Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Już od 300 milionów lat owady doskonalą umiejętność latania. Władały powietrzem 150 milionów lat przed ptakami. Najbardziej biegłe w tej sztuce są ważki – swego rodzaju prototypy helikopterów.

RYHX1tZyOBKzK
Fotografia przedstawia w dużym zbliżeniu przednią część ciała muchy domowej. Wyraźnie widać trójkątną głowę z dużymi, wypukłymi, jasnobrązowymi, siateczkowatymi oczami złożonymi znajdującymi się po bokach. Czułki są krótkie i pierzaste. Ciało owada porastają długie, szczeciniaste, czarne i szare włoski
Źródło: JJ Harrison, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • jakie są cechy charakterystyczne owadów;

  • w jakim środowisku można spotkać owady;

  • jaką rolę pełnią owady w przyrodzie.

Twoje cele
  • Przedstawisz środowisko życia, cechy morfologiczne i tryb życia owadów oraz wskażesz cechy adaptacyjne umożliwiające im opanowanie różnych środowisk.

  • Na podstawie schematu rozpoznasz przedstawiciela owadów, uwzględniając zewnętrzną budowę jego ciała.

  • Wykażesz związek modyfikacji aparatów gębowych z rodzajem pobieranego pokarmu.

  • Wykażesz związek między modyfikacją odnóży a środowiskiem życia owada.

  • Porównasz rozwój złożony z przeobrażeniem zupełnym i rozwój złożony z przeobrażeniem niezupełnym.

  • Omówisz pozytywne i negatywne znaczenie owadów w przyrodzie.

icTcj6itxM_d5e200

1. Gdzie żyją owady?

Owady stanowią 90 % gatunków wszystkich zwierząt. Niewątpliwie są gromadą zwierząt, która odniosła w ewolucji największy sukces, przejawiający się olbrzymią różnorodnością form i liczbą gatunków. Zdecydowana większość tych zwierząt żyje na lądzie i ma skrzydła, dzięki którym świetnie radzi sobie w powietrzu. Niektóre owady, np. rybiki, przerzutki i pchły, nie mają skrzydeł, ale poruszają się szybko, biegając lub skacząc. Nieliczne owady zamieszkują środowiska słodkowodne, tak jak niektóre wodne chrząszcze i pluskwiaki, kilka innych rodzajów owadów – otwarte wody morskie, a jeszcze inne żyją w nadmorskiej strefie pływów.

icTcj6itxM_d5e200

2. Ogólna budowa ciała owadów

  • Tak jak inne stawonogi, mają ciało pokryte chitynowym oskórkiem.

  • Ciało owadów jest podzielone na segmenty, które tworzą trzy odcinki: głowę, tułów i odwłok.

  • Na głowie występuje aparat gębowyaparat gębowyaparat gębowy oraz narządy zmysłów: jedna para czułkówczułkiczułków i oczy.

  • Aparat gębowy powstał w toku ewolucji z odnóży usytuowanych z przodu głowy, tzw. odnóży gębowych. Umożliwia owadom pobieranie różnorodnego pokarmu.

  • Czułki są członowanymi, nitkowatymi wyrostkami, które służą do odbierania bodźców dotykowych, zapachowych i dźwiękowych.

  • Na tułowiu owadów znajdują się trzy pary odnóży krocznych połączonych stawami i zazwyczaj dwie pary skrzydeł.

RHnnA71ddoFbo1
Budowa ciała owada
Źródło: WikipedianProlific, Krzysztof Jaworski, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Galeria składa się z fotografii przedstawicieli owadów

1
Obserwacja 1

Problem badawczy: Jakie są przystosowania patyczaka indyjskiego do życia w środowisku, w którym występuje?

R155H7Iynqkfz
Hipoteza 1 Budowa patyczaka indyjskiego jest zgodna z planem budowy owadów., Hipoteza 2 Budowa patyczaka indyjskiego jest niezgodna z planem budowy owadów.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Co będzie potrzebne
  • fotografie dorosłego patyczaka.

Instrukcja
  1. Zaobserwuj budowę zewnętrzną patyczaka. Zwróć uwagę na jego charakterystyczne cechy.

  2. Ustal jego przystosowania do życia na lądzie.

RcjyLUM4hmt6Y
Samica patyczaka indyjskiego
Źródło: Drägüs, Wikimedia Commons, domena publiczna.
RIB6q7iMmrmWk
Wyniki: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
icTcj6itxM_d5e301

3. Aparaty gębowe owadów

Budowa aparatów gębowych owadów zależy od rodzaju pokarmu, którym się żywią, oraz sposobu jego pobierania i rozdrabniania. Dlatego wykształciło się kilka typów aparatów gębowych. Wyróżnia się:

  • aparat gębowy gryzący;

  • aparat gębowy gryząco‑liżący;

  • aparat gębowy ssący;

  • aparat gębowy kłująco‑ssący;

  • aparat gębowy liżący.

Aparat gębowy gryzący tworzą bardzo silnie rozwinięte, ząbkowane żuwaczkiszczęki. Jest przystosowany do pobierania pokarmu o konsystencji stałej. Taki typ aparatu gębowego występuje zarówno u owadów roślinożernych (pasikoniki, szarańcza i chrząszcze roślinożerne), jak i u drapieżnych (ważki, modliszki).

R1U1pf1ZD7Cyg
Aparat gębowy gryzący pasikonika
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY-SA 3.0.

Aparat gębowy gryząco‑liżący zbudowany jest przede wszystkim z silnych żuwaczek, które umożliwiają gryzienie i ugniatanie pokarmu lub innych substancji (np. wosku), oraz długiego, owłosionego języczka, służącego do wysysania nektaru i pobierania wody. Występuje u pszczół, trzmieli i os.

R1UB1cau8VadP
Aparat gębowy gryząco‑liżący pszczoły miodnej
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY-SA 3.0.

Aparat gębowy ssący składa się z przekształconych szczęk, które tworzą długą, cienką, spiralnie zwiniętą ssawkę, używaną do pobierania płynnego nektaru, tkwiącego bardzo głęboko w kwiecie. W czasie spoczynku ssawka jest zwinięta, a w czasie pobierania pokarmu rozwija się. Występuje u motyli.

R10NvB7gjzlQ4
Aparat gębowy ssący motyla
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY-SA 3.0.

Aparat gębowy kłująco‑ssący składa się ze sztylecika umożliwiającego przebicie tkanek ciała żywiciela oraz rurki ssącejślinowej służącej do wysysania płynów, np. krwi lub soków roślinnych. Występuje u pasożytów takich jak komary, pchły, wszy i mszyce.

R1J29Y1qoeBwj
Aparat gębowy kłująco‑ssący komara
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY-SA 3.0.

Aparat gębowy liżący składa się z rurki zakończonej języczkiem. Służy do zwilżania i zlizywania pokarmu. Występuje u muchy domowej.

R5ncyuctASlSX
Aparat gębowy liżący muchy domowej
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 1
R1IVWq42IMgze
Film przedstawia gąsienice podczas żerowania.
RkvzM3JV7o9v4
Omów przystosowania gąsienicy do pobierania pokarmu. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Jętka jednodniówka po przekształceniu w dorosłego owada (imagoimagoimago) żyje od kilkunastu godzin do kilku dni. Nie odżywia się, nie ma nawet sprawnego aparatu gębowego. W życiu dorosłym jej jedynym zadaniem jest rozmnożenie się.

R6tAWGiFp117k
Jętka jednodniówka
Źródło: Richard Bartz, Munich aka Makro Freak, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
icTcj6itxM_d5e365

4. Odnóża owadów

Kształt odnóża określa się sposobem poruszania owadów, który zależy od środowiska, w jakim przebywają oraz od trybu życia.

W związku z tym wyróżnia się następujące typy odnóży owadów:

  • odnóża bieżne;

  • odnóża skoczne;

  • odnóża chwytne;

  • odnóża grzebne;

  • odnóża pływne.

Odnóża bieżne to najczęściej spotykany typ odnóży. Są wydłużone i cienkie, zwykle zakończone pazurkami, czasem przylgami, które umożliwiają poruszanie się po płaskich, śliskich powierzchniach. Występują u biegaczowatych, karaczanów, muchówek, np. u muchy domowej.

R1d7mhV9M3VKv
Odnóże bieżne muchy
Źródło: Волков В.П., Krzysztof Jaworski, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Odnóża skoczne charakteryzują się silnym wydłużeniem, szeroką, mocno umięśnioną częścią górną i stosunkowo cienką, smukłą częścią dolną. U koników polnych, pcheł i wszy tylna para odnóży tułowiowych jest przystosowana do skakania.

RNQlYL5nJryW0
Odnóże skoczne konika polnego
Źródło: Волков В.П., Krzysztof Jaworski, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Odnóża chwytne to zawsze przednie, wydłużone, masywne odnóża o ząbkowanej powierzchni wewnętrznej, służące do przytrzymywania zdobyczy. Występują u owadów drapieżnych, np. modliszek i ważek.

RmBsSoc2ngk8l
Odnóże chwytne modliszki
Źródło: Волков В.П., Krzysztof Jaworski, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Odnóża grzebne – niektóre owady mają odnóża silnie spłaszczone. U turkucia podjadka przednia para odnóży jest bardzo szeroka i przypomina łopatę. Dodatkowo są one wyposażone w liczne kolce i ząbki, które przydają się podczas kopania podziemnych korytarzy.

RoZKAVSFEEMmA
Odnóże grzebne turkucia podjadka
Źródło: Волков В.П., Krzysztof Jaworski, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Odnóża pływne również są spłaszczone. Mają je wodne chrząszcze i pluskwiaki, u których stanowią one ostatnią, tylną parę odnóży. Na ich powierzchni występują bardzo liczne włoski, które zwiększają powierzchnię odnóża i upodobniają je do płetwy, przez co owady te świetnie pływają.

R1Luv49GiLAjx
Odnóże pływne pluskwiaka wodnego
Źródło: Волков В.П., Krzysztof Jaworski, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 2
R15QjYH47VZyo
U świerszczy i pasikoników, głównie u samców, na tylnej parze odnóży znajduje się narząd głosowy. Jego pocieranie umożliwia wydawanie dźwięków. Wyjaśnij, jaki jest cel takiego działania. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ciekawostka

Tylne odnóża pszczół robotnic, zwanych zbieraczkami pyłku, są wykształcone w bardzo ciekawy sposób. W ich górnej części znajduje się struktura zwana koszyczkiem, do której pszczoła wrzuca ulepione z pyłku kulki.

RR6Gas84HxuYo
Odnóża pszczoły miodnej i ich funkcje
Źródło: Dariusz Adryan, Charlesjsharp, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
icTcj6itxM_d5e301

5. Skrzydła owadów

Skrzydła umożliwiają owadom przemieszczanie się w poszukiwaniu pokarmu i ucieczkę przed drapieżnikami.

Skrzydła to błoniaste fałdy skórne stanowiące narząd lotu. Zbudowane są z błony rozpiętej na sieci żyłek, do których wpływa hemolimfa (płyn pełniący funkcję krwi i limfy), dzięki której owady mogą rozprostować swoje skrzydła. Do żyłek dochodzą także nerwy i tchawkitchawkitchawki. Żyłki stanowią rusztowanie dla skrzydeł, są ich wzmocnieniem, dzięki czemu skrzydła wytrzymują opór powietrza podczas lotu owada. Sposób, w jaki skrzydła owada są użyłkowane, jest bardzo istotną cechą przy ich klasyfikacji do konkretnego rzędu czy rodziny.

Galeria składa się z ilustracji skrzydeł owadów

U chrząszczy i pluskwiaków pierwsza para skrzydeł jest przekształcona w masywne pokrywy skrzydłowe pełniące funkcje ochronne.

Skrzydła wyrastają z tułowia i zwykle występują w dwóch parach, niekiedy jednej lub nie występują wcale (owady bezskrzydłe).

R180aUdHqm7JQ
Skrzydła motyla występują w dwóch parach
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1NPbcEPCEbcu
Mucha ma jedną parę skrzydeł
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Barwa skrzydeł owadów może mieć znaczenie obronne.

Niektóre owady brzęczą podczas lotu. Jeśli skrzydło owada drga co najmniej 16 razy na sekundę, wtedy wydawany przez nie dźwięk jest słyszalny przez człowieka. Komar wydający wysoki dźwięk podczas lotu porusza skrzydłami do 600 razy na sekundę, trzmiel ok. 200, a bielinek kapustnik 10.

Ciekawostka

U niektórych owadów, np. much czy bzygów, druga para skrzydeł uległa przekształceniu w narządy w kształcie kolbek, tzw. przezmianki. Pełnią one rolę narządu równowagi – informują o położeniu ciała podczas lotu, działają jak stabilizatory. Dzięki nim muchy mogą w locie niemal w miejscu skręcać o 90°.

R1SLu1F3l3uSa
Przezmianki u bzyga prążkowanego
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., S. Rae, Aleksandra Ryczkowska, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
icTcj6itxM_d5e439
Dla zainteresowanych

Jak oddychają owady?

Owady oddychają tchawkami. Powietrze dostaje się do nich przez przetchlinkiprzetchlinkaprzetchlinki – niewielkie otwory rozmieszczone po bokach ciała, a następnie wędruje nimi do wnętrza zwierzęcia. Tchawki kończą się ślepo, a ich zakończenia wypełnione są płynem, w którym rozpuszczają się gazy oddechowe. Tam właśnie następuje wymiana gazowa.

U małych owadów powietrze swobodnie napływa do wnętrza ciała przez przetchlinki. U większych gatunków obecne są worki powietrzne, które magazynują powietrze i wspomagają jego przepływ. Większość owadów pompuje powietrze do tchawek, rytmicznie poruszając odwłokiem.

RHbutlDCmQ4Hq
Film przedstawia trzy szerszenie na pniu drzewa.
Ciekawostka

Pod koniec karbonu (ok. 300 mln lat temu) owady były dużo większe niż obecnie. Żyły wtedy ważki, których skrzydła miały rozpiętość ok. 1 m. Tak duże rozmiary mogły osiągać dzięki temu, że w powietrzu było więcej tlenu niż współcześnie, nawet do 30 %. Tylko przy tak dużym stężeniu tlenu układ oddechowy owadów miał wystarczającą wydajność.

RiBH0cQw48o68
Meganeura – największy owad, który żył na Ziemi
Źródło: The_Wookies, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
icTcj6itxM_d5e490

6. Narządy zmysłów

Owady najczęściej mają oczy złożone zbudowane z oczek prostych, których liczba może sięgać nawet 30 tysięcy. Każde rejestruje natężenie światła niezależnie od innych.

Obraz powstaje w mózgu owada w wyniku połączenia sygnałów dochodzących z poszczególnych oczek. Stąd obrazy, które widzą owady, nie mają wyraźnych konturów, poza tym owady nie widzą głębi – wszystkie obiekty postrzegają na tym samym planie.

Owady odbierają zmiany natężenia światła, ruch oraz barwy w zakresie szerszym niż oko człowieka. Widzą np. niedostrzegalną dla nas część widma światła – ultrafiolet.

Owady o znakomitym wzroku, takie jak ważki, mają krótkie czułki będące głównie narządami zmysłu chemicznego: węchu i smaku, ale też dotyku. Im bardziej są rozgałęzione, tym więcej receptorów może się na nich zmieścić, dzięki czemu owad odbiera zapachy napływające z dużych odległości. Samiec potrafi wyczuć zapach samicy z odległości nawet 10 km.

1
Dla zainteresowanych
R90ao9GYzpLOa
Owady widzą inaczej niż ludzie
Źródło: Anita Mowczan, Øyvind Holmstad, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
icTcj6itxM_d5e530

7. Rozmnażanie się i rozwój owadów

Owady są rozdzielnopłciowe. U większości samców na odwłoku występuje narząd kopulacyjny, za pomocą którego plemniki są wprowadzane do ciała samicy (zapłodnienie wewnętrzne). U samic odwłok jest często zakończony rurką służącą do składania jaj, tzw. pokładełkiempokładełkopokładełkiem.

Owady przechodzą rozwój złożony, w którym występuje kilka stadiów larwalnych. Larwy stopniowo przekształcają się w osobnika dorosłego (imago). U niektórych owadów (pasikoniki, ważki, modliszki, wszy) larwy przypominają wyglądem formę dorosłą. Są jednak mniejsze, nie mają zwykle skrzydeł i nie są dojrzałe płciowo. W ich przypadku mamy do czynienia z przeobrażeniem niezupełnymprzeobrażenie niezupełneprzeobrażeniem niezupełnym.

RowaQLOMiE16m
Pasikonik (przeobrażenie niezupełne)
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

U zdecydowanej większości owadów (motyli, chrząszczy, pszczół, os, much i pcheł) rozwój przebiega z przeobrażeniem zupełnymprzeobrażenie zupełneprzeobrażeniem zupełnym. Oznacza to, że ich larwy nie są podobne do postaci dorosłej. Dużo jedzą i często liniejąlinienielinieją, skokowo zwiększając rozmiary ciała. Po osiągnięciu odpowiednich rozmiarów przekształcają się w nieruchome poczwarkipoczwarkapoczwarki. U wielu owadów poczwarka może być otoczona kokonem – tworem zbudowanym z cienkich nici, które powstają w specjalnych gruczołach przędnych larwy. Wewnątrz poczwarki następuje przeobrażenie larwy w osobnika dorosłego. Wiąże się to z całkowitą przebudową organizmu, podczas której owad nie pobiera pokarmu. Dorosłe owady zwykle nie żyją długo.

R1AYKLN2BojiP
Film przedstawia linienie owada.
R8G6aHqKjsaCv
Motyl (przeobrażenie zupełne)
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 3
RFEE0zKi7bEHX
Gąsienica motyla jest bardzo żarłoczną larwą. W ciągu 20 dni może zwiększyć swoją masę aż 10 tysięcy razy. Wyjaśnij, dlaczego je tak dużo. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Robotnice pszczół karmią larwy wydzieliną swoich ślinianek zwaną mleczkiem pszczelim. Czas karmienia mleczkiem decyduje o tym, czy larwa rozwinie się w robotnicę, czy w królową. Larwa, która będzie robotnicą, dostaje mleczko tylko przez pierwsze 3 dni, a larwy przyszłych królowych – aż do wytworzenia poczwarek.

R13vgyQi3iLN1
Robotnica pszczoły miodnej karmi larwę
Źródło: Maja Dumat (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 4
RG5QqNRDkW41V
Dowiedz się, u jakich owadów występują i czym się od siebie różnią takie larwy, jak gąsienica, czerw i pędrak. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Obserwacja 2

Problem badawczy: Jakie są cechy wspólne owadów?

RSnhTLmBqzZ5v
Hipoteza 1 Treść, Hipoteza 2 Treść
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Co będzie potrzebne
  • fotografie owadów: muchy domowej, pszczoły miodnej, pluskwiaka różnoskrzydłego, konika polnego, komara tygrysiego i rybika cukrowego.

Instrukcja
  1. Obejrzyj znajdujące się w poniższej galerii fotografie, które przedstawiają wybrane gatunki owadów. Zwróć uwagę na:

  • podział ciała na odcinki;

  • obecność i liczbę czułków;

  • liczbę odnóży krocznych.

  1. Zanotuj swoje odpowiedzi w formularzu. Zweryfikuj hipotezę.

RuKeIAkj1bMT8
Wyniki: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
icTcj6itxM_d5e639

8. Znaczenie owadów

Znaczenie owadów w przyrodzie

  • Wiele gatunków owadów, np. pszczoły, trzmiele i muchy, pobiera nektar i pyłek z roślin, jednocześnie zapylając kwiaty. Bez owadów rośliny te nie byłyby zdolne do wydawania owoców i wytwarzania nasion.

  • Owady są źródłem pokarmu dla wielu zwierząt, głównie kręgowców, ale także pajęczaków i innych owadów.

  • Wiele owadów żywi się martwą materią organiczną (np. liczne gatunki much), odchodami zwierząt (np. żuk gnojowy) lub padliną (np. różne gatunki chrząszczy), czym przyczyniają się do oczyszczania środowiska.

Znaczenie owadów dla człowieka

  • Powodują ogromne straty w uprawach roślin (np. bielinek kapustnik, stonka ziemniaczana). Niektóre gatunki pożerają także zmagazynowane zapasy żywności (mącznik młynarek i wołek zbożowy).

  • Niektóre chrząszcze, mszyce i ćmy są pasożytami roślin, a pchły, wszy i pluskwy żerują na zwierzętach i człowieku.

  • Owady przenoszą drobnoustroje powodujące śmiertelne choroby: komar widliszek – malarię, wesz ludzka – tyfus, a mucha tse‑tse – śpiączkę afrykańską.

  • Śmierć człowieka może nastąpić także wskutek użądlenia pszczoły, osy lub szerszenia, jeżeli u uczulonej osoby rozwinie się ciężka reakcja alergiczna.

  • Niektóre owady dostarczają surowców cennych dla człowieka. Pszczoły wytwarzają miód, wosk i kit pszczeli, a jedwabniki morwowe przędą kokony, z których produkuje się jedwab.

RQu88rxDxEvGd
Hodowla jedwabników – kokony, z których zostaną pozyskane jedwabne nici
Źródło: LoggaWiggler, Pixabay, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 5
RLq76jo2YxPMQ
Owady, które żywią się innymi owadami, mogą być bardzo pożyteczne dla człowieka. Wyjaśnij, do czego są one wykorzystywane. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Roje szarańczy liczą od 10 tysięcy do kilku milionów osobników. W poszukiwaniu pożywienia mogą w ciągu dnia przebyć wiele kilometrów. Szarańcza na swojej drodze ogołaca rośliny ze wszystkich zielonych części. Owady, pocierając tylnymi odnóżami o odwłok, wydają charakterystyczny, niemożliwy do zapomnienia dźwięk.

R1cnf9FQRfTMj
Szarańcza przemieszcza się w wielkich rojach
Źródło: Niv Singer, Flickr, licencja: CC BY-SA 3.0.
icTcj6itxM_d5e707

Podsumowanie

  • Owady są najliczniejszą gromadą zwierząt. Występują zarówno w środowiskach lądowych, jak i wodnych.

  • Owady to stawonogi, które mają ciało pokryte chitynowym oskórkiem, podzielone na głowę, tułów i odwłok, trzy pary członowanych odnóży, jedną parę czułków i (w większości przypadków) skrzydła.

  • Budowa aparatów gębowych owadów zależy od rodzaju pokarmu, którym się żywią, oraz sposobu jego pobierania i rozdrabniania. Wyróżnia się aparat gębowy gryzący, gryząco‑liżący, ssący, kłująco‑ssący i liżący.

  • Kształt odnóży owadów zależy od sposobu poruszania związanego ze środowiskiem, w jakim przebywają oraz od trybu życia. Wyróżnia się odnóża bieżne, skoczne, chwytne, grzebne i pływne.

  • Owady rozmnażają się płciowo i przechodzą rozwój złożony z przeobrażeniem zupełnym lub niezupełnym.

  • W rozwoju z przeobrażeniem zupełnym występuje stadium larwy, która jest ruchoma i żarłoczna i nie przypomina postaci dorosłej, oraz stadium poczwarki, która jest nieruchoma i nie pobiera pokarmu, ponieważ przechodzi całkowitą przemianę, a także stadium dorosłej postaci owada (imago).

  • W rozwoju z przeobrażeniem niezupełnym występuje stadium larwy, która przypomina wyglądem formę dorosłą. Jest jednak mniejsza, zwykle nie ma skrzydeł i nie jest dojrzała płciowo.

  • Owady stanowią element niemal wszystkich łańcuchów pokarmowych. Są źródłem cennych dla człowieka surowców (np. miodu i jedwabiu).

  • Owady przenoszą drobnoustroje powodujące choroby, takie jak malaria, tyfus, śpiączka afrykańska.

bg‑azure

Praca domowa

11
Ćwiczenie 1
R1GTSzPybwpcE
Dorosła biedronka zrywająca się do lotu
Źródło: ElinaElena, Pixabay, licencja: CC BY-SA 3.0.
Ra6UOvIJSNXgB
Szukająca pożywienia larwa biedronki
Źródło: mirey2222, Pixabay, licencja: CC BY-SA 3.0.
R109iLhyAmoPD
Na podstawie fotografii opisz budowę i środowisko oraz tryb życia biedronki i jej larwy. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 2
Rag2sLpeB1rH2
Wyjaśnij, czym różni się rozwój złożony z przeobrażeniem zupełnym od rozwoju z przeobrażeniem niezupełnym. (Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
icTcj6itxM_d5e773

Słownik

aparat gębowy
aparat gębowy

przekształcone odnóża gębowe owadów przystosowane do pobierania pokarmu

czułki
czułki

nitkowate, ruchome narządy zmysłów występujące u zwierząt bezkręgowych

imago
imago

postać dorosła owada

linienie
linienie

u stawonogów – okresowe zrzucanie zewnętrznej, twardej powłoki ciała

poczwarka
poczwarka

nieruchome stadium rozwojowe owadów, które przechodzą przeobrażenie zupełne; poprzedza postać dorosłą; czasami pokryta jest kokonem z nici przędnych wyprodukowanych przez larwę

pokładełko
pokładełko

rurkowaty narząd samic wielu owadów, służący do składania jaj; jest przekształconym ostatnim segmentem odwłoka; u niektórych wysuwalne, tzw. teleskopowe (np. u muchówek, niektórych chrząszczy), lub przekształcone, np. u żądłówek – w żądło

przeobrażenie niezupełne
przeobrażenie niezupełne

typ przeobrażenia larwy owada w dorosłego osobnika, w trakcie którego nie występuje stadium poczwarki, a wszystkie stadia larwalne są podobne do imago

przeobrażenie zupełne
przeobrażenie zupełne

typ przeobrażenia larwy owada w dorosłego osobnika, w trakcie którego występuje stadium poczwarki, a poszczególne stadia larwalne znacznie różnią się budową od imago

przetchlinka
przetchlinka

otwór w nieprzepuszczalnej powłoce umożliwiający wymianę gazową; występuje u niektórych stawonogów i roślin

tchawki
tchawki

system rureczek o różnej średnicy występujący we wnętrzu ciała owadów, pełniący rolę narządu oddechowego

icTcj6itxM_d5e939

Zadania

1
Ćwiczenie 1
RLdR8CGt8Swck1
Zaznacz poprawną odpowiedź. Ciało owadów dzieli się na: Możliwe odpowiedzi: 1. głowę, tułów i odwłok., 2. głowotułów i odwłok., 3. głowę i odwłok., 4. głowę i tułów.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 2
Rk5zNfJpupOxy
Budowa zewnętrzna samicy owada
Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
RbGtXuz6DWur3
Na ilustracji przedstawiono budowę zewnętrzną samicy owada. 1 Możliwe odpowiedzi: 1. tułów, 2. oko, 3. głowa, 4. odwłok, 5. skrzydło, 6. odnóże, 7. czułek 2 Możliwe odpowiedzi: 1. tułów, 2. oko, 3. głowa, 4. odwłok, 5. skrzydło, 6. odnóże, 7. czułek 3 Możliwe odpowiedzi: 1. tułów, 2. oko, 3. głowa, 4. odwłok, 5. skrzydło, 6. odnóże, 7. czułek 4 Możliwe odpowiedzi: 1. tułów, 2. oko, 3. głowa, 4. odwłok, 5. skrzydło, 6. odnóże, 7. czułek 5 Możliwe odpowiedzi: 1. tułów, 2. oko, 3. głowa, 4. odwłok, 5. skrzydło, 6. odnóże, 7. czułek 6 Możliwe odpowiedzi: 1. tułów, 2. oko, 3. głowa, 4. odwłok, 5. skrzydło, 6. odnóże, 7. czułek 7 Możliwe odpowiedzi: 1. tułów, 2. oko, 3. głowa, 4. odwłok, 5. skrzydło, 6. odnóże, 7. czułek
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R39udKfAoVZp91
Ćwiczenie 2
Zaznacz wszystkie elementy budowy zewnętrznej owada. Możliwe odpowiedzi: 1. Odwłok, 2. Oko, 3. Głowa, 4. Odnóże, 5. Czułek, 6. Tułów, 7. Skrzydło, 8. Nieprawidłowa odpowiedź B, 9. Nieprawidłowa odpowiedź C, 10. Prawidłowa odpowiedź D
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 3
R1FeTW76xneTZ
Odnóża owadów
Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
RyJEMv9PsatX4
Na ilustracji przedstawiono odnóża owadów. Wskaż numer schematu, który przedstawia odnóże pełniące funkcje kroczną i grzebiącą. Możliwe odpowiedzi: 1. 1, 2. 2, 3. 3, 4. 4
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1GvjvR5XvLs61
Ćwiczenie 3
Zaznacz nazwę owada, o którego występują odnóża pełniące funkcję grzebiącą. Możliwe odpowiedzi: 1. Turkuć podjadek, 2. Modliszka, 3. Konik polny, 4. Mucha, 5. Pluskwiak wodny
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RBNQ6CbrWg5bt1
Ćwiczenie 4
Połącz w pary przedstawicieli owadów z ich środowiskiem życia. pływak żółtobrzeżek Możliwe odpowiedzi: 1. tereny nadwodne, 2. łąka, 3. gleba, 4. wody słodkie turkuć podjadek Możliwe odpowiedzi: 1. tereny nadwodne, 2. łąka, 3. gleba, 4. wody słodkie modraszek ikar Możliwe odpowiedzi: 1. tereny nadwodne, 2. łąka, 3. gleba, 4. wody słodkie ważka Możliwe odpowiedzi: 1. tereny nadwodne, 2. łąka, 3. gleba, 4. wody słodkie
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RHxz8QPCoKCCG1
Ćwiczenie 5
Uzupełnij tabelę dotyczącą cech charakterystycznych owadów. Wybierz odpowiedzi z rozwijanej listy.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 6
RYgntqIkS4ocu
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 7
RpwQ6GQTFpO5S
Aparaty gębowe
Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
RlGKEr0S2bNYO
Połącz w pary nazwy aparatu gębowego i nazwy rodzaju pokarmu, do pobierania którego jest przystosowany. aparat gębowy A  Możliwe odpowiedzi: 1. odchody zwierząt, 2. krew, 3. liście, 4. nektar aparat gębowy B  Możliwe odpowiedzi: 1. odchody zwierząt, 2. krew, 3. liście, 4. nektar aparat gębowy C  Możliwe odpowiedzi: 1. odchody zwierząt, 2. krew, 3. liście, 4. nektar aparat gębowy D  Możliwe odpowiedzi: 1. odchody zwierząt, 2. krew, 3. liście, 4. nektar
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 8
RagaUjZsQ6E0b
Wykres przedstawia częstość otwierania przetchlinek na minutę (oś Y) w zależności od zawartości tlenu w powietrzu (oś X)
Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
RNIMS8Lx8UleM
Łączenie par. . Gdy zawartość tlenu jest mała, pchła często otwiera przetchlinki.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Częstość otwierania przetchlinek zależy od zawartości tlenu w powietrzu.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Notatnik

RNmsfiqXT6RgO
(Uzupełnij).
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.