Migracje ludnościowe związane z Polską oraz ich skutki

1. Przyczyny migracji

Migracje mogą być długookresowe (powyżej 12 miesięcy) lub krótkookresowe (3–12 miesięcy). Migracje długookresowe oznaczają zmianę miejsca pobytu stałego. Migracje krótkookresowe to wyjazdy na pobyt czasowy, np. do pracy, na studia, na staż, na stypendium itp. We współczesnym świecie przeważają krótkotrwałe migracje ludzi młodych. W dawniejszych czasach – w XIX i XX wieku – przeważały migracje długookresowe.

Inny podział wyróżnia migracje swobodne i wymuszone. W przypadku migracji swobodnych przemieszczanie następuje z własnej woli migrantów, którzy na ogół chcą w ten sposób poprawić jakość swojego życia (migracja z powodów ekonomicznych), na przykład dzięki lepszej pracy w innym miejscu. W przypadku migracji wymuszonych przemieszczanie następuje wbrew woli migrujących – jest to na przykład deportacjadeportacjadeportacja nielegalnych imigrantów do kraju, z którego wyjechali. Migrujący przymusowo z powodów politycznych czy religijnych – uciekający przed wojną i prześladowaniami – określani są mianem uchodźców.

R6Tvxko2ixgqk

Na ilustracji schemat podziału migracji: swobodne: (ekonomiczne, edukacyjne, społeczne), wymuszone (polityczne, religijne, społeczne).

Mieszkańców Polski dotyczą obecnie przede wszystkim migracje swobodne. Natomiast migracje wymuszone często odnoszą się do osób, które przyjechały do nas z innych krajów.

2. Migracje wewnętrzne w Polsce

Przez ponad pół wieku po drugiej wojnie światowej w polskich migracjach wewnętrznych zdecydowanie dominował kierunek ze wsi do miasta. Wynikało to z intensywnego rozwoju przemysłu i samych miast ze wszystkimi swoimi udogodnieniami, jak np.: elektryczność, gaz, wodociągi, kanalizacja, komunikacja, sklepy, usługi, kultura, edukacja, służba zdrowia. Tereny wiejskie pod tymi względami przez długi czas pozostawały bardzo zaniedbane, dlatego tamtejsza ludność, zwłaszcza osoby młode, bardzo chętnie emigrowała do miast. Do życia na wsi zniechęcało również dążenie władz do upaństwowienia i kolektywizacji gospodarstw rolnych.

Największe migracje miały miejsce tuż po drugiej wojnie światowej, w związku z intensywnymi przemieszczeniami ludności na tzw. Ziemie Odzyskane z terenów utraconych na rzecz ZSRR oraz repatriacjąrepatriacjarepatriacją ludności wywiezionej w głąb Rosji, na Syberię i do Kazachstanu. Odbywały się wówczas również przymusowe akcje przesiedleńcze z obszarów przygranicznych, np. akcja „Wisła”akcja „Wisła”akcja „Wisła”. Z czasem sytuacja ogólna się ustabilizowała, jednak każdego roku saldo migracji na obszary wiejskie było ujemne i wynosiło kilka promili. W latach 70. XX wieku ujemna wartość wzrosła do kilkunastu promili, co było skutkiem tzw. propagandy sukcesu i uruchomienia wielu nowych inwestycji. Do władzy doszedł urodzony w Sosnowcu Edward Gierek – działacz partyjny na Górnym Śląsku i właśnie tam pojawiły się ogromne inwestycje, m.in. powstała największa w Polsce Huta Katowice. W miastach całego kraju rozwijało się na dużą skalę budownictwo mieszkaniowe, co jeszcze bardziej zachęcało mieszkańców wsi do emigracji.

Od początku lat 90. XX wieku coraz mniej ludzi przenosiło się ze wsi do miast. W 2000 roku po raz pierwszy na obszarach wiejskich, w skali całej Polski zanotowano dodatnie saldo migracji. Oznaczało to, że więcej ludzi przeniosło się z miast na wieś niż ze wsi do miast. Dotyczyło to jednak tylko dużych miast i terenów wiejskich wokół nich. Ludzie w średnim wieku, mający dobrą, stabilną pracę zaczęli przenosić się na obszary podmiejskie, uciekając w ten sposób od zatłoczonych, hałaśliwych i coraz droższych centrów miast. Taka tendencja utrzymuje się do dziś.

Od wielu lat trwa niezmienny przepływ ludności z małych miast do dużych. Wyjeżdżają głównie ludzie młodzi w poszukiwaniu pracy, o którą dużo łatwiej w większych ośrodkach miejskich. Początkowo wyjazdy mają na celu tylko kontynuowanie nauki – w szkole średniej lub na studiach. Jednak po kilku latach spędzonych w większym mieście absolwenci nie wracają już do swoich rodzinnych miejscowości.

3. Migracje zewnętrzne – z Polski i do Polski

Migracje zagraniczne w dawnych czasach nie były zbyt popularne. Dopiero pod koniec XIX wieku i na początku XX nabrały większego znaczenia. Wtedy to z Europy do intensywnie rozwijającej się Ameryki Północnej masowo płynęli emigranci z nadzieją na lepsze życie za wielką wodą. Byli wśród nich Polacy, ale największy udział w tej emigracji mieli Anglicy, Irlandczycy i Włosi.

Po II wojnie światowej Polska znalazła się w grupie państw komunistycznych silnie związanych z ZSRR. Od Europy Zachodniej Polacy byli oddzieleni tzw. żelazną kurtyną i przekraczanie granic państwowych stało się dla nich bardzo trudne. Mimo to wiele osób próbowało wyjeżdżać, często nielegalnie. Do Europy Wschodniej, a nawet dalej – za Ural, wielu Polaków zostało wysłanych przymusowo, co było związane z działaniami ówczesnych władz wobec przeciwników politycznych.

Dziś granice Polski z państwami Unii Europejskiej są w pełni otwarte, co wpływa na wzrost emigracji zewnętrznej Polaków.

Od 1989 roku, czyli po upadku komunizmukomunizmkomunizmu, wraz z którym zniknęła żelazna kurtyna, liczba polskich emigrantów utrzymywała się na poziomie 20–25 tys. rocznie. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku nastąpiło dalsze otwarcie granic i wyjazdy do Europy Zachodniej stały się łatwe, co przyczyniło się do dwukrotnego wzrostu liczby emigrantów. Polacy masowo wyjeżdżali do pracy najpierw w Wielkiej Brytanii i Irlandii, a później w Niemczech. Fala wyjazdów trwała kilka lat, po czym poziom emigracji wrócił do poprzedniego stanu.

W przypadku imigracji do Polski, można zaobserwować jej stopniowe zwiększanie się. Coraz więcej obcokrajowców przyjeżdża tu do pracy.

Wyróżnić można dwie zupełnie odmienne grupy imigrantów:

• wysoko wykwalifikowani specjaliści i kadra zarządzająca renomowanych firm światowych działających w Polsce – z Europy Zachodniej, USA, Japonii, Korei Południowej, Chin;

• niewykwalifikowana tania siła robocza do prostych prac, np. w rolnictwie czy budownictwie – z Ukrainy, Białorusi, Rosji, Wietnamu (często jest to imigracja nielegalna).

Polacy emigrują głównie na zachód Europy w celach zarobkowych. Najwięcej osób wyjeżdża z Opolszczyzny i Górnego Śląska, gdzie znajduje się skupisko ludzi o niemieckim pochodzeniu. Po całkowitym otwarciu granic wielu z nich chętnie przenosiło się do swoich rodzin i znajomych w Niemczech. Bardzo często z podobnych powodów wyjeżdżają mieszkańcy województw: śląskiego, pomorskiego, kujawsko‑pomorskiego i warmińsko‑mazurskiego. W województwie lubuskim wyjazdom sprzyja bliskość granicy.

Najwięcej imigrantów zagranicznych przyjmują dynamicznie rozwijające się województwa na zachodzie Polski – dolnośląskie i wielkopolskie. Ulokowanych jest tam wiele firm europejskich, wraz z którymi przenoszą się ich wysoko wykwalifikowani pracownicy z rodzinami. Z kolei w województwach mazowieckim, świętokrzyskim, małopolskim i w sąsiednich mających charakter rolniczy dominują imigranci zza wschodniej granicy. Wyjątkami są tu Warszawa i Kraków, do których przybywają również imigranci z innych części Europy i świata.

4. Skutki migracji zagranicznych

Skutki migracji są zupełnie odmienne dla krajów, z których ludność emigruje, i dla krajów docelowych.

W krajach emigracyjnych obserwuje się:

1. zmniejszenie liczby ludności;

2. przyspieszony proces starzenia się społeczeństwa ze względu na odpływ ludzi młodych;

3. problemy społeczne wynikające z rozdzielenia rodzin;

4. zagrożenie dla wypłacalności systemu emerytalnego;

5. brak zwrotu nakładów poniesionych na edukację ludności, która opuściła kraj;

6. odciążenie rynku pracy (więcej wolnych miejsc pracy);

7. ekstensywny rozwójekstensywny rozwój gospodarczyekstensywny rozwój niektórych branż gospodarki spowodowany trudnościami w znalezieniu fachowców;

8. podniesienie płac w deficytowych zawodach w związku z brakiem konkurencji ze strony pracowników;

9. wzrost wpływów z zagranicznego ruchu osób, towarów i usług;

10. wzrost wpływów finansowych z przesyłanych środków do kraju od emigrantów;

11. ewentualne korzyści po powrocie emigrantów do kraju (reemigracjireemigracjareemigracji).

W krajach imigracyjnych należy się spodziewać:

1. wzrostu liczby ludności;

2. zmniejszenia deficytu siły roboczej, zwłaszcza w najgorzej opłacanych zawodach;

3. konkurencji miejscowych z obcymi na lokalnych rynkach pracy;

4. wzrostu gospodarczego;

5. rozwarstwienia społecznego w miastach i powstawania dzielnic imigrantów;

6. krzewienia kultury, religii, obyczajów i innych zachowań typowych dla kraju pochodzenia imigrantów;

7. konfliktów i patologicznych zjawisk społecznych.

ReLDENdHML9JY

Na zdjęciu zabudowania usługowe, napisy i szyldy w języku wietnamskim.

5. Mniejszości narodowe

Jednym ze skutków migracji zagranicznych jest występowanie mniejszości narodowychmniejszość narodowamniejszości narodowych, czyli grup ludzi o narodowości innej niż narodowość dominująca w danym kraju. Szczególnie liczne mniejszości są m.in. w państwach przyjmujących dużo imigrantów. Mniejszości narodowe mogą być też skutkiem zmian granic państwowych, podziałów i jednoczenia krajów oraz innych zmian na mapie politycznej.

W wyniku emigracji historycznych i współczesnych Polacy osiedlili się niemal we wszystkich krajach świata. Określa się ich mianem PoloniiPoloniaPolonii; istnieje np. Polonia amerykańska (w USA), Polonia brytyjska, Polonia niemiecka itp.

Najwięcej ludności polskiego pochodzenia (poza naszym krajem) mieszka w Stanach Zjednoczonych – to ok. 10 mln. Są to zarówno potomkowie dawnych imigrantów z przełomu XIX i XX wieku, jak i współcześni imigranci z ostatnich kilkudziesięciu lat. Głównym skupiskiem Polonii amerykańskiej jest Chicago, gdzie mieszka ponad 1 mln Polaków i Amerykanów polskiego pochodzenia, m.in. w dzielnicy potocznie zwanej Jackowo. W innych wielkich miastach USA Polacy również skupili się w „polskich” dzielnicach, np. w Greenpoint na nowojorskim Brooklynie.

Poza Stanami Zjednoczonymi większe grupy Polaków osiedliły się w kilku dużych krajach – Kanadzie, Brazylii, Argentynie i Australii. Liczna Polonia zamieszkuje też kraje europejskie. Ze względu na bliskość terytoriów i wynikające z niej historyczne powiązania najwięcej osób z polskimi korzeniami mieszka w Niemczech. Także w pozostałych krajach sąsiedzkich jest wiele osób polskiego pochodzenia, ale Niemcy są krajem zdecydowanie najbogatszym i dlatego tak bardzo przyciągają imigrantów.

Mniejszości narodowe zamieszkują również Polskę. Według danych Narodowego Spisu Powszechnego w 2021 roku w naszym kraju żyło blisko 978,6 tys. osób deklarujących na pierwszym miejscu narodowość inną niż polska, co stanowi ok. 2,57% ogółu ludności. Należy pamiętać, że oficjalne statystyki nie odzwierciedlają do końca stanu rzeczywistego i członków niektórych mniejszości, np. ukraińskiej czy wietnamskiej, może być dużo więcej.

Najwięcej jest Ślązaków – taką narodowość deklaruje ponad 585,7 tys. mieszkańców naszego kraju. Nie można ich jednak uznać za mniejszość narodową według ogólnie przyjętych kryteriów, ponieważ nie ma na świecie państwa, w którym stanowiliby oni większość. Ślązacy, podobnie jak Kaszubi czy Górale, to zgodnie z prawem polskim grupa etnograficzna mająca specyficzne cechy (język, obyczaje, stroje) odróżniające ją od innych mieszkańców Polski. W naszym kraju wyróżnia się jeszcze mniejszości etniczne, które charakteryzują się odrębnym pochodzeniem, kulturą, często językiem i religią. Należą do nich: Karaimi, Łemkowie, Romowie i Tatarzy.

Największe skupiska ludności innej narodowości występują na obszarach przygranicznych, zwłaszcza wschodnich. Wyjątek stanowi mniejszość niemiecka skupiająca się na Opolszczyźnie. Są to Niemcy oraz ich potomkowie, którzy nie opuścili Ziem Odzyskanych przez Polskę po II wojnie światowej. Natomiast współcześni imigranci osiedlają się głównie w dużych miastach – w Warszawie, Wrocławiu, Poznaniu, Łodzi, Krakowie, Gdańsku. Tam mają pracę – cele zarobkowe są głównym powodem ich do przyjazdu do Polski.

R1c8gv0WukHBP

Mapa przedstawia mniejszości narodowe, grupy etnograficzne i mniejszości etniczne w Polsce. Na mapie oznaczono i opisano miasta wojewódzkie. Na mapie za pomocą kolorów przedstawiono regiony historyczne, które opisano. Za pomocą kolorowych sygnatur przedstawiono występowanie mniejszości narodowych i grup etnograficznych. Opisano nazwy grup etnograficznych. Główne mniejszości narodowe: Niemcy (Pomorze Zachodnie, Śląsk, Wielkopolska), Ukraińcy (równomiernie w całym kraju z lekką przewagą okolic granicy polsko‑ukraińskiej), Białorusini (głównie przy granicy polsko‑białoruskiej), Rosjanie , Litwini (głównie przy granicy polsko‑litewskiej), Wietnamczycy, Żydzi (Łódź, Warszawa, Gdańsk, Kraków), Słowacy (przy granicy polsko‑słowackiej), Czesi (przy granicy polsko‑czeskiej).Główne grupy etniczne: Ślązacy (Śląsk), Kaszubi (Pomorze), Romowie (równomiernie w całej Polsce), Łemkowie (Śląsk i przy granicy ze Słowacją). Dookoła mapy w białej ramce opisano południki i równoleżniki co jeden stopień. W legendzie mapy objaśniono kolory użyte na mapie.

Podsumowanie

• Główną przyczyną współczesnych migracji mieszkańców Polski są względy ekonomiczne.

• Do niedawna w Polsce przeważał kierunek migracji wewnętrznych ze wsi do miast. Obecnie coraz więcej mieszkańców miast przenosi się na przyległe tereny wiejskie.

• Zagraniczna emigracja Polaków skierowana jest głównie do Europy Zachodniej, zwłaszcza do Niemiec i Wielkiej Brytanii.

• Skutkiem emigracji zagranicznej jest u nas m.in. ubytek ludności młodej i pracowników wykwalifikowanych.

• Imigracja do Polski od lat 90. XX wieku systematycznie rośnie, ale wciąż jest stosunkowo mała. W 2022 roku odnotowaliśmy duży napływ Ukraińców w wyniku trwającej w tym kraju wojny.

• Skutkiem imigracji jest u nas zwiększona konkurencja na rynku pracy, zwłaszcza tej najniżej płatnej.

• Mniejszości narodowe mogą się utworzyć w wyniku migracji ludności lub zmian granic państwowych.

• Poza Polską żyje ponad 20 mln osób polskiego pochodzenia. Mniejszości narodowe w Polsce liczą łącznie kilkaset tysięcy osób.

Słownik

Ćwiczenia