Bajki Ignacego Krasickiego

Zwróć uwagę na tradycję chrześcijańską i kulturę ludową.

Bajka pojawiła się w kulturze greckiej. Jej rozwój wiąże się z niewolnikiem Ezopem, który wypowiadał się za pomocą alegorii zwierzęcych, głosząc panom nieprzyjemną prawdę. W ten sposób powstał zbiór bajek zwanych ezopowymi, od imienia twórcy. Natomiast tradycja chrześcijańska zauważyła podobieństwo utworów ezopowych do przypowieści biblijnych. Wysnuto więc wniosek, że bajka ma swoje źródło w Biblii. Z kolei zwolennicy teorii, że bajka wywodzi się z kultury ludowej, podkreślali, iż  jest dawniejsza od piśmiennictwa, dlatego dopatrywali się w niej kształtowania systemu językowego i sposobu wyrażania pojęć ogólnych za pomocą metafory.

Zwróć uwagę, że Ezop drwił z ludzkich wad.

Ezop jako niewolnik zasłynął jako twórca bajek, których bohaterami są zwierzęta będące alegoriami określonych typów ludzkich osobowości. Maska zwierzęca, zawierająca ukryty sens, chroniła Ezopa, który za pośrednictwem tego utworu, poddawał krytyce wady panów.

Odszukaj w słowniku terminów literackich hasło mowa ezopowa.

Mowa ezopowa to mowa metaforyczna, aluzyjna, pozwalająca w czasach cenzury przekazać istotne treści w sposób ukryty, ale zrozumiały dla czytelnika, na wzór alegorycznego języka Ezopa. Przykładem mowy ezopowej jest powieść Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej. Autorka wykorzystała tę mowę, ponieważ skłoniła ją do tego ówczesna sytuacja Polski, która znajdowała się pod zaborami. Orzeszkowa, chcąc przechytrzyć cenzurę, posłużyła się kodem. Zamiast nazw przedmiotów oznaczonych przez daną nazwę, użyła innych nazw. W powieści Lalka Bolesława Prusa również została zastosowana mowa ezopowa, która polega przede wszystkim na przemilczeniu. Autor fałszuje obraz rzeczywistości, ponieważ nie ukazuje realiów Warszawy 1878 i 1879 r., świadomie unikając elementów życia pod zaborami i nie wspominając o Rosjanach.

Zwróć uwagę na budowę bajki.

Filozof Ignacego Krasickiego to bajka epigramatyczna, ponieważ charakteryzuje się niewielkimi rozmiarami. Przekazuje prostą fabułę i zawiera morał.

Zwróć uwagę, że bohater bajki największym zaufaniem darzy zdroworozsądkowe dociekania.

Bohaterem bajki jest tytułowy filozof zafascynowany światem nauki. Nie wierzy on w Boga, dlatego czuje wyższość nad chrześcijanami, ponieważ kieruje się rozumem i ma dowody na słuszność swoich poglądów. Wyśmiewa świętych, nie akceptując poglądów innych ludzi. To przedstawiciel epoki, której myśliciele nobilitowali wiedzę, a lekceważyli świat duchowy.

Zwróć uwagę na podejście filozofa do wiary.

Podejście do wiary filozofa jest chwiejne, dlatego zaczyna wierzyć w Boga, kiedy pojawiają się życiowe trudności, określone słowem 'słabość'. W krytycznej sytuacji bohater przypomina sobie o Stwórcy tak jak w przysłowiu: 'Jak trwoga, to do Boga'. Filozof jednak czyni więcej, niż nakazuje przytoczone powiedzenie, ponieważ wierzy nie tylko w Boże istnienie, ale również upiorów.

Zwróć uwagę, czy narrator zachowuje dystans w stosunku do filozofa, czy też traktuje jego zmianę poważnie.

Narrator jest ironiczny wobec bohatera bajki, ponieważ jego postępowanie pokazuje, że w trudnej sytuacji filozof zwraca się do Boga. Bohater jest słaby, nie potrafi sobie poradzić z problemami, udając, że ma silną osobowość. W sprzyjających mu czasach wyśmiewał się ze świętych i nie wierzył w Boga. Pod wpływem jednak życiowych trudności uwierzył w istnienie nawet upiorów.

Zauważ, że filozof jest chwiejny w swoich poglądach.

Postaci filozofa z bajki nie należy oceniać negatywnie, ponieważ przypomina sobie o Bogu jedynie w chwilach trudności, co jest ludzką słabością, w myśl powiedzenia: 'Jak trwoga, to do Boga'. Takiego zachowania nie trzeba oceniać negatywnie, ponieważ bohater wie, że w krytycznej sytuacji może liczyć na Bożą pomoc.

Zwróć uwagę na rozmiary bajki oraz jej fabułę.

Filozof i orator to bajka epigramatyczna, ponieważ jest niewielkich rozmiarów, w przeciwieństwie do bajki narracyjnej. W bajce Filozof i orator występuje wymiana zdań między dwoma bohaterami.

Zwróć uwagę na znaczenie wyrazu 'prym'. Poszukaj wyjaśnienia tego słowa, skorzystaj ze słownika języka polskiego.

Tytułowi bohaterowie wiedli spór o pierwszeństwo, dyskutując na ten temat.

Zwróć uwagę na to, co robią orator i filozof.

Filozof i orator spierają się, dyskutując o tym, który z nich jest ważniejszy.

Zwróć uwagę na to, co mówi chłop.

Chłop rozstrzygnął spór, tym samym udowadniając, że mądrość nie tkwi w książkach, ale w naturze. Życie nie pasuje do teorii wykładanych na uniwersytetach. Opinia chłopa jest miarodajna, ponieważ wynika z jego doświadczeń życiowych.

Zwróć uwagę na morał, który wypowiada chłop w formie metafory.

Chłop nie uznaje dyskusji, które są bezproduktywne, oddalone od konkretu, od życia. Rama symbolizuje oprawę (język, dysputy, itp. ), a obraz coś konkretnego.

Morał to wniosek mający charakter umoralniający w formie zwięzłej sentencji, zakazu lub nakazu.

Z bajki płynie morał, że nie wolno w niczym przesadzić, nawet w ostrożności. Chytry dwa razy traci.

Zwróć uwagę, w jaki sposób narrator traktuje gospodarza.

Narrator kpi sobie ze zbyt ostrożnego i przebiegłego gospodarza, co potwierdza cytat: 

'Chcąc wetować i pewnym cieszyć się profitem,
Drugiego roku wszystek groch posiał za żytem.
Przyszło zbierać; gdy mniemał mieć korzyść obfitą,
Znalazł i groch zjedzony, i stłoczone żyto'.

Przypomnij sobie, co robi gospodarz z grochem.

Zmartwiony gospodarz postanowił posiać groch za zbożem, z dala od drogi, aby uchronić roślinę przed złodziejami i zebrać plony. Jego nadmierna ostrożność doprowadziła wbrew oczekiwaniom do podwójnej straty materialnej – grochu oraz zboża.

Przypomnij sobie, co to są synonimy.

Współczesne synonimy:

• turbować się: smucić się, zadręczać się, niepokoić się, trwożyć się, kłopotać się;

• srodze: bardzo, mocno, szalenie, szczególnie, nader, wyjątkowo, wielce;

• zejść (wzejść): wykiełkowac, porosnąć, przyjąć się;

• wetować (wyrównywać): odrobić straty, zrekompensować, wynagrodzić;

• profit: pożytek, zysk, korzyść;

• mniemać: sądzić, uważać, twierdzić, wnioskować, przypuszczać;

• stłoczone żyto (zdeptane żyto): stratowane żyto, przygniecione żyto.

Zwróć uwagę na słowa, które wypowiada rybka.

Fragment, który stanowi morał bajki: Gdy rybak na brzeg ciągnął korzyść okazałą,
Rzekła rybka: 'Dobrze to czasem być i małą'.
Bajka niesie ważny morał:  słabość/brak czegoś może okazać się zaletą, dlatego nie należy narzekać na własne mankamenty. Rybka mała, która uosabia niedużego człowieka, początkowo żałowała, że nie mogła połknąć apetycznego robaka. Ostatecznie ucieszyła się, gdyż dzięki swojej niepozorności uchroniła się przed strasznym losem.

Zwróć uwagę, w której bajce został przedstawiony mały, niepozorny bohater taki jak rybka.

Taki sam morał jak w bajce Rybka mała i szczupak mógłby zawierać utwór Groch przy drodze, ponieważ zaletą jest bycie małym. Gospodarz, który posadził groch za zbożem, chciał ukryć go przed złodziejami. Póki roślina była mała, złodzieje jej nie widzieli i nie zrywali, dlatego gospodarz cieszył się, że zbierze plony.