Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego

Wiele zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie wykazuje cykliczność – następowanie po sobie pór roku, rozród zwierząt, kwitnienie kwiatów. Podobnie funkcjonuje organizm kobiety, w którym zachodzą cykliczne zmiany związane z funkcją rozrodczą.

Rv1bQXw2UcfR8

Ilustracja przedstawia budowę żeńskiego układu rozrodczego. Ma on kształt przypominający literę T. Na środku widoczna jest szeroka macica. Ma ona kształt przypominający odwrócony trójkąt, czyli zwęża się ku dołowi. Poniżej macicy znajduje się węższa szyjka macicy. Od górnych wierzchołków macicy w prawo i lewo odchodzą długie wąskie jajowody. Na ich końcu znajdują się jajowate jajniki.

1. Żeńskie hormony płciowe

W organizmie kobiety, w obrębie jajnika i błony śluzowej macicy, zachodzi szereg regularnie powtarzających się zmian. Podlegają one bardzo precyzyjnie działającej regulacji przez hormony żeńskiego układu rozrodczego – estrogeny i progesteron. Estrogeny w okresie dojrzewania odpowiadają za wzrost i zmianę sylwetki, rozwój drugorzędowych cech płciowych, pojawienie się owłosienia łonowego oraz rozwój piersi. Estrogeny i progesteron wspólnie oddziałują na macicę, przygotowując ją na przyjęcie zarodka. Po około 50. roku życia funkcja jajników wygasa, nie ma komórek jajowych gotowych do zapłodnienia i kończą się zdolności rozrodcze kobiety.

Kontrolę nad całym cyklem menstruacyjnym kobiety pełni przysadka mózgowa.  Wydziela ona hormony, które pobudzają aktywność jajników wytwarzających estrogeny i progesteron, a te z kolei wpływają na zmiany w macicy i comiesięczne krwawienie.

2. Przebieg cyklu płciowego

Zmiany w funkcjonowaniu jajnika i błony śluzowej macicy podlegają hormonalnej regulacji i składają się na cykl miesiączkowycykl miesiączkowycykl miesiączkowy, zwany też menstruacyjnym. Powtarza się on średnio co 28 dni i składa z 3 faz. Pierwszy dzień cyklu to początek krwawienia (menstruacji), które trwa od jednego do pięciu dni. Niski poziom estrogenu i progesteronu sprawia, że błona śluzowa macicy złuszcza się wraz z niewielką ilością krwi. Złuszczanie i usuwanie śluzówki wspomagają skurcze mięśni macicy, co może być odczuwane jako ból w podbrzuszu. W tym samym czasie po zakończonym okresie krwawienia w fazie przedowulacyjnej dochodzi do pobudzenia dojrzewania pęcherzyka jajnikowegopęcherzyk jajnikowypęcherzyka jajnikowego. Pęcherzyk wydziela estrogeny, w ten sposób macica przygotowuje się na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. W jajniku odbywa się wzrost pęcherzyka jajnikowego i dojrzewanie komórki jajowej. Jest to okres względnej niepłodnościokres względnej niepłodnościwzględnej niepłodności, który trwa do uwolnienia komórki rozrodczej. Proces uwalniania dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego nosi nazwę owulacjiowulacjaowulacji (jajeczkowania).

RgdsqnZuiLg1c

Ilustracja przedstawia duży, owalny różowy jajnik i pod nim kielichowaty jajowód. W jajniku od góry na biało wrysowano dojrzewający pęcherzyk jajnikowy. Dojrzały pęcherzyk ma w środku komórkę jajową, otoczoną innymi szarymi komórkami oraz płyn. U dołu rysunku ukazano, jak pęcherzyk przy powierzchni jajnika pęka, a uwolniona komórka jajowa wpada do jajowodu. Pęcherzyk się kurczy, tworząc ciałko żółte (tu biała chmurka z różowym środkiem). Z lewej ciałko żółte zanika.

Pęknięty pęcherzyk jajnikowy przekształca się w ciałko żółteciałko żółteciałko żółte. Rozpoczyna się najdłuższa faza cyklu – poowulacyjna, która trwa ok. 14 dni i stanowi okres niepłodności kobiety. W tym czasie ciałko żółte wydziela progesteron, który hamuje dojrzewanie kolejnych pęcherzyków. Wysokie stężenie estrogenów i progesteronu powoduje dalszy intensywny rozwój błony śluzowej macicy. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte zanika, spada poziom estrogenów i progesteronu. Ich niskie stężenie we krwi powoduje, że błona śluzowa macicy zaczyna się złuszczać i rozpoczyna się krwawienie miesiączkowe.

R1S3P7QMhXweE

Ilustracja przedstawia schematycznie zmiany, zachodzące w organizmie kobiety podczas cyklu miesiączkowego. U dołu podpisane dni cyklu od 1 do 28. Nad dniami cyklu przedstawiona wyściółka macicy, o różnej grubości, zależnie od fazy cyklu. Wyżej znajdują się wykresy przedstawiające zmiany poziomu hormonów. Kolorem niebieskim oznaczono progesteron, kolorem czerwonym estrogen. Przez środek schematu przebiega pionowa, przerywana linia, oznaczająca moment owulacji. Na samej górze, od lewej graficznie przedstawiona faza rozwijającego się pęcherzyka jajnikowego (różowo‑brązowe kółeczko), owulacja i (po prawej stronie) kolejno ciałko żółte oraz zanikające ciałko żółte.

Przez pierwsze sześć dni cyklu występuje krwawienie. Z pierwszym dniem rozpoczyna się też faza rozwijającego się pęcherzyka jajnikowego. Trwa ona do czternastego dnia cyklu, kiedy to następuje owulacja. W pierwszym dniu grubość wyściółki macicy jest duża. W kolejnymi dniami krwawienia zmniejsza się, by pod koniec krwawienia zacząć znowu pogrubiać się. Pogrubianie się trwa do końca cyklu, czyli do dwudziestego ósmego dnia. W fazie rozwijającego się pęcherzyka jajnikowego rośnie stężenie estrogenu i progesteronu. Poziom estrogenu jest najwyższy tuż przed owulacją, czyli około 12 dnia. Po tym dniu zaczyna spadać. W pierwszej połowie cyklu dochodzi do rozwijania się pęcherzyka jajnikowego. Powiększa się on, by w czternastym dniu cyklu pęknąć i wypuścić komórkę jajową - jest to owulacja. Po czternastym dniu cyklu do jego końca, czyli dwudziestego ósmego dnia, występuje faza rozwijającej się wyściółki macicy. W tym czasie wyściółka znacznie zwiększa swoją grubość. Poziom progesteronu rośnie, by w dwudziestym pierwszym dniu zacząć spadać. Poziom estrogenu po owulacji spada, a następnie około siedemnastego dnia znowu lekko rośnie. Kolejny spadek estrogenu następuje po dwudziestym piątym dniu cyklu. Po owulacji pęknięty pęcherzyk jajnikowy przekształca się w ciałko żółte, a następnie około dwudziestego piątego dnia cyklu w zanikające ciałko żółte.

Podsumowanie

• W okresie dojrzewania płciowego u dziewcząt następuje rozwój cech płciowych i pojawia się cykl miesiączkowy.

• Cykl miesiączkowy obejmuje zmiany w poziomie hormonów oraz budowie i fizjologii jajnika oraz błony śluzowej macicy.

• Estrogeny i progesteron oddziaływują na macicę, przygotowując ją na przyjęcie zarodka.

• Cykl płciowy kontrolowany jest przez żeńskie hormony płciowe.

• Pierwszy dzień krwawienia miesiączkowego wyznacza pierwszy dzień cyklu.

• W każdym cyklu dojrzewa z reguły jeden pęcherzyk jajnikowy zawierający komórkę jajową.

• Uwolnienie komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego nosi nazwę owulacji.

• Po owulacji pęcherzyk jajnikowy przekształca się w ciałko żółte, wytwarzające progesteron.

1

Polecenie 2

Przeanalizuj na wykresie zmiany poziomu hormonów w cyklu płciowym kobiety. Określ termin owulacji. Ustal, czy w tym cyklu doszło do zapłodnienia komórki jajowej. Uzasadnij swoją odpowiedź, podając jeden argument.

R1AXUZOHbrp1i

Wykres przedstawiający zmiany stężenia hormonów. Kolorem niebieskim oznaczono zmiany poziomu estrogenu, a kolorem pomarańczowym zmiany poziomu progesteronu. Oś x przedstawia dni cyklu (1‑28). Oś y przedstawia poziom stężenia hormonu. Pierwszego dnia cyklu poziom estrogenów jest najniższy. Od pierwszego do trzynastego dnia cyklu jego poziom wzrasta. W trzynastym dniu jego poziom jest najwyższy. Od tego dnia do końca cyklu, czyli dwudziestego ósmego dnia poziom estrogenów maleje. W osiemnastym dniu następuje lekkie zwiększenie hormonu, które trwa do dwudziestego dnia. Nie jest to jednak duże zwiększenie, nie osiąga poziomu z trzynastego dnia. Poziom progesteronu jest niski od pierwszego do trzynastego dnia cyklu. Od trzynastego do dwudziestego dnia poziom progesteronu zwiększa się. Następnie od dwudziestego dnia do końca cyklu poziom progesteronu maleje.

R1TJVAG2DT3Ym

(Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Pamiętaj, że utrzymujace się wysokie stężenie estrogenów i progesteronu powoduje dalszy intensywny rozwój błony śluzowej macicy.

Pokaż odpowiedź

Owulacja przypada na 14. dzień cyklu. W tym cyklu nie doszło do zapłodnienia komórki jajowej, ponieważ poziom hormonów płciowych zaczął spadać. Niskie stężenie estrogenów i progesteronu we krwi powoduje, że błona śluzowa macicy zaczyna się złuszczać i rozpoczyna się krwawienie miesiączkowe.

Słownik

Zadania

2

Ćwiczenie 5

R1beBe4s9Fsrv

Ilustracja przedstawia schematycznie zmiany, zachodzące w organizmie kobiety podczas cyklu miesiączkowego. U dołu podpisane dni cyklu od 1 do 28. Nad dniami cyklu przedstawiona wyściółka macicy, o różnej grubości, zależnie od fazy cyklu. Wyżej znajdują się wykresy przedstawiające zmiany poziomu hormonów: jeden w kolorze czerwonym a drugi w kolorze niebieskim. Przez środek schematu przebiega pionowa, przerywana linia, oznaczająca moment owulacji. Na samej górze, od lewej graficznie przedstawiona faza rozwijającego się pęcherzyka jajnikowego (różowo‑brązowe kółeczko), owulacja i (po prawej stronie) kolejno ciałko żółte oraz zanikające ciałko żółte.

R12f2knu39YR0

Na ilustracji przedstawiajacej cykl płciowy kobiety rozpoznaj wykres, który przedstawia zmiany stężenia progesteronu i wskaż właściwe uzasadnienie wyboru. Możliwe odpowiedzi: 1. Wykres 1, ponieważ spadek poziomu tego hormonu powoduje złuszczanie błony śluzowej macicy., 2. Wykres 2, ponieważ stężenie hormonu wzrasta po uwolnieniu komórki jajowej., 3. Wykres 3, ponieważ wzrost stężenia tego hormonu pobudza dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych., 4. Wykres 1, ponieważ najwyższe stężenie osiąga w fazie owulacji.

R1VGHnnqz6uog2

Ćwiczenie 5

Zaznacz zdanie dotyczące stężenia progesteronu podczas cyklu miesiączkowego kobiety.