Czułe słówka

Justyna Staroń Afektonimy w najnowszej polszczyźnie

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu czułości były zarezerwowane jedynie dla sfery prywatnej. Nie do pomyślenia było zwracanie się do drugiej osoby w ten sposób w towarzystwie. Najlepsze (choć nie jedyne źródło) afektonimów z przeszłości może stanowić literatura dokumentu osobistego – zwłaszcza wydania korespondencji bliskich sobie osób, ponieważ z reguły tego typu archiwalia nie były przeznaczone do publikacji, stąd rodziło się poczucie intymności w relacji. Warto przytoczyć kilka przykładów zaczerpniętych z korespondencji pisarzy z najbliższymi ich sercu osobami. W listach Marii Dąbrowskiej do męża pojawiają się takie zwroty czułościowe: 'Drogeńki', 'Mileńki', 'Kochany', 'Ukochany'. Z kolei Marian do Marii pisał: 'Moja malutka', 'Moja złoteńka', 'Maleńka', 'Moja mała'. Przeglądając listy Leopolda Buczkowskiego do żony Marii zdeponowane w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie z lat 1946‑1965, da się zauważyć nieliczne bezpośrednie wyrażenia czułe: 'Maryś', 'Moja Droga', 'Droga ono'. Zdecydowanie więcej przejawów uczuciowości dostarczają listy niespełna czterdziestoletniego Edwarda Stachury do jego ówczesnej miłości, osiemnastoletniej Danuty Pawłowskiej. Podczas trwającego trzy lata romansu autor Siekierezady wysłał do ukochanej blisko dwieście listów, w których można odnaleźć m.in. takie zwroty: 'CorazónCorazónCorazón' (hiszp. serce), 'AmorAmorAmor' (hiszp. ukochana), 'Alma MiaAlma MiaAlma Mia' (hiszp. duszo moja), 'Nutko', 'Rysuneczku najżywszy'. Obecnie sytuacja wygląda nieco inaczej. Pomimo dynamicznego rozwoju języka, zwłaszcza w sferze leksyki, od lat na liście afektonimów polskich króluje zwrot Kochanie. Analizując repertuar współcześnie używanych intymnych przezwisk, można zauważyć kilka tendencji. Pod tą kategorią kryją się najczęściej rzeczowniki (Żuczku, Żabciu, Kruszynko) oraz konstrukcje dwu- lub więcej wyrazowe (Skarbie ty mój jedyny, Panno moja, Miłości mojego życia), zdarzają się również przymiotniki jakościowe (Najmilszy, Ukochana). Polacy stosują zaimek dzierżawczo‑osobowy mój, by wzmocnić znaczenie i wskazać na przynależność drugiej osoby, dodając go do rzeczownika bądź przymiotnika. W ten sposób tworzy się związki wyrazowe typu Moje kochanie, Moja pszczółka, Mój skarbie największy. Najpopularniejszą formą deklinacyjną przezwisk (czy nawet ogólnie ujmując – imion) jest wołacz. W najnowszej polszczyźnie ta tendencja ulega zmianie i coraz częściej w funkcji siódmego przypadka występuje mianownik. Bezwzględna większość afektonimów to deminutywademinutywademinutywa i hipokorystykahipokorystykahipokorystyka, ale równie często występują augmentatywa (zgrubienia mają zwykle zabarwienie pejoratywne, ich podstawową funkcją jest wyolbrzymienie zjawiska, choć w zależności od kontekstu mogą mieć wydźwięk rubaszny, serdeczny czy pobłażliwy). Te trzy typy derywatów dostarczają tylu leksemów, ale formują się one w serie: Mrówo, Mrówko, Mróweczko, Mrówunio. Ponadto tworzą klasę otwartą, są ekspansywne i pełnią funkcję ekspresywną, ponieważ zawierają w sobie pierwiastek emocjonalny. Zdrobnienia tworzy się za pomocą charakterystycznych formantów -ka, -ko, -ek, -ik/-yk, a przy użyciu przyrostków złożonych powstają tzw. zdrobnienia drugiego stopnia: -eczka, -eczek, -eczko, -iczko – w zależności od rodzaju fonetycznego wygłosu tematu. Służą one najczęściej miniaturyzacji przedmiotu podstawowego, a w tym szczególnym przypadku chodzi o pozytywne nastawienie emocjonalne nadawcy. Wyrazami o wzmocnionym natężeniu ekspresywności są spieszczenia, które z założenia są zarezerwowane dla okazywania czułości. [...] Przykłady afektonimów: AmoreAmoreAmore, Baleronku, Bananku, Byczku Pracowity, Bejbe, Bibi, Blondi, Borsuk, Brylanciku, Brzydalu, Bubu, Bulinka, Buraczku, Byczku, Chrabąszcz, Chrupko, Ciemnooka, Cukiereczku/Cukiereczko, Cypisku, Darling, Delfinku, Diamenciku, Eklerku, Elmo, Falafelku, Fazi, Filecie, Filemonek, Gargamelku, Grubcio, Gwiazdko, HoneyHoneyHoney, Jarek‑Skwarek, Jendzulek, Kabanosie, Kaczuszko, Kalarepko, Kanalio, Kapuśniaczku, Karaluszku, Kwiatuszek, Kitek, Kizia‑Mizia, Klakierzyco, Klunia, Klusko, Koalo, Koliberku, Kotecek, Kotku, Krecik, Krejzolka, Kremówko, Krokodylku, Królewno, Królowo, Kruchol (od Kruszynka), Księciunio, Księżniczko, Księżycek, Kurczaczku, Lalka, Leniwcu, Leszczu, Lizaczku, LoveLoveLove, Łajzek, Łasiczko, Łobuz, Malinko, Malinowy Orzeszku, Maluszku, Małpiszonie, Marcepanku, Maskotko, Małpko, Miki, Misio‑Tulisio, Mir, Miucur, Moja Małpeczko, Mordka, Mumiak, Muszelko, Mycho, My PreciousMy PreciousMy Precious, Mysia‑Pysia, Mysiu‑Królisiu, Myszeczka, Myszko, Myszor, Niedobrota, Niedźwiadku, Niuniu, Nygus, Osiołku, Oszołomku, Padalcu, Parówko, Paskudniku, Paszteciku, Pączusiu, Perełko, Pimpuszku, Pierniczku, Piękna, Pikaczu, Płatek Róży, Pocahontas, Pokemonie, Pomidorasku, Potworze, Pracoholiku, Prosiaczku, Przytulanko, Pszczółko, Ptysiu, Pysiaczku, Raczku, Robaczku, Ropucho, Rumcajsie, Rybko, Sarenko, Schabiku, Serdelku, Serduszko, Sierotko, Sikorko, Skarbie, Skrzaciku, Słoninko, Słońce, Smerfetko, Smerfie, Smyk, SnakeSnakeSnake, Sosiku, Sreberko, Stworku, SweetSweetSweet, Szalony Kapelusznik, Szczurku, Szefowo, Szkrab, Szkrabku, Szpila, Szyneczko, Ślicznotko, Świecidełko, Tamagoczi, Tarantulko, Tęczowy Misiu, Toficzku, Tofik, Tygrysku, Warchlaczku, Weszko, Wiedźmo, Wieprzku, Wierniaku, Wredoto, Wredzioch, Zajączku, Ziemniaku Kanapkowy, Złotko, Zwierzaku, Żabko, Żmijko, Żuczku.

Staroń_Afektonimy Źródło: Justyna Staroń, Afektonimy w najnowszej polszczyźnie, t. LXI, „Roczniki Humanistyczne” 2013, s. 111–118.