Nie wierzę w nic…
Koniec XIX wieku i charakterystyczny dla niego szybki rozwój cywilizacyjny oddziaływały na ludzkie nastroje. Cieszono się, że świat tak dynamicznie się rozwija, a życie staje się dzięki rozmaitym wynalazkom łatwiejsze. Odczuwano też niepokój, lęk przed rozpadem więzi międzyludzkich i zwątpienie w ważne dotąd wartości. 'Choroba (końca XIX) wieku' określana jest mianem dekadentyzmu.
1) Przypomnij sobie pochodzenie i znaczenie terminu nirwana. Zapisz poniżej
lub w zeszycie.
2) Wyjaśnij na podstawie celowo zgromadzonego materiału (teksty filozoficzne, historyczne), co było główną przyczyną obaw ludzi przełomu wieków. Zapisz poniżej lub w zeszycie.
3) Wyjaśnij własnymi słowami pojęcia 'kryzys wartości', 'bankructwo ideałów', 'poczucie pustki', 'nihilizm'. Zapisz poniżej lub w zeszycie.
4) Co znaczy dla rozwoju człowieka kryzys ideałów rodzinnych, religijnych i gospodarczych? Przygotuj głos w dyskusji na ten temat.
Bilans końca wieku
Wybierz emocje, które najlepiej określają nastrój ludzi końca XIX wieku.
- zwątpienie
- zaciekawienie
- zagubienie
- radość
- melancholia
- osamotnienie
- rozczarowanie
- nadzieja
- lęk
Nadaj tytuł obrazowi Wojciecha Weissa. Zwróć uwagę na wizerunek mężczyzny na nim przedstawionego. Prawdziwy tytuł obrazu poznasz, jeżeli klikniesz przycisk 'Pokaż rozwiązanie'.
Wyjaśnij, kim jest melancholik i jakie cechy posiada.
Zapoznaj się z ilustracją, która pojawiła się w 1900 roku we francuskim czasopiśmie 'Le PèlerinLe Pèlerin'. Przedstawia ona w karykaturalny sposób Bilans końca wieku (Bilan fin de siècleBilan fin de siècle). Jej podpis głosi Obiecanki cacanki (Promettre et tenir sont deuxPromettre et tenir sont deux), a w bańkach mydlanych ukazane zostały słowa, takie jak bogactwo (richesserichesse), porządek (ordreordre), praca (travailtravail) czy bezpieczeństwo (securitésecurité).
Na ilustracji znajduje się mężczyzna ubrany w czerwoną szatę z krótkim rękawem. Jest ozdobiona złotym naszyjnikiem z francuskim napisem parlamentaryzm. Na głowie ma beret, a na nogach buty. Puszcza bańki mydlane, nad których pojawia się napis: 'Bilans końca życia'. Pod rysunkiem znajduje się podpis: 'Obiecanki cacanki'. Na ilustracji każda bańka jest podpisana oraz zilustrowana.
Bogactwo. Mężczyzna leży pod workami wypełnionymi pieniędzmi twarzą do ziemi z rozłożonymi rękami. Wypina język ze zmęczenia.
Porządek. Jest ona zaprzeczeniem porządku. Przedstawia rysunek, na którym mężczyźni rozbijają krzesła. Depczą rzeczy.
Praca. Ukazuje mężczyznę, który siedzi z założonymi rękami. Pali fajkę.
Bezpieczeństwo. Na rysunku znajduje się dwóch mężczyzn. Jeden dusi drugiego.
Dobrobyt. Starszy pan unosi do góry rękę zgiętą w pięść.
Wolność. Mężczyzna siedzi na ławce. Głowę ma pochyloną. Twarz jego wyraża smutek.
Spokój. Zgromadzony tłum stoi przed budynkiem.
Chwała. Na ilustracji żołnierze z flagą francuską są odwróceni tyłem. Inne wojska z chorągwią stoją przed wzgórzem.
Wolność sumienia. Ukazuje chłopca, który jest trzymany za rękę przez starszego mężczyznę.
Obok mężczyzny puszczającego bańki mydlane z podłogi wychodzi dżuma w postaci chudego mężczyzny z przepaską na biodrach.
Przyjrzyj się rysunkom ilustrującym poszczególne hasła. Wyjaśnij, jakie zachodzą relacje między obrazem a odnoszącym się do niego pojęciem.
Podaj antonimy do słów: praca, porządek, bezpieczeństwo, bogactwo.
Wyjaśnij, jaką funkcję pełni umieszczenie rysunków w bańkach mydlanych. Odpowiedź zapisz poniżej lub w zeszycie.
Wyjaśnij znaczenie związku frazeologicznego 'prysnąć jak bańka mydlana'.
Zinterpretuj personifikację dżumy wychodzącą spod podłogi (la peste).
Określ, co symbolizuje dżuma.
Omów sposób, w jaki karykatura ta nawiązuje do sytuacji społeczno‑ekonomicznej końca XIX wieku w Europie.
Wyjaśnij, w jaki sposób karykatura nawiązuje do sytuacji społeczno–ekonomicznej końca XIX wieku w Europie.
Wyjaśnij, czy sytuacja przedstawiona na ilustracji właściwa jest tylko Francji, czy też ma charakter uniwersalny. Uzasadnij swoją odpowiedź. Wyjaśnienie zapisz poniżej lub w zeszycie.
Koniec wieku XIX
Kazimierza Przerwy‑Tetmajera
Koniec wieku XIX to wiersz pochodzący z II serii Poezji. Uznawany jest
za swego rodzaju manifest pokolenia dekadentów.
Koniec wieku XIXPrzekleństwo?... Tylko dziki, kiedy się skaleczy,
złorzeczy swemu bogu, skrytemu w przestworze.
Ironia?... Lecz największe z szyderstw czyż się może
równać z ironią biegu najzwyklejszych rzeczy?Wzgarda... Lecz tylko głupiec gardzi tym ciężarem,
którego wziąć na słabe nie zdoła ramiona.
Rozpacz?... Więc za przykładem trzeba iść skorpiona,
co się zabija, kiedy otoczą go żarem?Walka?... Ale czyż mrówka rzucona na szyny
może walczyć z pociągiem nadchodzącym w pędzie?
Rezygnacja?... Czyż przez to mniej się cierpieć będzie,
gdy się z poddaniem schyli pod nóż gilotyny?Byt przyszły?... Gwiazd tajniki któż z ludzi ogląda,
kto zliczy zgasłe słońca i kres światu zgadnie?
Użycie?... Ależ w duszy jest zawsze coś na dnie,
co wśród użycia pragnie, wśród rozkoszy żąda.Cóż więc jest? Co zostało nam, co wszystko wiemy,
dla których żadna z dawnych wiar już nie wystarcza?
Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza,
człowiecze z końca wieku?... Głowę zwiesił niemy.Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Koniec wieku XIX, [w:] Antologia liryki Młodej Polski, oprac. Ireneusz Sikora, Wrocław 1990, s. 137–138.
Określ, kim jest podmiot liryczny w wierszu Koniec wieku XIX. Zapisz poniżej
lub w zeszycie.
Określ, do kogo się zwraca podmiot liryczny.
Nazwij typ liryki reprezentowany przez wiersz Kazimierza Przerwy‑Tetmajera. Zapisz poniżej lub w zeszycie.
Określ nastrój dominujący w utworze. Jakimi środkami artystycznego wyrazu został zbudowany? Odpowiedź zapisz poniżej lub w zeszycie.
Wymień wszystkie wartości zanegowane przez podmiot liryczny.
Wyjaśnij, na czym polega totalna negacja wartości w tekście.
kto zliczy zgasłe słońca i kres światu zgadnie?” Możliwe odpowiedzi: 1. bezcelowość naukowego badania świata, zagadkowość życia i śmierci, 2. absurd ludzkiej egzystencji, 3. niemożność znalezienia wyjścia z trudnej sytuacji, 4. brak możliwości przeciwstawienia się złu, bezradność, 5. wieczny niedosyt, brak życiowego spełnienia „Walka?... Ale czyż mrówka rzucona na szyny
może walczyć z pociągiem nadchodzącym w pędzie?” Możliwe odpowiedzi: 1. bezcelowość naukowego badania świata, zagadkowość życia i śmierci, 2. absurd ludzkiej egzystencji, 3. niemożność znalezienia wyjścia z trudnej sytuacji, 4. brak możliwości przeciwstawienia się złu, bezradność, 5. wieczny niedosyt, brak życiowego spełnienia „Użycie?... Ależ w duszy jest zawsze coś na dnie,
co wśród użycia pragnie, wśród rozkoszy żąda” Możliwe odpowiedzi: 1. bezcelowość naukowego badania świata, zagadkowość życia i śmierci, 2. absurd ludzkiej egzystencji, 3. niemożność znalezienia wyjścia z trudnej sytuacji, 4. brak możliwości przeciwstawienia się złu, bezradność, 5. wieczny niedosyt, brak życiowego spełnienia „Przekleństwo?... Tylko dziki, kiedy się skaleczy,
złorzeczy swemu bogu, skrytemu w przestworze” Możliwe odpowiedzi: 1. bezcelowość naukowego badania świata, zagadkowość życia i śmierci, 2. absurd ludzkiej egzystencji, 3. niemożność znalezienia wyjścia z trudnej sytuacji, 4. brak możliwości przeciwstawienia się złu, bezradność, 5. wieczny niedosyt, brak życiowego spełnienia „Rozpacz?... Więc za przykładem trzeba iść skorpiona,
co się zabija, kiedy otoczą go żarem?” Możliwe odpowiedzi: 1. bezcelowość naukowego badania świata, zagadkowość życia i śmierci, 2. absurd ludzkiej egzystencji, 3. niemożność znalezienia wyjścia z trudnej sytuacji, 4. brak możliwości przeciwstawienia się złu, bezradność, 5. wieczny niedosyt, brak życiowego spełnienia
Dopasuj cytaty do interpretacji.
brak możliwości przeciwstawienia się złu, bezradność, bezcelowość naukowego badania świata, zagadkowość życia i śmierci, niemożność znalezienia wyjścia z trudnej sytuacji, wieczny niedosyt, brak życiowego spełnienia, absurd ludzkiej egzystencji
| Byt przyszły?... Gwiazd tajniki któż z ludzi ogląda, kto zliczy zgasłe słońca i kres światu zgadnie? |
|
| Walka?... Ale czyż mrówka rzucona na szyny może walczyć z pociągiem nadchodzącym w pędzie? |
|
| Użycie?... Ależ w duszy jest zawsze coś na dnie, co wśród użycia pragnie, wśród rozkoszy żąda. |
|
| Przekleństwo?... Tylko dziki, kiedy się skaleczy, złorzeczy swemu bogu, skrytemu w przestworze. |
|
| Rozpacz?... Więc za przykładem trzeba iść skorpiona, co się zabija, kiedy otoczą go żarem? |
W niektórych wydaniach Koniec wieku XIX zawierał jeszcze jedną strofę:
'Idee?… Ależ lat już minęły tysiące,
A idee są zawsze tylko ideami.
Modlitwa?… Lecz niewielu tylko jeszcze mami
Oko w trójkąt wprawione i na świat patrzące'.
Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Koniec wieku XIX, [w:] Antologia liryki Młodej Polski, oprac. Ireneusz Sikora, Wrocław 1990, s. 137–138.
Podejmij próbę interpretacji przywołanej strofy.
Zinterpretuj puentę wiersza. Co oznacza milczenie człowieka końca wieku?
'Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza,
człowiecze z końca wieku?... Głowę zwiesił niemy'.
Nie wierzę w nic
Nie wierzę w nicNie wierzę w nic, nie pragnę niczego na świecie,
wstręt mam do wszystkich czynów, drwię z wszelkich zapałów:
posągi moich marzeń strącam z piedestałów
i zdruzgotane rzucam w niepamięci śmiecie...A wprzód je depcę z żalu tak dzikim szaleństwem,
jak rzeźbiarz, co chciał zakląć w marmur Afrodytę,
widząc trud swój daremnym, marmury rozbite
depce, plącząc krzyk bólu z śmiechem i przekleństwem.I jedna mi już tylko wiara pozostała:
że konieczność jest wszystkim, wola ludzka niczym –
i jedno mi już tylko zostało pragnienieNirwany, w której istność pogrąża się cała
w bezwładności, w omdleniu sennym, tajemniczym,
i nie czując przechodzi z wolna w nieistnienie.Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Nie wierzę w nic, [w:] Antologia liryki Młodej Polski, oprac. Ireneusz Sikora, Wrocław 1990, s. 136–137.
Opisz emocje towarzyszące podmiotowi lirycznemu.
Wyjaśnij, co w tekście stanowi przyczynę rozczarowania światem.
Wyjaśnij na podstawie wiersza, czy posiadanie marzeń, ideałów może ukoić cierpienia.
Zinterpretuj słowa podmiotu lirycznego: 'konieczność jest wszystkim, wola ludzka niczym'.
Napisz wypowiedź argumentacyjną na temat: 'Wiara i niewiara jako dwa wyznaczniki postawy człowieka'. Rozważ problem, odwołując się do:
wiersza Nie wierzę w nic Kazimierza Przerwy‑Tetmajera,
wybranej lektury obowiązkowej,
wybranych tekstów kultury.
Przedstaw również swoje zdanie i je uzasadnij. Twoja praca powinna liczyć
co najmniej 400 wyrazów.
Preteksty
Koniec XIX wieku, pełen pesymistycznych nastrojów, dekadenckiego obrazowania i ogólnego zmęczenia życiem miał też swoje mniej posępne oblicze. Przeciwwagę dla zwątpienia w lepszą przyszłość stanowiły wyobrażenia pełne optymizmu. Ludzie żyjący w 1900 roku zastanawiali się, jak będzie wyglądał świat za sto lat – na początku kolejnego tysiąclecia. Ich wizje nie są - jak można by się spodziewać - katastroficzne. Obfitują w fantastyczne i nierzeczywiste pomysły, które teraz można zweryfikować i porównać z dokonaniami współczesnej techniki.
2. Jean‑Marc Côté, W roku 2000 – Wiejski listonosz, kartonowa kartka, 1899.
3. Jean‑Marc Côté, W roku 2000 – Zapracowany rolnik, pocztówka, 1899.
4. Jean‑Marc Côté, W roku 2000 – Wzorowa kuchnia, kartonowa kartka, 1899.
5. Jean‑Marc Côté, W roku 2000 – Dom toczący się przez wieś, kartonowa kartka, 1899.
6. Jean‑Marc Côté, W roku 2000 – Elektryczne szorowanie, kartonowa kartka, 1899.
Ilustracje przedstawiające wyobrażenia dotyczące 2000 roku powstawały
na przełomie XIX i XX wieku bardzo licznie. Szybki rozwój cywilizacyjny i postęp technologiczny z jednej strony napawały niepokojem, z drugiej natomiast uruchamiały wyobraźnię: wywoływały marzenia o cudownych wynalazkach. Wiele z nich dotyczyło odwiecznego marzenia człowieka o wzbiciu się w powietrze i wszystkiego,
co mogłoby jeździć – domów, butów, chodników... Często tego typu ilustracje rozpowszechniane były w formie pocztówek i kolekcjonerskich kartonowych kartek, które można było znaleźć w pudełkach z papierosami lub cygarami. Najsłynniejszym twórcą rysunków był Jean‑Marc CôtéJean‑Marc Côté.
Porównaj wyobrażenia przyszłości ukazane na rysunkach Jeana Marca Côté z realiami współczesności. Zapisz wnioski wynikające z porównania.
Porównaj wyobrażenia przyszłości ukazane w opisach rysunków Jeana Marca Côté z realiami współczesności. Zapisz wnioski wynikające z porównania.
Wyjaśnij, w jaki sposób wynalazki te miałyby usprawnić ludzkie życie.
Do każdego rysunku dołącz fotografie lub rysunki odpowiadających im przedmiotów i sprzętów.
Wyjaśnij, które wynalazki usprawniają życie.
Napisz spot reklamowy nakłaniający do nieobawiania się rozwoju cywilizacji, w tym do wynajdowania sprzętów usprawniających życie człowieka.
Wyjaśnij, dlaczego koniec wieku wyzwala w ludziach strach.
Czy – patrząc z perspektywy początku XXI wieku – obawy dekadentów były uzasadnione? Uzasadnij swoją opinię.
Zadaniowo
Napisz wypowiedź o charakterze argumentacyjnym na temat: 'Przejawy dekadenckich nastrojów epoki'. Rozważ problem, odwołując się do:
wiersza Hymn do Nirwany Kazimierza Przerwy‑Tetmajera,
wybranej lektury obowiązkowej,
wybranych kontekstów.
Przedstaw również swoje zdanie i je uzasadnij. Twoja praca powinna liczyć
co najmniej 400 wyrazów.
Z otchłani klęsk i cierpień podnoszę głos do ciebie,
Nirwano!
Przyjdź twe królestwo jako na ziemi, tak i w niebie,
Nirwano!
Złemu mnie z szponów wyrwij, bom jest utrapion srodze,
Nirwano!
I niech już więcej w jarzmie krwawiącym kark nie chodzę,
Nirwano!
Oto mi ludzka podłość kałem w źrenice bryzga,
Nirwano!
Oto się w złości ludzkiej błocie ma stopa ślizga,
Nirwano!
Oto mię wstręt przepełnił, ohyda mię zadusza,
Nirwano!
I w bólach konwulsyjnych tarza się moja dusza,
Nirwano!
O przyjdź i dłonie twoje połóż na me źrenice,
Nirwano!
Twym unicestwiającym oddechem pierś niech sycę,
Nirwano!
Żem żył, niech nie pamiętam, ani wiem, że żyć muszę,
Nirwano!
Od myśli i pamięci oderwij moją duszę,
Nirwano!
Od oczu mych odegnaj złe i nikczemne twarze,
Nirwano!
Człowiecze zburz przede mną bożyszcza i ołtarze,
Nirwano!
Niech żywot mię silniejszych, słabszych śmierć nie uciska,
Nirwano!
Niech błędny wzrok rozpaczy przed oczy mi nie błyska,
Nirwano!
Niech otchłań klęsk i cierpień w łonie się twym pogrzebie,
Nirwano!
I przyjdź królestwo twoje na ziemi, jak i w niebie,
Nirwano!
Źródło: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Hymn do Nirwany, dostępny w internecie: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/hymn-do-nirwany.html [dostęp 14.11.2023].
Zapoznaj się z poniższymi słowami kluczami związanymi z lekcją, a następnie zaproponuj ich własną kolejność. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji. Słowa klucze: Kazimierz Przerwa‑Tetmajer, koniec wieku, melancholia, nirwana, hymn, dekadentyzm.