Substancje, które tworzą skorupę ziemską oraz  które występują w powietrzu atmosferycznym, są zbudowane z 88 pierwiastków chemicznych. Czy wszystkie te pierwiastki są składnikami substancji budujących ciało człowieka? Okazuje się, że około 96   % masy naszego organizmu stanowią zaledwie cztery pierwiastki. Pierwiastki te to niemetale: tlen, węgiel, wodór i azot. Są one składnikami wody, białek, tłuszczów, cukrów i soli. Czym są niemetale? Jakie są ich właściwości? Czym niemetale różnią się od metali?

Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:
  • właściwości substancji zaliczanych do właściwości fizycznych oraz zaliczanych do właściwości chemicznych;

  • sposób określenia właściwości fizycznych i chemicznych oraz sposób rozróżnienia ich;

  • symbole pierwiastków chemicznych;

  • kryteria klasyfikacji mieszanin;

  • właściwości fizyczne charakteryzujące metale;

  • zasady bezpieczeństwa, które należy zachować w szkolnej pracowni chemicznej.

Nauczysz się
  • wskazywać położenie niemetali w układzie okresowym pierwiastków;

  • opisywać właściwości fizyczne charakteryzujące niemetale;

  • wymieniać przykłady zastosowania niemetali w życiu codziennym;

  • projektować i przeprowadzać doświadczenia, które pozwolą zbadać wybrane właściwości fizyczne niemetali;

  • odróżniać metale od niemetali na podstawie ich właściwości fizycznych;

  • projektować i przeprowadzać doświadczenia, które umożliwią porównanie właściwości fizycznych metali i niemetali.

iRFeoLaNNN_d5e239

1. Z jakich niemetali jest zbudowany organizm człowieka?

Organizmy żywe (w tym ciało ludzkie) są zbudowane z różnego rodzaju substancji chemicznych, wśród których większość stanowią substancje złożone, a więc związki chemicznezwiązek chemicznyzwiązki chemiczne. Mogą one mieć różną budowę. W organizmie istnieją w postaci cząsteczek lub jonów. Niezależnie od budowy, utworzone są w zdecydowanej większości ze wspomnianych czterech pierwiastków chemicznych: węgla, wodoru, tlenu oraz azotu. Wymienione pierwiastki zaliczane są do niemetaliniemetaleniemetali i stanowią około 96   % masy wszystkich substancji wchodzących w skład organizmu człowieka.

Niektóre związki chemiczne, które znajdują się w ludzkim organizmie, zbudowane są również z innych niemetali. Wśród nich należy wymienić fosfor oraz siarkę.

Na poniższej grafice zilustrowano przybliżoną procentową zawartość niemetali (w procentach masowych), występujących w organizmie człowieka w postaci odpowiednich związków chemicznych.

RDIDEBBmVGQNK
Procentowa zawartość pierwiastków chemicznych w organizmie człowieka (w procentach masowych). Pamiętaj, że wymienione pierwiastki chemiczne występują w organizmie ludzkim w postaci odpowiednich cząsteczek oraz jonów
Uwaga: Pod hasłem „inne”, oprócz wymienionych na grafice niemetali, znajdują się również metale (między innymi wapń, potas, sód i magnez)
Źródło: OpenStax College, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 1

Oblicz masy poszczególnych niemetali (węgla, tlenu, wodoru, azotu, fosforu oraz siarki), które w postaci różnego rodzaju związków chemicznych wchodzą w skład organizmu człowieka o masie 50 kg. Wyniki podaj w kilogramach (nie zaokrąglaj ich).

ROQLemjWxh175
Odpowiedź: (Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Analizowane pierwiastki chemiczne, a dokładnie substancje chemiczne, w skład których te pierwiastki wchodzą, spełniają wiele różnych funkcji w organizmie. Niektóre z nich, dla wybranych związków chemicznych, wymieniono na poniższym schemacie.

RGWPXGcF6cw3m1
Na ilustracji ukazano schemat, który zaczyna się od zielonego prostokąta z napisem: Niemetale w organizmie człowieka. Od prostokąta odchodzi linia w prawo, nad nią znajduje się napis: Wchodzą w skład między innymi. Odchodzi od niej pięć rozgałęzień prowadzących kolejno od góry do: Białek, tłuszczów, cukrów, wody i kwasów nukleinowych. Przy każdym elemencie znajduje się przycisk, który, poprzez naciśnięcie go, odsłania dodatkowe informacje o funkcjach pełnionych przez każdą z tych grup. Dla białek jest to przycisk z cyfrą jeden, informacja brzmi: Wybrane funkcje pełnione przez białka w organizmie człowieka to funkcje: budulcowa, transportowa, immunologiczna, regulatorowa. Przy tłuszczach znajduje się przycisk z cyfrą dwa, umieszczony pod nim tekst brzmi: Główne funkcje pełnione przez tłuszcze w organizmie człowieka to funkcje: energetyczna, zapasowa, budulcowa. Cukry mają przycisk z cyfrą trzy, a informacja brzmi: Główne funkcje pełnione przez cukry w organizmie człowieka to funkcje: energetyczna, zapasowa, budulcowa, transportowa. Po naciśnięciu na przycisk z cyfrą cztery, otrzymujemy informacje na temat wody: Woda stanowi około 60% masy dorosłego człowieka i pełni w organizmie wiele funkcji. Odgrywa między innymi rolę w transporcie i trawieniu składników odżywczych i w regulowaniu temperatury ciała. Pełni funkcję ochronną dla różnych narządów ciała (między innymi dla mózgu), a także zapewnia prawidłową ruchliwość stawów. Ostatni przycisk z cyfrą pięć zawiera następujące informacje o kwasach nukleinowych: Do kwasów nukleinowych należą D N A i R N A. Kwasy te między innymi przechowują informację genetyczną organizmu oraz biorą udział w produkcji białek. Dodatkowo od każdego z tych pięciu elementów odchodzi strzałka w prawo, za którą podane zostały przykłady pierwiastków wchodzących w ich skład. Są to: dla białek — C, H, O, N, S, P; dla tłuszczów — C, H, O; dla cukrów — C, H, O; dla wody — H, O; dla kwasów nukleinowych — C, H, O, N, P.
Wybrane niemetale w organizmie człowieka
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Dla zainteresowanych

Pierwiastki chemiczne, wchodzące w skład związków chemicznych, które odpowiadają za budowę żywych organizmów, to tak zwane nutrientynutrientynutrienty (pierwiastki biogenne). Dzielą się one na mikroelementymikroelementymikroelementymakroelementymakroelementymakroelementy. Makroelementy to takie pierwiastki chemiczne, które stanowią nie mniej niż 0 , 01   % masy organizmu człowieka (tak zwanej suchej masy ciała). Analizowane przez nas niemetale – węgiel, wodór, tlen, azot, siarka i fosfor, a także chlor – zaliczane są do makroelementów.

iRFeoLaNNN_d5e313

2. Jakie jest położenie niemetali w układzie okresowym?

Na poniższym schemacie przedstawiono uproszczony podział substancji chemicznych.

R1APQSeZuIgzc
Podział substancji
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Jak już kilkukrotnie wspomnieliśmy, niemetale to pierwiastki chemiczne, a więc substancje proste. Niemetale w układzie okresowym położone są głównie w jego prawej części. Wyjątkiem jest wodór, który znajduje się po lewej stronie układu okresowego.

RQtejHRuGU4kB1
Układ okresowy pierwiastków chemicznych z zaznaczonymi na żółto niemetalami
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Podział na metale i niemetale był stosowany już w czasach starożytnych. Obecnie znanych jest 118 pierwiastków chemicznych, wśród których niemetale stanowią mniejszość.

Niemetale występują w przyrodzie zarówno w stanie wolnym (np. tlen, węgiel, siarka), jak i w postaci związków chemicznych z innymi pierwiastkami.

Tak zwane gazy szlachetne, do których zaliczamy między innymi hel, neon, argon oraz krypton, w stanie wolnym występują w postaci atomowej. Z kolei pozostałe niemetale, spoza grupy gazów szlachetnych, w warunkach pokojowych tworzą zwykle odpowiednie cząsteczki. Przykładowo fluor, chlor, brom, jod, wodór, tlen i azot tworzą cząsteczki dwuatomowe (o wzorach kolejno: F2, Cl2, Br2, I2, H2, O2N2), zaś fosfor, we wspomnianych warunkach, tworzy cząsteczki czteroatomowe (P4).

Ciekawostka

Niektóre niemetale występują w przyrodzie (w stanie wolnym) w kilku odmianach różniących się między sobą budową wewnętrzną. Odmiany takie nazywamy alotropowymi. W odmianach alotropowychalotropiaodmianach alotropowych występują również niektóre metale, np. cyna (biała i szara). Znane są odmiany alotropowe węgla (np. diament, grafit, fulereny, grafen), siarki (rombowa i jednoskośna), fosforu (biały, czerwony, fioletowy i czarny) oraz tlenu (np. ditlen, ozon i tlen czerwony). Odmiany alotropowe tlenu różnią się między sobą liczbą atomów w cząsteczkach (ditlen tworzy cząsteczki dwuatomowe O2, ozon cząsteczki trójatomowe O3, a tlen czerwony cząsteczki czteroatomowe O4).

Rm1GXy7cOprSo
Odmiany alotropowe węgla
Źródło: AlexanderAlUS licencja: CC BY-SA 3.0 dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org, Anton (rp) 2004 licencja: CC BY-SA 3.0 dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org, Anton licencja: CC BY-SA 3.0 dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org, Eurico Zimbres licencja: CC BY-SA 2.0 br dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org, Tomorrow Sp. z o.o.,, licencja: CC BY-SA 3.0.
Dla zainteresowanych

Poniżej zamieszczono trzy krótkie materiały filmowe dotyczące wybranych odmian alotropowych węgla oraz siarki. Zapoznaj się z informacjami zamieszczonymi we wspomnianych filmach.

Indeks dolny Aby zobaczyć kolejny materiał, kliknij następny element harmonii. Indeks dolny koniec

Odmiany alotropowe węgla – część pierwsza
Rv1K53AUtQeBo
Na filmie zaprezentowano cztery odmiany alotropowe węgla: grafit, grafen, fuleren i diament. Opisano ich wygląd, budowę, a także niektóre właściwości.
Odmiany alotropowe węgla – część druga – grafen
RZshUiLUyvyVE
Na filmie zaprezentowano, przez kogo i w jaki sposób został odkryty grafen, a także opisano jego strukturę i wytrzymałość.

Opis teoretyczny grafenu powstał już w 1947 r., zaś w 2010   r . przyznano za jego odkrycie Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki. Grafen to najbardziej wytrzymały materiał w przyrodzie – sto razy mocniejszy niż stal. Doskonale przewodzi ciepło i prąd elektryczny. Ma małą gęstość, jest cienki (złożony z jednej warstwy atomów węgla) i przezroczysty. Jednym gramem grafenu można pokryć powierzchnię kilku boisk futbolowych.

W Polsce badania nad otrzymaniem wysokiej jakości grafenu trwały od 2006 r., ale dopiero w 2013 r. osiągnięto sukces komercyjny i rozpoczęto produkcję.
Gdyby udało się wytwarzać z grafenu przedmioty codziennego użytku, zrewolucjonizowałyby one nasze życie bardziej niż krzem. Mogłyby powstać rozciągliwe i przezroczyste tablety dające się zwinąć w rulonik i włożyć do kieszeni, procesory kilkaset razy szybsze od krzemowych albo sztuczne ścięgna do wszczepiania w stawy.

RMGj2qn0d4sGy
Grafen
Pierwsze zdjęcie przedstawia strukturę grafenu przypominającą plaster miodu. Na drugim zdjęciu naukowczyni trzyma kawałek wygiętej grafenowej folii. Na ostatnim zdjęciu przedstawiono wyświetlacz telefonu wykonany z grafenu
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Siarka – najpopularniejsza odmiana alotropowa
RBIoWz5jLIE0p
Na filmie zaprezentowano główne źródła wydobycia siarki w Polsce i na świecie.

Zastanów się, jakie negatywne skutki zdrowotne niesie za sobą ręczne wydobywanie siarki u zboczy wulkanu Kawah Ijen (czyt. kała idżen) w Indonezji. Poszukując odpowiedzi, skorzystaj z wiadomości zawartych w filmie, który dotyczy odmian alotropowych siarki, a także z dostępnych źródeł wiedzy (np. internetu). Przedyskutuj ten temat z kolegami i koleżankami.

iRFeoLaNNN_d5e347
iRFeoLaNNN_d5e431

3. Jakie właściwości mają niemetale?

Wszystkie metale posiadają pewne właściwości (cechy), które je definiują. Należą do nich: dobre przewodnictwo cieplne i elektryczne, kowalność oraz charakterystyczny metaliczny połysk. Czy niemetale również odznaczają się wspólnymi właściwościami? Czy możemy wyznaczyć takie właściwości fizyczne, które w pewien sposób zdefiniowałyby grupę tych substancji prostych? Udzielenie odpowiedzi na to pytanie ułatwi Ci wykonanie poleceń od 2 do 9.

Badanie właściwości niemetali
Doświadczenie 1

Próbując odpowiedzieć na pytanie, czy niemetale mają takie same właściwości fizyczne, wykonaj doświadczenie 1. Określ stan skupienia i zabarwienie analizowanych niemetali. W przypadku ciał stałych, oceń, czy posiadają połysk. Zbadaj kowalność węgla (grafitu) i siarki. Jeśli nie masz możliwości przeprowadzenia doświadczenia lub nie dysponujesz próbkami wymienionych niemetali, skorzystaj z zamieszczonej pod instrukcją galerii zdjęć (jeśli nie dysponujesz próbkami niemetali w stałym stanie skupienia, nie zbadasz ich kowalności).

Uwaga: Wszystkie czynności dotyczące bromu wykonuj w asyście osoby dorosłej, pod sprawnie działającym wyciągiem.

R1LdL3de9Pbz8
Problem badawczy: Czy niemetale charakteryzują się takimi samymi właściwościami fizycznymi?. Spośród podanych poniżej hipotez wybierz jedną, a następnie ją zweryfikuj. Hipoteza 1: Niemetale różnią się właściwościami fizycznymi. Hipoteza 2: Niemetale mają podobne właściwości fizyczne. Twój wybór: (Wybierz: Hipoteza 1., Hipoteza 2.). Co będzie potrzebne: siarka; węgiel w postaci grafitu; fosfor czerwony; chlor; tlen; fosfor czerwony; brom; pęseta; bibuła; młotek; okulary ochronne. Instrukcja: 1. Określ stan skupienia, barwę i połysk wszystkich badanych niemetali. 2. Połóż na bibule grafit oraz kilka kryształów siarki, a następnie uderz w nie młotkiem.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zapoznaj się z poniższym opisem doświadczenia, a następnie wykonaj polecenie.

Problem badawczy:

Czy niemetale charakteryzują się takimi samymi właściwościami fizycznymi?

Hipoteza:

Niemetale różnią się właściwościami fizycznymi.

Co było potrzebne:

  • siarka;

  • węgiel w postaci grafitu;

  • fosfor czerwony;

  • chlor;

  • tlen;

  • jod;

  • brom;

  • pęseta;

  • bibuła;

  • młotek;

  • okulary ochronne.

Przebieg doświadczenia:

Określono stan skupienia, barwę i połysk wszystkich badanych niemetali. Na bibule położono grafit oraz kilka kryształów siarki, a następnie uderzono w nie młotkiem.

Obserwacje:

Siarka to substancja krystaliczna o żółtej barwie. Jest krucha. Węgiel w postaci grafitu to kruche ciało stałe o ciemnoszarej barwie i metalicznym połysku. Fosfor czerwony to proszek o ciemnoczerwonej barwie. Brom to z kolei ciecz o barwie ciemnobrunatnej. Chlor jest zaś gazem o barwie zielonożółtej. Tlen to bezbarwny gaz.

1
Polecenie 2
RTGuK753RKkmH
Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 2

Zapisz wnioski z przeprowadzonego doświadczenia

RKXsIoyEvxAZm
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Niemetale w temperaturze pokojowej występują w trzech stanach skupienia. Mają różne barwy.

Być może podczas wykonywania doświadczenia 1 udało Ci się zwrócić uwagę na zapach kilku niemetali (np. siarki i chloru). Niektóre z nich charakteryzują się bowiem specyficznym zapachem. Inne – jak np. tlen czy azot – są bezwonne.

Niemetale, które są w temperaturze pokojowej ciałami stałymi, są na ogół kruche i matowe (wyjątkiem są jod i grafit – odmiana alotropowa węgla).

Badanie przewodnictwa elektrycznego niemetali
Doświadczenie 2

Sprawdź, czy siarka i grafit przewodzą prąd elektryczny. W tym celu wykonaj doświadczenie 2. Zapisz obserwacje i wnioski.

RiDXAc42txuCM
Problem badawczy: Czy siarka i grafit przewodzą prąd elektryczny?. Spośród podanych poniżej hipotez wybierz jedną, a następnie ją zweryfikuj. Hipoteza 1: Siarka i grafit przewodzą prąd elektryczny. Hipoteza 2: Siarka i grafit nie przewodzą prądu elektrycznego. Hipoteza 3: Grafit przewodzi prąd elektryczny, a siarka nie przewodzi prądu elektrycznego. Twój wybór: (Wybierz: Hipoteza 1., Hipoteza 2., Hipoteza 3.). Co będzie potrzebne: bateria; dioda LED; przewody elektryczne; siarka; grafit (najlepiej pręt grafitowy). Instrukcja: 1. Zmontuj z baterii, diody LED i przewodów elektrycznych zestaw do badania przewodzenia prądu elektrycznego. 2. Umieść próbkę badanego niemetalu (siarki lub grafitu) w obwodzie.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Skonstruowany przez Ciebie zestaw powinien wyglądać podobnie jak ten zilustrowany na poniższym schemacie:

Rw6lQm16Rkmxh
Źródło: GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Zapoznaj się z poniższym opisem doświadczenia, a następnie wykonaj polecenie.

Problem badawczy:

Czy siarka i grafit przewodzą prąd elektryczny?

Hipoteza:

Grafit przewodzi prąd elektryczny, a siarka nie.

Co było potrzebne:

  • bateria;

  • dioda LED;

  • przewody elektryczne;

  • siarka;

  • grafit (najlepiej pręt grafitowy).

Przebieg doświaczenia:

Z baterii, diody LED i przewodów elektrycznych zmontowano zestaw do badania przewodzenia prądu elektrycznego, a następnie umieszczono w nim próbkę badanego niemetalu (kolejno siarki i grafitu).

Obserwacje:

Zamknięcie obwodu elektrycznego prętem grafitowym powoduje świecenie diody LED. W przypadku siarki, LED się nie świeci.

1
Polecenie 3
RcPovPxTwN2AN
Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 3

Zapisz wnioski z przeprowadzonego doświadczenia.

R1SGoOKJKA20h
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 4

Sprawdź, czy inne niemetale (podobnie jak metale) przewodzą prąd elektryczny. W tym celu przeprowadź poniższą symulację. Zapisz obserwacje i wnioski z przeprowadzonej symulacji.

R1XbRJmK9iqmj
Umieść próbki w układzie elektrycznym, zamykając w ten sposób jego obwód. Obserwuj, kiedy dioda LED się zaświeci.
Symulacja – Badanie przewodzenia prądu elektrycznego przez metale i niemetale.
Umieść próbki w układzie elektrycznym, zamykając w ten sposób jego obwód. Obserwuj, kiedy dioda LED się zaświeci
Źródło: Michał Szymczak, Anita Mowczan, dostępny w internecie: epodreczniki.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
RWdGzPSYdR3ld
Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 4
R11lUmpjbXZih
Uzupełnij poniższe zdanie, wybierając poprawne wyrażenie. Nie wszystkie 1. siarka, 2. metale, 3. niemetale, 4. grafit charakteryzują się dobrym przewodnictwem elektrycznym. Przykładem dobrego przewodnika jest np. 1. siarka, 2. metale, 3. niemetale, 4. grafit.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Jak już zostało wspomniane, dobre przewodnictwo elektryczne jest właściwością (cechą) definicyjną metali. W przypadku niemetali nie moglibyśmy tej właściwości uznać za charakterystyczną dla tej grupy substancji. Większość z nich nie przewodzi prądu elektrycznego. Wyjątkami są dwie odmiany alotropowe węgla – grafit i grafen – oraz jedna z odmian alotropowych fosforu – fosfor czarny.

Badanie przewodnictwa cieplnego niemetali
Doświadczenie 3

Sprawdź, czy siarka i grafit przewodzą ciepło. W tym celu wykonaj doświadczenie 3. Zapisz obserwacje i wnioski.

R17mjuKoP8zbV
Problem badawczy: Czy siarka i grafit przewodzą ciepło?. Spośród podanych poniżej hipotez wybierz jedną, a następnie ją zweryfikuj. Hipoteza 1: Siarka i grafit przewodzą ciepło. Hipoteza 2: Siarka i grafit nie przewodzą ciepła. Hipoteza 3. Grafit przewodzi ciepło, a siarka nie przewodzi ciepła. Twój wybór: (Wybierz: Hipoteza 1., Hipoteza 2., Hipoteza 3.). Co będzie potrzebne: statyw laboratoryjny z łapą; palnik; termometr cyfrowy z sondą; okulary ochronne; siarka (najlepiej podłużna, jak najdłuższa, próbka); grafit (najlepiej pręt grafitowy). Instrukcja: 1. Zmierz temperaturę badanej próbki za pomocą sondy termometru cyfrowego. 2. Badaną próbkę umieść w łapie zamontowanej na statywie. 3. Ogrzewaj palnikiem jeden z końców badanej próbki, co kilka sekund mierząc temperaturę na przeciwległym jej końcu. Próbkę ogrzewaj nie dłużej niż minutę.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Problem badawczy:

Czy siarka i grafit przewodzą ciepło?

Hipoteza:

Grafit przewodzi ciepło, a siarka nie.

Co było potrzebne:

  • statyw laboratoryjny z łapą;

  • palnik;

  • termometr cyfrowy z sondą;

  • okulary ochronne;

  • siarka (najlepiej podłużna, jak najdłuższa próbka);

  • grafit (najlepiej pręt grafitowy).

Przebieg doświadczenia:

Zmierzono temperaturę badanej próbki za pomocą sondy termometru cyfrowego. Badaną próbkę umieszczono w łapie na statywie, a następnie jeden z końców próbki ogrzewano palnikiem, co kilka sekund mierząc temperaturę na przeciwległym jej końcu.

Obserwacje:

Ogrzewanie jednego końca grafitowego pręta powoduje wzrost temperatury przeciwległego końca. Ogrzewanie jednego końca próbki siarki nie powoduje wzrostu temperatury przeciwległego jej końca. Siarka, w miejscu ogrzewania, topi się.

1
Polecenie 5
R19FD3txB5ZAZ
Obserwacje: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 5

Zapisz wnioski z przeprowadzonego doświadczenia.

RlYrO399Clsgj
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Dobrego przewodnictwa cieplnego, podobnie jak przewodnictwa elektrycznego, nie możemy uznać za wspólną właściwość wszystkich niemetali. Większość z nich nie przewodzi ciepła. Wyjątek stanowią odmiany alotropowe węgla – diament i grafit.

1
Polecenie 6

W poniższej tabeli zamieszczono przybliżone wartości temperatur topnienia wybranych niemetali.

Wartości temperatur topnienia wybranych niemetali

Nazwa niemetalu

Temperatura topnienia, C

siarka

119

jod

114

krzem

1417

fosfor biały

44

Indeks górny Źródło: W. Mizerski, Tablice chemiczne, Warszawa 2004, s. 18. Indeks górny koniec

Zamieszczone w powyższej tabeli dane, przedstaw w formie wykresu słupkowego. Na wykresie uporządkuj niemetale zgodnie ze wzrastającymi temperaturami topnienia. Temperatury wyraź w kelwinach.

RagJMFIRO0Lva
Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je w wyznaczonym polu.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 6

Poniżej podano temperatury topnienia wybranych niemetali:

  • siarka – 119   C;

  • jod – 114   C;

  • krzem – 1417   C;

  • fosfor biały – 44   C.

RhDdBZB0owozP
Uporządkuj podane poniżej niemetale wraz z malejącymi temperaturami topnienia. Najniższa temperatura powinna znaleźć się na samym dole. Elementy do uszeregowania: 1. Fosfor biały, 2. Krzem, 3. Jod, 4. Siarka
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Niemetale charakteryzują się zróżnicowanymi temperaturami topnienia. Również odmiany alotropowe poszczególnych niemetali będą się różniły temperaturami topnienia.

Polecenie 7

Na poniższym wykresie zamieszczono temperatury wrzenia wybranych niemetali.

RlbbRayqGekoJ
Wykres kolumnowy. Lista elementów: 1. zestaw danych:Nazwa niemetalu: siarkaTemperatura wrzenia [°C]: 445; Podpis osi wartości: Temperatura wrzenia,°C2. zestaw danych:Nazwa niemetalu: fosfor białyTemperatura wrzenia [°C]: 280; Podpis osi wartości: Temperatura wrzenia,°C3. zestaw danych:Nazwa niemetalu: krzemTemperatura wrzenia [°C]: 3280; Podpis osi wartości: Temperatura wrzenia,°C4. zestaw danych:Nazwa niemetalu: chlorTemperatura wrzenia [°C]: -34; Podpis osi wartości: Temperatura wrzenia,°C5. zestaw danych:Nazwa niemetalu: bromTemperatura wrzenia [°C]: 59.5; Podpis osi wartości: Temperatura wrzenia,°C6. zestaw danych:Nazwa niemetalu: jodTemperatura wrzenia [°C]: 185; Podpis osi wartości: Temperatura wrzenia,°C
W. Mizerski, Tablice chemiczne, Warszawa 2004, s. 18.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Na kolumnowym wykresie interaktywnym przedstawiono temperatury wrzenia wybranych metali:

  • siarka – 445   C

  • fosfor biały – 280   C

  • krzem – 3280   C

  • chlor – 34   C

  • brom – 59 , 5   C

  • jod – 185   C

RZv83cr9UrPjy
Łączenie par. Na podstawie analizy danych przedstawionych na wykresie, oceń poprawność poniższych stwierdzeń.. Wszystkie niemetale charakteryzują się zbliżonymi wartościami temperatur wrzenia (różnica temperatur wrzenia pomiędzy dwoma dowolnymi niemetalami nie jest większa niż 500°C).. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Temperatura wrzenia bromu jest mniejsza od temperatury wrzenia jodu i jednocześnie większa od temperatury wrzenia chloru.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Najniższą temperaturą wrzenia charakteryzuje się ten z analizowanych niemetali, który w temperaturze pokojowej jest cieczą.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Największymi wartościami temperatury wrzenia spośród badanych niemetali odznaczają się te z nich, które w temperaturze pokojowej są ciałami stałymi.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 8

W poniższej tabeli zamieszczono gęstość wybranych niemetali w temperaturze pokojowej.

Nazwa niemetalu

Gęstość w temperaturze 25   C kgm3

siarka

2070,0

fosfor biały

1820,0

krzem

2330,0

chlor

3,2

brom

3119,0

jod

4940,0

Indeks górny Źródło: W. Mizerski, Tablice chemiczne, Warszawa 2004, s. 18. Indeks górny koniec

R1FEGAeuLdTED
Tabela zawierająca informacje o metalach i odpowiadających im masach i objętościach próbek niemetali badanych w pewnym laboratorium.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Niemetale, podobnie jak metale, charakteryzują się różną gęstością i różnymi temperaturami wrzenia. Najniższymi temperaturami wrzenia odznaczają się niemetale występujące w temperaturze pokojowej w stanie gazowym, a więc te o najmniejszej gęstości.

Polecenie 9

Poniżej zamieszczono materiał filmowy, który opisuje niektóre właściwości wybranych niemetali. Zapoznaj się z informacjami zawartymi w tym materiale, a następnie rozwiąż znajdujące się pod nim ćwiczenie.

R7ONG2h3okJLv
Na filmie zaprezentowano zdjęcia niektórych niemetali, a także opisano ich właściwości. Wybranymi niemetalami omawianymi przez lektora są: diament, grafit, siarka, fosfor biały, fosfor czerwony, jod, brom, chlor i fluor.
RhjaqJ04Daak8
Tabela zawierająca nazwy niemetali oraz odpowiadające im charakterystyczne właściwości.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RZr7H51BFA2cd
Dopasuj, czy dany niemetal występuje w postaci stałej, ciekłej czy gazowej. Ciało stałe Możliwe odpowiedzi: 1. węgiel, 2. fosfor, 3. brom, 4. fluor, 5. chlor, 6. siarka Ciecz Możliwe odpowiedzi: 1. węgiel, 2. fosfor, 3. brom, 4. fluor, 5. chlor, 6. siarka Gaz Możliwe odpowiedzi: 1. węgiel, 2. fosfor, 3. brom, 4. fluor, 5. chlor, 6. siarka
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Po przeanalizowaniu powyższego materiału, odpowiedź na postawione na początku tego paragrafu pytanie wydaje się oczywista. Trudno jest wyznaczyć jakieś wspólne właściwości, za pomocą których moglibyśmy zdefiniować niemetale.

W temperaturze pokojowej występują głównie w stałym lub gazowym stanie skupienia (wyjątkiem jest ciekły brom) i charakteryzują się różnymi gęstościami oraz temperaturami wrzenia i topnienia. Mają różne barwy i na ogół są pozbawione połysku (wyjątkami są np. jod i grafit – odmiana alotropowa węgla). Zwykle słabo przewodzą ciepło oraz prąd elektryczny (tutaj ponownie jako wyjątek można przedstawić chociażby grafit, a także jod i krzem). Niektóre z niemetali (w przeciwieństwie do metali) mają również charakterystyczny zapach. Jak zatem zdefiniować niemetale?

Do ich określenia najłatwiej będzie użyć definicji metali. Przypomnijmy – metale to pierwiastki chemiczne, które charakteryzują się dobrym przewodnictwem cieplnym i elektrycznym, kowalnością i połyskiem. Jeżeli badana substancja prosta nie posiada którejkolwiek z wymienionych właściwości definicyjnych metali, zaliczana jest do niemetali.

Oznacza to, że niemetale mogą posiadać niektóre cechy (właściwości) metali. Przykładowo, przytaczany już kilkukrotnie grafit, dobrze przewodzi prąd elektryczny oraz ciepło, charakteryzuje się metalicznym połyskiem, ale nie jest kowalny.

iRFeoLaNNN_d5e684

4. Gdzie stosuje się niemetale?

Niemetale, dzięki różnorodnym właściwościom, znalazły wiele zastosowań. Są używane między innymi do produkcji nawozów sztucznych, barwników, leków, środków odkażających, materiałów wybuchowych czy sztucznych ogni. Należące do niemetali gazy szlachetne wykorzystuje się między innymi w technice oświetleniowej do wypełniania neonów. Niemetale, podobnie jak metale, odgrywają znaczącą rolę we właściwym funkcjonowaniu organizmu człowieka, np. fluor bierze udział w procesach tworzenia kości i zębów oraz zapobiega próchnicy.

1
1
Polecenie 10

Korzystając z dostępnych źródeł informacji (np. encyklopedii, czasopism naukowych lub internetu), sporządź notatkę, w której wymienisz po kilka zastosowań przynajmniej dziesięciu wybranych niemetali. Notatkę przedstaw w formie mapy myśli, korzystając z poniższego generatora. W tym celu kliknij ikonkę „edytuj”, która znajduje się w prawym górnym rogu pola generatora.

R10bxVX2oQd3B
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: Zastosowanie niemetali
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 10

Korzystając z dostępnych źródeł informacji (np. encyklopedii, czasopism naukowych lub internetu), sporządź notatkę, w której wymienisz po kilka zastosowań przynajmniej dziesięciu wybranych niemetali.

RjYvjJz0gLlLF
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Gazy szlachetne – hel, neon, argon, krypton i ksenon – występują w niewielkich ilościach w powietrzu. Wykorzystywane są między innymi do napełniania żarówek i neonów, w których podczas przepływu prądu po podgrzaniu świecą charakterystycznymi barwami.

R1XVEHXcEON9b
Barwy lamp neonowych wypełnionych helowcami
Źródło: Alchemist-hp, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Gazy szlachetne znajdują także zastosowanie do przechowywania i eksponowania wartościowych, zabytkowych dokumentów – zapobiegają niszczeniu materiałów pod wpływem składników powietrza, głównie tlenu. Przykładowo, oryginał konstytucji i deklaracji niepodległości USA przechowuje się w gablocie wypełnionej helem.

R1Khg73IVBGCv
Deklaracja niepodległości USA przechowywana w szczelnie zamkniętym pojemniku z helem
Źródło: sujohndas, dostępny w internecie: www.flickr.com, domena publiczna.
iRFeoLaNNN_d5e740

Podsumowanie

  • Pierwiastki chemiczne dzielimy na metale i niemetale.

  • Niemetale znajdują się w prawej części układu okresowego. Wyjątek stanowi wodór, który znajduje się po lewej jego stronie.

  • Niemetale nie mają wspólnych właściwości, za pomocą których można je zdefiniować:

    • występują we wszystkich stanach skupienia;

    • mają różne barwy;

    • mogą mieć charakterystyczne zapachy;

    • mają różny zakres temperatur wrzenia i topnienia;

    • zazwyczaj są złymi przewodnikami prądu elektrycznego oraz złymi przewodnikami ciepła

      • węgiel w postaci grafitu i grafenu oraz fosfor czarny, mimo że są niemetalami, przewodzą prąd elektryczny oraz ciepło;

      • diament przewodzi ciepło;

    • w większości, w temperaturze pokojowej, występują w stałym stanie skupienia.

Praca domowa
1
Polecenie 11.1

Przedstaw w formie tabeli porównanie właściwości metali i niemetali. Skorzystaj z treści zawartych w niniejszym materiale oraz w lekcji dotyczącej metali, a także z dostępnych źródeł informacji (np. internetu).

R10sKEWdnCRj2
Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je w wyznaczonym polu.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Przedstaw w formie notatki porównanie właściwości metali i niemetali. Skorzystaj z treści zawartych w niniejszym materiale oraz w lekcji dotyczącej metali, a także z dostępnych źródeł informacji (np. Internetu).

Rxk7NenduCmNS
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 11.2

Korzystając z dostępnych źródeł informacji (np. encyklopedii, czasopism naukowych i medycznych lub Internetu), opisz krótko skutki niedoboru wybranych sześciu niemetali w organizmie. Swoją notatkę możesz przedstawić w formie mapy myśli. Skorzystaj z poniższego generatora, klikając przycisk „edytuj”, który znajduje się w prawym górnym rogu pola generatora.

RDtekWnLz1ArC
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: Niedobór
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Polecenie 11.2

Korzystając z dostępnych źródeł informacji (np. encyklopedii, czasopism naukowych i medycznych lub internetu), opisz krótko skutki niedoboru wybranych sześciu niemetali w organizmie.

R1YXhrZkljAs2
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Dla zainteresowanych
Polecenie 11.3

Przeprowadź wywiad, np. z lekarzem lub dietetykiem, na temat niedoboru niemetali w organizmie. Relacją z wywiadu podziel się na forum klasy.

Polecenie 11.4

W najbliższym Ci otoczeniu odszukaj „ślady” zastosowania niemetali. Zrób zdjęcia. Stwórz mini album fotograficzny, w którym opiszesz sfotografowane zastosowania niemetali.

W najbliższym Ci otoczeniu odszukaj „ślady” zastosowania niemetali. Stwórz notatkę, w której opiszesz zastosowania wybranych niemetali.

iRFeoLaNNN_d5e895

Słownik

alotropia
alotropia

(gr. állos „obcy, inny”, trópos „sposób, postać”) występowanie tego samego pierwiastka chemicznego w dwóch lub więcej odmianach, różniących się budową krystaliczną (sposobem połączenia atomów w strukturze krystalicznej) lub liczbą atomów pierwiastka w cząsteczkach; do niemetali występujących w różnych odmianach alotropowych należą między innymi węgiel (grafit, diament, fulereny, grafen), fosfor (fosfor czerwony, fosfor biały, fosfor czarny) oraz tlen (ditlen, ozon, tetratlen)

makroelementy
makroelementy

pierwiastki chemiczne niezbędne do życia i prawidłowego funkcjonowania organizmu, występujące w organizmie w ilościach od 0 , 01   % jego suchej masy; makroelementami wśród niemetali są m.in.: węgiel, tlen, azot, wodór oraz siarka

mikroelementy
mikroelementy

pierwiastki chemiczne niezbędne do życia i prawidłowego funkcjonowania organizmu, występujące w organizmie w bardzo małych (śladowych) ilościach; mikroelementami wśród niemetali są m.in.: bor, jod, fluor

niemetale
niemetale

pierwiastki chemiczne, które w odróżnieniu od metali źle przewodzą prąd elektryczny (z wyjątkiem grafitu, grafenu i fosforu czarnego) i ciepło (z wyjątkiem diamentu, grafitu i fosforu czarnego); w stanie stałym są na ogół kruche, bez metalicznego połysku (z wyjątkiem jodu, krzemu, grafitu); w uproszczeniu – pierwiastki chemiczne, które nie posiadają jednocześnie wszystkich czterech cech (właściwości) definicyjnych metali: dobrego przewodnictwa prądu i ciepła, połysku metalicznego i kowalności; brak którejkolwiek z wymienionych (czterech) właściwości pozwala na zaklasyfikowanie badanej substancji prostej do niemetali

nutrienty
nutrienty

inaczej: biopierwiastki, pierwiastki, biogenne; pierwiastki chemiczne niezbędne do życia i prawidłowego funkcjonowania organizmu; wśród nutrientów wyróżnia się mikroelementy i makroelementy

związek chemiczny
związek chemiczny

substancja złożona, składająca się z przynajmniej dwóch różnych, trwale ze sobą połączonych pierwiastków chemicznych; pierwiastki te występują w danym związku chemicznym w ściśle określonych proporcjach; związek chemiczny ma inne właściwości fizykochemiczne niż poszczególne pierwiastki, z których został utworzony

iRFeoLaNNN_d5e937

Ćwiczenia

Pokaż ćwiczenia:
1
Ćwiczenie 1
R1HkZHbwEjNOG
zadanie interaktywne
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
RquYrUl6QzCIe11
Ćwiczenie 2
Zadanie interaktywne.
Źródło: dostępny w internecie: www.flickr.com, licencja: CC BY 2.0, Shaun Fisher, www.flickr.com, licencja: CC BY 2.0, Dierk Scheafer, www.flickr.com, licencja: CC BY 2.0, Mauren Veras, www.epodreczniki.pl, CC BY 3.0, www.flickr.com, licencja: CC BY 2.0, www.pixabay.com, kropekk_pl, domena publiczna, www.pexels.com, pixabay, domena publiczna, licencja: CC BY-SA 3.0.
RVpFUUxyvAQBs1
Ćwiczenie 2
Do podanych poniżej nazw niemetali dopasuj odpowiednie zastosowania tych niemetali. hel Możliwe odpowiedzi: 1. zapałki, 2. fluorescencyjne napisy, 3. wybielacz, 4. pasta do zębów, 5. płytka PCB, 6. wypełnianie balonów neon Możliwe odpowiedzi: 1. zapałki, 2. fluorescencyjne napisy, 3. wybielacz, 4. pasta do zębów, 5. płytka PCB, 6. wypełnianie balonów fluor Możliwe odpowiedzi: 1. zapałki, 2. fluorescencyjne napisy, 3. wybielacz, 4. pasta do zębów, 5. płytka PCB, 6. wypełnianie balonów chlor Możliwe odpowiedzi: 1. zapałki, 2. fluorescencyjne napisy, 3. wybielacz, 4. pasta do zębów, 5. płytka PCB, 6. wypełnianie balonów fosfor Możliwe odpowiedzi: 1. zapałki, 2. fluorescencyjne napisy, 3. wybielacz, 4. pasta do zębów, 5. płytka PCB, 6. wypełnianie balonów krzem Możliwe odpowiedzi: 1. zapałki, 2. fluorescencyjne napisy, 3. wybielacz, 4. pasta do zębów, 5. płytka PCB, 6. wypełnianie balonów
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
1
Ćwiczenie 3

Na pojemniku, w którym przechowywany jest brom, można znaleźć następujące piktogramy:

R15d3vozRSA2s
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Spośród podanych poniżej zagrożeń, wybierz i zaznacz te, które wynikają bezpośrednio z zamieszczonych piktogramów i które należy uwzględnić w laboratorium chemicznym podczas pracy z bromem.

Spośród podanych poniżej zagrożeń, wybierz i zaznacz te, które należy uwzględnić w laboratorium chemicznym podczas pracy z bromem.

R1X521q5maewD
Możliwe odpowiedzi: 1. substancja utleniająca, 2. substancja łatwopalna, 3. gaz pod ciśnieniem, 4. substancja rakotwórcza, 5. substancja żrąca, 6. substancja toksyczna, 7. substancja szkodliwa dla środowiska
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R7NQl4v2L9pqf1
Ćwiczenie 4
Łączenie par. Poniżej znajdują się nazwy wybranych substancji i mieszanin odpowiednich substancji. Zaznacz, czy substancja o danej nazwie jest metalem, niemetalem, czy może stopem.. miedź. Możliwe odpowiedzi: Metal, Niemetal, Stop. stal. Możliwe odpowiedzi: Metal, Niemetal, Stop. fosfor. Możliwe odpowiedzi: Metal, Niemetal, Stop. brom. Możliwe odpowiedzi: Metal, Niemetal, Stop. wapń. Możliwe odpowiedzi: Metal, Niemetal, Stop. mosiądz. Możliwe odpowiedzi: Metal, Niemetal, Stop. rtęć. Możliwe odpowiedzi: Metal, Niemetal, Stop
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 5
RRxsbH0aF5Wqb
Zadanie interaktywne.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
2
Ćwiczenie 6
R1QDRs0IFFVOb
Zadanie interaktywne.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
REuRbsOIweoKY3
Ćwiczenie 7
Uczeń badał właściwości fizyczne pewnego niemetalu. Na podstawie przeprowadzonych doświadczeń ustalił, że niemetal ten jest w temperaturze pokojowej żółtym, matowym ciałem stałym. Nie przewodzi prądu elektrycznego i ciepła. W oparciu o powyższe informacje zaznacz poprawne stwierdzenie (bądź stwierdzenia) dotyczące badanego przez ucznia niemetalu. Możliwe odpowiedzi: 1. Badanym przez ucznia niemetalem była siarka., 2. Badanym przez ucznia niemetalem był krzem., 3. Badanym przez ucznia niemetalem było złoto., 4. Analizowany niemetal jest bezwonny., 5. Analizowany niemetal ma charakterystyczny zapach., 6. Badany przez ucznia niemetal jest kowalny i ciągliwy., 7. Badany przez ucznia niemetal jest kruchy., 8. Analizowany niemetal posiada charakterystyczny połysk., 9. Analizowany niemetal jest matowy.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
3
Ćwiczenie 8
RS2w0wfxBwmjq3
Poniżej zapisano w języku angielskim nazwy wybranych pierwiastków chemicznych i odpowiednich odmian alotropowych. Do każdego z pierwiastków (lub wskazanej odmiany alotropowej) dopasuj odpowiadające mu właściwości. Do jednej z nazw możesz przyporządkować kilka właściwości. iodine Możliwe odpowiedzi: 1. an allotropic type of carbon that does not conduct electricity, 2. yellow-green gas, 3. yellow solid with a characteristic odor, 4. dark brown liquid, 5. it sublimes to form purple vapors, 6. black tarry solid, 7. gray solid with a metallic sheen, 8. an allotropic type of carbon that conducts electricity diamond Możliwe odpowiedzi: 1. an allotropic type of carbon that does not conduct electricity, 2. yellow-green gas, 3. yellow solid with a characteristic odor, 4. dark brown liquid, 5. it sublimes to form purple vapors, 6. black tarry solid, 7. gray solid with a metallic sheen, 8. an allotropic type of carbon that conducts electricity graphite Możliwe odpowiedzi: 1. an allotropic type of carbon that does not conduct electricity, 2. yellow-green gas, 3. yellow solid with a characteristic odor, 4. dark brown liquid, 5. it sublimes to form purple vapors, 6. black tarry solid, 7. gray solid with a metallic sheen, 8. an allotropic type of carbon that conducts electricity chlorine Możliwe odpowiedzi: 1. an allotropic type of carbon that does not conduct electricity, 2. yellow-green gas, 3. yellow solid with a characteristic odor, 4. dark brown liquid, 5. it sublimes to form purple vapors, 6. black tarry solid, 7. gray solid with a metallic sheen, 8. an allotropic type of carbon that conducts electricity bromine Możliwe odpowiedzi: 1. an allotropic type of carbon that does not conduct electricity, 2. yellow-green gas, 3. yellow solid with a characteristic odor, 4. dark brown liquid, 5. it sublimes to form purple vapors, 6. black tarry solid, 7. gray solid with a metallic sheen, 8. an allotropic type of carbon that conducts electricity sulphur Możliwe odpowiedzi: 1. an allotropic type of carbon that does not conduct electricity, 2. yellow-green gas, 3. yellow solid with a characteristic odor, 4. dark brown liquid, 5. it sublimes to form purple vapors, 6. black tarry solid, 7. gray solid with a metallic sheen, 8. an allotropic type of carbon that conducts electricity
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Glossary

Bibliografia

Encyklopedia PWN.

Pazdro K. M., Chemia. Pierwiastki i związki nieorganiczne, Warszawa 2012.

Łasiński D., Sporny Ł., Strutyńska D., Wróblewski P., Chemia. Podręcznik dla klasy siódmej szkoły podstawowej, Kielce 2020.

bg‑gray3

Notatnik

RvMtz0lNbGYGO
(Uzupełnij).
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.