Świat na granicy „gorącej” wojny

Wprowadzenie

W okresie trwania zimnej wojny świat kilkakrotnie stanął w obliczu 'gorących' konfliktów. Podporządkowanie Europy Wschodniej Stalinowi czy próba poszerzenia sowieckich wpływów w Europie Zachodniej i na Bliskim Wschodzie wywoływały sprzeciw mocarstw zachodnich. Napięte stosunki dyplomatyczne i nowe konflikty w kolejnych latach utrwalały brak zaufania we wzajemnych relacjach.

Choć żaden z wymienionych wyżej problemów nie doprowadził do bezpośrednich działań zbrojnych pomiędzy ZSRS a państwami zachodnimi, świat stanął u progu wojny podczas wojny koreańskiej oraz kryzysu kubańskiego.

'Polowanie na czerwone czarownice'

Walka ideologiczna, wzajemne potępianie imperializmu i komunizmu prowadziły nierzadko do podejmowania kroków w dziedzinie polityki wewnętrznej, które nie były racjonalne. Jedną z konsekwencji rozpoczęcia zimnej wojny była walka z wpływami komunistycznymi w życiu publicznym USA. Zapanowała swego rodzaju panika: ugrupowania polityczne, Kościół, dziennikarze – wszyscy zaczęli poszukiwać szpiegów sowieckich w rządzie, w ważnych instytucjach. Czarną owcą amerykańskiego życia publicznego stała się Komunistyczna Partia USA, która miała spore wpływy, m.in. w przemyśle rozrywkowym. Przykładem 'polowania na czerwone czarownice' było opublikowanie 'czarnej listy' Hollywood. Zawierała ona nazwiska scenarzystów, reżyserów, aktorów, producentów i innych ludzi związanych z show‑biznesem, którzy otwarcie zadeklarowali swoje prokomunistyczne poglądy polityczne lub też byli o nie podejrzewani. W efekcie odmawiano im pracy w zawodzie. Lista stała się wygodnym narzędziem w rozgrywkach branżowych i często wykorzystywano ją, aby izolować zawodowo w przemyśle rozrywkowym wybrane osoby. Znaleźli się na niej m.in. Charlie Chaplin [czyt.: czarli czeplin] i Elia Kazan. Po raz pierwszy listę opublikowano 25 listopada 1947 roku, kolejna – znacznie dłuższa – ukazała się w 1951 roku. Powoływano się na nią do 1960 roku.

R9H1PcjczXPMx

Ilustracja przedstawia pierwszą stronę broszury. Wszystkie napisy są w języku angielskim. Na górze znajduje się tytuł: Czerwone kanały. Pod spodem mniejszymi literami napisano: raport z wpływów komunistycznych na radio i telewizję. Poniżej, na środku plakatu widnieje mikrofon na tle czerwonej ręki. Pozostałe napisy: opublikowano przez Kontratak. Broszura informacyjna faktów walki z komunizmem. Nowy Jork. 1 dolar za kopię.

Poszukiwania zwolenników komunizmu dotknęły jednak przede wszystkim środowisko rządowe i administrację. Już w marcu 1947 roku prezydent Harry Truman wprowadził program lojalności urzędników, mający wskazać sympatyków komunizmu w rządzie federalnym. W działania antykomunistyczne zaangażowało się Federalne Biuro Śledcze (FBI). Pracę w administracji straciło ponad 2 tys. osób.

Najbardziej spektakularnym przykładem amerykańskich operacji mających na celu odseparowanie od społeczeństwa osób zaangażowanych w działalność na rzecz komunizmu była sprawa małżeństwa Rosenbergów – szpiegów skazanych na śmierć za zdradę tajemnic związanych z produkcją broni atomowej (wywiad brytyjski z kolei aresztował fizyka Klausa Fuchsa [czyt.: fusza], który przekazał Kremlowi informacje na temat tej broni).

Wyraźnie uaktywniły swoją działalność Komitet Izby Reprezentantów do Badań Działalności Antyamerykańskiej oraz Podkomisja ds. Bezpieczeństwa Wewnętrznego w senacie. W jej pracach wyróżnił się senator z Wisconsin Joseph McCarthy 
[czyt.: dżosef makarty], który często formułował bezpodstawne oskarżenia o współpracę z komunistami, ale jego nazwisko stało się symbolem ruchu antykomunistycznego w amerykańskim życiu publicznym.

R5nMafgTos03n

Ilustracja przedstawia okładkę komiksu. W góry napisano w języku angielskim. To jest to jutro. Wokół napisu i poniżej znajdują się płomienie. W płomieniach na dole obrazka płonie amerykańska flaga. Czarnoskóry amerykański żołnierz bity jest przez mężczyznę. Obok inny mężczyzna dusi kobietę, a żołnierz dusi księdza. Pod spodem napis po angielsku: Ameryka w czasach komunizmu.

Sytuacja na Półwyspie Koreańskim

Wydarzenia w Ameryce stanowiły wewnętrzny problem tego kraju, natomiast dużo ważniejsza dla losów świata była sytuacja na arenie międzynarodowej, m.in. konflikt koreański. Korea od 1910 roku znajdowała się pod okupacją japońską. Zgodnie z postanowieniami konferencyjnymi okresu II wojny światowej miała być zajęta
od południa przez Amerykanów, od północy przez ZSRS, a linią podziału miał być
38 równoleżnik. Zakładano, że w przyszłości odbędą się tam wybory, zostanie powołany rząd i powstanie jednolite państwo. Konflikt o zachowanie wpływów spowodował, że na południu proklamowano w sierpniu 1948 roku Republikę Korei
ze stolicą w Seulu, z prezydentem Li Syng‑manem na czele, a we wrześniu na północy powstała Koreańska Republika Ludowo‑Demokratyczna ze stolicą w Phenianie
[czyt.: fenianie]. Na jej czele stanął Kim Ir SenKim Ir SenKim Ir Sen – przywódca Partii Pracy Korei, który walczył wcześniej w partyzantce antyjapońskiej. Po powstaniu państwa na północy wojska sowieckie wycofały się z Półwyspu Koreańskiego, a ZSRS i KRLD podpisały przyjacielskie umowy zakładające dalszą współpracę obydwu państw. W kolejnym roku Koreę Południową opuścili Amerykanie. W 1949 roku powstała także Chińska Republika Ludowa, która nawiązała stosunki polityczne z Koreą Północną.

Państwa koreańskie nie utrzymywały kontaktów dyplomatycznych, manifestowały wrogość i prowadziły przeciwko sobie akcje propagandowe. Dochodziło także do konfliktów i starć granicznych. Oba kraje uważały się za jedynego reprezentanta narodu koreańskiego i domagały się zjednoczenia. Niemniej wyraźnie widać było,
że każde z nich znalazło się w 'innej strefie wpływów ideologicznych', w związku z tym poszły innymi drogami rozwoju polityczno‑gospodarczego. Kolejne lata będą przynosiły narastanie rozbieżności.

Agresja Korei Północnej

RpUzdkLAm7Uf21

Mapa - Wojna w Korei Wojna w Korei

25 czerwca 1950 roku wojska północnokoreańskie zaatakowały Koreę Południową, przekraczając 38 równoleżnik. 27 czerwca konflikt koreański był rozpatrywany przez Radę Bezpieczeństwa ONZ. Pod nieobecność delegata sowieckiego (ZSRS bojkotował posiedzenia ze względu na to, że państwo chińskie reprezentowane było przez przedstawiciela Tajwanu (zobacz lekcja: Chiny po II wojnie światowejPrQCEWYOAChiny po II wojnie światowej) podjęto decyzję o udzieleniu wsparcia Korei Południowej i uznano reżim Kim Ir Sena za agresora.

R50D4sF8c8KjD

Zdjęcie przedstawia żołnierzy na pokładzie okrętu. Dwóch oficerów, z lornetkami w dłoniach, siedzi na fotelach spoglądając w kierunku wskazywanym ręką przez żołnierza stojącego po ich prawej stronie. W tle, za ich plecami, dwóch innych oficerów, maszt i niebo.

Zanim jednak doszło do udzielenia wsparcia, prawie cała Korea Południowa została zajęta przez Koreę Północną. Jedynym niezajętym portem był Pusan. I właśnie od niego rozpoczęła się ofensywa wojsk amerykańskich. W ciągu dwóch tygodni wyparto wojska północnokoreańskie za 38 równoleżnik i działania przeniosły się na teren państwa Kim Ir Sena. Wsparcia reżimowi udzielili wówczas 'ochotnicy' chińscy (faktycznie regularne oddziały armii ChRL). W październiku czterystutysięczna armia chińska wkroczyła do Korei. W odwecie gen. MacArthur [czyt.: makartur] zaproponował Trumanowi zaatakowanie punktów strategicznych w Mandżurii. Prezydent, obawiając się, że po stronie Chin do wojny może się przyłączyć ZSRS, odmówił.

Działania wojenne w Korei

Korea Północna wspierana była także przez ZSRS. Szala zwycięstwa zaczęła przechylać się na stronę Północy. Działania znowu przesunęły się za 38 równoleżnik, a w styczniu 1951 roku powtórnie Seul został zdobyty. Wówczas gen. MacArthur zaproponował zbombardowanie terytorium chińskiego z użyciem bomby atomowej. Prezydent Truman również i tym razem nie wyraził zgody, obawiając się, że mogłoby to doprowadzić do konfliktu światowego. Odwołał dotychczasowego głównodowodzącego, a na jego miejsce zaś powołał gen. Matthew Ridgwaya
[czyt.: matju ridżłej].

Rj7madIMUCq52

Na zdjęciu trzech żołnierzy stoi z karabinami na ulicy. Ulica jest rozkopana, leży na niej gruz i piasek, są w niej dziury. Wzdłuż ulicy ciągną się zabudowania, kilkupiętrowe zniszczone domy, słupy telegraficzne i drzewa. W głębi fotografii, na końcu ulicy stoją dwa czołgi.

Podjęta przez nowego głównodowodzącego ofensywa doprowadziła do ustabilizowania się frontu na 38 równoleżniku i rozpoczął się okres konfliktu pozycyjnego. Obie strony podjęły też rokowania. Trwały one ponad dwa lata. Dopiero śmierć Stalina i pewne odprężenie w stosunkach międzynarodowych rozluźniły stanowisko strony północnokoreańskiej. 27 lipca 1953 roku podpisano zawieszenie broni w Panmundżonie. Utrzymano podział na 38 równoleżniku. Oba państwa miały być rozdzielone neutralnym pasem.

RNgbGqX4xuwQE

Na fotografii trzech żołnierzy stoi na baczność. Pierwszy stoi twarzą do obiektywu, dwóch pozostałych, kilka metrów za nim, stoi bokiem do obiektywu. Twarze mają zwrócone w swoją stronę. Żołnierze stoją na chodniku. Po obu jego stronach są podłużne parterowe budynki z niewielkimi oknami po lewej i wąskimi oknami po prawej. W tle stoi budynek ze ścianą z szyb.

Nie wykluczono zjednoczenia w przyszłości, ale do dziś nie udało się tego osiągnąć.

RpUzdkLAm7Uf21

Mapa - Wojna w Korei Wojna w Korei

Wojna zaogniła problem 'polowania na czerwone czarownice' w USA. Uświadomiła też, że zagrożenie konfliktem globalnym z użyciem broni atomowej jest bardzo realne. Zapoczątkowała również okres wyjątkowo agresywnej propagandy między państwami koreańskimi, ale także między światem imperialistycznym i komunistycznym. Uaktywniono, z inicjatywy USA, nadawanie audycji przez Radio Wolna EuropaRadio Wolna EuropaRadio Wolna Europa, a w 1952 roku wybudowano radiostację w Monachium. Nie pozostało to bez wpływu na kontynuowanie wyścigu zbrojeń między ZSRS i blokiem państw 'demokracji ludowej' z jednej strony, a USA – z drugiej. W obawie przed konfliktem światowym w Europie pojawił się pomysł stworzenia Europejskiej Wspólnoty Obronnej. Powołujący ją akt podpisano w Paryżu w maju 1952 roku. Kolejne kraje europejskie przystąpiły z kolei do NATONATONATO – w 1952 zrobiły to Grecja i Turcja. Podpisano również
akt pokojowy z Japonią i amerykańsko‑japoński układ wojskowy.

Zimna wojna na Kubie

Sytuacja na Kubie przed kryzysem

Kolejny istotny konflikt zimnowojenny miał związek z rewolucją kubańską.

Kuba uzyskała samodzielność (pozbywając się władzy Hiszpanii) w 1898 roku,
ale znalazła się pod wpływami USA. Formalnie od 1902 roku cieszyła się całkowitą suwerennością, ale w rzeczywistości Stany Zjednoczone zachowały spore wpływy polityczne, a zwłaszcza ekonomiczne. USA wsparły też zamach stanu gen. Fulgencia Batisty i wspomagały jego rządy. W latach 50. XX wieku często dochodziło na wyspie do wystąpień społecznych przeciwko dyktatorowi. Kubańczycy domagali się wprowadzenia reform. Przeciwko reżimowi wystąpił też prawnik z Hawany Fidel Castro [czyt.: kastro], znany wcześniej z udzielania prawnego wsparcia osobom poszkodowanym przez rządy Batisty. Został za to skazany. W więzieniu spędził niespełna dwa lata, a następnie wyjechał do USA i Meksyku, aby tam zdobywać zwolenników i fundusze na walkę z dyktatorem kubańskim. Najprawdopodobniej wtedy nawiązał też kontakty z państwami komunistycznymi. W grudniu 1956 roku powrócił z towarzyszami na Kubę (na legendarnym jachcie Granma) i rozpoczął walkę partyzancką, zakończoną sukcesem w styczniu 1959 roku. Wówczas – po ucieczce Batisty – Castro zajął Hawanę. Po opanowaniu całej wyspy przeprowadził radykalne reformy społeczne: nacjonalizację przemysłu, ale przede wszystkim wywłaszczony został amerykański kapitał. USA próbowały wymusić na Castro zmianę polityki i zatrzymanie procesu upaństwowienia dóbr poprzez wstrzymanie zakupu kubańskiego cukru, który stanowił podstawę bogactwa wyspy. Kolejnym etapem było zerwanie stosunków dyplomatycznych z Kubą. To z kolei spowodowało zbliżenie Castro do ZSRS i ChRL. Od ZSRS Kuba otrzymała także pomoc gospodarczą i wsparcie doradców wojskowych.

Amerykańska próba obalenia rządów Castro

Obawy przed pojawieniem się państwa socjalistycznego niechętnie nastawionego do USA tuż przy amerykańskiej granicy spowodowały podjęcie próby obalenia rządów Castro. Amerykańskie służby wywiadowcze przygotowały grupę emigrantów kubańskich, którzy mieli przejąć władzę na wyspie. 17 kwietnia 1961 roku rozpoczął się desant kubańskich emigrantów w Zatoce Świń (około 1,5 tys. osób). Szybko jednak zostali oni pokonani przez siły rządowe. Nie udało się także przekonać społeczeństwa kubańskiego do udzielenia poparcia emigrantom. Osoby biorące udział w desancie zostały skazane w procesie w 1962 roku na długoletnie kary więzienia. Wspaniałomyślnie Castro pozwolił na ich wykup. Z pomocą „Międzynarodowego Czerwonego Krzyża”Międzynarodowy Czerwony Krzyż„Międzynarodowego Czerwonego Krzyża” i funduszy amerykańskich (62 mln dolarów) udało się tego dokonać.

Kryzys kubański

Po tym wydarzeniu Castro rozprawił się z przeciwnikami i rozpoczął budowę państwa socjalistycznego. Nastąpiło także wyraźne zbliżenie z ZSRS. W 1962 roku pojawiły się na Kubie pierwsze sowieckie rakiety ziemia‑ziemia, zdolne do przenoszenia głowic nuklearnych. Rosjanie dostarczali też w ramach pomocy wojskowej inny sprzęt oraz wysyłali na Kubę swoich żołnierzy.

Zrobione 15 października 1962 roku przez Amerykanów zdjęcia nad Kubą potwierdziły obecność rakiet na wyspie. Kreml w oficjalnych rozmowach temu zaprzeczał. Amerykanie, opierając się jednak na informacjach własnego wywiadu i zdjęciach, nie mieli wątpliwości, że rakiety zostały rozmieszczone na wyspie. W związku z tym nowy prezydent USA John Kennedy podjął decyzję o morskiej blokadzie wyspy. Amerykańskie okręty otrzymały także rozkaz zatrzymania każdego statku sowieckiego zbliżającego się do Kuby. Siły zbrojne USA postawiono w stan gotowości.

R1aDi09oSsOZz

Fotografia przedstawia panoramę ziemi z lotu ptaka: pola, drzewa, drogi. Wśród nich ukryte są zabudowania i urządzenia rakietowe. Zdjęcie opisane jest w lewym górnym rogu jako obóz wojskowy (rakiety). Pionowo przez środek fotografii przebiega droga, po której poruszają się pojazdy opisane jako konwój. Na lewo od drogi w jej górnej części zaznaczone są miejsca opisane: sprzęt. Na lewo od nich zaznaczone są punkty opisane jako namioty. W prawym dolnym rogu zaznaczone są punkty opisane jako wyrzutnie rakiet, a na lewo od nich punkty opisane jako namioty.

RN5uwYnL6GXOx

Mapa - Kryzys kubański Kryzys kubański

W efekcie Nikita Chruszczow wycofał się z planów dalszego rozmieszczania rakiet i odwołał płynące na Kubę statki. Ostatecznie 28 października podpisano porozumienie o wycofaniu rakiet z Kuby. USA natomiast zobowiązały się do demontażu rakiet średniego zasięgu na terenie Turcji. Konflikt zażegnano, do wojny nuklearnej nie doszło, ale u granic USA pozostało państwo socjalistyczne.

Po konflikcie kubańskim założono gorącą linię Kreml‑Biały Dom, która miała ułatwić dalsze kontakty sowiecko‑amerykańskie, a przede wszystkim unikać ostrych konfliktów.

Zamiast podsumowania