Układ krwionośny
Przyjrzyj się wewnętrznej stronie swojego nadgarstka. Zobaczysz tam sieć cienkich, błękitnych linii – są to twoje żyły. System naczyń, którymi płynie krew, pełni tę samą funkcję co sieć dróg w miastach – zapewnia transport różnych materiałów. Na dzisiejszej lekcji dowiesz się, jakie to są materiały oraz jaki kolor ma naprawdę krew.
jakie układy narządów występują w organizmie człowieka,
który z układów jest odpowiedzialny za rozprowadzanie po organizmie składników pokarmowych i tlenu.
Przeanalizujesz budowę układu krwionośnego.
Wykażesz rolę poszczególnych narządów układu krwionośnego w sprawnym przepływie krwi.
Omówisz składniki krwi, uwzględniając ich funkcję.
1. Budowa układu krwionośnego
Układy pokarmowy i oddechowy dostarczają organizmowi substancji odżywczych i tlenu. Muszą one trafić do wszystkich komórek ciała. Należy natomiast z nich usunąć to, co zbędne, czyli dwutlenek węgla oraz szkodliwe produkty przemiany materii. Służy do tego układ krwionośny, który składa się z serca i naczyń krwionośnych. Dzięki pracy serca krew płynie w naczyniach krwionośnych. Są to tętnicetętnice, żyłyżyły i naczynia włosowatenaczynia włosowate.
2. Z czego składa się krew?
Krew wbrew pozorom nie jest tylko płynem. Zawiera również komórki zwane krwinkamikrwinkami. Najwięcej jest krwinek czerwonych, które transportują tlen i dwutlenek węgla. Oprócz tego wyróżniamy też krwinki białe, które bronią organizm przed chorobami, a także płytki krwi, dzięki którym krew krzepnie, jeśli naczynie krwionośne zostanie uszkodzone. Płynna część krwi to osoczeosocze – składa się ono głównie z wody oraz rozpuszczonych w niej białek i innych substancji.
Porównanie krwinek czerwonych, białych i płytek krwi
3. Jak pracują serce i naczynia krwionośne?
Jak już wiemy, na układ krwionośny składają się serce i naczynia krwionośne. SerceSerce to narząd wielkości zaciśniętej pięści, położony w klatce piersiowej po jej lewej stronie. Pełni on funkcję pompy – rytmicznie się kurczy i dzięki temu tłoczy krew do tętnic. Ponieważ pompa ta jest bardzo silna, tętnice muszą być grube, wytrzymałe i sprężyste – inaczej siła tłoczonej krwi mogłaby je rozerwać. Tętnice rozgałęziają się na coraz cieńsze tętniczki, aż w końcu stają się naczyniami włosowatymi. Naczynia włosowate doprowadzają krew do wszystkich komórek ciała. Następnie krew znowu powraca do serca – tym razem już żyłami. W żyłach płynie znacznie wolniej i pod mniejszym ciśnieniem niż w tętnicach, dlatego ich ściany są cieńsze i delikatniejsze. Żyły, podobnie jak tętnice, tworzą system przewodów o różnej grubości – zaczynając od cienkich, które łączą się w coraz grubsze, aż do żył głównych doprowadzających krew do serca.
Serce kurczy się rytmicznie, dlatego krew wpływa do tętnic falami, co powoduje regularne, lekkie rozciąganie się ich tkanek. Wiedza ta jest pomocna przy mierzeniu tętnatętna, czyli pulsu.
Przekrój poprzeczny przez tętnicę i żyłę
Mierzenie tętna.
zegarek z sekundnikiem,
pomoc drugiej osoby.
Przyłóż palce wskazujący i środkowy do miejsc na ciele drugiej osoby, gdzie płytko pod skórą przebiega jedna z tętnic: na szyi poniżej żuchwy z boku tchawicy lub powyżej nadgarstka.
Ułożonymi palcami lekko uciśnij tętnicę, by wyczuć tętno. Licz uderzenia przez minutę (czas odmierzamy za pomocą sekundnika).
Teraz niech druga osoba zmierzy tętno tobie, korzystając z tych samych wskazówek.
U zdrowego, zrelaksowanego człowieka w twoim wieku tętno wynosi około 90 uderzeń na minutę.
Krew jest jasnoczerwona jedynie wtedy, gdy transportuje tlen. Gdy nie zawiera tlenu, jest ciemniejsza i ma odcień fioletowy, stąd żyły prześwitujące przez skórę mają taki właśnie kolor.
Tętnice prowadzące krew do wszystkich narządów ciała (poza płucami) oraz żyły, którymi płynie z powrotem do serca, nazywamy dużym obiegiem krwi. Natomiast te naczynia krwionośne, którymi krew płynie z serca do płuc i z powrotem, tworzą mały obieg krwi.
4. Do czego służy krew?
Wchłonięty w jelicie cienkim pokarm i pobrany z powietrza tlen właśnie dzięki krwi trafiają do wszystkich części ciała. Stamtąd krew zabiera produkty oddychania – dwutlenek węgla do płuc, a nadmiar wody i niepotrzebne substancje do nerek.
W dużym krwiobiegu krew tłoczona z serca do tętnic zawiera mnóstwo tlenu potrzebnego komórkom – mówimy, że jest utlenowana. Natomiast krew powracająca do serca w żyłach transportuje dwutlenek węgla – jest ona odtlenowana. W małym krwiobiegu krew odtlenowana jest tłoczona przez serce do tętnic płucnych, a następnie do naczyń oplatających pęcherzyki płucne. Dochodzi tam do wymiany gazowej. Następnie krew utlenowana powraca do serca żyłami płucnymi.
Krew bierze też udział w ochronie naszego organizmu przed chorobami. Znajdujące się w niej komórki niszczą drobnoustroje chorobotwórcze, np. bakterie. Krew uczestniczy także w wytwarzaniu skrzepu – naturalnego opatrunku powstającego po tym, jak się zranimy.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RhMnf2hbrxkI5
Film ukazuje drogę krwinki przez układ krwionośny.
Łączna długość wszystkich naczyń krwionośnych człowieka wynosi około 100 tysięcy kilometrów.
Wiele zwierząt, np. owady i pająki, nie mają naczyń krwionośnych – ich krew bezpośrednio omywa narządy. Jest to sposób mało wydajny – porównać go można do sytuacji, gdy samochody nie poruszają się po drogach zgodnie z przepisami, lecz jeżdżą chaotycznie we wszystkie strony.
5. Jak mierzymy ciśnienie krwi?
Krew w naczyniach płynie pod ciśnieniem, którego wartość się zmienia. Podczas skurczu serca jest ono wyższe, a podczas rozkurczu – niższe. Ciśnienie krwi mierzy się w jednostkach zwanych milimetrami słupa rtęci (mmHg). Przed pomiarem ciśnienia należy odpocząć i powstrzymać się od jedzenia – po posiłku lub pod wpływem wysiłku ciśnienie rośnie, co zaburza pomiary. Średnie ciśnienie krwi u dorosłego to 120/80 mmHg.
Podsumowanie
Krew transportuje do komórek tlen oraz substancje odżywcze, a zabiera dwutlenek węgla i produkty przemiany materii.
Na układ krwionośny składają się serce oraz naczynia krwionośne: żyły, tętnice i naczynia włosowate. Tętnice to naczynia, którymi krew wypływa z serca, a żyły to te, którymi krew powraca do serca.
Krew składa się z osocza oraz komórek krwi: krwinek czerwonych, białych oraz płytek krwi.
Praca domowa
Częstym schorzeniem związanym z układem krwionośnym jest zbyt wysokie lub zbyt niskie ciśnienie. Dowiedz się i zapisz, z jakimi niebezpieczeństwami dla zdrowia to się wiąże oraz jak należy temu zapobiegać.
Wyjaśnij, dlaczego podczas zwiększonej aktywności fizycznej wzrasta częstotliwość bicia serca.
Słownik
komórki wchodzące w skład krwi
bardzo cienkie naczynia krwionośne oplatające tkanki ciała; zachodzą w nich wymiana gazowa oraz przekazywanie substancji odżywczych między krwią a komórkami
główny składnik krwi; składa się z wody, soli, białek oraz mikro- i makroelementów
narząd zbudowany z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej serca, której skurcze wywołują przepływ krwi w układzie krwionośnym, zbudowane jest z dwóch przedsionków: prawego i lewego oraz dwóch komór: prawej i lewej
naczynie krwionośne transportujące krew (pod dużym ciśnieniem) od serca do tkanek
inaczej puls; rytmiczne rozciąganie naczyń krwionośnych w następstwie skurczów i rozkurczów serca; liczba skurczów serca w ciągu jednej minuty; bada się je na tętnicy szyjnej około 1,5 cm w bok od krtani
naczynie krwionośne transportujące krew od tkanek do serca
Zadania
Wskaż funkcję, jaką pełnią płytki krwi.
- Tworzą skrzep w razie urazu.
- Transportują mikroelementy.
- Budują ściany naczyń włosowatych.
- Żadną, to pozostałości po uszkodzonych czerwonych krwinkach.