R1G5DCF9o3uBx

Na zdjęciu ciemnoskórzy uczniowie i uczennice w jednolitych strojach uczniowskich. Błękitne bluzki, niebieskie spódnice – dziewczęta, chłopcy noszą spodnie. Wszyscy mają w rękach zielone laptopy. Dzieci idą drogą wśród zieleni. Droga pokryta czerwoną glebą.

1. Czym jest globalizacja?

Globalizacja to wzrost współzależności i wzajemnego oddziaływania państw, firm oraz ludzi na świecie. Odbywa się poprzez osobiste kontakty, wymianę towarową, dzielenie się informacjami. Zjawisko nie jest niczym nowym. Starożytni Grecy żeglowali do krańców znanego im świata, Rzymianie rozprzestrzenili swoje idee od obecnego Iraku po Wielką Brytanię, jedwabny szlak już w III wieku p.n.e. połączył handlowo Europę z Chinami, a dzięki monsunom umożliwiającym żeglugę przez stulecia na Oceanie Indyjskim kwitł handel między Indiami i wschodnią Afryką. Przykładem globalizacji są także wielkie odkrycia geograficzne Europejczyków i rozwój imperiów kolonialnych. Jeszcze pod koniec XIX wieku rejs żaglowcem z Wielkiej Brytanii do Australii trwał 2–3 miesiące, a przekazanie informacji przewodowym telegrafem – kilka godzin.

Charakterystyczne dla czasów współczesnych jest ogromne przyspieszenie globalizacji. Obecnie z Londynu do Sydney można dolecieć w niecałe 24 godziny, a informacja z jednego miasta do drugiego dociera w ułamku sekundy.

REimpiGiaBP2y

Ilustracja przedstawia mapę południowej części Europy i Azji oraz północną część Afryki. Morza i oceany przedstawione kolorem granatowym, a lądy od intensywnie zielonego po jasnożółty w zależności, czy na danych terenach występuje roślinność (zielony), czy są to tereny pustynne (żółty). Na mapie opisane są Europa, Egipt, Somalia, Arabia, Persja, Indie, Chiny, Jawa, Morze Śródziemne i Ocean Indyjski. Czerwoną linią przedstawiono lądowy, a błękitną linią morski wariant Jedwabnego Szlaku – biegnie wzdłuż południowego wybrzeża Włoch, na południe od Grecji i Azji Mniejszej. Następnie przebiega lądem na wschód, wzdłuż północnej części Persji, Indii i Chin. Pomiędzy Persją i Indiami, między Indiami i Chinami oraz na wchodzie Chin szlak biegnie do oceanu. Morska część Jedwabnego Szlaku obiega Półwysep Arabski (wcześniej poprowadzony z Morza Śródziemnego Nilem i lądową częścią z Afryki), biegnie wzdłuż południowych wybrzeży Azji i dobiega aż do wyspy Jawa i Filipin. Poprowadzony jest również wzdłuż wschodniej części Somalii.

2. Ekonomiczne i społeczne aspekty globalizacji

Globalizację można analizować z różnych punktów widzenia. Bardzo istotny jest aspekt ekonomiczny. W 2020 roku za granicą zainwestowano 1,23 biliona dolarów, z czego ponad 58% w państwach wysoko rozwiniętych.

RAS4fg2Iyy8ce

Na ilustracji wykres liniowy przedstawiający inwestycje zagraniczne. Na osi pionowej przedstawiono wartość inwestycji w miliardach dolarów, podziałka od zera do trzech tysięcy. Na osi poziomej lata od dwutysięcznego do dwa tysiące dwudziestego roku. W roku dwutysięcznym wartość inwestycji wynosiła około tysiąc sześćset miliardów dolarów, następnie spadała do poziomu około siedmiuset pięćdziesięciu w roku dwa tysiące trzecim, po czym wzrosła, osiągając wartość niespełna trzech tysięcy dwustu miliardów w dwa tysiące siódmym roku. W kolejnych latach spadła do poziomu niespełna tysiąca pięciuset w roku dwa tysiące dziewiątym. Następnie wartości mieściły się w przedziale między dwa a dwa i pół tysiąca, w roku dwa tysiące piętnastym oraz dwa tysiące szesnastym wynosiły około dwa tysiące siedemset pięćdziesiąt. Następnie zanotowano spadek do poziomu niespełna tysiąca, w dwa tysiące dwudziestym roku osiągnięto wartość około tysiąca dwustu pięćdziesięciu miliardów dolarów.

Inwestycje zagraniczne przyczyniają się do tworzenia miejsc pracy, wzrostu eksportu i płacenia podatków. Korporacje ponadnarodowekorporacja ponadnarodowaKorporacje ponadnarodowe wytwarzają ok. 25% światowego PKB. Dzięki nim pojawia się wiele nowych technologii i rozwiązań organizacyjnych, nawiązywane są kontakty handlowe. Następuje rozwój nie tylko sfery produkcyjnej, ale też infrastruktury, edukacji czy opieki zdrowotnej.

Jest też ciemniejsza strona ponadnarodowej działalności korporacji. Inwestorzy zainteresowani są przede wszystkim swoimi zyskami, dlatego starają się jak najefektywniej korzystać z miejscowych zasobów naturalnych i ludzkich, stąd często pojawiają się uzasadnione zarzuty o ich bezwzględną eksploatację. Kapitał ponadnarodowy jest bardzo mobilny, wycofuje się i przenosi tam, gdzie dostrzeże lepsze perspektywy na większy zysk.

Praca dla międzynarodowej korporacji to przykład społecznego aspektu globalizacji. Pracownicy muszą dostosować swój sposób pracy do stylu najczęściej zachodniego. Wielonarodowość wymusza posługiwanie się wspólnym językiem, z reguły angielskim. Przy okazji wytwarzania produktów dla innej części świata (np. ozdób bożonarodzeniowych w Chinach) następuje styk i poznanie, przynajmniej w niewielkim stopniu, odmiennych kultur.

Dzięki nowoczesnym technologiom uczestniczymy w wydarzeniach kulturalnych lub sportowych niezależnie od ich miejsca. Igrzyska olimpijskie, piłkarskie mistrzostwa świata, koncerty, ceremonie wręczania Oscarów itp. oglądają jednocześnie setki milionów różniących się od siebie ludzi z całego świata. Zmieniają się wzorce kulturowe, błyskawicznie upowszechnia się moda i muzyka. Premiery filmów odbywają się w wielu miejscach na świecie w tym samym czasie. Powyższe przykłady można nazwać globalizacją kulturową.

Jednocześnie obserwujemy także działania na rzecz utrzymania odrębności kulturowej. Nawet symbol globalizacji, jakim jest sieć restauracji McDonald's, dostosowuje swoje menu do lokalnych zwyczajów, np. w Japonii sprzedaje kanapki z krewetkami, a w Indiach – bez wołowiny. W hinduskiej wersji Spider‑Mana główny bohater zmienił imię i nazwisko, ubiór oraz przeciwników. Wiele czasopism wychodzi w różnojęzycznych wersjach i odnosi się także do lokalnych problemów. Proces ten nazywa się glokalizacją - dostosowaniem globalnych zjawisk do lokalnych warunków, głównie ekonomicznych i społecznych. W tym przypadku zyskują obie strony – firmy zwiększają sprzedaż, a klienci nie muszą rezygnować ze swoich przyzwyczajeń i upodobań.

Rv961Qrzx82KQ

Na zdjęciu restauracja w Indiach. Przed restauracją na ławce siedzi mężczyzna o ciemnej karnacji – Hindus. Obok niego plastikowa maskotka restauracji – klaun naturalnych rozmiarów człowieka. Przed restauracją zaparkowane motocykle.

Nie sposób pominąć demograficznego aspektu globalizacji. Szacunki mówią o ok. 200 mln ludzi mieszkających poza krajem urodzenia. Kraje imigracyjne zyskują nowych, zwykle młodych, zdeterminowanych, odważnych, przedsiębiorczych i często dobrze wykształconych mieszkańców. Ma to bardzo pozytywne znaczenie dla rozwoju tych państw. Natomiast kraje emigracyjne tracą swoich wartościowych mieszkańców, co niewątpliwie ma wpływ na spowolnienie ich rozwoju.

3. Polityczne aspekty globalizacji

Globalizacja w znacznym stopniu dotyczy spraw politycznych. Organizacja Narodów Zjednoczonych grupuje 193 państwa. Poprzez swoje organy, jak np. Zgromadzenie Ogólne czy Radę Bezpieczeństwa, oraz wyspecjalizowane organizacje, np. Międzynarodowy Fundusz Walutowy, wpływa na decyzje lub działania państw członkowskich. ONZ może wysłać wojskowe siły pokojowe do obszarów ogarniętych konfliktami. W czerwcu 2022 roku takich misji było 12. Organizacja wprowadziła Milenijne Cele RozwojuMilenijne Cele RozwojuMilenijne Cele Rozwoju – wieloletni program poprawy warunków życia, zdrowia, edukacji, równouprawnienia, zrównoważonego gospodarowania w krajach rozwijających się poprzez szczepienia, budowę szkół i pomoc w zwiększeniu produkcji rolnej.

R1G5DCF9o3uBx

Na zdjęciu ciemnoskórzy uczniowie i uczennice w jednolitych strojach uczniowskich. Błękitne bluzki, niebieskie spódnice – dziewczęta, chłopcy noszą spodnie. Wszyscy mają w rękach zielone laptopy. Dzieci idą drogą wśród zieleni. Droga pokryta czerwoną glebą.

Inne mniejsze organizacje typu MERCOSUR (Wspólny Rynek Południa – obejmuje państwa z Ameryki Południowej), NAFTA (Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu – umowa pomiędzy Stanami Zjednoczonymi, Kanadą i Meksykiem) lub Unia Europejska mają charakter polityczno‑gospodarczy i także wpływają znacząco na życie społeczeństw państw do nich należących.

Kraje będące członkami takich organizacji godzą się na pewne ograniczenia suwerenności (np. w UE przyjmując zakaz kary śmierci). Biorą na siebie obowiązki ochrony praw pojedynczych obywateli wynikające z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ. Starają się ponad to wspierać i chronić produkty regionalne i tradycyjne (np. „rogal świętomarciński” może pochodzić tylko z Poznania i kilku okolicznych powiatów, co wynika z przepisów unijnych).

Decyzje polityczne także wpływają na rozwój. Na przykład członkostwo w Światowej Organizacji Handlu (ang. World Trade Organization, WTO) otwiera rynek przed towarami z zagranicy, czasem lepszymi od miejscowych bądź niedostępnymi wcześniej, a z drugiej strony ułatwia eksport na światowe rynki towarów rodzimych.

4. Środowiskowe aspekty globalizacji

Różnego rodzaju procesy oddziałujące na środowisko, np. emisja dwutlenku węgla, również mają zasięg globalny. Wzrost temperatury powietrza na Ziemi, w znacznej części wynikający z działalności człowieka, prowadzi m.in. do podniesienia się poziomu morza. Państwa położone na niskich wyspach koralowych są zagrożone utratą terytorium, mimo że same się do tego nie przyczyniły, a główni emitenci ${\text{CO}}_{\text{2}}$ są geograficznie odlegli.

Rozwój ekonomiczny Chin i Indii jest uwarunkowany dostępnymi tam technologiami, które często nie są przyjazne dla środowiska, przez co tamtejsze zakłady przemysłowe emitują wielkie ilości zanieczyszczeń. Priorytetem wymienionych krajów jest rozbudowa gospodarki, a nie stan środowiska. Stany Zjednoczone natomiast zobowiązały się do obniżenia emisji do 2030 roku o 55% w porównaniu do emisji z 1991 roku. Troszcząca się o środowisko Unia Europejska ma zbyt mały udział w emisji, by wprowadzane w niej zmiany oddziaływały w skali całej planety, dlatego w redukcji emisji ważna jest współpraca. Przepisy Unii przekładają się przy okazji na rozwój technologii energo- i materiałooszczędnych, a więc mniej obciążających środowisko.

R15UBEdzsPEda

Na zdjęciu teren przemysłowy. Duża liczba wysokich, dymiących kominów. Dym ma różne kolory: żółty, szary, biały. Dym jest bardzo gęsty. Na drugim planie wysokie góry.

Innym przykładem globalnego niszczenia środowiska jest wyrąb wilgotnych lasów równikowych na wielką skalę. Sama eksploatacja przynosi korzyści krajom dokonującym wycinki, w ekosystemie Ziemi czyni natomiast olbrzymie straty. Również sprowadzanie produktów z państw rozwijających się pozwala im na zwiększenie dochodów, ale często dochodzi przy tej okazji do nadmiernej eksploatacji tamtejszych zasobów, w tym wody, gleby lub surowców mineralnych.

5. Powiązania aspektów globalizacji

Warto pamiętać, że wszystkie aspekty globalizacji przenikają się wzajemnie.
Koltan jest rudą niobu i tantalu – metali wykorzystywanych w produkcji części elektronicznych, w tym telefonów komórkowych. Około 70–80% koltanu pochodzi z targanej konfliktami wschodniej części Demokratycznej Republiki Konga. Pracujący za pomocą prymitywnych, ręcznych narzędzi górnik zarabia tam ok. 1 dolara dziennie, o ile nie jest niewolnikiem w kopalni kontrolowanej przez którąś z grup zbrojnych i nie zarabia nic. Uzyskane środki ze sprzedaży koltanu w dużej części są przeznaczane przez rebeliantów, którzy kopalnie mają pod kontrolą, na zakup broni. W ten sposób nabywca telefonu komórkowego na przykład w Europie finansuje konflikt zbrojny w Afryce. Podczas wydobycia koltanu dochodzi także do ogromnych zniszczeń w środowisku naturalnym. Opisana sytuacja świadczy o istnieniu globalnych więzi ekonomicznych, politycznych, społecznych i środowiskowych.

Innym przykładem związanym z obrotem i produkcją sprzętu elektronicznego jest eksport elektrośmieci z państw wysoko rozwiniętych do rozwijających się, głównie Chin, Indii, Ghany, Nigerii. Tam, najczęściej w prymitywny, narażający zdrowie pracowników sposób odzyskuje się metale. Pozostałości zanieczyszczają glebę i wodę.

Globalizacja umożliwia również udzielanie pomocy w kryzysowych sytuacjach. Gdy w listopadzie 2013 roku w Filipiny uderzył szczególnie silny tajfun, pomoc nadeszła kilka dni później. Zaginionego w marcu 2014 roku samolotu malezyjskich linii lotniczych poszukiwali eksperci i ochotnicy z całego świata.

RHc6BLsCZWEbF

Na zdjęciu kolejka osób w oczekiwaniu na pomoc humanitarną. Na pierwszym planie osoby, które otrzymały już namioty.

RDBoyXbJWJhYY

Film opowiada o tym, co to jest globalizacja i jaki jest jej wpływ na każdego z nas.

Film opowiada o tym, co to jest globalizacja i jaki jest jej wpływ na każdego z nas.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RDBoyXbJWJhYY

Film opowiada o tym, co to jest globalizacja i jaki jest jej wpływ na każdego z nas.

6. Wpływ pandemii COVID‑19 na globalizację

Pandemia COVID‑19 zmieniła wiele aspektów związanych z funkcjonowaniem społeczeństw, zarówno gospodarczych, społecznych, jak i politycznych. Jednak, jak wynika z raportu DHL Global Connectedness Index, kryzys wywołany pandemią nie doprowadził do ograniczenia globalizacji. Raport DHL i NYU Stern School of Business dostarczył informacji na temat międzynarodowych przepływów handlowych, kapitałowych i ludzkich.

Przez zamknięcie granic, zakaz podróżowania i zniesienie wielu pasażerskich połączeń linii lotniczych proces globalizacji znacznie zwolnił, jednak wraz z upływem czasu społeczeństwa i państwa wypracowały rozwiązania ułatwiające międzynarodowy przepływ.

LockdownlockdownLockdown i zakaz podróżowania znacząco wpłynął na turystykę. Według szacunków ONZ‑u branża turystyczna będzie musiała odbudowywać się przynajmniej do 2025 roku, by wrócić do sytuacji z 2019 roku.

Przepływy handlowy, kapitałowy i informacyjny od połowy 2020 roku nie zmieniały się tak drastycznie, jak wcześniej prognozowano i utrzymały się na podobnym poziomie. Zmiany te, szczególnie dotyczące handlu światowego, były bardzo istotne, gdyż handel jest fundamentem światowej gospodarki.

R1a65bPosD0QG

Fotografia przedstawia młodą dziewczynę ubraną w białą, sportową bluzę. Ma długie, ciemne dredy, uśmiecha się. Siedzi przy niewielkim, okrągłym stoliku, na którym znajduje się laptop. Przed komputerem filiżanka z kawą. Na drugim planie przestrzeń domowej kuchni.

Zauważono pozytywny wpływ pandemii na przepływ informacji, szczególnie cyfrowej. COVID‑19 wymusił na wielu branżach przeniesienie swojego obszaru działania do internetu. Oprócz biznesu do sieci przeniosły się edukacja, rozrywka, kultura, pojawiły się nowe stanowiska pracy, którą można wykonywać w domu. Przez pandemię ruch w internecie wzrósł o kilkaset procent.

Podsumowanie

• Globalizacja to wzrost współzależności państw, firm oraz ludzi w skali świata.

• Współcześnie globalizacja jest szczególnie szybka i intensywna.

• Globalizacja dotyczy procesów i zjawisk ekonomicznych, politycznych, społecznych, środowiskowych oraz demograficznych.

• Wszystkie aspekty globalizacji są ze sobą powiązane i przenikają się.

• Znacznej części aspektów globalizacji nie sposób jednoznacznie ocenić – na rozwój poszczególnych krajów wpływają zarówno pozytywnie, jak i negatywnie.

• Glokalizacja to dostosowanie zjawisk i procesów globalnych do lokalnych uwarunkowań.

Słownik

Ćwiczenia

Dowiedz się więcej

Koltan i inni. Surowcowa klątwa Afryki
http://www.forbes.pl/koltan-i-inni-surowcowa-klatwa-afryki,artykuly,195141,1,1.html

Flightradar24
http://www.flightradar24.com/

Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD, ang. United Nations Conference on Trade and Development)
http://unctad.org/en/Pages/Home.aspx

Toyota
http://www.toyota-global.com/