Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
R1Z7fpICfGhbi
Ilustracja przedstawia fragment obrazu. Na obrazie znajdują się ludzie w różnych pozach. Niektórzy są nadzy albo półnadzy, inni w ubrani są w szaty.

Wiek XVI - powtórzenie

Sąd Ostateczny, fresk na ścianie ołtarzowej Kaplicy Sykstyńskiej (1534‑1541)
Źródło: Michał Anioł, domena publiczna.
R6nIafatqGeij1
Świat na początku XV w.
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Mapa - Świat na początku XV wieku.

Anglia i jej posiadłości:

- Anglia

Państwa unii kalmarskiej:

- Norwegia, Szwecja

Aragonia i jej posiadłości:

- cześć wschodnia Hiszpanii, Południowa Korsyka, Sardynia

Genua i jej posiadłości:

- Genua, Północna Korsyka

Burgundia i jej posiadłości:

Republika Wenecka

Posiadłości Habsburgów

Posiadłości Luksemburgów

Granice cesarstwa rzymskiego

Granice państwa Tughlaków

Rlqyqn3G6hiF11
Rekonkwista na Półwyspie Iberyjskim
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Mapa rekonkwista na Półwyspie Iberyjskim. Na mapie zaznaczone są:

Krucjaty przeciw muzułmanom hiszpańskim: z północnej części półwyspu Iberyjskiego na południe (na obszar Kalifatu),

Granice państw w 2. poł. XII wieku:

- Królestwo Leonu, Królestwo Nawarry, Królestwo Portugalii, Królestwo Kastylii, Królestwo Aragonii, Kalifat

- Królestwo Francji

- Królestwo Burgundii

Zasięg zdobyczy Portugalii, Kastylii i Aragonii do 1270 roku w wyniku rekonkwisty:

- niemal cały półwysep Iberyjski, prócz południowej części z miastem Grenadą

Obszary utracone przez Islam:

- do 800 roku: Królestwo Leonu

- do 1250 roku: Półwysep Iberyjski bez południowej części z miastem Grenadą

- do 1492 roku: Kalifat z miastem Grenadą

Państwa Muzułmańskie

RiANtAJLEjcuQ1
Italia i Bizancjum około 1400 roku
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Mapa Italia i Bizancjum około 1400 roku. Na mapie zaznaczone są:

- granice Cesarstwa Rzymskiego około 1400 r.,

- granice krajów pod panowaniem Luksemburgów do 1437 r.,

- kraje we władaniu Habsburgów,

W skład granic Cesarstwa Rzymskiego około 1400 roku wchodziły państwa:

- Hrabstwo Sabaudii,

- Związek Szwajcarski,

- Księstwo Mediolanu,

- Hrabstwo Tyrolu,

- Arcyksięstwo Austriackie.

Luksemburgowie władali Królestwem Węgierskim.

Habsburgowie władali:

- Hrabstwem Tyrolu,

- Arcyksięstwem Austriackim.

Pozostałe państwa zaznaczone na mapie:

- Królestwo Francji,

- Państwo Kościelne,

- Królestwo Neapolu,

- Królestwo Sycylii,

- Republika Wenecka,

- Królestwo Bośni,

- Królestwo Serbii,

- Albania,

- Wielkie Księstwo Litewskie,

- Imperium Osmańskie.

RIflkEFqDtNZG1
Wzrost terytorialny Imperium Osmańskiego w XV - XVII w.
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Mapa - Wzrost terytorialny imperium osmańskiego w XV‑XVII wieku.

1. Obszar państwa tureckiego w XIV wieku:

- północna część Anatolii i Bałkany (z obszarami: Bośnia, Serbia, Albania, Bułgaria, wybrzeża Morza Czarnego), Grecja

2. Imperium osmańskie i jego lenna w 1512 roku:

- Anatolia i Bałkany (z obszarami: Bośnia, Serbia, Albania, Bułgaria, wybrzeża Morza Czarnego, Mołdawia, Hospodarstwo Wołoskie), Grecja, Chanat Krymski

3.Obszary i lenne zdobyte przez Turków w latach 1512‑1520:

- Armenia, Kurdystan, Syria, Palestyna, Państwo Mameluków, Hidżaz, Algieria.

4.Obszary i lenna zdobyte przez Turków w latach 1520‑1566:

- Królestwo Węgierskie, Mezopotamia, Jemen, wybrzeże Morza Czarnego w państwie Mameluków, Barka,

5.Obszary i lenna zdobyte do końca XVI wieku:

- Tunezja,

6.Obszary opanowane do końca XVII wieku:

- Podole, Karabach, Azerbejdżan, Luristan, Szyrwan

7.Granice największego zasięgu terytorialnego z 1683 roku:

- Algieria, Tunezja, Trypolitania, Barka, Egipt, Hindżaz, Jemen, Palestyna, Syria, Mezopotamia, Armenia, Kurdystan, Anatolia, Bałkany, Węgry, Podole, Chanat Krymski.

Powyższe 4 mapy ukazują świat w początkach XV w. oraz procesy i przemiany historyczne, które miały wpływ na dokonanie wielkich odkryć geograficznych oraz w części na narodziny renesansu we Włoszech.

Polecenie 1

Odpowiedz, jaki był stan wiedzy o świecie przed 1492 r. Jakie kontynenty (obszary) znano, a jakie były nieznane? Na podstawie poprzednich lekcji wymień poznane cywilizacje pozaeuropejskie. Odpowiedź znajdziesz w lekcji pt.: Świat poza EuropąPjlB5s3AyŚwiat poza Europą.

Rtb1iw3Y6H4K8
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Opisz sytuację na Półwyspie Iberyjskim ok. 1492 r. Wypisz, jakim wydarzeniem zakończyła się rekonkwista Hiszpanów.

RdqrMTFgpFELm
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Wyjaśnij, kosztem jakich ziem w Europie nastąpił rozwój potęgi państwa osmańskiego do końca XV w. (przypomnij przełomowe wydarzenia). Jaki miało na to wpływ na handel włoski we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego.

R6Qaq3WNZFzMi
(Uzupełnij).
Polecenie 4

Omów, na czym polegało udoskonalenie statków oraz przyrządów umożliwiających żeglugę przed 1492 r.

Rofof0s9gJnrm
(Uzupełnij).
taCIvJgW9I_0000001D

Wielkie odkrycia geograficzne

RhnVtR6P3nMZD1
Wyprawy Krzysztofa Kolumba
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Mapa - wyprawy Krzysztofa Kolumba

1.Pierwsza wyprawa 1492‑1493:

- Hiszpania (nie widać na mapie) - San Salvador - Juana (Kuba) - Hispaniola (Haiti),

2.Druga wyprawa 1493‑1496:

- Wielkie Antyle - część Małych Antyli,

3.Trzecia wyprawa 1498‑1500:

- cześć kontynentalna Ameryki - Trinidad - Haiti

4.Czwarta wyprawa 1502‑1504:

- wybrzeże Hondurasu i Nikaragui - Kuba - Jamajka,

5.Miasta założone w okresie Krzysztofa Kolumba:

- Navidad 1492 r.

- Isabela 1493 r.

- Puerto Rico 1493 r.

Gwadelupa 1493 r.

- Santo Domingo 1496 r.

6.Granice wicekrólestwa Nowej Hiszpanii:

- część Ameryki Środkowej, wybrzeże Ameryki Północnej (Floryda), wybrzeże Ameryki Południowej (Wenezuela), wyspy na Morzu Karaibskim

7.Imperia Indiańskie:

- Aztekowie

- Majowie

R1KYyMkX1eaWP1
Wyprawy Ferdynanda Magellana
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Trasa wyprawy Ferdynanda Magellana. Na mapie zaznaczone są:

- Królestwo Hiszpanii i tereny kolonizowane przez Hiszpanów w XVI w.,

- Królestwo Portugalii i tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.,

- Lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI w,

- Trasa wyprawy Ferdynanda Magellana i Juana Sebastiana Elcano.

Tereny kolonizowane przez Hiszpanów w XVI w.:

- Południowa część Ameryki Północnej,

- Północno‑wschodnia cześć Ameryki Południowej.

Tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.:

- Wschodni skrawek Ameryki Południowej,

- Wschodnie i zachodnie tereny Afryki,

- Przylądek Dobrej Nadziei,

- Obrzeża Madagaskaru,

- Wschodnie tereny Indii.

Lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI w:

- Ameryka Północna,

- Ameryka Południowa,

- Afryka,

- Australia,

- Azja,

- Ocean Południowy,

- Ocean Spokojny.

Trasa wyprawy Ferdynanda Magellana i Juana Sebastiana Elcano:

- Wyrusza z Hiszpanii z miasta Sewilla. Płynie przez Ocean Atlantycki, wzdłuż Ameryki Południowej do miasta Buenos Aires. Dalej wyrusza przez Ocean Spokojny, umiera na Filipinach w roku 1521. Następnie Juan Sebastian Elcano płynie przez Ocean Indyjski, opływa Afrykę i kieruje się do Hiszpanii.

RmYYbim1qIrHx1
Wielkie odkrycia geograficzne
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Wielkie odkrycia geograficzne. Na mapie zaznaczone są:

- Obszary znane Europejczykom,

- Pierwsze obszary skolonizowane przez Hiszpanię, Portugalię,

- Wyprawa Marco Polo,

- Wyprawa Bartolomeo Diaza,

- Wyprawa Krzysztofa Kolumba,

- Wyprawa Vasco da Gamy,

- Wyprawa Ferdynanda Magellana,

- Hiszpańsko‑portugalska linia podziału świata w 1494 r. i 1529 r.

Obszary znane Europejczykom:

- Europa,

- Zachodnie, południowe i wschodnie tereny Azji.

Pierwsze obszary skolonizowane przez Hiszpanię:

- Południowa część Ameryki Północnej,

- Północno‑wschodnia cześć Ameryki Południowej,

- Filipiny,

- Część Nowej Gwinei.

Pierwsze obszary skolonizowane przez Portugalię:

- Wschodni skrawek Ameryki Południowej,

- Wschodnie i zachodnie tereny Afryki,

- Przylądek Dobrej Nadziei,

- Madagaskar,

- Wschodnie tereny Indii,

- Część Borneo.

Trasa wyprawy Marco Polo:

- W latach 1271‑1295 wyruszył z Wenecji przez Morze Śródziemne na Wschód - do Konstantynopola. Stamtąd przez Azję aż do Chin, miasta Pekin.

Trasa wyprawy Bartolomeu Diaza:

- W latach 1487‑1488 wyrusza z Hiszpanii, wzdłuż Afryki. Dociera do najdalej wysuniętego punktu w Afryce - Przylądka Dobrej Nadziei i wraca identyczną trasą do Hiszpanii.

Trasa wyprawy Krzysztofa Kolumba:

- W latach 1492‑1493 wyrusza z Hiszpanii, miasta Palos, płynie przez Ocean Spokojny, dociera do San Salwador, Kubę, Haiti i wraca przez Ocena Spokojny do Hiszpanii.

Trasa wyprawy Vasco da Gamy:

- W latach 1497‑1499 wyrusza z Portugalii, miasta Lizbona. Płynie wzdłuż zachodniego brzegu Afryki, dociera do najdalej wysuniętego na północ skrawka Afryki czyli Przylądka Dobrej Nadziei. Następnie płynie wzdłuż wschodniego brzegu Afryki. Wypływa z Afryki, miasta Malinindi do Indii, miasta Kalikat.

Trasa wyprawy Ferdynanda Magellana:

- W latach 1519‑1521 wyrusza z Hiszpanii z miasta Sewilla. Płynie przez Ocean Atlantycki, wzdłuż Ameryki Południowej do miasta Buenos Aires. Dalej wyrusza przez Ocean Spokojny, umiera na Filipinach w roku 1521. Następnie Juan Sebastian Elcano płynie przez Ocean Indyjski, opływa Afrykę i kieruje się do Hiszpanii.

Hiszpańsko‑portugalska linia podziału świata w 1494 r.:

- Przebiegała wzdłuż Oceanu Atlantyckiego.

Hiszpańsko‑portugalska linia podziału świata w 1529 r.:

- Przebiegała wzdłuż Oceanu Spokojnego.

Powyższe 3 mapy ukazują najważniejsze odkrycia oraz powstawanie pierwszych kolonii.

Polecenie 5

Omów wyprawy odkrywcze Kolumba, Vasco da Gamy oraz Magellana. Na czym polegało ich znaczenie.

RJ8PiV8OAMdcx
(Uzupełnij).
Polecenie 6

Na jakich terenach Hiszpanie i Portugalczycy tworzyli swoje pierwsze imperia kolonialne? Które państwa europejskie w XVI w. włączyły się do walki o kolonie?

R1Epgqnwu2Dqf
(Uzupełnij).
Polecenie 7

Na podstawie różnych źródeł informacji (znajdziesz je w np. w Internecie) przedstaw skutki odkryć geograficznych:

  • dla rdzennych mieszkańców obu Ameryk i dla czarnej ludności Afryki,

  • dla Europy.

R1MdP96scenGv
(Uzupełnij).
taCIvJgW9I_0000002F

Renesans

R4PQ7ePS9WSZA1
Europa na początku XVI w.
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Mapa Europa na początku XVI w. Na mapie zawarte są informacje:

- granice Cesarstwa Rosyjskiego;

- granice unii kalmarskiej (do 1523 r.);

- kraje we władaniu Habsburgów w 1519 r.;

- granice we władaniu Jagiellonów pod koniec XV w.;

- Królestwo Polskie i jego lenna;

- państwa arabskie;

- ważniejsze bitwy.

Państwa i obszary wchodzące w granice Cesarstwa Rosyjskiego:

- wschodni obszar Wielkiego Księstwa Litewskiego;

- Wielkie Księstwo Moskiewskie;

- Księstwo Riazańskie;

- Republika Nowogrodzka.

Państwa i obszary wchodzące w skład unii kalmarskiej:

- Królestwo Norwegii;

- Królestwo Szwecji;

- Królestwo Danii

Kraje we władaniu Habsburgów w 1519 r.:

- Niderlandy;

- Królestwo Hiszpanii;

- Królestwo Neapolu;

- Hrabstwo Tyrolu;

- Arcyksięstwo Austriackie.

Państwa i obszary we władaniu Jagiellonów pod koniec XV w.:

- Wielkie Księstwo Litewskie;

- Prusy Zakonne;

- Królestwo Polskie;

- Hospodarstwo Mołdawskie;

- Królestwo Węgierskie;

- Królestwo Czeskie.

Lenna Królestwo Polskiego:

- Hospodarstwo Mołdawskie;

- Prusy Zakonne.

Państwa arabskie:

- Sułtanat Maroka;

- Sułtanat Tlemsen;

- Sułtanat Tunisu.

Miejsca ważniejszych bitew:

- Orsza, 1514 r.;

- Belgrad, 1521 r.

Ćwiczenie 1
R22rAxKXlpsQC1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 8

Wymień osiągnięcia renesansu europejskiego parami (twórca/ jego dzieło) w następujących dziedzinach (tam, gdzie to możliwe, podaj kilka przykładów):

  • malarstwo włoskie,

  • fresk włoski,

  • malarstwo holenderskie,

  • rzeźba,

  • architektura włoska,

  • architektura w innych krajach,

  • literatura.

RTMzMDShhbeaa
(Uzupełnij).
taCIvJgW9I_00000038

Reformacja

R19746xd4V0fZ1
Reformacja w Europie
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Mapa reformacja w Europie. Na mapie zaznaczone są:

- państwa katolickie;

- państwa luterańskie;

- państwa, gdzie zagościł kalwinizm;

- państwa, gdzie zagościł anglikanizm;

- miejsce podpisania soboru w Trydencie;

- miejsce podpisania pokoju w Augsburgu;

- miejsca wystąpień Marcina Lutra, Jana Kalwina i Henryka VIII, króla Anglii;

- tereny występowania braci czeskich (husytów), prawosławnych i muzułmanów.

Państwa katolickie:

- Królestwo Irlandii;

- Królestwo Portugalii;

- Królestwo Hiszpanii;

- Królestwo Francji;

- Republika Genui;

- zachodnia część Rzeszy Niemieckiej;

- Księstwo Sabaudii;

- Państwo Kościelne;

- Królestwo Neapolu;

- Królestwo Sycylii;

- Republika Wenecka;

- inne księstwa włoskie;

- Królestwo Węgierskie;

- Królestwo Polskie.

Państwa luterańskie:

- Królestwo Szwecji;

- Królestwo Norwegii;

- Państwo Zakonu Inflanckiego.

Państwa kalwińskie:

- Szwajcaria;

- zachodnie Niderlandy;

- Królestwo Szkocji.

Państwa anglikańskie:

- Królestwo Anglii.

Miejsce podpisania soboru w Trydencie (1545‑1563):

- północne Włochy.

Miejsce podpisania pokoju religijnego w Augsburgu 1555, między katolikami a protestantami:

- Rzesza Niemiecka.

Miejsce wystąpienia Marcina Lutra:

- miasto Wittenberga w Rzeszy Niemieckiej.

Miejsce wystąpienia Jana Kalwina:

- miasto Genewa w Szwajcarii.

Miejsce wystąpienia Henryka VIII króla Anglii:

- miasto Londyn w Królestwie Anglii.

Tereny występowania braci czeskich (husytów):

- Królestwo Francji;

- Królestwo Węgierskie;

- Królestwo Polskie;

- Wielkie Księstwo Litewskie.

Tereny występowania prawosławnych:

- Cesarstwo Rosyjskie;

- Wielkie Księstwo Litewskie;

- Hospodarstwo Mołdawskie;

- Hospodarstwo Wołoskie;

- Imperium Osmańskie.

Tereny występowania muzułmanów:

- Chanat Krymski;

- Imperium Osmańskie;

- Tunezja;

- Algieria;

- Sułtanat Maroka.

RfHpAbh87Xbyx1
Sytuacja wyznaniowa w Rzeczpospolitej w 2. połowie XVI w.
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0.

Sytuacja wyznaniowa Rzeczypospolitej. Na mapie zaznaczone są:

- tereny, na których dominowali katolicy, luteranie, prawosławni, kalwini;

- ważniejsze ośrodki reformacji;

- ośrodki protestantyzmu;

- większe skupiska ludności Żydów, Ormian, Karaimów, Tatarów (muzułmanów);

- arcybiskupstwa i biskupstwa.

Tereny, na których dominowali katolicy:

- Prusy Królewskie;

- Wielkopolska;

- Małopolska;

- Mazowsze;

- Litwa.

Tereny, na których dominowali luteranie:

- Prusy Książęce;

- Inflanty;

- Kurlandia.

Tereny, na których dominowali prawosławni:

- Białoruś;

- Polesie;

- Podole;

- Ukraina.

Tereny, na których dominowali kalwini:

- okolice Lublina;

- okolice Kowna.

Miejsca ważniejszych ośrodków reformacji:

- Ryga;

- Wilno;

- Kiejdany;

- Wilno;

- Nowogródek;

- Królewiec;

- Gdańsk;

- Elbląg;

- Ostroróg;

- Skoki;

- Toruń;

- Poznań;

- Leszno;

- Koźminek;

- Lewartów;

- Lublin;

- Raków;

- Pińczów;

- Kraków;

- Łańcut;

- Lusławice.

Ośrodki luteranizmu:

- Dorpat;

- Wenden;

- Elbląg;

- Gdańsk;

- Chełmża;

- Toruń;

- Poznań;

- Grodzisk;

- Łańcut.

Ośrodki kalwinizmu:

- Birże;

- Kiejdany;

- Wilno;

- Troki;

- Węgrów;

- Kock;

- Grodno;

- Nowogródek;

- Baranów;

- Koźminek;

- Leszno;

- Kraków.

Ośrodki arian (braci polskich):

- Troki;

- Kisielin;

- Hoszcza;

- Beresteczko;

- Lusławice;

- Raków;

- Pińczów.

Ośrodki braci czeskich:

- Zabłudów;

- Skoki;

- Ostroróg;

- Poznań;

- Leszno;

- Bojanowo;

- Koźminek;

- Kraków.

Miasta, skupiska Żydów:

- Witebsk;

- Słuck;

- Grodno;

- Tykocin;

- Chełm;

- Kamieniec Podolski;

- Przemyśl;

- Jarosław;

- Bydgoszcz.

Miasta, skupiska Ormian:

- Mohylew;

- Kijów;

- Kamieniec Podolski;

- Jazłowiec;

- Stanisławów;

- Halicz;

- Lwów;

- Zamość.

Miasta, skupiska Karaimów:

- Poniewież;

- Halicz.

Miasta, skupiska Tatarów (muzułmanów):

- Mińsk;

- Nowogródek;

- Grodno;

- Wilno;

- Troki;

- Brześć Litewski;

- Węgrów;

- Kock;

- Lewartów;

- Kraków;

- Secemin;

- Koźminek.

Miejsca arcybiskupstw (metropolii) rzymskokatolickich:

- Lwów;

- Gniezno.

Miejsce siedziby metropolii prawosławnej:

- Kijów.

Miejsce siedziby arcybiskupstwa prawosławnego:

- Połock.

Miejsca biskupstw rzymskokatolickich:

- Dyneburg;

- Wornice;

- Wilno;

- Kijów;

- Kamieniec Podolski;

- Lwów;

- Przemyśl;

- Chełm;

- Kraków;

- Płock;

- Poznań;

- Chełmża;

- Włocławek.

Miejsca biskupstw ormiańskich:

- Lwów.

Miejsce biskupstw prawosławnych:

- Turów;

- Łuck;

- Włodzimierz;

- Chełm;

- Lwów;

- Przemyśl.

Polecenie 9

Wskaż obszary występowania w Europie w końcu XVI w.:

  • luteranizmu; tam, gdzie to możliwe, wyjaśnij: z czyją działalnością, z jakimi wydarzeniami i postanowieniami jest związane jego występowanie na tym obszarze;

  • kalwinizmu; tam, gdzie to możliwe, wyjaśnij: z czyją działalnością, z jakimi wydarzeniami i postanowieniami jest związane jego występowanie na tym obszarze;

  • anglikanizmu; wyjaśnij: z czyją działalnością, z jakimi wydarzeniami i postanowieniami jest związane jego występowanie na tym obszarze.

R1JQsC6AKFE4l
(Uzupełnij).
Polecenie 10

Na podstawie map przedstaw podział religijny Europy po zawarciu pokoju w Augsburgu w 1555 r:

  • obszary całkowicie opanowane przez wyznania protestanckie,

  • obszary w pełni katolickie,

  • kraje katolickie z dużym udziałem wyznań protestanckich.

R13fSbZS8v8n8
(Uzupełnij).
Polecenie 11

Wiek XVI, jeśli go porównać z wiekiem 'typowego średniowiecza' w dziejach Europy, jakim było niewątpliwie XIV stulecie, stanowi zupełnie nową jakość. Podsumuj, z czego to wynika (z jakich nowych idei, poglądów, odkryć itp.).

RZTvsHbf6w43O
(Uzupełnij).