Problemy wynikające z eksploatacji zasobów odnawialnych i nieodnawialnych Ziemi

R8UkN25nONj9X

Fotografia z lotu ptaka. Przedstawiony rozległy płaskowyż, szachownica pól uprawnych, terenów zielonych. Na pierwszym planie wielki obszar pokryte przez kolektory słoneczne.

1. Zasoby

ZasobyzasobyZasoby to wszystko, co jest potrzebne ludziom i społecznościom do funkcjonowania i rozwoju. W największym skrócie dzielą się na naturalne i ludzkie. Dokładniejszy podział przedstawia schemat.

Rek5h029hpJfF

Na ilustracji znajduje się schemat zasobów. Na górze zapisano zasoby. Od nich odchodzą strzałki w dół. Zasoby dzielą się na ludzkie i są to: wiedza technologia, tradycja, kapitał, liczba pracowników, budynki; oraz na naturalne. Zasoby naturalne dzielą się na niewyczerpywalne, jak promieniowanie słoneczne, grawitacja, prądy morskie i wiatr oraz wyczerpywalne. Te z kolei dzielą się na nieodnawialne, jak rudy metali, paliwa kopalne i fosforyty oraz odnawialne, jak biomasa, gleba i woda.

Niektóre zasoby uważamy za nieodnawialne, ponieważ powstają w procesach geologicznych, które z natury rzeczy są bardzo długotrwałe, liczone w milionach lat. Dlatego raz wykorzystane, nie odtworzą się samoistnie w naszej skali czasu. Na szczęście niektóre z nich można odzyskać podczas recyklingu.
Zasoby odnawialne to te, które posiadają zdolność regeneracji. Ich odnawialność wynika z udziału w zamkniętych obiegach materii. Należą do nich na przykład woda, drewno, zasoby rybne. Cechy zasobów odnawialnych wbrew nazwie nie są przeciwieństwem nieodnawialnych. Przykładowo, lasy odtwarzają się, ale jeśli wyrąb przewyższy odnawianie, to w końcu ich zabraknie.

Eksploatacja zasobów przyrody jest ingerencją w procesy naturalne, więc siłą rzeczy najczęściej niesie ze sobą negatywne następstwa. AntropopresjaantropopresjaAntropopresja, czyli oddziaływanie ludzi na środowisko, może mieć różną intensywność. Zbieranie grzybów i jagód w lesie ma znikome znaczenie dla równowagi ekologicznej. Często się jednak zdarza, że z powodu oddziaływania człowieka jakość środowiska maleje. Mówimy wówczas o jego degradacjidegradacja środowiskadegradacji. Przykładami są zanieczyszczone ściekami rzeki, wyjałowiona wskutek nadmiernej eksploatacji gleba czy zniszczone walory krajobrazu będące wynikiem chaotycznej zabudowy. Jeśli środowisko straciło swoje walory, to zostało zdewastowanedewastacja środowiskazdewastowane.

2. Przykłady antropopresji

Przemysłem, który w ogromnym stopniu przyczynia się do degradacji środowiska, jest górnictwo, zwłaszcza odkrywkowe.

R6c93ghXb9bWd

Na zdjęciu kopalnia odkrywkowa. Rozległe wyrobisko. Na pierwszym planie pomarańczowe koparki i pracownicy. Na drugim duże hałdy węgla. W tle kolejne maszyny. Kopalnie ma setki metrów średnicy, stanowi bardzo głębokie, jałowe wyrobisko w ziemi.

R1bPj5qirseQz

Na zdjęciu kopalnia węgla brunatnego. Rozległe wyrobisko, wiele hałd, liczne głębokie wykopy. Na horyzoncie po prawej stronie widoczna elektrownia.

Budowa kopalni odkrywkowej zajmuje wielką przestrzeń – to pierwsza zmiana. Trzeba usunąć roślinność, glebę i skały nadkładu – w czasie tych zmian giną zwierzęta, które nie mogą lub nie zdążą zmienić miejsca swojego siedliska. Pogłębianie wyrobiska przecina poziomy wód gruntowych, więc wodę trzeba odpompować, co zaburza naturalny reżim pobliskich rzek i obniża poziom wód podziemnych w okolicy (tworzy się lej depresyjnylej depresyjnylej depresyjny). To z kolei wpływa na wody powierzchniowe, roślinność, jakość gleby. Czasem zaburzenia równowagi skał skutkują wstrząsami – małymi trzęsieniami ziemi.

Skały płonneskały płonneSkały płonne, czyli skały bez znaczenia gospodarczego, składuje się na zwałowiskach (hałdach), które zajmują kolejne tereny, zaburzają krajobraz, zwiększają nacisk na podłoże, stają się źródłem zanieczyszczeń powietrza.

R18d2nZFStwkM

Ilustracja to mapa przedstawiająca wpływ kopalni Bełchatów na środowisko. Nad mapą tytuł: Bełchatów. Wpływ kopalni na środowisko oraz źródło mapy: Górnictwo i Geoinżynieria, rok 31, zeszyt 2, 2007. Mapa obejmuje obszar okolic Bełchatowa, Radomska oraz Szczerców i Pajęczna (same miasta oznaczone są kolorem czerwonym). Miasta rozmieszczone dookoła terenu kopalni, w odległości kilku kilometrów od leja depresyjnego oznaczonego kolorem zielonym. Obejmuje on centralą część mapy. Ciemniejszym odcieniem zieleni zaznaczono zasięg w dwa tysiące szóstym roku. Jaśniejszym odcieniem zieleni zaznaczono nieco większy zasięg w dwa tysiące piętnastym roku. Brązowymi sygnaturami zaznaczono odkrywki i zwałowiska oraz składowisko popiołów elektrowni, które mieszczą się w obrębie leja depresyjnego. Są to: zwałowisko zewnętrzne (południowo‑wschodni kraniec leja), składowisko popiołów elektrowni (północna część), zwałowisko zewnętrzne (wschód), Odkrywka „Bełchatów” i Odkrywka „Szczerców” (obie w centrum). Teren poza lejami oznaczono kolorem żółtym. Opisano rzeki i wskazano strzałkami kierunek ich prądu, od lewej: Warta (po lewej stronie mapy - strzałka w górę, a u dołu mapy - w lewą stronę), Widawka (strzałka w lewą stronę). Widawka przepływa z prawej strony lejów, a Warta z lewej i na dole ilustracji. W lewym dolnym rogu legenda z opisem oznaczeń lejów depresyjnych. W prawym dolnym rogu oznaczenie stron świata. W prawym górnym rogu podziałka liniowa od 0 do 10 km, co 5 km. Mapa pokryta jest równoleżnikami i południkami. Dookoła mapy w białej ramce opisano południki i równoleżniki co dziesięć minut.

R1CpXL4Rmql3J

Film przedstawia skutki wydobycia węgla w Indiach. Ogromne kopalnie odkrywkowe w Jharsugudzie, mimo początkowego pozytywnego wpływu na przemysł, obecnie negatywnie wpływają na region. Oprócz niszczącej działalności człowieka na region niekorzystnie wpływają również zmiany klimatyczne potęgując zniszczenie środowiska.

Film przedstawia skutki wydobycia węgla w Indiach. Ogromne kopalnie odkrywkowe w Jharsugudzie, mimo początkowego pozytywnego wpływu na przemysł, obecnie negatywnie wpływają na region. Oprócz niszczącej działalności człowieka na region niekorzystnie wpływają również zmiany klimatyczne potęgując zniszczenie środowiska.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1CpXL4Rmql3J

Film przedstawia skutki wydobycia węgla w Indiach. Ogromne kopalnie odkrywkowe w Jharsugudzie, mimo początkowego pozytywnego wpływu na przemysł, obecnie negatywnie wpływają na region. Oprócz niszczącej działalności człowieka na region niekorzystnie wpływają również zmiany klimatyczne potęgując zniszczenie środowiska.

Górnictwo głębinowe może prowadzić do osiadania gruntu nad nieczynnymi wyrobiskami i chodnikami, gdy ich stropy się zawalą. Technologia wydobycia gazu łupkowego jest oskarżana o zanieczyszczenia wód podziemnych używanymi podczas tego procesu chemikaliami.

Eksploatacja zasobów odnawialnych również powinna podlegać ograniczeniom. Istotą jest nieprzekroczenie zdolności samoodtwarzania. Jeśli jednak ta granica zostanie przekroczona, danego zasobu ubywa i spada jego jakość. Ponieważ elementy środowiska są ze sobą powiązane, naruszenie równowagi jednego powoduje skutki w innych.

Zaburzenia równowagi środowiska wpływają na ludzi i ich działania. Wyczerpywanie się zasobów wody, jałowienie gleb prowadzi do deficytu żywności, chorób, a nawet śmierci. Skutkiem ich unikania są migracje, co zwiększa antropopresję na środowisko w nowych obszarach. Wyczerpywanie dotychczasowych złóż podnosi ceny surowców, a przez to wyrobów. Innym skutkiem są poszukiwania i eksploatacja w nowych rejonach, co negatywnie wpływa na środowisko na kolejnych obszarach naszej planety. Doprowadza to często do konfliktów między społecznościami, firmami poszukującymi lub eksploatującymi, rządami i organizacjami pozarządowymi.

3. Zasady zrównoważonego rozwoju

Dla zrównoważonego rozwoju priorytetem jest takie wykorzystanie zasobów, żeby co najmniej utrzymać osiągnięty poziom rozwoju oraz by zasobów wystarczyło dla przyszłych pokoleń.
Można to czynić na kilka sposobów. Jednym z nich jest zmniejszenie zużycia na przykład poprzez zmniejszenie energochłonności produkcji, zastąpienie urządzeń mechanicznych elektronicznymi, miniaturyzację wyrobów, energooszczędne budownictwo. Drugi sposób to powtórne użycie różnych produktów i materiałów, niekoniecznie zgodne z pierwotnym przeznaczeniem.

RedcrLK6aMOTx

Na zdjęciu widoczny jest przykład powtórnego wykorzystania przedmiotów. Szpula do kabli energetycznych wykorzystana jest jako stół. Dookoła niej ustawione są cztery odrestaurowane fotele. Obok jednego z nich stoi gazetnik. Na podłodze parkiet, w tle ściany pomieszczenia.

Trzeci sposób to recykling, dzięki któremu nie trzeba produkować od podstaw kolejnych ilości na przykład szkła, metali, tworzyw sztucznych, co pozwala zaoszczędzić drogocenne zasoby. Z odpadów organicznych wytwarza się kompost – naturalny nawóz, a w biogazowniach gaz i dalej energię elektryczną i cieplną.

Kolejnym sposobem ochrony zasobów jest wprowadzanie regulacji prawnych. Jednym z przykładów jest zakaz produkcji i importu do Unii Europejskiej żarówek, które świecą poprzez podgrzewanie włókna do wysokiej temperatury. Świetlówki i diody LED wymagają wielokrotnie mniej energii i są trwalsze. Inne regulacje to różne formy ochrony przyrody ograniczające inwestycje. Mogą to być na przykład plany zagospodarowania przestrzennego, parki narodowe, parki kultury. Podstawą takich działań jest jednak przekonanie społeczeństw o ich wadze poprzez edukację, zachęty, akcje promocyjne. Chodzi o to, by wprowadzane regulacje prawne były uznawane przez społeczeństwo za własne, a nie jako działania represyjne.

R1aHykX3654ye

Fotografia przedstawia ulicę w Portland w słoneczny dzień. Po obu stronach widoczne są gęste szpalery drzew. W centralnej części zdjęcia od lewej znajduje się tramwaj, autobus i samochód. Obok samochodu jedzie rowerzysta. W tle wysoki biurowiec i niebieskie niebo.

Ciekawostka

Jednym z drastycznych przykładów negatywnych konsekwencji nieracjonalnej eksploatacji zasobów jest Nauru – wyspa na Pacyfiku. Wydobywanie fosforytów przez ok. 100 lat zdewastowało 90% wyspy, powstał problem z wodą pitną, świat organiczny na lądzie i w morzu znacząco zubożał. Prawie całą żywność sprowadza się z zagranicy. Z powodu wyczerpania złóż bezrobocie sięga 90% (wg oficjalnych danych 23%).

RfTuY3qOe75x8

Na zdjęciu widoczny jest teren zniszczony w wyniku eksploatacji fosforytów. Pokryty jest on dużą liczbą strzelistych ostańców o ostrych krawędziach rozmieszczonych względem siebie blisko, gęsto. Pomiędzy nimi znajduje się skąpa zielona roślinność.

Podsumowanie

• Zasoby są konieczne do utrzymania poziomu życia i rozwoju.

• Niektóre zasoby są nieodnawialne, ale racjonalna gospodarka może spowolnić ich zupełne zużytkowanie lub nawet zapobiec ich wyczerpaniu.

• Eksploatacja zasobów może prowadzić do degradacji lub dewastacji środowiska.

• Istnieje wiele sposobów prowadzących do zrównoważonego rozwoju i zmniejszających zależność od zasobów naturalnych. Są to m.in. zmniejszenie energochłonności, powtórne użycie, recykling, wprowadzanie odpowiednich regulacji prawnych wymuszających proekologiczne działania.

Słownik

Ćwiczenia