Mapa - Świat na początku XV wieku.
Anglia i jej posiadłości:
- Anglia
Państwa unii kalmarskiej:
- Norwegia, Szwecja
Aragonia i jej posiadłości:
- cześć wschodnia Hiszpanii, Południowa Korsyka, Sardynia
Genua i jej posiadłości:
- Genua, Północna Korsyka
Burgundia i jej posiadłości:
Republika Wenecka
Posiadłości Habsburgów
Posiadłości Luksemburgów
Granice cesarstwa rzymskiego
Granice państwa Tughlaków
Mapa rekonkwista na Półwyspie Iberyjskim. Na mapie zaznaczone są:
Krucjaty przeciw muzułmanom hiszpańskim: z północnej części półwyspu Iberyjskiego na południe (na obszar Kalifatu),
Granice państw w 2. poł. XII wieku:
- Królestwo Leonu, Królestwo Nawarry, Królestwo Portugalii, Królestwo Kastylii, Królestwo Aragonii, Kalifat
- Królestwo Francji
- Królestwo Burgundii
Zasięg zdobyczy Portugalii, Kastylii i Aragonii do 1270 roku w wyniku rekonkwisty:
- niemal cały półwysep Iberyjski, prócz południowej części z miastem Grenadą
Obszary utracone przez Islam:
- do 800 roku: Królestwo Leonu
- do 1250 roku: Półwysep Iberyjski bez południowej części z miastem Grenadą
- do 1492 roku: Kalifat z miastem Grenadą
Państwa Muzułmańskie
Mapa Italia i Bizancjum około 1400 roku. Na mapie zaznaczone są:
- granice Cesarstwa Rzymskiego około 1400 r.,
- granice krajów pod panowaniem Luksemburgów do 1437 r.,
- kraje we władaniu Habsburgów,
W skład granic Cesarstwa Rzymskiego około 1400 roku wchodziły państwa:
- Hrabstwo Sabaudii,
- Związek Szwajcarski,
- Księstwo Mediolanu,
- Hrabstwo Tyrolu,
- Arcyksięstwo Austriackie.
Luksemburgowie władali Królestwem Węgierskim.
Habsburgowie władali:
- Hrabstwem Tyrolu,
- Arcyksięstwem Austriackim.
Pozostałe państwa zaznaczone na mapie:
- Królestwo Francji,
- Państwo Kościelne,
- Królestwo Neapolu,
- Królestwo Sycylii,
- Republika Wenecka,
- Królestwo Bośni,
- Królestwo Serbii,
- Albania,
- Wielkie Księstwo Litewskie,
- Imperium Osmańskie.
Mapa - Wzrost terytorialny imperium osmańskiego w XV‑XVII wieku.
1. Obszar państwa tureckiego w XIV wieku:
- północna część Anatolii i Bałkany (z obszarami: Bośnia, Serbia, Albania, Bułgaria, wybrzeża Morza Czarnego), Grecja
2. Imperium osmańskie i jego lenna w 1512 roku:
- Anatolia i Bałkany (z obszarami: Bośnia, Serbia, Albania, Bułgaria, wybrzeża Morza Czarnego, Mołdawia, Hospodarstwo Wołoskie), Grecja, Chanat Krymski
3.Obszary i lenne zdobyte przez Turków w latach 1512‑1520:
- Armenia, Kurdystan, Syria, Palestyna, Państwo Mameluków, Hidżaz, Algieria.
4.Obszary i lenna zdobyte przez Turków w latach 1520‑1566:
- Królestwo Węgierskie, Mezopotamia, Jemen, wybrzeże Morza Czarnego w państwie Mameluków, Barka,
5.Obszary i lenna zdobyte do końca XVI wieku:
- Tunezja,
6.Obszary opanowane do końca XVII wieku:
- Podole, Karabach, Azerbejdżan, Luristan, Szyrwan
7.Granice największego zasięgu terytorialnego z 1683 roku:
- Algieria, Tunezja, Trypolitania, Barka, Egipt, Hindżaz, Jemen, Palestyna, Syria, Mezopotamia, Armenia, Kurdystan, Anatolia, Bałkany, Węgry, Podole, Chanat Krymski.
Powyższe 4 mapy ukazują świat w początkach XV w. oraz procesy i przemiany historyczne, które miały wpływ na dokonanie wielkich odkryć geograficznych oraz w części na narodziny renesansu we Włoszech.
Odpowiedz, jaki był stan wiedzy o świecie przed 1492 r. Jakie kontynenty (obszary) znano, a jakie były nieznane? Na podstawie poprzednich lekcji wymień poznane cywilizacje pozaeuropejskie. Odpowiedź znajdziesz w lekcji pt.: Świat poza EuropąŚwiat poza Europą.
Opisz sytuację na Półwyspie Iberyjskim ok. 1492 r. Wypisz, jakim wydarzeniem zakończyła się rekonkwista Hiszpanów.
Wyjaśnij, kosztem jakich ziem w Europie nastąpił rozwój potęgi państwa osmańskiego do końca XV w. (przypomnij przełomowe wydarzenia). Jaki miało na to wpływ na handel włoski we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego.
Omów, na czym polegało udoskonalenie statków oraz przyrządów umożliwiających żeglugę przed 1492 r.
Wielkie odkrycia geograficzne
Mapa - wyprawy Krzysztofa Kolumba
1.Pierwsza wyprawa 1492‑1493:
- Hiszpania (nie widać na mapie) - San Salvador - Juana (Kuba) - Hispaniola (Haiti),
2.Druga wyprawa 1493‑1496:
- Wielkie Antyle - część Małych Antyli,
3.Trzecia wyprawa 1498‑1500:
- cześć kontynentalna Ameryki - Trinidad - Haiti
4.Czwarta wyprawa 1502‑1504:
- wybrzeże Hondurasu i Nikaragui - Kuba - Jamajka,
5.Miasta założone w okresie Krzysztofa Kolumba:
- Navidad 1492 r.
- Isabela 1493 r.
- Puerto Rico 1493 r.
Gwadelupa 1493 r.
- Santo Domingo 1496 r.
6.Granice wicekrólestwa Nowej Hiszpanii:
- część Ameryki Środkowej, wybrzeże Ameryki Północnej (Floryda), wybrzeże Ameryki Południowej (Wenezuela), wyspy na Morzu Karaibskim
7.Imperia Indiańskie:
- Aztekowie
- Majowie
Trasa wyprawy Ferdynanda Magellana. Na mapie zaznaczone są:
- Królestwo Hiszpanii i tereny kolonizowane przez Hiszpanów w XVI w.,
- Królestwo Portugalii i tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.,
- Lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI w,
- Trasa wyprawy Ferdynanda Magellana i Juana Sebastiana Elcano.
Tereny kolonizowane przez Hiszpanów w XVI w.:
- Południowa część Ameryki Północnej,
- Północno‑wschodnia cześć Ameryki Południowej.
Tereny kolonizowane przez Portugalczyków w XVI w.:
- Wschodni skrawek Ameryki Południowej,
- Wschodnie i zachodnie tereny Afryki,
- Przylądek Dobrej Nadziei,
- Obrzeża Madagaskaru,
- Wschodnie tereny Indii.
Lądy i morza nieznane Europejczykom do końca XVI w:
- Ameryka Północna,
- Ameryka Południowa,
- Afryka,
- Australia,
- Azja,
- Ocean Południowy,
- Ocean Spokojny.
Trasa wyprawy Ferdynanda Magellana i Juana Sebastiana Elcano:
- Wyrusza z Hiszpanii z miasta Sewilla. Płynie przez Ocean Atlantycki, wzdłuż Ameryki Południowej do miasta Buenos Aires. Dalej wyrusza przez Ocean Spokojny, umiera na Filipinach w roku 1521. Następnie Juan Sebastian Elcano płynie przez Ocean Indyjski, opływa Afrykę i kieruje się do Hiszpanii.
Wielkie odkrycia geograficzne. Na mapie zaznaczone są:
- Obszary znane Europejczykom,
- Pierwsze obszary skolonizowane przez Hiszpanię, Portugalię,
- Wyprawa Marco Polo,
- Wyprawa Bartolomeo Diaza,
- Wyprawa Krzysztofa Kolumba,
- Wyprawa Vasco da Gamy,
- Wyprawa Ferdynanda Magellana,
- Hiszpańsko‑portugalska linia podziału świata w 1494 r. i 1529 r.
Obszary znane Europejczykom:
- Europa,
- Zachodnie, południowe i wschodnie tereny Azji.
Pierwsze obszary skolonizowane przez Hiszpanię:
- Południowa część Ameryki Północnej,
- Północno‑wschodnia cześć Ameryki Południowej,
- Filipiny,
- Część Nowej Gwinei.
Pierwsze obszary skolonizowane przez Portugalię:
- Wschodni skrawek Ameryki Południowej,
- Wschodnie i zachodnie tereny Afryki,
- Przylądek Dobrej Nadziei,
- Madagaskar,
- Wschodnie tereny Indii,
- Część Borneo.
Trasa wyprawy Marco Polo:
- W latach 1271‑1295 wyruszył z Wenecji przez Morze Śródziemne na Wschód - do Konstantynopola. Stamtąd przez Azję aż do Chin, miasta Pekin.
Trasa wyprawy Bartolomeu Diaza:
- W latach 1487‑1488 wyrusza z Hiszpanii, wzdłuż Afryki. Dociera do najdalej wysuniętego punktu w Afryce - Przylądka Dobrej Nadziei i wraca identyczną trasą do Hiszpanii.
Trasa wyprawy Krzysztofa Kolumba:
- W latach 1492‑1493 wyrusza z Hiszpanii, miasta Palos, płynie przez Ocean Spokojny, dociera do San Salwador, Kubę, Haiti i wraca przez Ocena Spokojny do Hiszpanii.
Trasa wyprawy Vasco da Gamy:
- W latach 1497‑1499 wyrusza z Portugalii, miasta Lizbona. Płynie wzdłuż zachodniego brzegu Afryki, dociera do najdalej wysuniętego na północ skrawka Afryki czyli Przylądka Dobrej Nadziei. Następnie płynie wzdłuż wschodniego brzegu Afryki. Wypływa z Afryki, miasta Malinindi do Indii, miasta Kalikat.
Trasa wyprawy Ferdynanda Magellana:
- W latach 1519‑1521 wyrusza z Hiszpanii z miasta Sewilla. Płynie przez Ocean Atlantycki, wzdłuż Ameryki Południowej do miasta Buenos Aires. Dalej wyrusza przez Ocean Spokojny, umiera na Filipinach w roku 1521. Następnie Juan Sebastian Elcano płynie przez Ocean Indyjski, opływa Afrykę i kieruje się do Hiszpanii.
Hiszpańsko‑portugalska linia podziału świata w 1494 r.:
- Przebiegała wzdłuż Oceanu Atlantyckiego.
Hiszpańsko‑portugalska linia podziału świata w 1529 r.:
- Przebiegała wzdłuż Oceanu Spokojnego.
Powyższe 3 mapy ukazują najważniejsze odkrycia oraz powstawanie pierwszych kolonii.
Omów wyprawy odkrywcze Kolumba, Vasco da Gamy oraz Magellana. Na czym polegało ich znaczenie.
Na jakich terenach Hiszpanie i Portugalczycy tworzyli swoje pierwsze imperia kolonialne? Które państwa europejskie w XVI w. włączyły się do walki o kolonie?
Na podstawie różnych źródeł informacji (znajdziesz je w np. w Internecie) przedstaw skutki odkryć geograficznych:
dla rdzennych mieszkańców obu Ameryk i dla czarnej ludności Afryki,
dla Europy.
Renesans
Mapa Europa na początku XVI w. Na mapie zawarte są informacje:
- granice Cesarstwa Rosyjskiego;
- granice unii kalmarskiej (do 1523 r.);
- kraje we władaniu Habsburgów w 1519 r.;
- granice we władaniu Jagiellonów pod koniec XV w.;
- Królestwo Polskie i jego lenna;
- państwa arabskie;
- ważniejsze bitwy.
Państwa i obszary wchodzące w granice Cesarstwa Rosyjskiego:
- wschodni obszar Wielkiego Księstwa Litewskiego;
- Wielkie Księstwo Moskiewskie;
- Księstwo Riazańskie;
- Republika Nowogrodzka.
Państwa i obszary wchodzące w skład unii kalmarskiej:
- Królestwo Norwegii;
- Królestwo Szwecji;
- Królestwo Danii
Kraje we władaniu Habsburgów w 1519 r.:
- Niderlandy;
- Królestwo Hiszpanii;
- Królestwo Neapolu;
- Hrabstwo Tyrolu;
- Arcyksięstwo Austriackie.
Państwa i obszary we władaniu Jagiellonów pod koniec XV w.:
- Wielkie Księstwo Litewskie;
- Prusy Zakonne;
- Królestwo Polskie;
- Hospodarstwo Mołdawskie;
- Królestwo Węgierskie;
- Królestwo Czeskie.
Lenna Królestwo Polskiego:
- Hospodarstwo Mołdawskie;
- Prusy Zakonne.
Państwa arabskie:
- Sułtanat Maroka;
- Sułtanat Tlemsen;
- Sułtanat Tunisu.
Miejsca ważniejszych bitew:
- Orsza, 1514 r.;
- Belgrad, 1521 r.
Wymień osiągnięcia renesansu europejskiego parami (twórca/ jego dzieło) w następujących dziedzinach (tam, gdzie to możliwe, podaj kilka przykładów):
malarstwo włoskie,
fresk włoski,
malarstwo holenderskie,
rzeźba,
architektura włoska,
architektura w innych krajach,
literatura.
Reformacja
Mapa reformacja w Europie. Na mapie zaznaczone są:
- państwa katolickie;
- państwa luterańskie;
- państwa, gdzie zagościł kalwinizm;
- państwa, gdzie zagościł anglikanizm;
- miejsce podpisania soboru w Trydencie;
- miejsce podpisania pokoju w Augsburgu;
- miejsca wystąpień Marcina Lutra, Jana Kalwina i Henryka VIII, króla Anglii;
- tereny występowania braci czeskich (husytów), prawosławnych i muzułmanów.
Państwa katolickie:
- Królestwo Irlandii;
- Królestwo Portugalii;
- Królestwo Hiszpanii;
- Królestwo Francji;
- Republika Genui;
- zachodnia część Rzeszy Niemieckiej;
- Księstwo Sabaudii;
- Państwo Kościelne;
- Królestwo Neapolu;
- Królestwo Sycylii;
- Republika Wenecka;
- inne księstwa włoskie;
- Królestwo Węgierskie;
- Królestwo Polskie.
Państwa luterańskie:
- Królestwo Szwecji;
- Królestwo Norwegii;
- Państwo Zakonu Inflanckiego.
Państwa kalwińskie:
- Szwajcaria;
- zachodnie Niderlandy;
- Królestwo Szkocji.
Państwa anglikańskie:
- Królestwo Anglii.
Miejsce podpisania soboru w Trydencie (1545‑1563):
- północne Włochy.
Miejsce podpisania pokoju religijnego w Augsburgu 1555, między katolikami a protestantami:
- Rzesza Niemiecka.
Miejsce wystąpienia Marcina Lutra:
- miasto Wittenberga w Rzeszy Niemieckiej.
Miejsce wystąpienia Jana Kalwina:
- miasto Genewa w Szwajcarii.
Miejsce wystąpienia Henryka VIII króla Anglii:
- miasto Londyn w Królestwie Anglii.
Tereny występowania braci czeskich (husytów):
- Królestwo Francji;
- Królestwo Węgierskie;
- Królestwo Polskie;
- Wielkie Księstwo Litewskie.
Tereny występowania prawosławnych:
- Cesarstwo Rosyjskie;
- Wielkie Księstwo Litewskie;
- Hospodarstwo Mołdawskie;
- Hospodarstwo Wołoskie;
- Imperium Osmańskie.
Tereny występowania muzułmanów:
- Chanat Krymski;
- Imperium Osmańskie;
- Tunezja;
- Algieria;
- Sułtanat Maroka.
Sytuacja wyznaniowa Rzeczypospolitej. Na mapie zaznaczone są:
- tereny, na których dominowali katolicy, luteranie, prawosławni, kalwini;
- ważniejsze ośrodki reformacji;
- ośrodki protestantyzmu;
- większe skupiska ludności Żydów, Ormian, Karaimów, Tatarów (muzułmanów);
- arcybiskupstwa i biskupstwa.
Tereny, na których dominowali katolicy:
- Prusy Królewskie;
- Wielkopolska;
- Małopolska;
- Mazowsze;
- Litwa.
Tereny, na których dominowali luteranie:
- Prusy Książęce;
- Inflanty;
- Kurlandia.
Tereny, na których dominowali prawosławni:
- Białoruś;
- Polesie;
- Podole;
- Ukraina.
Tereny, na których dominowali kalwini:
- okolice Lublina;
- okolice Kowna.
Miejsca ważniejszych ośrodków reformacji:
- Ryga;
- Wilno;
- Kiejdany;
- Wilno;
- Nowogródek;
- Królewiec;
- Gdańsk;
- Elbląg;
- Ostroróg;
- Skoki;
- Toruń;
- Poznań;
- Leszno;
- Koźminek;
- Lewartów;
- Lublin;
- Raków;
- Pińczów;
- Kraków;
- Łańcut;
- Lusławice.
Ośrodki luteranizmu:
- Dorpat;
- Wenden;
- Elbląg;
- Gdańsk;
- Chełmża;
- Toruń;
- Poznań;
- Grodzisk;
- Łańcut.
Ośrodki kalwinizmu:
- Birże;
- Kiejdany;
- Wilno;
- Troki;
- Węgrów;
- Kock;
- Grodno;
- Nowogródek;
- Baranów;
- Koźminek;
- Leszno;
- Kraków.
Ośrodki arian (braci polskich):
- Troki;
- Kisielin;
- Hoszcza;
- Beresteczko;
- Lusławice;
- Raków;
- Pińczów.
Ośrodki braci czeskich:
- Zabłudów;
- Skoki;
- Ostroróg;
- Poznań;
- Leszno;
- Bojanowo;
- Koźminek;
- Kraków.
Miasta, skupiska Żydów:
- Witebsk;
- Słuck;
- Grodno;
- Tykocin;
- Chełm;
- Kamieniec Podolski;
- Przemyśl;
- Jarosław;
- Bydgoszcz.
Miasta, skupiska Ormian:
- Mohylew;
- Kijów;
- Kamieniec Podolski;
- Jazłowiec;
- Stanisławów;
- Halicz;
- Lwów;
- Zamość.
Miasta, skupiska Karaimów:
- Poniewież;
- Halicz.
Miasta, skupiska Tatarów (muzułmanów):
- Mińsk;
- Nowogródek;
- Grodno;
- Wilno;
- Troki;
- Brześć Litewski;
- Węgrów;
- Kock;
- Lewartów;
- Kraków;
- Secemin;
- Koźminek.
Miejsca arcybiskupstw (metropolii) rzymskokatolickich:
- Lwów;
- Gniezno.
Miejsce siedziby metropolii prawosławnej:
- Kijów.
Miejsce siedziby arcybiskupstwa prawosławnego:
- Połock.
Miejsca biskupstw rzymskokatolickich:
- Dyneburg;
- Wornice;
- Wilno;
- Kijów;
- Kamieniec Podolski;
- Lwów;
- Przemyśl;
- Chełm;
- Kraków;
- Płock;
- Poznań;
- Chełmża;
- Włocławek.
Miejsca biskupstw ormiańskich:
- Lwów.
Miejsce biskupstw prawosławnych:
- Turów;
- Łuck;
- Włodzimierz;
- Chełm;
- Lwów;
- Przemyśl.
Wskaż obszary występowania w Europie w końcu XVI w.:
luteranizmu; tam, gdzie to możliwe, wyjaśnij: z czyją działalnością, z jakimi wydarzeniami i postanowieniami jest związane jego występowanie na tym obszarze;
kalwinizmu; tam, gdzie to możliwe, wyjaśnij: z czyją działalnością, z jakimi wydarzeniami i postanowieniami jest związane jego występowanie na tym obszarze;
anglikanizmu; wyjaśnij: z czyją działalnością, z jakimi wydarzeniami i postanowieniami jest związane jego występowanie na tym obszarze.
Na podstawie map przedstaw podział religijny Europy po zawarciu pokoju w Augsburgu w 1555 r:
obszary całkowicie opanowane przez wyznania protestanckie,
obszary w pełni katolickie,
kraje katolickie z dużym udziałem wyznań protestanckich.
Wiek XVI, jeśli go porównać z wiekiem 'typowego średniowiecza' w dziejach Europy, jakim było niewątpliwie XIV stulecie, stanowi zupełnie nową jakość. Podsumuj, z czego to wynika (z jakich nowych idei, poglądów, odkryć itp.).