Kultura i religia Bizancjum. Między Wschodem a Zachodem
Antyczne korzenie i łączenie nurtów sztuki Wschodu i Zachodu - oto cechy kultury bizantyjskiej.
Filary cesarstwa na Wschodzie
Tradycja antyczna i wiara chrześcijańska stanowiły podstawę życia społecznego i kulturalnego na terenie Konstantynopola. Z jednej strony cesarze stanowili instytucję podtrzymującą związki z tradycją starożytnego Rzymu i antycznej Grecji, z drugiej zaś- wiara chrześcijańska wzmacniała pozycję władcy poprzez podkreślenie namaszczenia jego rządów przez samego Stwórcę.
Te dwa filary stanowiły podstawę do rozwoju bizantyjskiej kultury i sztuki. Sprawiły także, że dawne cesarstwo wschodniorzymskie stało się wzorcem do funkcjonowania dla swoich sąsiadów. Jednocześnie odwoływano się w Konstantynopolu do antycznych korzeni w czasach burzliwych i niepewnych, gdy cesarstwo było atakowane przez nieprzyjaciół, szczególnie na jego wschodnich rubieżach. Na zachodzie Europy stworzona w ten sposób przez Bizancjum unikatowa kultura budziła zarówno podziw, jak i niezrozumienie.
Poniżej zamieszczono nagranie, na którym wskazano korzenie kultury bizantyjskiej i jej znaczenie. Zapoznaj się z materiałem.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1EdwogG9UIwV
Film opowiada o Cesarstwie Bizantyjskim.
Wojny Konstantynopola
Na początku VII wieku cesarzowi Herakliuszowi I udało się pokonać Persję i odzyskać utracone prowincje w Azji. Przez chwilę wydawało się, że Konstantynopol ponownie stanie się potęgą z czasów Justyniana Wielkiego. Jednak ekspansja Arabów położyła kres tym nadziejom. W ciągu VII wieku opanowali Egipt oraz większość prowincji azjatyckich Cesarstwa poza Azją Mniejszą, a także doprowadzili do oblężenia Konstantynopola w latach 717‑718. Choć ostatecznie nie zdobyli stolicy Cesarstwa, to jednak pozbawili cesarzy ziem w Afryce, części posiadłości w Italii oraz wpływów z nękanej rabunkami Grecji.
Czciciele Mahometa nie byli jedynym zagrożeniem dla Cesarstwa. Bułgarzy i Słowianie znacząco ograniczyli wpływy cesarskie na Półwyspie Bałkańskim. Kolejni władcy bizantyjscy, nie mogąc zwyciężyć Arabów zwrócili uwagę na posiadłości europejskie Konstantynopola. Cesarze uparcie zgłaszali swoje prawa do całego Półwyspu Apenińskiego. Podczas licznych batalii w IX wieku udało się im poszerzyć posiadłości na jego południu. Na Bałkanach – w wyniku zażartych walk ze Słowianami i z Bułgarami w IX i X wieku – udało się odbudować autorytet cesarski. Największym sukcesem Konstantynopola było wcielenie w 1018 roku w granice państwa ziem Bułgarów po wielkim zwycięstwie odniesionym kilka lat wcześniej, w 1014 roku pod Bełasicą, przez cesarza o znamiennym przydomku- Bazylego II BułgarobójcęBazylego II Bułgarobójcę.
Załamanie w dotychczasowej polityce podbojów przyszło szybko. W II połowie
XI wieku przybywający z Normandii rycerze podbili posiadłości bizantyjskie na południu Italii. Zagrozili też ziemiom cesarskim na przeciwległym brzegu Morza Adriatyckiego. Natomiast ekspansja Turków seldżuckichTurków seldżuckich pozbawiła Cesarstwo niedawno odbitych z rąk Arabów ziem nad Tygrysem i w Syrii. Nowy przeciwnik był w stanie pokonać wojska bizantyjskie w bitwie pod Manzikertem w 1071 roku i pojmać ówczesnego cesarza, Romana Diogenesa, doprowadzając do kilkuletniego kryzysu wewnętrznego w samym Konstantynopolu.
Utworzone na skutek zajęcia m.in. terenów Persji czy Anatolii państwo Seldżuków nie stanowiło rozbudowanego organizmu. Wodzowie zajmujący poszczególne obszary decydowali się na uznanie członka rodu Seldżuków za przywódcę, z czasem sami tworzyli względnie samodzielne władztwa.
Do ulubionych motywów sztuki seldżuckiej należały wyobrażenia ludzi na koniach. Spójrz na pochodzące z XII‑XIII wieku malowidło zdobiące naczynie ceramiczne i wyjaśnij, dlaczego Turcy seldżuccy przywiązywali do nich tak wielką wagę.
Do ulubionych motywów sztuki seldżuckiej należały wyobrażenia ludzi na koniach. Wyjaśnij, dlaczego Turcy seldżuccy przywiązywali do nich tak wielką wagę.
Herezja i bałwochwalstwo
Bizantyjczycy żyli religią. Dyskusje wokół nauczania wiary przekraczały progi świątyń i ich treści docierały do zwykłych obywateli. Jednocześnie Kościół na terenie Bizancjum od swego początku był zależny od władzy cesarskiej. Ta popierała określony kształt podstawowych prawd wiary. Opowiedzenie się za inną ich wersją było deklaracją nie tylko religijną, ale również polityczną. Oznaczało to, że w sprawy Kościoła ingerował cesarz. To on zwoływał i przewodniczył spotkaniom wszystkich biskupów Cesarstwa.
Cesarze byli odpowiedzialni za pomyślność swego ludu także w kontekście jego zbawienia. To z ich inicjatywy zapadały również ważne decyzje doktrynalne, w tym o treści wyznania wiary. I to decyzje cesarzy doprowadziły do największego kryzysu wyznaniowego w Kościele bizantyjskim, który spowodował podział tutejszych chrześcijan na zwaśnione obozy. Oni bowiem musieli decydować, jakie zająć stanowisko wobec powyższego poglądu.
Synody – spotkania dostojników Kościoła Wschodniego z jednej diecezji lub całego państwa – często były wykorzystywane przez cesarzy do zwalczania swoich przeciwników. Stąd też oficjalne uznanie pewnych poglądów za herezje, odstępstwa od prawowierności, były zmieniane tak, by dotykały wrogów władzy. Niezależnie od tego gwarantem przestrzegania tradycyjnego porządku wiary były w równym stopniu władze świecka i duchowna. Władza cesarska jednak nie sięgała zgromadzeń biskupich z wielu krajów, zwanych soborami, na których ustalano kwestie związane z organizacją całej wspólnoty Kościoła i prawa doktrynalne.
Religia w życiu Bizantyjczyków
Najdokładniej rolę, jaką religia odgrywała w życiu Bizantyjczyków, podkreśla wielkość głównego kościoła stolicy. Hagia Sophia [czyt.: aja sofia] (Świątynia Mądrości Bożej), ulokowana w centrum miasta, również współcześnie olśniewa bogactwem i przytłacza rozmiarami. Kościół od 1934 roku pełnił funkcję muzeum, od 2020 roku, dekretem prezydenta Turcji, ponownie stał się meczetem.
Podzielcie się na 3–4 grupy. Niech każda z Was wybierze sobie dowolne, polskie lub zagraniczne miasto. Odwołując się do planów miast, materiałów internetowych, albumów i własnego doświadczenia wskażcie, jakie budynki dominują w krajobrazie tych współczesnych miast, tak jak Hagia Sophia w średniowiecznym Bizancjum. Czy nadal są to świątynie? Jeśli nie, to jak sądzisz, jakie są przyczyny tej zmiany? Wybierz różnej wielkości miasta, z różnych kręgów kulturowych (położone w zachodniej Europie, Ameryce Północnej, Afryce, na Półwyspie Arabskim).
W obliczu klęsk ponoszonych przez Cesarstwo od I połowy VII wieku z rąk Arabów, wśród elit Bizancjum narastało przekonanie, że Bóg karze ich w ten sposób za popełniane grzechy. Chciano odwrócić Jego gniew. Zaczęto więc szukać wykroczeń Bizantyjczyków, które uzasadniałyby rozmiar Boskiej kary. Opierając się na treści Starego Testamentu, wskazywano, że największym grzechem Izraela było bałwochwalstwo. Rozumiano je jako kult bożków zastępujący cześć oddawaną prawdziwemu Bogu. Bizantyjczycy uważali się za kolejne wcielenie narodu wybranego, za 'nowy Izrael'. Uznali zatem, że i w ich przypadku występkiem, który ściągnął na nich karę, musiał być pogański w swej naturze, kult obrazów. Z tego przekonania narodził się ruch ikonoklastyczny (ikonoklazm)ruch ikonoklastyczny (ikonoklazm). Zestawienie wnętrza dwóch świątyń – ozdobionej tradycyjnie i tej w duchu ikonoklastycznym – uświadamia, jak wielkim szokiem dla wiernych musiały być działania ikonoklastów.
Wyjaśnij, jakich elementów wystroju wnętrza mógł być pozbawiony kościół w czasach ikonoklastów. Pamiętaj, jakimi ideami kierowali się w swoich poczynaniach zwolennicy tego ruchu.
W VIII wieku większość władców, począwszy od cesarza Leona IIILeona III, opowiedziała się za konsekwentnym zakazem kultu obrazów w świątyniach (726–787). W kolejnym stuleciu władcy popierający ikonoklazm rządzili przez krótki czas (814–843 r.). Aby odwrócić gniew Boga, przeprowadzono na masową skalę niszczenie przedstawień świętych i wyobrażeń Chrystusa.
Okres zakazu kultu świętych obrazów i ich niszczenia przerwały postanowienia soboru powszechnego biskupów chrześcijańskich w Nicei (787). Podkreślono, że kult odnosi się do osoby przedstawionej na obrazie czy mozaice, a nie do samego dzieła. Ustalono także zasady tworzenia takich dzieł i form wizerunków. Święte obrazy i ikony mogły być tworzone jedynie przez duchownych, a wizerunki miały mieć określone cechy wyglądu twarzy, jak i stroju. Nie powstrzymało to przyszłych cesarzy od poparcia dla ruchu ikonoklastycznego, które powróciło w IX wieku.
W kwietniu 824 roku cesarz bizantyjski Michał II wraz ze swoim małoletnim, koronowanym synem Teofilem, wysłali posłów z listem do cesarza Ludwika Pobożnego. Michał II chciał zatwierdzić pokój między władcami, przedstawiając okoliczności dojścia do władzy. Przy okazji wskazał również na odstępstwa od wiary czcicieli obrazów. Ci mieli uciec z Cesarstwa do Rzymu przed karami i tu szerzyć nieprawdziwe pogłoski o sprzeniewierzeniu się przez Michała II prawowierności.
W cytowanym niżej fragmencie zaznacz opis tych zwyczajów wiernych, które zdaniem cesarza były sprzeczne z prawowiernością. Kolorem czerwonym oznacz te zwyczaje, które miały charakter ogólny, powszechny. Użyj koloru zielonego dla podkreślenia przypadków szczególnych, wyjątkowych, przypominających lokalne obrzędy.
Lecz i to oznajmiamy waszej miłości ukochanej w Chrystusie, że liczni spośród duchownych, ale i świeckich mężów oddalili się od tradycji apostolskich i nie zachowując zwyczajów ojczystych, stali się stwórcami zła. Pewne godne szacunku i dające życie {czerwony}krzyże usunęli z kościołów i w ich miejsce wstawili wizerunki i lampy postawili przed nimi oraz kadzidła na ofiarę przed nimi palili.{/czerwony} W tak wielkim mieli je poważaniu, jak czcigodne i żywe drzewo, na którym Chrystus, prawdziwy nasz Bóg, został ukrzyżowany dla naszego zbawienia. Modlili się i otaczali czcią, a {czerwony}także prosili owe obrazy o opiekę. Wielu ubierało owe wizerunki w szaty lniane i czyniło je rodzicami chrzestnymi swoich chrzczonych dzieci.{/czerwony}[...] {zielony}Niektórzy spośród duchownych, zeskrobawszy farbę z obrazów, mieszali ją z hostią i winem i z tej ofiary po odprawieniu mszy dawali komunię chętnym. Inni Ciało Pana wkładali w ręce wyobrażeń [posągów], skąd chcący przystąpić do komunii mogli je brać.{/zielony} {czerwony}Liczni wzgardziwszy kościołem w domach wspólnotowych obrazy wykorzystywali jako ołtarze i nad nimi odprawiali święte obrzędy.{/czerwony}I wiele innych jeszcze rzeczy powszechnie znanych czynili w kościołach, przeciwnych naszej religii, które za niegodne uważali bardziej uczeni i mądrzejsi ojcowie.
Czy opis przedstawiony przez cesarza Michała II miał sugerować, że wierni traktowali wizerunki jako przedmioty? Czy też, że uznawali je za byty mające cechy osobowościowe? Jak sądzisz, dlaczego w taki sposób autor listu przedstawił ikonodułów? Spróbuj porównać taki obraz praktyk religijnych z chrześcijańskim nakazem czczenia jedynego Boga i zakazu jakiegokolwiek bałwochwalstwa, to jest oddawania czci boskiej innym stworzeniom.
Ruch ikonoklastyczny w IX wieku, mimo iż bardziej radykalny niż w poprzednim stuleciu, spotkał się tylko z częściowym poparciem Bizantyjczyków. Sprzeciwiali mu się zwłaszcza mnisi, stanowiący silny rdzeń grupy ikonodulów – zwolenników uznawania obrazów za formę oddawania czci religijnej. Ostatecznie zwyciężyło przekonanie, że kult obrazów jest uzasadniony i nie godzi w cześć oddawaną Bogu. Potępienie przez bizantyjski Kościół przeciwników obrazów w świątyniach spowodowało powrót do bogatego wystroju kościołów. Miało to szczególne znaczenie od 843 roku, gdy regentka w imieniu małoletniego cesarza Michała III, cesarzowa Teodora, ogłosiła w kościele Hagia Sophia cofnięcie poparcia dla ikonoklastów i uznanie ich za heretyków.
Podzielony Kościół
Konflikt między ikonoklastami a ikonodulami osłabił Konstantynopol. Mimo, iż był znany i komentowany na Zachodzie, nie doprowadził do zerwania wspólnoty Kościoła. Patriarchowie Konstantynopola ostrożnie podchodzili do idei pierwszeństwa biskupa Rzymu wśród chrześcijan. Nie traktowali jego sądów w zakresie doktryny czy liturgii jako obowiązujących. Z kolei na Zachodzie podejrzliwie traktowano niektóre poglądy Kościoła bizantyjskiego. Różnice dotyczyły treści kluczowego dokumentu – wyznania wiary - Credo. Bizantyjczycy uważali, że Duch Święty pochodzi wyłącznie od Boga. Kościół Zachodni, począwszy od schyłku VI wieku, podkreślał, że 'także od Syna'
(łac. filioque). Dostrzegano też wiele drobniejszych różnic: sposób ustalania daty Wielkanocy, korzystanie w Eucharystii wyłącznie z chleba wytwarzanego na zakwasie, czy inne różnice w dogmatach i formie sprawowania liturgii.
Spory dogmatyczne między biskupami Rzymu i patriarchami Konstantynopola trwały wiele stuleci. W połowie XI wieku wybuchły z większą siłą. Patriarcha konstantynopolitański Michał CerulariuszMichał Cerulariusz wsparł ataki bizantyjskich intelektualistów na zwyczaje Kościoła Zachodniego i zamknął kościoły tego obrządku w Konstantynopolu. Papież Leon IXLeon IX wysłał wówczas poselstwo żądające zaprzestania tych działań, uznania tradycji Zachodu i akceptacji Rzymu jako głowy i matki wszystkich Kościołów. Gdy patriarcha odmówił, wysłannicy papieża złożyli w lipcu 1054 roku na ołtarzu kościoła Hagia Sophia dokument ekskomuniki zwrócony przeciw Cerulariuszowi. Ten z kolei na czele duchownych swej stolicy obłożył klątwą wszystkich, którzy mieli związek z powstaniem dokumentu Leona i wykonaniem rytuału ekskomuniki.
Nie oznaczało to oficjalnego zerwania więzi obu Kościołów. Ekskomuniki dotyczyły osób, nie społeczności. Cesarza bizantyjskiego z papieżem łączył ponadto wspólny cel polityczny – walka z Normanami, władającymi południem Italii. W rezultacie epizod ten początkowo nie miał innego znaczenia niż symboliczny. Prawdziwe odłączenie się w obliczu narastających odmienności, nastąpiło w XIII wieku, m.in. na skutek wypraw krzyżowych i złupienia Konstantynopola przez zachodnioeuropejskie rycerstwo.
Do tego momentu chrześcijanie, mimo tych różnic, czuli się jednością. Do idei
tej jedności odwoływali się cesarze Bizancjum, szukając pomocy Zachodu przeciw Normanom, Arabom i Turkom.
Zapoznaj się z poniższym nagraniem, a następnie odpowiedz na pytanie zamieszczone pod nim.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1UWVlDepnAtK
Nagranie video. Na początku plansza z tytułem: „Jakie znaczenie miały spory teologiczne między Wschodem a Zachodem?”. Następnie pojawia się dr Aleksander Paroń – historyk z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o ciemnych włosach, z wąsem i bródką, w okularach i koszuli, który siedzi w jasnym pomieszczeniu. W tle fragment mapy świata, regał z książkami, zielona roślinka. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Aleksander Paroń, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", grudzień 2014.
Zapisz, co odróżniało od siebie poglądy duchownych Wschodu i Zachodu w kwestii funkcjonowania Kościoła.
Bizantyjski przepych
U schyłku XI wieku Cesarstwo Bizantyjskie mierzyło się z wieloma wyzwaniami politycznymi i wojskowymi. Wciąż jednak podziwiali je mieszkańcy ościennych krain. Cesarz nadal był dość bogatym władcą dzięki doskonale rozwiniętej administracji. Stulecia nieprzerwanego rozwoju kultury czerpiącej z antyku uczyniły z Bizancjum źródło inspiracji w zakresie sztuki, a w mniejszym stopniu również literatury i obyczajów.
Do tych wzorców chętnie odwoływali się ludzie Zachodu w X–XII wieku. W X wieku cesarzowa Teofano przywiozła na dwór Ottona III w Akwizgranie wiele zabytków kultury bizantyjskiej. Propagowała także zwyczaje cesarstwa na Wschodzie w sposobie sprawowania władzy.
Wędrówka przedmiotów i idei
Korona Monomacha wykonana została ok. 1042 roku i zdaniem części badaczy
była przeznaczona dla jednej z córek bizantyjskiego cesarza, Konstantyna
IX Monomacha. Według innych teorii była jedynie elementem zestawu atrybutów wykorzystywanych przez dwór cesarski w trakcie uroczystości triumfalnych. Ostatecznie zabytek ten znalazł się poza granicami Konstantynopola – na Bałkanach. Pojawiły się względem tego faktu kolejne interpretacje – wedle jednej z nich korona Monomacha miała być elementem posagu księżniczki wydanej
za mąż za władcę sąsiedniego państwa. Są też historycy, którzy twierdzą,
że insygnium miało trafić na dwór węgierski jako dar cesarski i posłużyła
do królewskiej koronacji władcy Węgier Andrzeja. Niezależnie od przebiegu zdarzeń korona Monomacha podkreślała dostojeństwo władzy cesarzy Wschodu, świadczyła także o sile i bogactwie Konstantynopola. Zabytek ten jest ponadto wyjątkowym świadectwem ówczesnego rozumienia piękna i pojmowania roli człowieka w świecie.
Z kolei w X wieku w Syrii wykonano dla bizantyjskiego gubernatora prowincji piękny relikwiarz, w którym spoczęły doczesne szczątki św. Anastazji. Jeszcze w tym samym wieku ów zabytek zawędrował na niemiecki dwór cesarzy Zachodu, skąd został przekazany do skarbca katedry w Akwizgranie. Mimo że powstał daleko od zachodniej Europy, jego wygląd został w pełni zaakceptowany przez elity Cesarstwa, a nawet – wraz z innymi zabytkami napływającymi z Bizancjum
– kształtował tutejszą wrażliwość estetyczną.
Oba obiekty przedstawiono w galerii mediów poniżej. Najedź kursorem na strzałki i naciskaj za pomocą lewego przycisku myszy (LPM).
Oba obiekty przedstawiono w galerii mediów poniżej.
Zapoznaj się z poniższym nagraniem. Następnie odpowiedz na pytanie zamieszczone pod nim.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/RPsOJ8UhuWmFJ
Nagranie video. Na początku plansza z tytułem: „Czym był przepych bizantyjski?”. Następnie pojawia się dr Aleksander Paroń – historyk z Uniwersytetu Wrocławskiego. Mężczyzna o ciemnych włosach, z wąsem i bródką, w okularach i koszuli, który siedzi w jasnym pomieszczeniu. W tle fragment mapy świata, regał z książkami, zielona roślinka. Film kończy się planszą z napisami: wystąpił dr Aleksander Paroń, scenariusz i realizacja Contentplus.pl, na zlecenie Uniwersytetu Wrocławskiego, w ramach projektu "E‑podręczniki do kształcenia ogólnego", grudzień 2014.
Wyjaśnij, dlaczego zachodni Europejczycy odwiedzający Bizancjum bywali zakłopotani w czasie wizyty w pałacu cesarskim. Czy to zakłopotanie było celowo wywoływane przez Bizantyjczyków? Zapisz swoją odpowiedź.
Sztuka z antycznymi korzeniami
Niemal w każdej sferze kultury mistrzowie bizantyjscy odwoływali się do tradycji antycznych. Nie oznaczało to jednak kopiowania dawnych wzorców. Najlepszym tego przykładem są dzieła sztuki. W przeciwieństwie do klasycznego antyku, twórcy bizantyjskiego średniowiecza zerwali z realizmem – odchodzili od naśladowania natury. Dążyli raczej do przekazania jak największej ilości, często bardzo skomplikowanych, treści ideowych. Rosło znaczenie wizerunków złożonych z elementów wykonanych według ogólnie przyjętego wzorca. Upraszczając cechy indywidualne, podkreślały one treści symboliczne ukryte w gestach, strojach, kolorach.
Podaj, do jakich tradycji odwoływali się bizantyjscy twórcy.
Jednak to, co dla nas jest sztuką symboliczną, nie było nią dla większości mieszkańców Cesarstwa. Dla Bizantyjczyków owe wizerunki były jak najbardziej realne. Odbiorca czerpał z nich wiedzę o obowiązującym w Kościele rozumieniu najważniejszych prawd wiary lub oczekiwaniach władz wobec społeczeństwa. Z czasów Cesarstwa właściwie nie zachowały się dzieła sztuki wykonywane na użytek prywatny. Władze cesarskie oraz instytucje Kościoła były niemal jedynymi zamawiającymi.
Sztuka, mimo wszelkich ograniczeń, wnikała także do życia prywatnego. Dotyczyło to przede wszystkim zamożnych mieszkańców Bizancjum. Wykorzystywali oni niewielkie tabliczki z przedstawieniami sakralnymi, połączone za pomocą zawiasów, by otwierały się jak niewielkie książki. Tworzone w ten sposób dyptyki przypominały o najważniejszych prawdach wiary i zachęcały do modlitwy. W X–XII wieku cieszyły się sporą popularnością – także na zachodzie Europy. Z czasem forma tworzenia dyptyku ewoluowała w kierunku dzieł o wiele większych rozmiarach, a także ilości skrzydeł - trzech przedstawień (tryptyk), pięciu (pentaptyk) lub wielu (poliptyk). W ramach tych dzieł przedstawiano wizerunki m.in. ukrzyżowanego Chrystusa, Madonny, lub świętych. Dyptyk jest traktowany jako poprzednik form zdobienia ołtarza w świątyniach chrześcijańskich - nastaw ołtarzowych.
Jak myślisz, z czego wynikała popularność dyptyków i tryptyków na Zachodzie? Przypomnij sobie informacje o kulturze i polityce dworów cesarzy karolińskich i ottońskich w kontekście ich związków z Bizancjum. Uzasadnij swoją opinię.
Badacze do dziś spierają się, czy Bizantyjczycy odeszli w sztuce od naśladowania rzeczywistości, tak charakterystycznego dla realistycznego stylu klasycznego antyku, pod wpływem wzorców wschodnich czy późnoantycznych. Czy może
– jak wskazywano dawniej – utracili umiejętność odwzorowywania natury w dziełach sztuki? Dziś raczej skłaniamy się ku sądowi, że sztuka bizantyjska oddaje specyficzną cechę całej kultury – przekonanie o nierozerwalnym przenikaniu się światów wiecznego – Boskiego – oraz tymczasowego – ludzkiego. Tej skomplikowanej obecności Boga i jego świętych w życiu ludzi nie można było wyrazić poprzez kopiowanie natury. Dla Bizantyjczyków prawdziwy, realny sens rzeczywistości przekraczał porządek naturalny.
Zapoznaj się z galerią mediów poniżej. Znajdziesz w niej trzy przedstawienia wizerunku Chrystusa. Najedź myszką na strzałki i przełączaj za pomocą lewego przycisku myszy (LPM), aby poznać szczegóły.
Następnie odpowiedz na pytanie zamieszczone pod galerią mediów.
Porównaj sposoby ukazania wizerunku Jezusa na przykładzie trzech przedstawień. Skorzystaj z kategorii umieszczonych w poniższej tabeli. Wskaż różnice między nimi.
Kategoria | Przykładowe określenia |
|---|---|
Kompozycja | statyczna, dynamiczna, neutralna |
Wyraz twarzy | zamyślony, ożywiony, cierpiący |
Gesty, układ ciała | naturalne, dostojne, energiczne |
Elementy otoczenia | natura, abstrakcja, symbole |
Nastrój | pogodny, refleksyjny, tragiczny |
Jak sądzisz, czy współczesny obraz Chrystusa w sztuce sakralnej bliższy jest tradycji późnoantycznej, czy bizantyjskiej? Dlaczego? Uzasadnij swoją wypowiedź.
Jak sądzisz, czy współczesny obraz Chrystusa w sztuce sakralnej bliższy jest tradycji późnoantycznej, czy bizantyjskiej? Dlaczego? Uzasadnij swoją wypowiedź.
Nieprzypadkowo wśród dziesiątków tysięcy dzieł literackich zdecydowaną większość stanowią utwory religijne. Nie oznaczało to całkowitego zaniechania tworzenia literatury świeckiej. Wciąż powstawały dzieła historyczne, traktaty encyklopedyczne opisujące świat, a także wiersze, zazwyczaj jednak o charakterze heroicznym – sławiące bohaterów i ich czyny. Z jednej strony uderza pragmatyzm, to jest podporządkowanie celom użytkowym większości tej świeckiej twórczości. Z drugiej, zadziwia niewielki udział pism o charakterze naukowym. Poza przekazaniem dorobku antyku i rozwijaniem teologii chrześcijańskiej nauka bizantyjska nie wniosła wiele nowego do wiedzy ludzkości. Wynikało to z przekonania, że Rzymianie i Grecy wszystko, co ważne, powiedzieli o Naturze. Najważniejsza zaś prawda kryje się w słowach Boga.
Skarbnica wiedzy
W Bizancjum dbano o zachowanie dla przyszłych pokoleń dorobku w zakresie nauki. Zwłaszcza wiedza medyczna cieszyła się dużym szacunkiem. Do jej przekazywania wykorzystywano zarówno słowo pisane, jak i obrazy. Jednym z najokazalej ilustrowanych kodeksów zielarskich przygotowanych w kręgu kultury bizantyjskiej jest wykonany w 512 roku Kodeks Dioskuridesa.
W Kodeksie Dioskuridesa pojawiło się przedstawienie antycznych medyków. Wyjaśnij, dlaczego zbiorowy portret otwierał wczesnośredniowieczny kodeks, opisujący znaczenie ziół i warzyw dla życia człowieka.
Zamiast podsumowania
Napisz, jaki atrybut mógł odróżniać ewangelistów od sylwetek pozostałych świętych chrześcijańskich w ikonografii średniowiecznej.
Wyjaśnij, na podstawie wiedzy pozyskanej z materiału, z jakich względów na dworze ottońskim pojawiały się obiekty sztuki bizantyjskiej.
Zapoznaj się z ilustracjami znajdującymi się w galerii mediów. Porównaj wizerunki postaci. Następnie zapoznaj się z poleceniem zamieszczonym
pod galerią mediów.
Co – poza techniką wykonania – różni je, a co sprawia, że są do siebie podobne? Spróbuj wykorzystać kategorie, które zaproponowano w poniższej tabeli.
Kategoria | Przykładowe określenia |
|---|---|
Kompozycja | statyczna, dynamiczna, neutralna |
Wyraz twarzy | zamyślony, ożywiony, cierpiący |
Gesty, układ ciała | naturalne, dostojne, energiczne |
Elementy otoczenia | natura, abstrakcja, symbole |
Nastrój | pogodny, refleksyjny, tragiczny |
Sporządź notatkę, uwzględniając w niej opis sposobu przedstawienia sylwetek władców, świętych lub zwykłych ludzi w sztuce bizantyjskiej.
Dzięki temu spotkaniu z historią uzyskałem lub rozwinąłem:
umiejętność:
wiedzę:
rozumienie: