Czy Orgon rozśmieszał swoją rodzinę?

Skorzystaj ze słownika języka polskiego lub słownika synonimów.

Synonimy słowa świętoszek: bigot, dewot, moralista.

Zwróć uwagę na to, co o Orgonie mówi Doryna w akcie I w scenie II.

Wypowiedź Doryny skierowana do Kleanta o synu pani Parnelle, czyli Orgonie:

• 'Z tego niechaj pojęcie sobie pan wytworzy
  O synu; ale tutaj to już trochę gorzej.
  Był to wprzód człowiek z duszą roztropną i godną,
  W służbach króla okazał tęgość niezawodną;
  Teraz odkąd Tartuffe'em swym przejął się cały,
  Od tego czasu chodzi niby ogłupiały;
  Nazywa go swym bratem, miłuje go bardziej
  Niż własną matkę; przy nim żoną, dziećmi gardzi'.

Z zachowania Orgona można wysnuć wniosek, że jest to człowiek zmienny, niestabilny, niemający swojego zdania, ulegający innym.

Zwróć uwagę na postawę Orgona wobec Tartuffe'a.

Postawę Orgona wobec Tartuffe'a można określić jako naiwną i bezkrytyczną, gdyż syn pani Parnelle ślepo wierzył Świętoszkowi, nie dając sobie wytłumaczyć, że myli się w ocenie jego zamiarów. Fascynowała go świętobliwa postawa Tartuffe'a, którego obdarzał większym szacunkiem niż własną rodzinę. Ulegał zaślepieniu, nie mogąc i nie chcąc zrozumieć, że należy uważniej przyjrzeć się intencjom i działaniom tego człowieka. Wynikało to zapewne z tego, że Orgon zbyt łatwo ulegał osobom, które mu imponowały, nie biorąc przy tym pod uwagę konsekwencji wynikających z takiej postawy.

Zwróć uwagę na to, w jakiej atmosferze przebiegała rozmowa.

Marianna podczas rozmowy z Orgonem wykazywała wobec niego posłuszeństwo
i obdarzała go szacunkiem. Wydaje się, że ich relacja była dobra i przyjazna, zanim ojciec nie zaczął mówić o planowanym ślubie córki.

Zwróć uwagę na to, że manipulacja ma na celu wpływanie na drugą osobę przy użyciu kłamstwa, wyolbrzymienia lub wykorzystywania pewnej sytuacji.

Powyższe zdania: 'Ceniłem w tobie zawsze posłuszeństwa cnotę/I zawszem w tobie widział swą córkę kochaną', zawierają elementy manipulacji, gdyż ojciec próbuje dobrymi słowami skłonić córkę do uległości. Nazywa ją posłuszną, kochaną córką, stwarzając w tym momencie trudną dla Marianny sytuację – z jednej strony chce ona być nadal dobrą córką, a z drugiej ojcowskie oczekiwania kłócą się z jej przekonaniami. Wypowiedź Orgona: 'Możesz dzisiaj odpłacić me ojcowskie chęci' ma przekonać córkę, że jest ona niejako zobowiązana do odwdzięczenia się za trud wychowania. Jest to manipulacja ze strony ojca, gdyż wdzięczność dziecka względem rodzica nie powinna naruszać praw którejkolwiek ze stron, tak jak to się dzieje w stosunku do Marianny.

Zwróć uwagę na zmianę w zachowaniu Marianny po propozycji ojca.

Wydaje się, że Marianna, wyrażając swą wdzięczność wobec ojca, jest szczera, ponieważ zmienił się jej stosunek do niego, gdy tylko zaproponował zamążpójście za Tartuffe'a.

Zwróć uwagę na to, jak Orgon traktował Tartuffe'a.

Orgon, podejmując decyzję o zamążpójściu córki, miał na względzie pobożność i majętność Tartuffe'a , bezgraniczne zaufanie do niego oraz, jak twierdził, świętość tej osoby. Uważał, że jego córka mogłaby żyć stabilnie i bezpiecznie u boku takiego człowieka. Ponadto Orgon proponuje mu rękę swojej córki oraz majątek, aby niejako zapobiec odejściu Tartuffe'a, który udaje urażonego z powodu niesprawiedliwych oskarżeń.

Zastanów się, jakie konsekwencje może mieć postawa uległa.

Trudno zgodzić się ze zdaniem Marianny: 'Uległość – oto dziecka największa ozdoba'. W rodzinie przedstawionej w komedii Moliera nie ma możliwości budowania zdrowych relacji pomiędzy ojcem a córką, są one zaburzone. Stąd uległość Marianny wobec ojca nie daje jej możliwości decydowania o sobie, ale staje się dla niej niszcząca.

Skorzystaj ze słownika języka polskiego lub słownika synonimów.

Synonimami słowa 'tyran' są: gnębiciel, prześladowca, oprawca.

Antonimami słowa 'tyran' jest: demokrata.

Pamiętaj, przymiotnik odpowiada na pytania: jaki?, jaka?, jakie?. Rzeczownik odpowiada na pytania: kto?, co?.

Przymiotnik od wyrazu 'tyran' – tyrański.

Rzeczownik od wyrazu 'okrutny' – okrucieństwo.

Zwróć uwagę na słowa Marianny wypowiadane do Doryny.

Relacje domowników z Orgonem są nieszczere, nie ma w nich miejsca na otwartość oraz swobodne wypowiadanie tego, co się myśli. Ponadto domownicy boją się Orgona, który w apodyktyczny i bezrefleksyjny sposób próbuje narzucać im swoją wolę.

Zwróć uwagę na rolę, jaką pełni pokojówka, staje się ona negocjatorem pomiędzy Marianną a Orgonem.

Doryna, mówiąc, że 'nadstawia karku' zapewne bierze pod uwagę konieczność porozmawiania z Orgonem i tym samym ściągnięcia na siebie jego gniewu.

Zapoznaj się z tekstem komedii Moliera i zwróć uwagę na sceny, w których członkowie rodziny Orgona, oceniając realnie sytuację, próbują wytłumaczyć mu, że się myli.

Fragmenty komedii Moliera, w których członkowie rodziny Orgona jawnie przeciwstawiają się panu domu:

• akt I, scena VI, Kleant, brat Elmiry usiłuje przekonać Orgona, że Tartuffe nie jest tym, za kogo go uważa,

• akt III, scena V, w której Damis opowiada ojcu o nieszczerości Tartuffe'a,

• akt IV, scena IV, kiedy Elmira próbuje udowodnić mężowi, jakim człowiekiem jest Świętoszek.

Zwróć uwagę na cechy charakteru Orgona.

Cytaty potwierdzające opinię o tym, że Orgon jest domowym tyranem:
'Ja wam wnet pokażę,
Żem tu panem i słuchać macie, gdy ja każę.
Dalej, szelmo, odwołaj, padnij na kolana
I za wszystkie oszczerstwa przeproś mi tu pana!'

'Wydziedziczam cię, łotrze, za twe bezeceństwo,
A na przydatek daję ojcowskie przekleństwo!'

Orgon nie uznaje żadnych kompromisów, jest osobą nieskłonną do dyskusji oraz refleksji nad problemem. Bierze pod uwagę tylko swoje zdanie i próbuje narzucić innym swoją wolę. Złości się na syna za kłamstwa na temat Tartuffe'a, nie potrafiąc obiektywnie ocenić jego zachowania. W chwili wielkiego wzburzenia podejmuje bardzo poważną decyzję o wydziedziczeniu Damisa.

Zwróć uwagę na to, jak są nacechowane te rzeczowniki.

Orgon nazywa Damisa słowami: żmijo, łotrze, szelmo. Wyrazy te mają negatywny przekaz, ponieważ odnoszą się do złego i podstępnego postępowania człowieka. Wypowiedziane w tej sytuacji przez Orgona nie mają większego znaczenia, gdyż przywołane zostały pod wpływem emocji i oczywiście nie są prawdziwe.

Zwróć uwagę, w jaki sposób Orgon rozmawia z córką, a jak z synem.

Orgon traktuje syna w sposób jawnie bezwzględny, zdradzając przy tym swą despotyczną naturę. W czasie rozmowy z córką stara się być delikatniejszy i próbuje zachować pewną formę. Zwracając się do córki, używa bardziej wyszukanych słów. Jednakże w obu relacjach można zauważyć, że jakakolwiek niezgoda dzieci z wolą ojca powoduje jego irytację lub wściekłość.

Zwróć uwagę na sceny, w których śmieszą rozmowy postaci, ich zachowanie lub sytuacja.

Sceny w Świętoszku, które mogą wywoływać śmiech:

• rozmowa Orgona z Marianną i Doryną o zamążpójściu córki,

• rozmowa Elmiry z Tartuffem, podczas gdy Orgon znajduje się pod stołem,

• świętobliwy Tartuffe zasłaniający pierś Doryny.

Scena przedstawiająca rozmowę Orgona z Marianną jest w istocie rozmową tegoż z Doryną, kiedy to pokojówka niejako broni godności młodej kobiety. Sytuacja pokazuje poważne problemy z dużym dystansem i humorem.

Scena ukazująca rozmowę Elmiry z Tartuffem, podczas gdy Orgon przysłuchiwał się jej, będąc pod stołem, wydaje się zabawna dzięki wykorzystaniu takiego pomysłu.

Scena ilustrująca Tartuffe'a, który, udając świętobliwego, zasłania pierś Doryny, wzbudza śmiech w czytelniku, tym bardziej gdy od początku wiadomo, że są to zachowania pozorowane i nieszczere.

Zwróć uwagę na poszczególne sceny komedii, na słowa, jakie wypowiadają jej bohaterowie oraz w jaki sposób zostały ukazane postacie i co decyduje o tym, że nas bawią.

Przykłady komizmu w Świętoszku:

• sytuacyjnego – Orgon siedzący pod stołem; Tartuffe zasłaniający pierś Doryny;

• charakterów – przerysowanie i wyolbrzymienie cech postaci Orgona i Tartuffe'a;

• językowego – odpowiedź Doryny, gdy Tartuffe zakrył jej piersi:
  'Ho, ho, coś na zgorszenie pan wrażliwy bardzo,
  i zmysły pańskie widać pokusą nie gardzą!
  Nie wiem, na co tam panu zaraz idzie chętka,
  Lecz ja znów do pożądań nie jestem taka prędka
  I choćbyś stał tu nagi od dołu do góry
  Nie skusiłby mnie widok całej pańskiej skóry'.