zwierzęta.

Źródło: Aneta Wojewoda, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 5

RrShHG3SQ9d6m

Skrobia w gorącej wodzie tworzy koloid zwany kleikiem skrobiowym. Jest on wykorzystywany

podczas krochmalenia pościeli.
do produkcji materiałów wybuchowych.
do produkcji kisielu.

Źródło: Aneta Wojewoda.

R1AV4ZruLjd1P2

Ćwiczenie 6

Ćwiczenie 7

Poniżej przedstawiono schemat pewnego doświadczenia chemicznego.

R1GDgMNWAyUyq

Doświadczenie chemiczne polegające na wprowadzeniu roztworu jodu w etanolu do pięciu probówek zawierających kolejno pokruszone wafle ryżowe, płatki kukurydziane, ziemniaki, jogurt, kartkę papieru. — Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przeprowadzono doświadczenie chemiczne polegające na wprowadzeniu roztworu jodu w etanolu do pięciu probówek zawierających kolejno:

$1 .$ pokruszone wafle ryżowe;

$2 .$ płatki kukurydziane;

$3 .$ ziemniaki;

$4 .$ jogurt;

$5 .$ kartkę papieru.

ROEeA7pxPl2iI

Ćwiczenie 8

R1dz4Ux4f4hv8

Glossary

Ćwiczenie 9

R18T1tpOd5i9W

Glossary

Bibliografia

Kulawik J., Kulawik T., Litwin M., Podręcznik do chemii dla klasy ósmej szkoły podstawowej, Warszawa 2020.

Łasiński D., Sporny Ł., Strutyńska D., Wróblewski P., Podręcznik dla klasy ósmej szkoły podstawowej, Mac Edukacja 2020.

bg‑gray3

Notatnik

RfA9n98vcY0xL

Cukry – skrobia i celuloza

1. Występowanie i budowa polisacharydów

2. Właściwości skrobi i celulozy

3. Zastosowanie wielocukrów (skrobi i celulozy)

Podsumowanie

Słownik

Ćwiczenia

Bibliografia

Notatnik