Człowiek i maszyna w XIX wieku

Wprowadzenie

Na podwórzu fabrycznym otoczył ich szczęk młotów i głuche warczenie motorów dynamo‑elektrycznych o sile blisko tysiąca koni. Doktor Judym przechodził przez sale, gdzie heblowanoj0000008N8B6v32_000tp002heblowano sztaby żelaza długie [na] kilkadziesiąt łokcij0000008N8B6v32_000tp003łokci, gdzie borowano w nich dziury za pomocą świdrów i gdzie skromne maszynki w mgnieniu źrenicy wybijały w płytach grubych na dwa palce duże otwory z taką łatwością, jakby rzecz szła o przedziurawienie palcem plastra miodu. W jednym miejscu nitowanoj0000008N8B6v32_000tp004nitowano kraty mostów za pomocą śrub rozpalonych do białości, gdzie indziej cięto nożycami sztaby jak płótno.

W całej fabryce unosił się tabakowy proszek. Utrudniał on oddychanie i patrzenie. Na pierwszym piętrze znajdowała się duża sala. Było w niej około sto kobiet. Wszystkie pracowały przy wspólnym, wąskim i bardzo długim stole. Pierwsza grupa kobiet zajmowała się zwijaniem grubo siekanego tytoniu w liście. Następne zajmowały się układaniem cygar w drewniane prasy. Pracownice sprawiały wrażenie wycieńczonych i pracujących z ogromnym trudem. W całym pomieszczeniu był zaduch od upału i zapach potu. Pomieszczenie to było tak niskie i ciasne, że owy zapach zmieszany ze starym pyłem tabaki sprawiał, że przebywanie tam było prawdziwą torturą. Tuż za pierwszą salą znajdowała się kolejna. Znacznie większa, pracowników było tam około trzysta. Wąskie schody prowadziły do maszyn suszących liście, mlynu mielącego tabakę i sieczek krojącego tytoń. Wyroby te były transportowane do izb, gdzie z ogromną prędkością i dokładnością wszystko było pakowane do paczek. Uwaga została zwrócona na dziewczynę, która owijała banderolą paczki cygar. Robiła to tak szybko i dokładnie, że miało się wrażenie iż zajmuje się tym maszyna najwyższej jakości. W ostatnim pomieszczeniu było bardzo ciemno, ponieważ okna były okryte rudymi metalowymi siatkami. W tym pomieszczeniu pracowały po cztery osoby na jeden warsztat, które zajmowały się pakowaniem i przyklejaniem etykiet fabryki. Przy jednym ze stołów pracowała bratowa Judyma. Pracowała ona z wysokim mężczyzną, który ledwo trzymał się na nogach. Z Żydem, który czapkę miał opuszczoną na twarz. Obok judymowej pracowała kobieta. Wyglądali oni jak ludzkie maszyny.

czim_001 Źródło: Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni, Warszawa 1987.

Zadanie na rozgrzewkę

Warsztat czy fabryka?

Warunki pracy w fabryce

1. W fabrykach zatrudniano robotników, którzy obsługiwali maszyny parowe i mechaniczne warsztaty tkackie. Te nowe urządzenia zastępowały pracę wielu ludzi. Na przykład napędzana parą maszyna tkacka wykonywała pracę dziesięciu ludzi!

2. Obsługa maszyny była dość prosta, więc właściwie każdy mógł zostać robotnikiem.
   Nie trzeba było mieć do tego żadnych specjalnych kwalifikacji.

3. Łatwość obsługi maszyny powodowało, że pracodawcy nie liczyli się ze swoimi robotnikami – na ich miejsce zawsze można było znaleźć kogoś nowego. Robotnicy pracowali więc w bardzo ciężkich warunkach. Często w ukropie, hałasie lub ciemnościach. Pracowano siedem dni w tygodniu, po 12–16 godzin dziennie, od świtu do wieczora, z krótką przerwą na obiad, spożywany zazwyczaj w domu.

4. Robotnicy nie mieli prawa do urlopu, a w przypadku choroby lub kalectwa tracili pracę z dnia na dzień.

5. Rodziny robotników żyły w biedzie lub stale były nią zagrożeni.

6. W wielu fabrykach, a także w kopalniach węgla, oprócz dorosłych zatrudniano dzieci, którym płacono mniej niż dorosłym, choć równie ciężko pracowały.

RPJ99b5OPTIIc

Zdjęcie przedstawia trzy kobiety, które pracują przy maszynach przędzalniczych i cztery, które stoją nieco dalej i przyglądają się pracy. Kobiety ubrane są w koszule, noszą długie suknie i fartuszki. Maszyny posiadają długie rolki, na które nawijana jest przędza ze szpul umieszczonych na pionowych regałach za maszynami.

Praca dzieci

Oto relacja Roberta Owena, Brytyjczyka, który już w XIX wieku upominał się o prawa robotnicze.

Przeczytaj opinię francuskiego dziennikarza z XIX wieku o przemyśle brytyjskim.

Fabryki i warsztaty

Podsumowanie