Demokracja krok po kroku
Wprowadzenie
Wydarzenia 1989 roku w Polsce i w krajach sąsiednich cieszyły się wielkim przychylnym zainteresowaniem światowej opinii publicznej. 15 listopada 1989 roku przywódca Solidarności Lech Wałęsa jako trzeci obcokrajowiec w historii wystąpił przed połączonymi izbami Kongresu Stanów Zjednoczonych.
Znajdź w internecie i odsłuchaj początek nagrania przemówienia Lecha Wałęsy przed Kongresem Stanów Zjednoczonych i odpowiedz na pytania:
Wyjaśnij, do czego odwołuje się Lech Wałęsa w pierwszych słowach swojego przemówienia.
Ustal, jaki nastrój panuje na sali.
15 listopada 1989 roku Lech Wałęsa jako trzeci obcokrajowiec w historii wystąpił przed połączonymi izbami Kongresu Stanów Zjednoczonych. Mówił m.in. o wolności i demokracji w nowej Polsce. Jak myślisz, jakie to mogło mieć znaczenie dla Polski i Polaków? Zapisz odpowiedź.
Zadanie na rozgrzewkę
Wyjaśnij czym jest konstytucja dla państwa.
Ustal, w którym roku uchwalono Konstytucję PRL.
Rozwiń skrót PRL.
Program reform
Co należałoby zrobić w Polsce w 1989 roku, aby stała się państwem demokratycznym?
- Przeprowadzić wolne wybory do parlamentu.
- Przeprowadzić wolne wybory do władz lokalnych.
- Przeprowadzić wolne wybory prezydenta.
- Znieść kartki na mięso.
- Zmienić konstytucję, zastępując zasady ustroju komunistycznego demokratycznymi.
- Znieść cenzurę.
- Złamać monopol państwa w zakresie mediów (telewizji, radia, prasy).
- Pozwolić obywatelom swobodnie podróżować za granicę.
- Zapewnić każdemu wysoką pensję i emeryturę.
Chronologia wydarzeń
Wymienione w zadaniu 1 zmiany stopniowo wprowadzano w życie. Przyporządkuj wydarzenia do punktów wskazanych w ćwiczeniu 4.
Pozwolić obywatelom swobodnie podróżować za granicę., Znieść cenzurę., Złamać monopol państwa w zakresie mediów (telewizji, radia, prasy)., Zmienić konstytucję, zastępując zasady ustroju komunistycznego demokratycznymi., Zamknięcie transformacji ustrojowej., Przeprowadzić wolne wybory prezydenta., Przeprowadzić wolne wybory do parlamentu., Złamać monopol państwa w zakresie mediów (telewizji, radia, prasy)., Przeprowadzić wolne wybory do władz lokalnych.
| Zmiany w konstytucji – 29 grudnia 1989 | |
| Wybory do rad gmin – 27 maja 1990 | |
| Zniesienie cenzury (przyjęcie przez sejm ustawy o uchyleniu ustawy o kontroli publikacji i widowisk, zniesieniu organów tej kontroli oraz zmianie ustawy Prawo prasowe) – 11 czerwca 1990 | |
| Pierwsza audycja radia RMF FM – pierwszego komercyjnego radia w Polsce – 1 września 1990 | |
| Wybory prezydenckie – 25 listopada 1990 | |
| Ustawa o paszportach – 29 listopada 1990 | |
| Wybory do sejmu i senatu – 27 października 1991 | |
| Mała Konstytucja – 17 października 1992 | |
| Pierwszy program telewizji Polsat – pierwszej komercyjnej stacji telewizyjnej – 5 grudnia 1992 |
Uporządkuj wydarzenia w kolejności chronologicznej.
- Wybory do sejmu i senatu – 27 października 1991 r.
- Pierwszy program telewizji Polsat – pierwszej stacji telewizyjnej – 5 grudnia 1992 r.
- Wybory prezydenckie – 25 listopada 1990 r.
- Ustawa o paszportach – 29 listopada 1990 r.
- Wybory do rad gmin – 27 maja 1990 r.
- Zniesienie cenzury (przyjęcie przez sejm ustawy o uchyleniu ustawy o kontroli publikacji i widowisk, zniesieniu organów tej kontroli oraz o zmianie ustawy Prawo prasowe) – 11 czerwca 1990 r.
- Pierwsza audycja radia RMF FM – pierwszego komercyjnego radia w Polsce – 1 września 1990 r.
- Zmiany w konstytucji – 29 grudnia 1989 r.
Wolne wybory
Lewa kolumna tabeli przedstawia niektóre zasady wyborów w PRL. W prawej kolumnie wpisz, jak powinny one wyglądać w wolnych wyborach.
W PRL | W wolnej Polsce |
Prawo do zgłaszania kandydatów miał tylko jeden komitet wyborczy (nosił on w różnych latach różne nazwy). | |
Kandydaci byli zatwierdzani przez Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR). | |
Nad przebiegiem kampanii wyborczej czuwała PZPR i cenzura. | |
Promowane było głosowanie bez skreśleń: jeśli ktoś brał kartę do głosowania i od razu wrzucał ją do urny, głos dostawał pierwszy kandydat na liście. Jeśli natomiast wyborca chciał kogoś skreślić, to musiał iść za kotarę i od razu było widać, że nie głosuje tak, jak chciała władza. | |
Jeśli obywatele nie głosowali zgodnie z oczekiwaniami władz, oficjalne wyniki wyborów były fałszowane. | |
Osoby, które wyrażały sprzeciw wobec zasad wyborczych obowiązujących w PRL, mogły trafić do więzienia. |
Zniesienie cenzury
Odszukaj w Internecie i przypomnij zasady działania cenzury w PRL.
Odszukaj w Internecie wypowiedzi Krzysztofa Kozłowskiego o cenzurze w PRL. W czasach PRL był on dziennikarzem 'Tygodnika Powszechnego', a w rządzie Tadeusza Mazowieckiego został ministrem spraw wewnętrznych. Odpowiedz na pytania:
Ustal, czy Krzysztof Kozłowski wypowiada się jako dziennikarz czy jako minister.
Co zdaniem Krzysztofa Kozłowskiego niszczyła cenzura?
- media
- rozrywkę
- kulturę
- naukę
- psychikę
- poczucie humoru
Jakie grupy podlegające cenzurze wymienia Krzysztof Kozłowski?
- dziennikarze
- pisarze
- aktorzy
- artyści
- plastycy
- twórcy
- muzycy
Spośród podanych osób zaznacz te, które należały do grup wymienionych przez Krzysztofa Kozłowskiego.
- redaktor naczelny gazety
- poeta piszący wiersze dla dzieci
- muzyk rockowy
- lekarz
- malarz
- karykaturzysta
- reżyser filmowy
- prawnik
- rysownik komiksów
- nauczyciel
- autor podręcznika
Wyjaśnij, czym mogły być owe 'inne właściwości', których nabierali twórcy podlegający cenzurze.
Odpowiedz, co to znaczy, że ludzie byli 'okaleczeni' przez cenzurę.
Dowiedz się ze współczesnych mediów i odpowiedź, jakie ograniczenia w publikowaniu istnieją dzisiaj – mimo zniesienia cenzury.
Wolność podróżowania
Oto niektóre zapisy ustawy o paszportach z 1990 roku.
Art. 1
Paszport jest dokumentem urzędowym, uprawniającym do przekraczania granicy i pobytu za granicą oraz poświadczającym obywatelstwo polskie, a także tożsamość osoby w nim wskazanej w zakresie danych, jakie dokument ten zawiera.
Art. 3
Każdy obywatel polski ma prawo do otrzymania paszportu.
W czasach PRL otrzymanie paszportu było przywilejem, o który trzeba było specjalnie zabiegać. W niektórych okresach udzielano go tylko bardzo nielicznym. Napisz, jakie konsekwencje miało dla Polaków wprowadzenie nowej ustawy o paszportach.
Na podstawie strony z danymi zawartymi w paszporcie zaznacz, jakie informacje poświadcza paszport.
- imiona posiadacza
- nazwisko posiadacza
- obywatelstwo polskie
- numer PESEL
- datę urodzenia
- płeć
- wygląd
- nazwisko panieńskie posiadaczki
- Numer Identyfikacji Podatkowej (NIP)
- miejsce urodzenia
- adres zamieszkania
- adres zameldowania
- imiona dzieci
- zawód
- miejsce pracy
Ustal, czy możliwe jest wpisanie do paszportu RP innego obywatelstwa niż polskie.
Zmiany w konstytucji
W grudniu 1989 sejm uchwalił zmiany w konstytucji. Premier Tadeusz Mazowiecki wygłosił expose, w którym wskazał cele, jakimi będzie się kierował jego rząd. Mówił m.in. o praworządności i trosce o obywateli, o zniesieniu socjalizmu w Polsce i promowaniu przedsiębiorczości.
Oto niektóre artykuły z konstytucji.
Art. 1.
Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.
Art. 3.1.
Przestrzeganie prawa Rzeczyposlitej Polskiej jest podstawowym obowiązkiem każdego organu państwa.
Art. 3.2.
Wszystkie ograny włądzy i administracji państwowej działają na podstawie przepisów prawa.
Art. 6.
Rzeczpospolita Polska gwarantuje swobodę działalności gospodarczej bez względu na formę własności.
Art. 7.
Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia oraz poręcza całkowitą ochronę własności osobistej.
Znajdź jaka nazwa państwa zastąpiła PRL.
Wskaż, czym różni się godło Rzeczypospolitej Polskiej od godła PRL.
Na podstawie opisu dwóch godeł, wskaż, czym różni się godło Rzeczypospolitej Polskiej od godła PRL.
Podsumowanie
Kształtowanie demokratycznego ustroju III Rzeczypospolitej trwało kilka lat. Jego głównymi etapami były wolne wybory (kolejno: samorządowe, prezydenckie i parlamentarne) oraz zmiany w konstytucji. Symboliczne znaczenie miała zmiana nazwy państwa na 'Rzeczpospolita Polska' oraz zmiana godła. Oprócz demokratycznych procedur wyborczych ważnym elementem demokracji w Rzeczypospolitej jest wolność słowa, będąca podstawą działalności między innymi wolnych mediów.
Przeanalizować tekst konstytucji.
Porównywać systemy ustrojowe.
Budowa ustroju demokratycznego w Polsce uważana była za bardzo ważny cel i wielkie osiągnięcie Polaków. Pamietaj jednak, że demokracja ma zarówno zalety, jak i wady.