Średniowiecze w naszym otoczeniu
Czy średniowiecze było prymitywne?
W codziennych rozmowach i przekazach medialnych słowo 'średniowiecze' nacechowane jest pejoratywniepejoratywnie. 'Średniowieczny' w tym wypadku oznaczać ma
'coś przestarzałego, zabobonnego, zapóźnionego, skrajnie nietolerancyjnego'. Tylko w drobnej części ludzie żyjący między 450 a 1450 r. dali powód, by tak widzieć ich czasy. Czy naprawdę nasz dzisiejszy świat powstał i istnieje, nie zaciągając długu wobec średniowiecza? Czy średniowiecze jest tylko odległym wspomnieniem smutnych czasów?
Z poniższego nagrania dowiesz się w jaki sposób postrzega się współcześnie średniowiecze. Zapoznaj się z materiałem.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1W4990bDwgzp
Nagranie video. Na początku plansza z tytułem: „Negatywne stereotypy na temat średniowiecza”. Następnie pojawia się prof. dr hab. Przemysław Wiszewski – historyk z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o krótkich włosach w okularach siedzi w jasnym pomieszczeniu. W tle biała ściana, powieszony na niej fragment grafiki, regał z książkami, fragment roślinki. Na koniec plansza z napisami: wystąpił prof. dr hab. Przemysław Wiszewski, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", czerwiec 2015.
Krajobraz średniowieczny i współczesny
Rewolucja przemysłowa w Europie z przełomu XVIII i XIX wieku doprowadziła do najgłębszych, od schyłku starożytności, zmian cywilizacyjnych dla Europejczyków. Wielkie grupy ludności wiejskiej przemieściły się w ciągu niecałych dwóch stuleci
do miast. O ile w epokach wcześniejszych 80‑90% ludności żyło na wsi, odsetek ten zmalał do około 40‑50%. Miasta zdominowały krajobraz kontynentu. Czy oznacza to jednak, że najważniejszymi centrami życia społecznego i gospodarczego stały się nowe ośrodki?
Mapa Europy około 1450 r.
Państwa, miasta:
Królestwo Portugalii, Lizbona
Królestwo Kastylii, Kordoba, Toledo
Emirat Grenady, Grenada, Tanger
Królestwo Nawarry, Pampeluna
Królestwo Aragonii, Saragossa, Andora
Królestwo Francji, Tuluza, Nantes [czyt.: nąnt] Orlean, Paryż
Królestwo Anglii, Londyn, York, Dublin,
Królestwo Szkocji, Edynburg
Irlandia
Burgundia, Ks. Luksemburg, Crecy , [czyt.: kresi] Azincourt , [czyt.: azękur] Brugia, Bruksela, Luksemburg, Troyes [czyt.: trła]
Hrabstwo Sabaudii, Genewa, Turyn
Związek Szwajcarski, Berno
Rzesza Niemiecka, Konstancja, Brema, Lubeka, Kolonia, Lukka, Florencja, Siena
Elektorat Palatynatu
Hrabstwo Tyrolu
Księstwo Bawarii
Księstwo Brunszwiku
Elektorat Saksonii
Elektorat Brandenburgii
Księstwo Meklemburgii
Arcyksięstwo Austriackie, Wiedeń
Księstwo Mediolanu, Mediolan
Republika Genui, Genua
Państwo Kościelne, Ferrara, Rzym
Królestwo Neapolu, Neapol
Królestwo Sycylii
Królestwo Czeskie, Praga, Lipany
Księstwa śląskie, Wrocław
Księstwa pomorskie
Królestwo Danii, Roskilde
Królestwo Norwegii, Oslo, Bergen
Królestwo Szwecji, Uppsala, Kalmar
Republika Nowogrodzka, Nowogród Wielki
Republika Pskowska, Psków
Wielkie Księstwo Moskiewskie
Księstwo Jarosławskie
Księstwo Twerskie
Księstwo Riazańskie
Złota Orda
Państwo Zakonu Krzyżackiego, Malbork, Królewiec, Gdańsk, Ryga, Toruń
Królestwo Polskie, Kraków, Lwów, Warszawa
Wielkie Księstwo Litewskie, Kijów, Wilno
Królestwo Węgierskie, Buda, Peszt, Koszyce, Segedyn
Republika Wenecka, Wenecja
Królestwo Bośnii (od 1463 r. tureckie), Sarajewo
Królestwo Serbii (od 1459 r. tureckie), Belgrad
Albania
Imperium Osmańskie, Nikopolis, Warna, Konstantynopol, Angora
Cesarstwo Bizantyjskie (do 1453 r.)
Terytoria zależne, miasta:
Księstwo Aten (weneckie), Ateny
Księstwo Achai (bizantyjskie)
Rodos (zakon joannitów)
Hospodarstwo Wołoskie (od 1396 r. lenno tureckie), Bukareszt
Hospodarstwo Mołdawskie (od 1387 r. lenno polskie)
Awinion (papieski)
Hrabstwo Prowansji ( od 1481 r. francuskie)
Gujenna (angielska do 1453 r.)
Krym (genueński)
Półwysep Krymski (od 1427 r. Chanat Krymski)
Kreta (wenecka)
Szetlandy, Orkady, Wyspy Owcze (norweskie)
Pozostałe wyspy:
Malta
Sycylia
Sardynia
Korsyka
Granice cesarstwa rzymskiego (do 1482 r.): Rzesza Niemiecka, Księstwo Luksemburg, Związek Szwajcarski, Hrabstwo Sabaudii, Hrabstwo Tyrolu, Księstwo Mediolanu, Republika Genui, Arcyksięstwo Austriackie, Księstwo Bawarii, Elektorat Saksonii, Elektorat Brandenburgii, Księstwo Brunszwiku, Księstwo Meklemburgii, Księstwa Pomorskie.
Ważniejsze bitwy:
Crecy 1337
Azincourt 1415
Grunwald 1410
Warna 1444
Kosowe Pole 1389
Nikopolis 1396
Angora 1402
Oblężenie Konstantynopola 1453
Wojna Dwóch Róż (1455‑1485): Królestwo Anglii
Traktaty:
Kalmar 1397
Troyes 1420
Toruń 1411
Krewo 1385
Obszary objęte działaniami wojny stuletniej (1336‑1453): Królestwo Francji
Przyjrzyj się mapie przedstawiającej Europę około 1450 roku. Określ położenie największych miast piętnastowiecznej Europy: Genuę, Kijów, Konstantynopol, Londyn, Mediolan, Moskwę, Paryż, Pragę, Rzym i Wenecję.
Na podstawie dotychczasowej wiedzy wypisz te ośrodki, które w okresie średniowiecza mogły pełnić funkcję centrów kulturowych i cywilizacyjnych średniowiecznej Europy. Krótko wyjaśnij, dlaczego.
Mapa polityczna Europy w 2013 r.
Państwa i stolice:
Portugalia, Lizbona
Hiszpania, Madryt
Gibraltar, Gibraltar
Andora, Andora
Francja, Paryż
Ks. Monako, Monako
Luksemburg, Luksemburg
Belgia, Bruksela
Holandia, Amsterdam
Wielka Brytania, Londyn
Irlandia, Dublin
Islandia, Reykjavik
Norwegia, Oslo
Szwecja, Sztokholm
Finlandia, Helsinki
Dania, Kopenhaga
Rosja, Moskwa
Litwa, Wilno
Łotwa, Ryga
Estonia, Talinn
Polska, Warszawa
Czechy, Praga
Słowacja, Bratysława
Węgry, Budapeszt
Austria, Wiedeń
Niemcy, Berlin
Włochy, Rzym
Szwajcaria, Berno
Watykan, Watykan
San Marino, San Marino
Słowenia, Lublana
Chorwacja, Zagrzeb
Bośnia i Hercegowina, Sarajewo
Czarnogóra, Prisztina
Serbia, Belgrad
Kosowo, Kosowa
Albania, Tirana
Macedonia, Skopje
Rumunia, Bukareszt
Bułgaria, Sofia
Ukraina, Kijów
Białoruś, Mińsk
Mołdawia, Kiszyniów
Grecja, Ateny
Turcja, Ankara
Cypr, Nikozja
Malta, La Valetta
Zbiorniki wodne:
Morze Czarne
Morze Śródziemne
Ocean Atlantycki
Morze Północne
Morze Norweskie
Morze Bałtyckie
Wyspy:
Rodos
Kreta
Sardynia
Sycylia
Korsyka
Inne państwa:
Maroko
Algeria
Tunezja
Izrael
Liban
Syria
Inne miasta:
Rabat
Algier
Tunis
Jerozolima
Bejrut
Przyjrzyj się mapie współczesnej Europy i określ położenie miast: Berlin, Bukareszt, Kijów, Londyn, Madryt, Moskwę, Paryż, Petersburg, Rzym i Stambuł.
Na podstawie wiedzy wypisz te miasta współczesnej Europy, które twoim zdaniem pełnią obecnie funkcję centrów kulturowych i cywilizacyjnych na kontynencie.
Porównaj ze sobą obie mapy. Zastanów się, które z miast średniowiecznej Europy utrzymały swą rangę do dziś, a które ją utraciły. Napisz, dlaczego Twoim zdaniem do tego doszło. Czy doszło do jakiegoś znaczącego przesunięcia geograficznego centrów urbanizacjiurbanizacji w Europie?
Wymień te miasta z krajów średniowiecznej Europy, które po dziś dzień zachowały status centrów rozwoju kulturowego i cywilizacyjnego.
Wierność spaja społeczeństwo
Średniowieczni rycerze bardzo dużą wagę przywiązywali do dochowania wierności swoim seniorom. Złamanie złożonej przysięgi oznaczało utratę przez wojownika wszelkich praw. Z kolei wystąpienie przeciwko temu, komu ślubowano posłuszeństwo, traktowano wówczas jako najgorszą zbrodnię. We współczesnym świecie takie przysięgi składa się rzadziej.
Poniżej znajduje się galeria mediów. Najedź kursorem na strzałki i przełączaj zdjęcia przy pomocy lewego przycisku myszy (LPM), aby poznać szczegóły.
Spójrz na fotografie zamieszczone w powyższej galerii. Odpowiedz, dlaczego akurat w tych przypadkach taką przysięgę się składa? Kim są osoby, które je składają? Komu ją składają? Jak sądzisz, czy ich przysięgę łączy coś z czasami średniowiecznych ludzi?
Wyjaśnij, jakie znaczenie dla współczesnych gestów ma średniowieczna przysięga.
Chrześcijaństwo jako religia spajająca kulturę Europy
Średniowieczną kulturę ukształtowały tradycje: antyczna i plemienne ludów tworzących państwa na gruzach rzymskiego Imperium. Ten okres głębokich zmian kulturowych nie doprowadził do powstania wspólnej, jednolitej kultury europejskiej. Jego rezultatem była wielość lokalnych kultur. Jedno zjawisko umożliwiło podtrzymanie poczucia wspólnoty. Jego siła oddziaływania widoczna jest również współcześnie.
Miasta współczesnej Europy i ślady średniowiecza
Poniżej znajduje się galeria mediów. Przełączaj zdjęcia, aby poznać szczegóły.
Spójrz na zdjęcia czterech miast europejskich, znajdujące się w powyższej galerii. Czy widzisz na nich dominujący w krajobrazie miasta element, który był związany ze średniowieczem? Czy uważasz, że ten sam czynnik zadecydował o powstaniu wspólnej kultury europejskiej w średniowieczu i nadal pomaga tę wspólnotę utrzymać?
Wymień, jakie elementy zabudowy współczesnych miast składają się na ich średniowieczny rodowód.
Uniwersytet jako centrum wiedzy
Współczesna Europa chlubi się swoim przywiązaniem do wiedzy. Centralnymi ośrodkami jej rozwijania i propagowania pozostają uniwersytety. Poważane są szczególnie te, które zajmują wysokie miejsca w światowych rankingach. Ale korzenie uniwersytetów tkwią w średniowieczu.
Mapa najstarszych uniwersytetów europejskich.
Uniwersytety założone w XI wieku:
Bolonia
Uniwersytety założone w XII wieku:
Oxford
Paryż
Reggio
[czyt. redżdżio]
Salerno
Uniwersytety założone w XIII wieku:
Lizbona
Sewilla
Salamanka
Palencja
Tuluza
Cambridge
[czyt.: kejmbridż]
Vercelli
[czyt.: werseli]
Vicenza
[czyt.: wiczenza]
Padwa
Piacenza
[czyt.: piaczenza]
Arezzo
[czyt.: arecco]
Siena
Neapol
Uniwersytety założone w XIV wieku:
Coimbra
Valladolid
Cahors
Orlean
Grenoble
Orange
Avignon
[czyt.: awinią]
Perpignon
[czyt.: perpinią]
Kolonia
Heidelberg
[czyt.: hajdelberg]
Erfurt
Praga
Kraków
Wiedeń
Buda
Pawia
Treviso
Ferrara
Piza
Perugia
Rzym
Uniwersytety założone w XV wieku:
Alcala
Saragossa
Walencja
Barcelona
Palma
Bordeaux
[czyt. bordo]
Nantes
[czyt.: nąnt]
Caen
Bourges
[czyt.: burszż]
Aix
[czyt.: aji]
Glasgow
[czyt.: glezgoł]
St. Andrews
[czyt.: sejint endrułs]
Aberdeen
[czyt.: aberdijn]
Louvain
[czyt.: luwę]
Trewir
Besancon
Turyn
Bazylea
Fryburg
Wurzburg
Lipsk
Rostock
Uppsala
Lipsk
Kopenhaga
Państwa:
Sułtanat Maroka
Sułtanat Tlemsen
Sułtanat Tunisu
Królestwo Portugalii
Królestwo Hiszpanii
Królestwo Francji
Królestwo Anglii
Królestwo Szkocji
Irlandia
Królestwo Norwegii
Królestwo Szwecji
Królestwo Danii
Królestwo Polskie
Rzesza Niemiecka
Księstwo Luksemburga
Księstwo Bawarii
Burgundia
Związek Szwajcarski
Księstwo Sabaudii
Republika Genui
Republika Wenecka
Królestwo Neapolu
Królestwo Sycylii
Królestwo Czeskie
Królestwo Węgierskie
Państwo Zakonu Krzyżackiego
Wielkie Księstwo Litewskie
Chanat Krymski
Hospodarstwo Mołdawskie
Hospodarstwo Wołoskie
Imperium Osmańskie
Miasta:
Tanger
Dublin
Londyn
Edynburg
Oslo
Ryga
Nowogród Wielki
Moskwa
Kijów
Wilno
Warszawa
Lwów
Wrocław
Salzburg
Raguzza
Belgrad
Konstantynopol
Spójrz na listę najstarszych uczelni Europy i listę światowego rankingu uniwersytetów. Czy istnieje związek między wiekiem uczelni i jej pozycją? Jak sądzisz, jakie są tego przyczyny? W swojej odpowiedzi wykorzystaj dane z zamieszczonych poniżej tabeli.
Najstarsze uniwersytety europejskie - tabela
Miasto | Rok założenia | Uniwersytet |
Bolonia | 1088 | Uniwersytet Boloński |
Paryż | ok. 1100 | Uniwersytet Paryski (połączony później z Sorboną) |
Oksford | 1167 | Uniwersytet Oksfordzki |
Modena | 1175 | Uniwersytet w Modenie |
Cambridge | 1209 | Uniwersytet Cambridge |
Salamanka | 1218 | reorganizacja: 1254 |
Padwa | 1222 | Uniwersytet w Padwie |
Neapol | 1224 | - |
Tuluza | 1229 | - |
Siena | 1240 | - |
Paryż | 1257 | Sorbona |
Montpellier | 1289 | - |
Coimbra | 1290 | Uniwersytet w Coimbrze |
Rzym | 1303 | - |
Orlean | 1309 | - |
Florencja | 1321 | - |
Najlepsze uniwersytety europejskiej według tzw. listy szanghajskiej z 2013 r.
Uniwersytet | Państwo | Miejsce na liście |
University of Oxford | Anglia | 3 |
University of Cambridge | Anglia | 5 |
Imperial College London | Anglia | 27 |
University of Paris Sud XI | Francja | 36 |
University of Edinburgh | Szkocja | 45 |
Pierre et Marie Curie University Paris | Francja | 48 |
University of Geneva | Szwajcaria | 56 |
Karolinska Institut | Szwecja | 60 |
Sapienza University, Rzym | Włochy | 62 |
Ecole Normal Superieure, Paris | Francja | 65 |
Uniwersytet Monachijski | Niemcy | 67 |
Uniwersytet Kopenhaski | Dania | 68 |
Unwersytet w Manchester | Anglia | 72 |
Uniwersytet w Zurichu | Szwajcaria | 74 |
Kings College London | Anglia | 75 |
Korzenie narodów
Współczesne dyskusje na temat istnienia narodów w średniowieczu, rzadko dotykają problemu skutków działania państw średniowiecznych dla czasów nam współczesnych. Pamiętając o tych zależnościach porównaj mapę polityczną Europy z czasów między XII i XIII wiekiem oraz dzisiejsze podziały polityczne. Wskaż podobieństwa i spróbuj wyjaśnić ich pojawienie się.
Na podstawie informacji uzyskanych z opisu map odpowiedz swoim zdaniem, czy podziały polityczne na państwa w średniowieczu utrzymały się do czasów dzisiejszych. Uzasadnij odpowiedź.
Mapa Europy w XII‑XIII wieku.
Kraje, miasta:
Królestwo Portugalii, Coimbra, Lizbona
Królestwo Kastylii, Sewilla, Kordoba,Toledo, Leon
Emirat Grenady, Grenada
Państwo Almohadów, Tanger, Algier, Tunis
Królestwo Aragonii, Saragossa, Walencja, Barcelona
Królestwo Nawarry, Pampeluna
Księstwo Gujenny, Bordeaux
Hrabstwo Tuluzy, Tuluza
Królestwo Francji, Nantes, Orlean, Paryż, Reims, Brugia
Hrabstwo Anjou, Angers
Królestwo Burgundii, Lyon, Bazylea,
Hrabstwo Prowansji, Arles, Marsylia
Królestwo Anglii, Londyn, Cambridge, Chester, Dublin
Księstwo Walii
Irlandia
Królestwo Szkocji, Edynburg
Królestwo Man
Rzesza Niemiecka, Akwizgran, Kolonia, Strasburg, Hamburg, Norymberga, Ratyzbona
Wiedeń
Królestwo Danii, Szlezwik, Roskilde,
Królestwo Norwegii, Oslo, Bergen
Królestwo Szwecji, Kalmar, Uppsala
Estonia, Rewel
Państwo Zakonu Kawalerów Mieczowych (od 1237 r. do zakonu krzyżackiego), Ryga
Księstwo Litewskie, Kierniów
Księstwa Ruskie, Riazań, Moskwa, Jarosław, Włodzimierz, Twer, Torżok, Nowogród Wielki, Psków,
Połock, Smoleńsk, Nowogród Siewierski, Perejasław, Kijów, Czernichów, Pińsk, Grodno, Włodzimierz, Halicz
Złota Orda
Państwo Zakonu Krzyżackiego, Malbork
Polska, Gdańsk, Gniezno, Legnica, Wrocław, Sandomierz, Kraków, Lublin
Królestwo Czeskie, Praga, Ołomuniec, Brno,
Królestwo Węgierskie, Ostrzyhom, Buda, Split, Belgrad
Królestwo Serbii, Ras
Republika Wenecka, Wenecja, Akwileja, Triest, Dracz
Królestwo Italii, Mediolan, Florencja
Państwo Kościelne, Rawenna, Rzym
Królestwo Sycylii, Neapol, Tarent, Reggio di Calabria, Palermo
Carstwo Bułgarii, Skopje, Płowdiw, Tyrnowo, Warna
Cesarstwo Nicei, Larisa, Tessalonika, Efez, Nicea
Cesarstwo Łacińskie, Konstantynopol
Księstwo Aten, Ateny
Księstwo Achai, Modon, Korynt
Sułtanat Ikonion, Ankyra, Attalia
Cesarstwo Trapezuntu, Synopa
Królestwo Małej Armenii
Królestwo Cypru, Famagusta
Ludy:
Pieczyngowie
Wołosi
Czeremisi
Mordwini
Prusowie
Czerkiesi
Połowcy
Bitwy:
Bitwa nad Kałką 1223
Chmielnik 1241
Legnica 1241
Pola Mohi 1241
Uglecze Pole 1238
Posiadłości Wenecji:
Księstwo Naksos, Kreta, Eubea
Zbiorniki wodne:
Morze Czarne
Morze Bałtyckie
Morze Śródziemne
Morze Północne
Morze Norweskie
Ocean Atlantycki
Mapa polityczna Europy w 2013 r.
Państwa i stolice:
Portugalia, Lizbona
Hiszpania, Madryt
Gibraltar, Gibraltar
Andora, Andora
Francja, Paryż
Ks. Monako, Monako
Luksemburg, Luksemburg
Belgia, Bruksela
Holandia, Amsterdam
Wielka Brytania, Londyn
Irlandia, Dublin
Islandia, Reykjavik
Norwegia, Oslo
Szwecja, Sztokholm
Finlandia, Helsinki
Dania, Kopenhaga
Rosja, Moskwa
Litwa, Wilno
Łotwa, Ryga
Estonia, Talinn
Polska, Warszawa
Czechy, Praga
Słowacja, Bratysława
Węgry, Budapeszt
Austria, Wiedeń
Niemcy, Berlin
Włochy, Rzym
Szwajcaria, Berno
Watykan, Watykan
San Marino, San Marino
Słowenia, Lublana
Chorwacja, Zagrzeb
Bośnia i Hercegowina, Sarajewo
Czarnogóra, Prisztina
Serbia, Belgrad
Kosowo, Kosowa
Albania, Tirana
Macedonia, Skopje
Rumunia, Bukareszt
Bułgaria, Sofia
Ukraina, Kijów
Białoruś, Mińsk
Mołdawia, Kiszyniów
Grecja, Ateny
Turcja, Ankara
Cypr, Nikozja
Malta, La Valetta
Zbiorniki wodne:
Morze Czarne
Morze Śródziemne
Ocean Atlantycki
Morze Północne
Morze Norweskie
Morze Bałtyckie
Wyspy:
Rodos
Kreta
Sardynia
Sycylia
Korsyka
Inne państwa:
Maroko
Algeria
Tunezja
Izrael
Liban
Syria
Inne miasta:
Rabat
Algier
Tunis
Jerozolima
Bejrut
Podsumowanie
Quiz. Czas (roz)poznać średniowiecze
Poniżej znajdziesz zestaw pytań. Przełączaj elementy, aby poznać treść. Odpowiedz na pytania, zaznaczając właściwą odpowiedź.
Dzięki temu spotkaniu z historią uzyskałem lub rozwinąłem:
umiejętność:
wiedzę:
zrozumienie: